ბერდიაევი ნიკოლაი (1874-1948)
რუსი მოაზროვნე, რომელმაც ექსისტენციალიზმის მოთხოვნილებებთან ქრისტიანული ხედვის მიახლოვება სცადა. მის ნაშრომთაგან აღსანიშნავია: შემოქმედების არსი (1916 წ.); სული და თავისუფლება (1934 წ.); ხუთი მოსაზრება არსებობის შესახებ (1936 წ.). ბერდიაევი მიიჩნევს, რომ ფილოსოფიის ღირებულება სიცოცხლის წინაშე თავისი არასაკმარისობის აღიარებასა და მტკიცებაში მდგომარეობს. გონება არ უნდა გამოირიცხოს, მაგრამ უნდა გადაილახოს რწმენისა და თავისუფლების საშუალებით, რომლებიც ღმერთის სიცოცხლეში თანამონაწილეობას გვაძლევენ. არსებობა სწორედ ღმერთის აბსოლუტურ თავისუფლებაში ადამიანური თავისუფლების მზარდი მონაწილეობაა.
იყო რა მართლმადიდებლური ეკლესიის ერთგული შვილი, ნიკოლოზ ბერდიაევი თავის ფილოსოფიურ შემოქმედებაში ყოველთვის რჩებოდა თავისუფალ მოაზროვნედ, რასაც თავადვე არაერთგზის მიუთითებდა. ამიტომაც განსაკუთრებით ფასეულია მისი მხრიდან მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტების თაობაზე დამოწმება, რასაც იგი ახერხებს ენით, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო პირობით და ხშირ შემთხვევაში უსიცოცხლო „სასკოლო ღვთისმეტყველების“ ენასთან.
ნ .ა. ბერდიაევი
რუსულიდან თარგმნა: ლ.გეთიამ
2010 წ. თბილისი„მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტება“
ქრისტიანული სამყარო ნაკლებად არის მართლმადიდებლობის არსში გათვითცნობიერებული. ის მართლმადიდებელი ეკლესიის მხოლოდ გარეგნულ და უპირატესად უარყოფით მხარეებს აცნობიერებს, მაგრამ არა მის შინაგან, სულიერ საგანძურს.
მართლმადიდბლობა მეტწილად კარჩაკეტილი, პროზელიტიზმს მოკლებული და ქვეყნიერებისთვის დახშული იყო. მას დიდი ხნის განმავლობაში არ ჰქონდა იმხელა მსოფლიო მნიშვნელობა და როლი კაცობრიობის ისტორიაში, როგორიც ეს კათოლიციზმს და პროტესტანტიზმს ახასიათებდა. საუკუნეების მანძილზე ის გარიყული იყო ვნებიანი და გახელებული რელიგიური ბრძოლისაგან. საუკუნეების მანძილზე დიდი იმპერიების (ბიზანტია, რუსეთი) მფარველობის ქვეშ არსებობდა რა, მსოფლიო ისტორიის დამანგრეველი პროცესებისაგან იცავდა სამარადისო ჭეშმარიტებას.
მართლმადიდებლობის რელიგიური ტიპისთვის ნიშანდობლივია ის, რომ თვითონ არასდროს ყოფილა საკმარისად აქტუალური და საჯარო, არ ყოფილა მეამბოხე, მაგრამ ზუსტად ამიტომაც, მასში უმნიშვნელოდ დამახინჯდა ქრისტეანული გამოცხადების ზეციური ჭეშმარიტება. მართლმადიდებლობა არის ზუსტად ის ფორმა ქრისტეანობისა, რომელიც არსებითად ყველაზე ნაკლებად დაამახინჯა კაცობრიობის ისტორიამ. მართალია, მართლმადიდებელ ეკლესიაშიც არსებობდა სახელმწიფოსთან მისი დამოკიდებულებით განპირობებული ისტორიული დაცემის (ცოდვის) მომენტები, მაგრამ საეკლესიო სწავლება -როგორც ყველაზე ღრმა და შინაგანი სულიერი გზა, არ შებღალულა.
მართლმადიდებელი ეკლესია, უპირველეს ყოვლისა არის ერთგულებისა და თავდადების ეკლესია, განსხვავებით კათოლიკური (ლათინთა) ეკლესიისა, როგორც – ავტორიტეტის ეკლესიისა და პროტესტანტული ეკლესიებისა, რომელთა დედააზრი საკუთარი ანუ პირადი რწმენაა. მართლმადიდებელ ეკლესიას არ ჰქონია ერთიანი საზოგადო-ავტორიტარული წყობა და შეურყვნელად არსებობდა უშუალოდ შინაგანი თავდადებისა და ერთგულების ძალისხმევით და არა საზოგადო ავტორიტეტის წყალობით. ყველა სხვა სახის ქრისტეანობისაგან განსხვავებით, ის რჩებოდა ყველაზე ახლოდ პირველყოფილ ქრისტეანობასთან.
მართლმადიდებელ ეკლესიაში შინაგანი ერთგულების ძალას წარმოადგენს სულიერი ღვაწლის გამოცდილება, სულიერი ცხოვრების გზის მემკვიდრეობითობა და ზე-პირადული სულიერი ცხოვრება, სადაც თაობები თვითკმაყოფილებისა და კარჩაკეტილობის გრძნობისაგან თავისუფლდებიან და ეზიარებიან მათ წინამორბედთა სულიერ ცხოვრებას და ღვაწლს, თავად წმიდა მოციქულებამდე.
მოციქულ პავლესთან, მოწამეებთან, წმინდანებთან და მთელ ქრისტეანულ სამყაროსთან ერთგულებით მე მაქვს ერთნაირი გამოცდილება და განგებულება. ყველა ჩემს ქრისტესმიერ ძმათან ერთგულებით ჩემი ცოდნა არა მარტო ჩემი პირადი ცოდნაა, არამედ ზე-პირადულიც და მე ვცხოვრობ არა განცალკევებით, არამედ ქრისტეს სხეულში როგორც ერთიან სულიერ ორგანიზმში.
მართლმადიდებლობა უპირველეს ყოვლისა ცხოვრების ორთოდოქსიაა და არა სწავლებისა (მოძღვრების). ერეტიკოსები მისთვის (მართლმადიდებლობისათვის) იმდენად არა ისინი არიან ვინც ცრუ მოძღვრებას ქადაგებენ, რამდენადაც ისინი, ვინც ცრუ სულიერი ცხოვრებით ცხოვრობენ და ცრუ სულიერ გზას მიჰყვებიან. მართლმადიდებლობა უპირველეს ყოვლისა წარმოადგენს არა დოქტრინას, არა საჯარო ორგანიზაციას, არა საზოგადო ფორმას ყოფაქცევისა, არამედ სულიერ ცხოვრებას, სულიერ გამოცდილებას და სულიერ გზას. ქრისტეანობის არსს ის მხოლოდ შინაგან სულიერ ღვაწლში ხედავს. მართლმადიდებლობა ყველაზე უფრო ნაკლებად ნორმატიული და ყველაზე მეტად სულიერი ფორმაა ქრისტეანობისა. ამიტომაც, მისი ასეთი სულიერება და იდუმალება ხშირად მისი გარეგანი სისუსტის წყაროს წარმოადგენდა. გარეგანი სისუსტე და თვითგამოვლინების უნარის უკმარისობა, საზოგადო აქტივობისა და თვითრეალიზაციის უნარის უკმარისობა ყველასათვის თვალშისაცემი იყო, ხოლო საკუთრივ მისი სულიერი ცხოვრება და საგანძური – იდუმალებით მოცული. ასეთი რამ დამახასიათებელია აღმოსავლური სულიერეი ტიპისათვის, განსხვავებით დასავლური სულიერი ტიპისა, რომელიც მუდამ აქტუალურია და საჩინოა, მაგრამ ხშირად თავისი აქტიურობით – სულერად გამოფიტული.
არაქრისტეანულ აღმოსავლეთში, ინდოეთის სულიერი ცხოვრება გარე თვალისათვის მეტად დაფარულია და ისტორიაშიც არ ვლინდება. მიუხედავად ამგვარი ანალოგიისა, ქრისტეანული აღმოსავლეთის სულიერი ტიპი მაინც ძალზედ განსხვავებულია ინდოეთის სულიერი ტიპისაგან. წმინდანობამ მართლმადიდებლურ სამყაროში, კათოლიკურ (ლათინთა) სამყაროს წმინდანობისგან განსხვავებით, არ დაგვიტოვა წერილობითი ძეგლები და იდუმალი, დაფარული დარჩა. ესეც მორიგი მიზეზია იმისა, თუ რატომ ეძნელებათ მართლმადიდებლობის შინაგანი, სულიერი ცხოვრების გარედან განსჯა.
მართლმადიდებლობას არ ჰქონია საკუთარი ეპოქა სქოლასტიკისა, მან მხოლოდ პატრისტიკის ეპოქა გადაიტანა და ამიტომაც, მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე აღმოსავლეთის ეკლესიის მოძღვრებს ეყრდნობა. ამას დასავლეთი მართლმადიდებლობის ჩამორჩენილობის ნიშნად მიიჩნევს და მასში შემოქმედებითი ცხოვრების უკმარისობას ხედავს. მაგრამ, ამ ფაქტს შეიძლება სხვა გააზრებაც მივცეთ: ქრისტეანობა მართლმადიდებლობაში არ ყოფილა ისეთნაირად რაციონალიზირებული, როგორც ეს დასავლეთში კათოლიკებთან არისტოტელესა და ბერძნული ინტელექტუალიზმის შეხედულებების დახმარებით მოხდა. დოქტრინებს არასდროს ენიჭებობა რაიმე საღმრთო მნიშვნელობა და არც ყოფილან სავალდებულო ინტელექტუალურ-საღვთიმეტყველო მოძღვრებებზე მიჯაჭვულები, არამედ, უპირველეს ყოვლისა აღიქმებოდნენ როგორც მისტიური ფაქტები. ხოლო, დოგმატთა საღვთისმეტყველო ან/და ფილოსოფიური განსჯისას გაცილებით თავისუფლები ვრჩებოდით. მე-19 საუკუნის რუსულ შემოქმედებით-მართლმადიდებლურ აზროვნებაში გაცილებით მეტი თავისუფლება და სულიერი ნიჭიერება გამომჟღავნდა, ვიდრე თვით კათოლიკურ და თუნდაც პროტესტანტულ აზროვნებაში.
მართლმადიდებლობის სულიერ ტიპს ეკუთვნის დასაბამიერი და ურღვევი ონტოლოგიზმი, რომელიც, ჯერ მართლმადიდებლური ცხოვრების დამახასიათებელი მოვლენა იყო, ხოლო შემდეგ კი – მართლმადიდებლური აზროვნებისა. ქრისტიანული დასავლეთი კრიტიკული აზროვნების მიმართულებას მისდევდა, სადაც სუბიექტი ობიექტს უპირისპირდებოდა და დარღვეული იყო როგორც აზროვნების ორგანული მთლიანობა, ასევე ორგანული კავშირი ცხოვრებასთან. დასავლეთი ძლიერია საკუთარი აზროვნების რთული განშლით, თავისი რეფლექსიით და კრიტიკით, დახვეწილი ინტელექტუალიზმით, მაგრამ დარღვეულ იქნა შემმეცნებლისა და მოაზროვნის კავშირი პირველყოფიერებასთან, დასაბამიერ ცხოვრებასთან. შემეცნება ცხოვრებისაგან გაირიყა, აზროვნება კი ყოფისაგან. შემეცნება და აზროვნება ადამიანის სულიერი ერთიანობის და მასთან ორგანულად დაკავშირებული ძალების მიღმა არსებობენ. ამის შედეგია დასავლეთის უდიდესი მონაპოვრები (великие завоевания ), მაგრამ გაიხრწნა აზროვნების პირველყოფილი ონტოლოგიზმი, ის (აზროვნება) არსს არ უღრმავდებოდა. ამისაგან მივიღეთ დასავლური აზროვნების სქოლასტიკური ინტელექტუალიზმი, რაციონალიზმი, ემპირიზმი და უკიდურესი იდეალიზმი. მართლმადიდებლურ ნიადაგზე კი აზროვნება ონტოლოგიური და ყოფასთან შეთავსებული გახდა, რაც მე-19-მე-20 საუკუნეების რუსული რელიგიურ-ფილოსოფიურ და საღვთისმეტყველო აზროვნების მიერ იქნა გამოვლენილი. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა რაციონალიზმი, იურიდიზმი და ყოველგვარი ნორმატივიზმი. მართლმადიდებელი ეკლესია არ განისაზღვრება რაციონალური ცნებებით, ის გასაგებია მხოლიდ მასში მცხოვრებთათვის, ვინც მის სულიერ გამოცდილებას ეზიარება. ქრისტეანობის მისტიკური ტიპები არ ექვემდებარებიან რაიმე სახის ინტელექტუალურ განსაზღვრებებს, ისევე როგორც არ ფლობენ არც იურიდიულ და არც რაციონალურ ნიშანთვისებებს. ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება – ეს არის სულიერებისა და გამოცდილების ღვთისმეტყველება. ამიტომაც მართლმადიდებლობას თითქმის არ გააჩნია სქოლასტიკური სახელმძღვანელოები. მართლმადიდებლობა საკუთარ თავს აღიქვამს ყოვლადწმინდა სამების რელიგიად, არა როგორც განყენებულ მონოთეიზმად, არამედ კონკრეტულად ტრინიტარიზმად. სულიერ ცხოვრებაში, სულიერ გამოცდილებაში და სულიერ გზაში ირეკლება ცხოვრება ყოვლადწმინდა სამებისა. მართლმადიდებლური ლიტურღია იწყება სიტყვებით: “კურთხეულ არს მეუფება მამისა და ძისა და წმიდისა სულისა…”. ყველაფერი მომდინარეობს ზევიდან, ყოვლადწმიდა სამებიდან, ზეციური სასუფევლიდან და არა ადამიანიდან და მისი სულიდან. მართმადიდებლურ წარმოდგენაში თვით ყოვლადწმიდა სამება ჩამოდის და არა ადამიანი აღემართება. დასავლურ ქრისტეანობაში გაცილებით ნაკლებია სამების გამოხატულება, ის მეტად ქრისტოცენტრულია და ანტროფოცენტრული. ეს განსხვავება იკვეთება თვით აღმოსავლურ და დასავლურ პატრისტიკაში, რომელთაგან პირველი – ღვთისმეტყველებს ღვთიური სამებიდან, მეორე – ადამიანური სამშვინველიდან (от человеческой души). ამიტიმაც, ამჟღავნებს აღმოსავლეთი უმთავრესად ტრინიტარულ და ქრისტოლოგიურ დოგმატებს. დასავლეთი კი უმთავრესად ასწავლის მადლს, თავისუფლებასა და ეკლესიის ორგანიზაციას. ამიტომაც დასავლეთში მეტი სიმდიდრე და აზროვნების მრავალფეროვნება იყო.
მართლმადიდებლობა არის ქრისტეანობა, რომელშიც სრულფასოვნად მჟღავნდება სულიწმიდა. ამიტომაც არის მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის მიუღებელი “filioque” , რადგანაც მასში სუბორდინაციონიზმს ხედავს. დოგმატებსა და დოქტრინებში ყველაზე უფრო ნაკლებად მჟღავდება სულიწმიდის ბუნება, მაგრამ ამასთანავე ის თავისი ზემოქმედებით ყველაზე ახლოა, მეტწილად ემანენტურია ქვეყნიერებისათვის. სულიწმიდა უშუალოდ ზემოქმედებს არსებაზე და გარდაქმნის მას. ამ სწავლებას შუქი ღირსმა მამამ სერაფიმე საროველმა მოჰფინა. მართლმადიდებლობა არა მარტო ტრინიტარულია არსობრივად, არამედ ქვეყნიერების არსებობის მთავარ ამოცანად სულიწმიდის გარდასახვაში ხედავს, მის პნევმატურად გარდასახვაში.
მე მართლმადიდებლობის სიღრმისეულ საიდუმლოებებზე ვსაუბრობ სულ და არა მის ზედაპირისეულ მიმდინარეობებზე. პნევმატოლოგიური თეოლოგია, ქვეყნიერებაზე სულიწმინდის ახალი გარდამოსვლის მოლოდინი, ყველაზე ადვილად მართლმადიდებლურ ნიაგადზე ჩნდება. ეს მართლმადიდებლობის შესანიშნავი თვისებაა: ის, ერთმხრივ მეტად კონსერვატიული და ტრადიციულია, ვიდრე კათოლიციზმი და პროტესტანტიზმი, მაგრამ მეორეს მხრივ, მართლმადიდებლობაში მუდამ სუფევს დიადი მოლოდინი რელიგიური სიახლისა, სულიწმიდის გარდამოსვლა და ახალი იერუსალიმის დაბადებისა. ისტორიაში, თითქმის მთელი ათასწლეულის განმავლობაში მართლმადიდებლობა არ განვითარებულა, მისთვის უცხო იყო ევოლუციონიზმი, მაგრამ მასში იმალებოდა რელიგიური შემოქმედებითობის (религиозного творчества) შესაძლებლობა, რომელიც თითქოს, ჯერ კიდევ არ დამდგარ, ახალ ისტორიულ ეპიქიას ელოდა. ყოველივე ეს მე-19-მე-20 საუკუნეების რუსულ რელიგიურ მიმდინარეობებში გამოვლინდა. მართლმადიდებლობა უფრო მკვეთრად მიჯნავს ერთმანეთისაგან მატერიალურ და ღვთიურ სამყაროს, ზეციურ საუფლოს- კეისრის საუფლოსაგან და არც რაიმე შესაძლო ანალოგიებს აღიარებს, განსხვავებით კათოლიკური თეოლოგიისა. ღვთიური ენერგია ფარულად მოქმედებს ადამიანში და ქვეყნიერებაზე.
სულიერ არსებაზე არ ეგების თქმა, რომ ის ღვთაებაა, ან კიდევ, რომ ის – ღვთიურია, მაგრამ ვერც იმას ვიტყვით, რომ ის ღვთიურობას მოკლებულია, ღმერთი და ღვთიური ცხოვრება არ ჰგავს მატერიალურ სამყაროს და ამქვეყნიურ ცხოვრებას, აქ არ შიეძლება ანალოგიებით ვიხელმძღვანელოთ. ღმერთი –უსასრულოა; ამქვეყნიური ცხოვრება – სასრული. ღვთიური ენერგია გარდაიღვრება მატერიალურ სამყაროზე, ზემოქმედებს მასზე და ანათლებს მას. აი, ასეთია სულიწმინდის მართლმადიდებლური ხედვა. მართლმადიდებლური ცნობიერებისათვის თომა აქვინელის მოძღვრება ბუნებრივი სამყაროს შესახებ ,რომელიც მისი ანუ ბუნებრივი სამყაროს ზებუნებრივ სამყაროსთან დაპირისპირებას ამტკიცეს, არაფერია თუ არა სამყაროს სეკულარიზაციის ფორმა. მართლმადიდებლობა პრინციპულად და ნიშანდობლივად პნევმატურია. ზუსტად პნევმატურობაა თანმიმდევრული და ბოლომდე დაყვანილი ტრინიტარიზმი. მადლი არ წარმოადგენს შუამავალს ბუნებრივ და ზებუნებრივ სამყაროებს შორის; მადლი არის ღვთიური ენერგიეს მოქმედება სულიერ სამყაროზე, სამყაროში სულიწმიდის არსებობის დადასტურება. უშუალოდ მართლმადიდებლობის პნევმატიზმი ხდის მას ქრისტეანობის ყველაზე ნაკლებად დასრულებულ ფორმად, ახალაღთქმისეულ საწყისთა ძველაღთქმისეულ საწყისებზე უპირატესობის გამოვლინებით. მართლმადიდებლობას ცხოვრების უმთავრეს ამოცანად სულიწმიდის მადლის შეძენა, მისადმი მუდმივი ლტოლვა, ადამიანის სულიერი ფერისცვალება მიაჩნია. ასეთი გაგება არსებითად ეწინააღმდეგება დაკანონებულ შეხედულებას იმაზე, რომ ღვთიური და ზებუნებრივი სამყარო ცოცხალი და მატერიალური სამყაროსათვის კანონსა და ნორმას წარმოადგენს.
მართლმადიდებლობა , უპირველეს ყოვლისა ლიტურგიკულია. ის ხალხს ნათელფენს არა იმდენად ქადაგებებით, ქცევის ნორმათა და კანონთა გადმოცემით, არამედ თავად ლიტურღიკული მოქმედებებით, რომლებშიც გადმოცემულია სულის ფერიცვალების, როგორც მოვლენის პირველსახე, ასევე წმინდანთა სახეების წარმოდგენის საშუალებით შთააგონებს წმინდანობის კულტს. მაგრამ, წმინდანთა სახეები რაიმე ნორმატიულ ფორმებს არ წარმოადგენენ, მათი სახით გადმოცემულია არსების სულიწმიდისეული, მადლმოსილი გასხივოსნება და ფერიცვალება. ადამიანის ცხოვრებისეულ გზასთან და ისტორიასთან მიმართებაში ასეთგვარი არანორმატიულობა მართლმადიდებლობას ძნელად მისადგომს ხდის და ნებისმიერი სახის ორგანიზაციასა და შემოქმედებით კულტურას არახელსაყრელ პირობას უქმნის. არსებაზე სულიწმიდის ზემოქმედების საიდუმლო არასაკმარისად იყო გადმოტანილი ადამიანურ ყოფა-ცხოვრებაში. მართლმადიდებლობისათვის დამახასიათებელია თავისუფლება. ეს შინაგანი თავისუფლება შეიძლება შეუმჩნეველია გარედან, მაგრამ ის ყველგანაა. სინდისის თავისუფლების აღიარება ძლიან განასხვავებს მართლმადიდებელ ეკლესიას კათოლიკური ეკლესიისაგან. ასევე განსხვავებულია თავისუფლების მართლმადიდებლური გაგება თავისუფლების პროტესტანტიზმისეული გაგებისაგან. პროტესტანტიზმში, ისევე როგორც მთელს დასავლურ აზროვნებაში, თავისუფლება გაიგება ინდივიდუალისტურად, როგორც უფლება პიროვნებისა, დაიცვას თავი ნებისმიერი სხვა პიროვნების მიერ მის მიმართ არსებული ბოროტი განზრახვისაგან და რომელიც ავტონომიურად განსაზღვრავს საკუთარ თავს. მართლმადიდებლობისათვის უცხოა ინდივიდუალიზმი, მისთვის დამახასიათებელია თავისებური კოლექტივიზმი. რელიგიური პიროვნება და რელიგიური კოლექტივი არ უპირისპირდებიან ერთმანეთს. რელიგიური პიროვნება რელიგიურ კოლექტივშია და პირიქით. ამიტომაც, რელიგიური კოლექტივი არ წარმოადგენს რელიგიური პიროვნებისათვის საჯარო ავტორიტეტს, რომელიც გარედან მას (რელიგ.პიროვნებას) თავს მოახვევს მოძღვრებასა და ცხოვრების კანონს. ეკლესია, როგორც რელიგიური კოლექტივი არ არის რელიგიური პიროვნებისაგან განკერძოებული, ის მათშია და პირიქით. ამიტომაც, ეკლესია არ არის ავტორიტეტი, ის მადლმოსილი ერთობაა სიყვარულისა და თავისუფლებისა. მართლმადიდებლობისათვის უცხოა ავტორიტარობა, რადგანაც ის ბადებს განხეთქილებას რელიგიურ კოლექტივსა და პიროვნებას შორის, ეკლესიასა და მის წევრს შორის. სინდისისა და სულიერი თავისუფლების გარეშე არ არსებობს სულიერი ცხოვრება, თუნდაც თვით ეკლესიაზე წარმოდგენაც, რადგან თვითონ ეკლესია ვერ ჰგუობს თავისთან მონებს, ღმერთს მხოლოდ თავისუფლები სჭირდება. ნამდვილი რელიგიური სინდისის და სულის თავისუფლება მჟღავნდება არა იზოლირებულ, ავტონომიურ პიროვნებაში, რომელიც თვითდამკვიდრებას ინდივიდუალიზმში ცდილობს, არამედ პიროვნებაში რომელიც საკუთარ თავს ზეპიროვნულ სულიერ ერთობაში აღიქვამს, სულიერი ორგანიზმის ერთობაში, ქრისტეს სხეულში, ანუ ეკლესიაში. ჩემი პირადი სინდისი ზე-პიროვნული და ეკლესიური სინდისისაგან არც განკერძოებულია და არც დაპირისპირებული, ის მხოლოდ ეკლესიურ სინდისში მჟღავნდება. მაგრამ ჩემი სინდისის აქტიური სულიერი ჩაღრმავების გარეშე და ჩემი პირადი სულიერი თავისუფლების გარეშე, არც ეკლესიური ცხოვრების განხორციელებაა შესაძლებელი, რადგან ეს ეკლესიური ცხოვრება პიროვნებისთვის არ შეიძლება იყოს გარეგანი და თავს მოხვეული. ეკლესიაში ყოფნა მოითხოვს სულიერ თავისუფლებას, არა მარტო ეკლესიაში პირველად ყოფნისას, რასაც კათოლიკებიც აღიარებენ, არამედ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ეკლესიის თავისუფლება სახელმწიფოსთან მიმართებაში ყოველთვის საფრთხის ქვეშ იდგა, მაგრამ თავისუფლება თვით ეკლესიის შიგნით – მუდამ მართლმადიდებლობაში იყო. მართლმადიდებლობაში თავისუფლება ორგანულად არის შეხამებული კრებელობასთან (соборность) ანუ სულიწმიდის ზემოქმედებასთან რელიგიურ კოლექტივზე, რომელიც ყოველთვის თან ახლდა და ახლავს ეკლესიას არა მარტო მსოფლიო საეკლესიო კრებების დროს, არამედ სულ მუდამ. კრებელობას მართლმადიდებლობაში, რასაც წარმოადგენს თვით ეკლესიის მრევლის ცხოვრება, არ ჰქონია რაიმე საჯარო იურიდიული ნიშანთვისება, მას გააჩნდა მხოლოდ შინაგანი, სულიერი ნიშნები. თვით მსოფლიო საეკლესიო კრებებსაც არ გააჩნდათ უდავო ავტორიტეტი. ავტორიტეტის შეუცდომლობის აღიარება მხოლოდ საეკლესიო მთლიანობის მიღმა, მთელი მისი არსებობის ისტორიის განმავლობაში ხდებოდა და ამ ავტორიტეტის მატარებელს და შემნახველს ეკლესიის მრევლი წარმოადგენდა. მსოფლიო საეკლესიო კრებები იმიტომ კი არ წარმოადგენენ ავტორიტეტს, რომ შეესაბამებოდნენ ლეგალურობის საჯარო იურიდიულ ნიშნებს, არამედ იმიტომ, რომ ეკლესიის მრევლმა და მთელმა ეკლესიამ აღიარა ისინი უტყუარად და ეკუმენურ კრებებად. უტყუარ ეკუმენურ კრებად ითვლება მხოლოდ ის კრება, სადაც მოხდა სულიწმიდის გარდამოსვლა; სულიწმიდის გარდამოსვლას კი არ გააჩნია რაიმე გარე იურიდიული კრიტერიუმები, ის იცნობა მხოლოდ ეკლესიის მრევლის მიერ მისი შინაგანი სულიერი მოწმობით. ყოველივე ეს მიუთითებს მართლმადიდებელი ეკლესიის არანორმატიულ და არაიურიდიულ ხასიათზე.
ამასთანავე, მართლმადიდებლური შეგნება ეკლესიას აღიქვამს უფრო ონტოლოგიუად, ანუ ეკლესიაში ის ხედავს უპირველესად არა რამე ორგანიზაციას და დაწესებულებას, არა უბრალოდ მორწმუნეთა საზოგადოებას, არამედ რელიგიურ სულიერ ორგანიზმს, ქრისტეს მისტიურ სხეულს. მართლმადიდებლობა უფრო კოსმიურია ვიდრე დასავლური ქრისტიანობა. არც კათოლიციზმში და არც პროტესტანტიზმში არ ყოფილა ასე სრულად გამოხატული ეკლესიის – როგორც ქრისტეს სხეულის, კოსმიური ბუნება. დასავლური ქრისტიანობა უპირატესად ანთროპოლოგიურია. მაგრამ, ეკლესიაც ხომ “გაქრისტეანებული” (охристовленный ) კოსმოსია; მასში მთელი ქვეყნიერება სულიწმიდის მადლის ზემოქმედების ქვეშაა. ქრისტეს გამოცხადებას კოსმიური, კოსმოგონიური მნიშვლელობა აქვს; ის რაღაც ახლის შესაქმეს მიანიშნებს, ქვეყნიერების შექმნის ახალ დღეს. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა სინანულის იურიდიული გაგება – როგორც ღმერთსა და ადამიანს შორის “სასამართლო პროცესის” მოგვარება, მისთვის უფრო დამახასიათებელია მისი (სინანულის) ონტოლოგიური და კოსმიური გააზრება, როგორც ახალი არსებისა და ახალი კაცობრიობის დაბადება. აღმოსავლური პატრისტიკის ცენტრალურ და სარწმუნო იდეას თეოზისი ანუ განღმრთობა წარმოადგენდა., განღმრთობა ადამიანისა და მთელი ცოცხალი სამყაროსი. ხსნა და განღმრთობა. განღმრთობას ექვემდებარება მთელი ცოცხალი სამყარო, მთელი კოსმოსი. ხსნა – არის არსების ფერიცვალება და გასხივოსნება, და არა “სასამართლოზე” გამართლება. მართლმადიდებლობა მიმართულია მკვდრეთით აღდგომის საიდუმლოდაკენ, როგორც ქრისტიანობის მწვერვალისაკენ და მის საბოლოო მიზნისაკენ.
ამიტომაც, მართლმადიდებელი ეკლესიის ცხოვრებაში ცენტრალურ მოვლენად, დღესასწაულად მიჩნეულია ბრწყინვალე აღდგომა უფლისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი. აღდგომის ბრწყინვალე და შუქმფენი სხივებით ივსება მთელი მართლმადიდებლური სამყარო. მართლმადიდებლურ ლიტურგიკაში აღდგომის დღესასწაულს უზომოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს ვიდრე კათოლიციზმში, სადაც ლიტურგიგულ მწვერვალად ქრისტეშობას მიიჩნევენ. უპირველეს ყოვლისა, კათოლიკებში ჩვენ ვხვდებით ჯვერცმულ ქრისტეს, მართლმადიდებლებთან – მკვდრეთით აღმდგად ქრისტეს. ჯვარი ადამიანის გზაა, მაგრამ ის, როგორც მთელი სამყარო, მიემართება – აღდგომისაკენ. ჯვარცმის საიდუმლოებამ შეიძლება დაფაროს აღდგომის საიდუმლოება, მაგრამ აღდგომის საიდუმლოება მართლმადიდებლობის საბოლოო საიდუმლოებაა, ამასთანავე ის არა მარტო ადამიანურია, არამედ კოსმიურიც. აღმოსავლეთი მეტად კოსმიურია ვიდრე დასავლეთი; დასავლეთი უფრო ადამიანურია; ამაშია მისი ძალაც და მნიშვნელობაც, მაგრამ ამასთანავე მისი შეზღუდულობაც. მართლმადიდებლობის სულიერ ნიადაგზე აღმოცენდება სწრაფვა საყოველთაო ხსნისაკენ. ხსნა არა მარტო ინდივიდუალურად, არამედ კრებითად, მთელს სამყაროსთან ერთად. მართლმადიდებლობის სიღრმეებიდან ვერ გაისმოდა თომა აქვინელის სიტყვები, იმის შესახებ, რომ სამოთხეში მოხვედრილი მართალი დატკბება ცოდვილის ჯოჯოხეთში ტანჯვით. ასევე მართლმადიდებლობის სიღრმეებიდან ვერ დაიბადებოდა სწავლება ბედისწერის შესახებ (предопределениე) არა მარტო უკიდურესი კალვინიზმის ფორმით, არამედ თვით ნეტარი ავგუსტინეს წარმოდგენის სახით. აღმოსავლეთის საეკლესიო მოძღვართა უდიდესი ნაწილი, კლიმენტი ალექსანდრიელიდან ვიდრე მაქსიმე აღმსარებლამდე, მხარს უჭერდა აპოკატასტასიზს, საყოველთაო ხსნასა და აღდგომას. მართლმადიდებლური აზროვნება არასდროს ყოფილა ღვთიური სამართლიანობის იდეით დაძლეული და არასდროს ივიწყებდა ღვთიური სიყვარულისა და სათნოების იდეას. რაც მთავარია, ის ადამიანს არასდროს განიხილავდა ღვთიური სამართლიანობის თვალაზრისით, არამედ მხოლოდ ადამიანისა და კოსმოსის ფერისცვალებასა და განღმრთობას მოიაზრებდა.
და ბოლოს, მართლმადიდებლობის მნიშვნელოვან ნიშანთვიებად უნდა აღინიშნოს მისი ესქატოლოგიურობის (ესქატოლოგია (ბერძ. ἔσχατος – უკანასკნელი) – მოძღვრება სამყაროსა და ადამიანის საბოლოო ბედზე) შემეცნება. მართლმადიდებლობის სიღრმეებში უფრო შენარჩუნდა პირველქრისტიანული ესქატოლოგიურობა – მოლოდინი ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და მომავალი აღდგომისა. მართლმადიდებლობის ესქატოლოგიურობა მიანიშნებს მის ამქვეყნიურ ყოფასთან ნაკლებ დამოკიდებულებას და მეტწილად ზეციურისაკენ, მარადიულობისაკენ მიმართულებას ანუ ზესწრაფვას ზეციური სასუფევლისაკენ. დასავლურმა ქრისტეანობამ ქრისტიანობის მთელი ისტორიის განმავლობაში, მიწიერი წყობისაკენ და ორგანიზებისაკენ სურვილში აქტუალიზაციით გადაფარა ესქატოლოგიის საიდუმლო – ქრისტეს მეორედ მოსვლის საიდუმლო. ისტორიაში მისი ნაკლები აქტიუირობისა გამო, სწორედ მართლმადიდებლობაში შენარჩუნდა უდიდესი ესქატოლოგიური მოლოდინი. ქრისტიანობის აპოკალიპტური მხარე ნაკლებად გამოიხატა დასავლური ქრისტეანობის ფორმებში. ხოლო აღმოსავლეთში კი, მართლმადიდებლურ ნიადაგზე, განსაკუთრებით რუსული მართლმადიდებლობის ნიადაგზე, გაჩნდნენ აპოკალიპტური მიმდინარეობანი, სულიწმიდის ახალი გარდამოსვლების მოლოდინი.
მართლმადიდებლობა უფრო ტრადიციულია, მეტად კონსერვატული ფორმაა ქრისტეანობისა, რამეთუ იუნჯებდა უძველეს ჭეშმარიტებას, მასში დავანებულია შესაძლებლობა უდიდესი რელიგიური სიახლის, არა ადამიანური აზროვნებისა და კულტურის სიახლისა, რომელმაც ასე მოიცვა დასავლეთი, არამედ სიახლის, რასაც ცხოვრების რელიგიური ფერისცვალება ჰქვია. სრულფასოვანი სიცოცხლის/ცხოვრების უპირატესობა დიფერენცირებულ კულტურაზე ყოველთვის დამახასიათებელი ნიშანთვისება იყო მართლმადიდებლობისა. ამიტომაც არ შექმნილა კათოლიციზმისა და პროტესტანტიზმის ნიადაგზე აღმოცენებული ის უდიდესი კულტურა მართლმადიდებლურ ნიადაგზე და შესაძლებელია ამიტომაც იყო ასე, რომ მართლმადიდებლობა ესწრაფვის ღვთის სასუფეველს, რომელიც უნდა გაცხადდეს არა ისტორიული ევოლუციის შედეგად, არამედ სამყაროს იდუმალი ფერისცვალებით.
არა ევოლუცია, არამედ ფერისცვალებაა მართლმადიდებლობისათვის დამახასიათებელი.
არ შეიძლება მართლმადიდებლობა გაიცნო არსებული თეოლოგიური ტრაქტატების გაცნობით; ის ვლინდება მხოლოდ ეკლესიის და მისი მრევლის ცხოვრებაში, ის ყველაზე უფრო ნაკლებად გამოიხატება განსაზღვრებებით. მაგრამ, მართლმადიდებლობამ უნდა დასძლიოს საკუთარი კარჩაკეტილობა და იზოლირებულობა და გამოავლინოს საკუთარი იდუმალი სულიერი საუნჯის ბრწყინვალება. მაშინ შეიძენს ის მართლაც მსოფლიო მნიშვნელობას. მართლმადიდებლობის განსაკუთრებულად სულიერი მნიშვნელობის, როგორც ქრისტეანობის უმეტესად სუფთა ფორმის აღიარებამ არ უნდა გააჩინოს მასში თვითკმაყოფილება და არ უნდა მიეცეს დასავლური ქრისტეანობის არსის და მნიშვნელობის უარყოფას. პიროქით, ჩვენ უნდა გავიცნოთ დასავლური ქრისტეანობა და ბევრი რამ ვისწავლოთ მისგან. ჩვენ უნდა ვესწრაფოდეთ ქრისტიანული ერთობისაკენ. მართლმადიდებლობა სასიკეთოა ქრისტიანული ერთობისათვის. რადგან მართლმადიდებლური ქრისტეანობა ყველაზე ნაკლებად განიცდიდა სეკულარიზაციას, ამიტომ მას შეუძლია უზომოდ ბევრი რამ გაიღოს მსოფლიოს ქრისტეანიზაციისათვის. მსოფლიოს ქრისტეანიზაცია არამც და არამც არ უნდა ნიშნავდეს ქრისტეანობის განეკლესიურობას, სეკულარიზაციას. (სეკულარიზაცია- რისამე გადასვლა საეკლესიო, სასულიერო გამგებლობიდან საერო, სამოქალაქო გამგებლობაში)
ქრისტეანობა შეუძლებელია მსოფლიოსაგან იზოლირებული იყოს, ის აგრძელებს მასში მოძრაობას მისგან განუყოფლად და მასში ყოფნით, ის სამყაროს მძლეველი უნდა იყოს და არა მისგან ძლეული.
„Вестник русского западно-европейского патриаршего екзархата„ / Париж; N- 11. 1952 г. Стр. 4-11
წყარო
მართლმადიდბლობა მეტწილად კარჩაკეტილი, პროზელიტიზმს მოკლებული და ქვეყნიერებისთვის დახშული იყო. მას დიდი ხნის განმავლობაში არ ჰქონდა იმხელა მსოფლიო მნიშვნელობა და როლი კაცობრიობის ისტორიაში, როგორიც ეს კათოლიციზმს და პროტესტანტიზმს ახასიათებდა. საუკუნეების მანძილზე ის გარიყული იყო ვნებიანი და გახელებული რელიგიური ბრძოლისაგან. საუკუნეების მანძილზე დიდი იმპერიების (ბიზანტია, რუსეთი) მფარველობის ქვეშ არსებობდა რა, მსოფლიო ისტორიის დამანგრეველი პროცესებისაგან იცავდა სამარადისო ჭეშმარიტებას.
მართლმადიდებლობის რელიგიური ტიპისთვის ნიშანდობლივია ის, რომ თვითონ არასდროს ყოფილა საკმარისად აქტუალური და საჯარო, არ ყოფილა მეამბოხე, მაგრამ ზუსტად ამიტომაც, მასში უმნიშვნელოდ დამახინჯდა ქრისტეანული გამოცხადების ზეციური ჭეშმარიტება. მართლმადიდებლობა არის ზუსტად ის ფორმა ქრისტეანობისა, რომელიც არსებითად ყველაზე ნაკლებად დაამახინჯა კაცობრიობის ისტორიამ. მართალია, მართლმადიდებელ ეკლესიაშიც არსებობდა სახელმწიფოსთან მისი დამოკიდებულებით განპირობებული ისტორიული დაცემის (ცოდვის) მომენტები, მაგრამ საეკლესიო სწავლება -როგორც ყველაზე ღრმა და შინაგანი სულიერი გზა, არ შებღალულა.
მართლმადიდებელი ეკლესია, უპირველეს ყოვლისა არის ერთგულებისა და თავდადების ეკლესია, განსხვავებით კათოლიკური (ლათინთა) ეკლესიისა, როგორც – ავტორიტეტის ეკლესიისა და პროტესტანტული ეკლესიებისა, რომელთა დედააზრი საკუთარი ანუ პირადი რწმენაა. მართლმადიდებელ ეკლესიას არ ჰქონია ერთიანი საზოგადო-ავტორიტარული წყობა და შეურყვნელად არსებობდა უშუალოდ შინაგანი თავდადებისა და ერთგულების ძალისხმევით და არა საზოგადო ავტორიტეტის წყალობით. ყველა სხვა სახის ქრისტეანობისაგან განსხვავებით, ის რჩებოდა ყველაზე ახლოდ პირველყოფილ ქრისტეანობასთან.
მართლმადიდებელ ეკლესიაში შინაგანი ერთგულების ძალას წარმოადგენს სულიერი ღვაწლის გამოცდილება, სულიერი ცხოვრების გზის მემკვიდრეობითობა და ზე-პირადული სულიერი ცხოვრება, სადაც თაობები თვითკმაყოფილებისა და კარჩაკეტილობის გრძნობისაგან თავისუფლდებიან და ეზიარებიან მათ წინამორბედთა სულიერ ცხოვრებას და ღვაწლს, თავად წმიდა მოციქულებამდე.
მოციქულ პავლესთან, მოწამეებთან, წმინდანებთან და მთელ ქრისტეანულ სამყაროსთან ერთგულებით მე მაქვს ერთნაირი გამოცდილება და განგებულება. ყველა ჩემს ქრისტესმიერ ძმათან ერთგულებით ჩემი ცოდნა არა მარტო ჩემი პირადი ცოდნაა, არამედ ზე-პირადულიც და მე ვცხოვრობ არა განცალკევებით, არამედ ქრისტეს სხეულში როგორც ერთიან სულიერ ორგანიზმში.
მართლმადიდებლობა უპირველეს ყოვლისა ცხოვრების ორთოდოქსიაა და არა სწავლებისა (მოძღვრების). ერეტიკოსები მისთვის (მართლმადიდებლობისათვის) იმდენად არა ისინი არიან ვინც ცრუ მოძღვრებას ქადაგებენ, რამდენადაც ისინი, ვინც ცრუ სულიერი ცხოვრებით ცხოვრობენ და ცრუ სულიერ გზას მიჰყვებიან. მართლმადიდებლობა უპირველეს ყოვლისა წარმოადგენს არა დოქტრინას, არა საჯარო ორგანიზაციას, არა საზოგადო ფორმას ყოფაქცევისა, არამედ სულიერ ცხოვრებას, სულიერ გამოცდილებას და სულიერ გზას. ქრისტეანობის არსს ის მხოლოდ შინაგან სულიერ ღვაწლში ხედავს. მართლმადიდებლობა ყველაზე უფრო ნაკლებად ნორმატიული და ყველაზე მეტად სულიერი ფორმაა ქრისტეანობისა. ამიტომაც, მისი ასეთი სულიერება და იდუმალება ხშირად მისი გარეგანი სისუსტის წყაროს წარმოადგენდა. გარეგანი სისუსტე და თვითგამოვლინების უნარის უკმარისობა, საზოგადო აქტივობისა და თვითრეალიზაციის უნარის უკმარისობა ყველასათვის თვალშისაცემი იყო, ხოლო საკუთრივ მისი სულიერი ცხოვრება და საგანძური – იდუმალებით მოცული. ასეთი რამ დამახასიათებელია აღმოსავლური სულიერეი ტიპისათვის, განსხვავებით დასავლური სულიერი ტიპისა, რომელიც მუდამ აქტუალურია და საჩინოა, მაგრამ ხშირად თავისი აქტიურობით – სულერად გამოფიტული.
არაქრისტეანულ აღმოსავლეთში, ინდოეთის სულიერი ცხოვრება გარე თვალისათვის მეტად დაფარულია და ისტორიაშიც არ ვლინდება. მიუხედავად ამგვარი ანალოგიისა, ქრისტეანული აღმოსავლეთის სულიერი ტიპი მაინც ძალზედ განსხვავებულია ინდოეთის სულიერი ტიპისაგან. წმინდანობამ მართლმადიდებლურ სამყაროში, კათოლიკურ (ლათინთა) სამყაროს წმინდანობისგან განსხვავებით, არ დაგვიტოვა წერილობითი ძეგლები და იდუმალი, დაფარული დარჩა. ესეც მორიგი მიზეზია იმისა, თუ რატომ ეძნელებათ მართლმადიდებლობის შინაგანი, სულიერი ცხოვრების გარედან განსჯა.
მართლმადიდებლობას არ ჰქონია საკუთარი ეპოქა სქოლასტიკისა, მან მხოლოდ პატრისტიკის ეპოქა გადაიტანა და ამიტომაც, მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე აღმოსავლეთის ეკლესიის მოძღვრებს ეყრდნობა. ამას დასავლეთი მართლმადიდებლობის ჩამორჩენილობის ნიშნად მიიჩნევს და მასში შემოქმედებითი ცხოვრების უკმარისობას ხედავს. მაგრამ, ამ ფაქტს შეიძლება სხვა გააზრებაც მივცეთ: ქრისტეანობა მართლმადიდებლობაში არ ყოფილა ისეთნაირად რაციონალიზირებული, როგორც ეს დასავლეთში კათოლიკებთან არისტოტელესა და ბერძნული ინტელექტუალიზმის შეხედულებების დახმარებით მოხდა. დოქტრინებს არასდროს ენიჭებობა რაიმე საღმრთო მნიშვნელობა და არც ყოფილან სავალდებულო ინტელექტუალურ-საღვთიმეტყველო მოძღვრებებზე მიჯაჭვულები, არამედ, უპირველეს ყოვლისა აღიქმებოდნენ როგორც მისტიური ფაქტები. ხოლო, დოგმატთა საღვთისმეტყველო ან/და ფილოსოფიური განსჯისას გაცილებით თავისუფლები ვრჩებოდით. მე-19 საუკუნის რუსულ შემოქმედებით-მართლმადიდებლურ აზროვნებაში გაცილებით მეტი თავისუფლება და სულიერი ნიჭიერება გამომჟღავნდა, ვიდრე თვით კათოლიკურ და თუნდაც პროტესტანტულ აზროვნებაში.
მართლმადიდებლობის სულიერ ტიპს ეკუთვნის დასაბამიერი და ურღვევი ონტოლოგიზმი, რომელიც, ჯერ მართლმადიდებლური ცხოვრების დამახასიათებელი მოვლენა იყო, ხოლო შემდეგ კი – მართლმადიდებლური აზროვნებისა. ქრისტიანული დასავლეთი კრიტიკული აზროვნების მიმართულებას მისდევდა, სადაც სუბიექტი ობიექტს უპირისპირდებოდა და დარღვეული იყო როგორც აზროვნების ორგანული მთლიანობა, ასევე ორგანული კავშირი ცხოვრებასთან. დასავლეთი ძლიერია საკუთარი აზროვნების რთული განშლით, თავისი რეფლექსიით და კრიტიკით, დახვეწილი ინტელექტუალიზმით, მაგრამ დარღვეულ იქნა შემმეცნებლისა და მოაზროვნის კავშირი პირველყოფიერებასთან, დასაბამიერ ცხოვრებასთან. შემეცნება ცხოვრებისაგან გაირიყა, აზროვნება კი ყოფისაგან. შემეცნება და აზროვნება ადამიანის სულიერი ერთიანობის და მასთან ორგანულად დაკავშირებული ძალების მიღმა არსებობენ. ამის შედეგია დასავლეთის უდიდესი მონაპოვრები (великие завоевания ), მაგრამ გაიხრწნა აზროვნების პირველყოფილი ონტოლოგიზმი, ის (აზროვნება) არსს არ უღრმავდებოდა. ამისაგან მივიღეთ დასავლური აზროვნების სქოლასტიკური ინტელექტუალიზმი, რაციონალიზმი, ემპირიზმი და უკიდურესი იდეალიზმი. მართლმადიდებლურ ნიადაგზე კი აზროვნება ონტოლოგიური და ყოფასთან შეთავსებული გახდა, რაც მე-19-მე-20 საუკუნეების რუსული რელიგიურ-ფილოსოფიურ და საღვთისმეტყველო აზროვნების მიერ იქნა გამოვლენილი. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა რაციონალიზმი, იურიდიზმი და ყოველგვარი ნორმატივიზმი. მართლმადიდებელი ეკლესია არ განისაზღვრება რაციონალური ცნებებით, ის გასაგებია მხოლიდ მასში მცხოვრებთათვის, ვინც მის სულიერ გამოცდილებას ეზიარება. ქრისტეანობის მისტიკური ტიპები არ ექვემდებარებიან რაიმე სახის ინტელექტუალურ განსაზღვრებებს, ისევე როგორც არ ფლობენ არც იურიდიულ და არც რაციონალურ ნიშანთვისებებს. ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება – ეს არის სულიერებისა და გამოცდილების ღვთისმეტყველება. ამიტომაც მართლმადიდებლობას თითქმის არ გააჩნია სქოლასტიკური სახელმძღვანელოები. მართლმადიდებლობა საკუთარ თავს აღიქვამს ყოვლადწმინდა სამების რელიგიად, არა როგორც განყენებულ მონოთეიზმად, არამედ კონკრეტულად ტრინიტარიზმად. სულიერ ცხოვრებაში, სულიერ გამოცდილებაში და სულიერ გზაში ირეკლება ცხოვრება ყოვლადწმინდა სამებისა. მართლმადიდებლური ლიტურღია იწყება სიტყვებით: “კურთხეულ არს მეუფება მამისა და ძისა და წმიდისა სულისა…”. ყველაფერი მომდინარეობს ზევიდან, ყოვლადწმიდა სამებიდან, ზეციური სასუფევლიდან და არა ადამიანიდან და მისი სულიდან. მართმადიდებლურ წარმოდგენაში თვით ყოვლადწმიდა სამება ჩამოდის და არა ადამიანი აღემართება. დასავლურ ქრისტეანობაში გაცილებით ნაკლებია სამების გამოხატულება, ის მეტად ქრისტოცენტრულია და ანტროფოცენტრული. ეს განსხვავება იკვეთება თვით აღმოსავლურ და დასავლურ პატრისტიკაში, რომელთაგან პირველი – ღვთისმეტყველებს ღვთიური სამებიდან, მეორე – ადამიანური სამშვინველიდან (от человеческой души). ამიტიმაც, ამჟღავნებს აღმოსავლეთი უმთავრესად ტრინიტარულ და ქრისტოლოგიურ დოგმატებს. დასავლეთი კი უმთავრესად ასწავლის მადლს, თავისუფლებასა და ეკლესიის ორგანიზაციას. ამიტომაც დასავლეთში მეტი სიმდიდრე და აზროვნების მრავალფეროვნება იყო.
მართლმადიდებლობა არის ქრისტეანობა, რომელშიც სრულფასოვნად მჟღავნდება სულიწმიდა. ამიტომაც არის მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის მიუღებელი “filioque” , რადგანაც მასში სუბორდინაციონიზმს ხედავს. დოგმატებსა და დოქტრინებში ყველაზე უფრო ნაკლებად მჟღავდება სულიწმიდის ბუნება, მაგრამ ამასთანავე ის თავისი ზემოქმედებით ყველაზე ახლოა, მეტწილად ემანენტურია ქვეყნიერებისათვის. სულიწმიდა უშუალოდ ზემოქმედებს არსებაზე და გარდაქმნის მას. ამ სწავლებას შუქი ღირსმა მამამ სერაფიმე საროველმა მოჰფინა. მართლმადიდებლობა არა მარტო ტრინიტარულია არსობრივად, არამედ ქვეყნიერების არსებობის მთავარ ამოცანად სულიწმიდის გარდასახვაში ხედავს, მის პნევმატურად გარდასახვაში.
მე მართლმადიდებლობის სიღრმისეულ საიდუმლოებებზე ვსაუბრობ სულ და არა მის ზედაპირისეულ მიმდინარეობებზე. პნევმატოლოგიური თეოლოგია, ქვეყნიერებაზე სულიწმინდის ახალი გარდამოსვლის მოლოდინი, ყველაზე ადვილად მართლმადიდებლურ ნიაგადზე ჩნდება. ეს მართლმადიდებლობის შესანიშნავი თვისებაა: ის, ერთმხრივ მეტად კონსერვატიული და ტრადიციულია, ვიდრე კათოლიციზმი და პროტესტანტიზმი, მაგრამ მეორეს მხრივ, მართლმადიდებლობაში მუდამ სუფევს დიადი მოლოდინი რელიგიური სიახლისა, სულიწმიდის გარდამოსვლა და ახალი იერუსალიმის დაბადებისა. ისტორიაში, თითქმის მთელი ათასწლეულის განმავლობაში მართლმადიდებლობა არ განვითარებულა, მისთვის უცხო იყო ევოლუციონიზმი, მაგრამ მასში იმალებოდა რელიგიური შემოქმედებითობის (религиозного творчества) შესაძლებლობა, რომელიც თითქოს, ჯერ კიდევ არ დამდგარ, ახალ ისტორიულ ეპიქიას ელოდა. ყოველივე ეს მე-19-მე-20 საუკუნეების რუსულ რელიგიურ მიმდინარეობებში გამოვლინდა. მართლმადიდებლობა უფრო მკვეთრად მიჯნავს ერთმანეთისაგან მატერიალურ და ღვთიურ სამყაროს, ზეციურ საუფლოს- კეისრის საუფლოსაგან და არც რაიმე შესაძლო ანალოგიებს აღიარებს, განსხვავებით კათოლიკური თეოლოგიისა. ღვთიური ენერგია ფარულად მოქმედებს ადამიანში და ქვეყნიერებაზე.
სულიერ არსებაზე არ ეგების თქმა, რომ ის ღვთაებაა, ან კიდევ, რომ ის – ღვთიურია, მაგრამ ვერც იმას ვიტყვით, რომ ის ღვთიურობას მოკლებულია, ღმერთი და ღვთიური ცხოვრება არ ჰგავს მატერიალურ სამყაროს და ამქვეყნიურ ცხოვრებას, აქ არ შიეძლება ანალოგიებით ვიხელმძღვანელოთ. ღმერთი –უსასრულოა; ამქვეყნიური ცხოვრება – სასრული. ღვთიური ენერგია გარდაიღვრება მატერიალურ სამყაროზე, ზემოქმედებს მასზე და ანათლებს მას. აი, ასეთია სულიწმინდის მართლმადიდებლური ხედვა. მართლმადიდებლური ცნობიერებისათვის თომა აქვინელის მოძღვრება ბუნებრივი სამყაროს შესახებ ,რომელიც მისი ანუ ბუნებრივი სამყაროს ზებუნებრივ სამყაროსთან დაპირისპირებას ამტკიცეს, არაფერია თუ არა სამყაროს სეკულარიზაციის ფორმა. მართლმადიდებლობა პრინციპულად და ნიშანდობლივად პნევმატურია. ზუსტად პნევმატურობაა თანმიმდევრული და ბოლომდე დაყვანილი ტრინიტარიზმი. მადლი არ წარმოადგენს შუამავალს ბუნებრივ და ზებუნებრივ სამყაროებს შორის; მადლი არის ღვთიური ენერგიეს მოქმედება სულიერ სამყაროზე, სამყაროში სულიწმიდის არსებობის დადასტურება. უშუალოდ მართლმადიდებლობის პნევმატიზმი ხდის მას ქრისტეანობის ყველაზე ნაკლებად დასრულებულ ფორმად, ახალაღთქმისეულ საწყისთა ძველაღთქმისეულ საწყისებზე უპირატესობის გამოვლინებით. მართლმადიდებლობას ცხოვრების უმთავრეს ამოცანად სულიწმიდის მადლის შეძენა, მისადმი მუდმივი ლტოლვა, ადამიანის სულიერი ფერისცვალება მიაჩნია. ასეთი გაგება არსებითად ეწინააღმდეგება დაკანონებულ შეხედულებას იმაზე, რომ ღვთიური და ზებუნებრივი სამყარო ცოცხალი და მატერიალური სამყაროსათვის კანონსა და ნორმას წარმოადგენს.
მართლმადიდებლობა , უპირველეს ყოვლისა ლიტურგიკულია. ის ხალხს ნათელფენს არა იმდენად ქადაგებებით, ქცევის ნორმათა და კანონთა გადმოცემით, არამედ თავად ლიტურღიკული მოქმედებებით, რომლებშიც გადმოცემულია სულის ფერიცვალების, როგორც მოვლენის პირველსახე, ასევე წმინდანთა სახეების წარმოდგენის საშუალებით შთააგონებს წმინდანობის კულტს. მაგრამ, წმინდანთა სახეები რაიმე ნორმატიულ ფორმებს არ წარმოადგენენ, მათი სახით გადმოცემულია არსების სულიწმიდისეული, მადლმოსილი გასხივოსნება და ფერიცვალება. ადამიანის ცხოვრებისეულ გზასთან და ისტორიასთან მიმართებაში ასეთგვარი არანორმატიულობა მართლმადიდებლობას ძნელად მისადგომს ხდის და ნებისმიერი სახის ორგანიზაციასა და შემოქმედებით კულტურას არახელსაყრელ პირობას უქმნის. არსებაზე სულიწმიდის ზემოქმედების საიდუმლო არასაკმარისად იყო გადმოტანილი ადამიანურ ყოფა-ცხოვრებაში. მართლმადიდებლობისათვის დამახასიათებელია თავისუფლება. ეს შინაგანი თავისუფლება შეიძლება შეუმჩნეველია გარედან, მაგრამ ის ყველგანაა. სინდისის თავისუფლების აღიარება ძლიან განასხვავებს მართლმადიდებელ ეკლესიას კათოლიკური ეკლესიისაგან. ასევე განსხვავებულია თავისუფლების მართლმადიდებლური გაგება თავისუფლების პროტესტანტიზმისეული გაგებისაგან. პროტესტანტიზმში, ისევე როგორც მთელს დასავლურ აზროვნებაში, თავისუფლება გაიგება ინდივიდუალისტურად, როგორც უფლება პიროვნებისა, დაიცვას თავი ნებისმიერი სხვა პიროვნების მიერ მის მიმართ არსებული ბოროტი განზრახვისაგან და რომელიც ავტონომიურად განსაზღვრავს საკუთარ თავს. მართლმადიდებლობისათვის უცხოა ინდივიდუალიზმი, მისთვის დამახასიათებელია თავისებური კოლექტივიზმი. რელიგიური პიროვნება და რელიგიური კოლექტივი არ უპირისპირდებიან ერთმანეთს. რელიგიური პიროვნება რელიგიურ კოლექტივშია და პირიქით. ამიტომაც, რელიგიური კოლექტივი არ წარმოადგენს რელიგიური პიროვნებისათვის საჯარო ავტორიტეტს, რომელიც გარედან მას (რელიგ.პიროვნებას) თავს მოახვევს მოძღვრებასა და ცხოვრების კანონს. ეკლესია, როგორც რელიგიური კოლექტივი არ არის რელიგიური პიროვნებისაგან განკერძოებული, ის მათშია და პირიქით. ამიტომაც, ეკლესია არ არის ავტორიტეტი, ის მადლმოსილი ერთობაა სიყვარულისა და თავისუფლებისა. მართლმადიდებლობისათვის უცხოა ავტორიტარობა, რადგანაც ის ბადებს განხეთქილებას რელიგიურ კოლექტივსა და პიროვნებას შორის, ეკლესიასა და მის წევრს შორის. სინდისისა და სულიერი თავისუფლების გარეშე არ არსებობს სულიერი ცხოვრება, თუნდაც თვით ეკლესიაზე წარმოდგენაც, რადგან თვითონ ეკლესია ვერ ჰგუობს თავისთან მონებს, ღმერთს მხოლოდ თავისუფლები სჭირდება. ნამდვილი რელიგიური სინდისის და სულის თავისუფლება მჟღავნდება არა იზოლირებულ, ავტონომიურ პიროვნებაში, რომელიც თვითდამკვიდრებას ინდივიდუალიზმში ცდილობს, არამედ პიროვნებაში რომელიც საკუთარ თავს ზეპიროვნულ სულიერ ერთობაში აღიქვამს, სულიერი ორგანიზმის ერთობაში, ქრისტეს სხეულში, ანუ ეკლესიაში. ჩემი პირადი სინდისი ზე-პიროვნული და ეკლესიური სინდისისაგან არც განკერძოებულია და არც დაპირისპირებული, ის მხოლოდ ეკლესიურ სინდისში მჟღავნდება. მაგრამ ჩემი სინდისის აქტიური სულიერი ჩაღრმავების გარეშე და ჩემი პირადი სულიერი თავისუფლების გარეშე, არც ეკლესიური ცხოვრების განხორციელებაა შესაძლებელი, რადგან ეს ეკლესიური ცხოვრება პიროვნებისთვის არ შეიძლება იყოს გარეგანი და თავს მოხვეული. ეკლესიაში ყოფნა მოითხოვს სულიერ თავისუფლებას, არა მარტო ეკლესიაში პირველად ყოფნისას, რასაც კათოლიკებიც აღიარებენ, არამედ მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ეკლესიის თავისუფლება სახელმწიფოსთან მიმართებაში ყოველთვის საფრთხის ქვეშ იდგა, მაგრამ თავისუფლება თვით ეკლესიის შიგნით – მუდამ მართლმადიდებლობაში იყო. მართლმადიდებლობაში თავისუფლება ორგანულად არის შეხამებული კრებელობასთან (соборность) ანუ სულიწმიდის ზემოქმედებასთან რელიგიურ კოლექტივზე, რომელიც ყოველთვის თან ახლდა და ახლავს ეკლესიას არა მარტო მსოფლიო საეკლესიო კრებების დროს, არამედ სულ მუდამ. კრებელობას მართლმადიდებლობაში, რასაც წარმოადგენს თვით ეკლესიის მრევლის ცხოვრება, არ ჰქონია რაიმე საჯარო იურიდიული ნიშანთვისება, მას გააჩნდა მხოლოდ შინაგანი, სულიერი ნიშნები. თვით მსოფლიო საეკლესიო კრებებსაც არ გააჩნდათ უდავო ავტორიტეტი. ავტორიტეტის შეუცდომლობის აღიარება მხოლოდ საეკლესიო მთლიანობის მიღმა, მთელი მისი არსებობის ისტორიის განმავლობაში ხდებოდა და ამ ავტორიტეტის მატარებელს და შემნახველს ეკლესიის მრევლი წარმოადგენდა. მსოფლიო საეკლესიო კრებები იმიტომ კი არ წარმოადგენენ ავტორიტეტს, რომ შეესაბამებოდნენ ლეგალურობის საჯარო იურიდიულ ნიშნებს, არამედ იმიტომ, რომ ეკლესიის მრევლმა და მთელმა ეკლესიამ აღიარა ისინი უტყუარად და ეკუმენურ კრებებად. უტყუარ ეკუმენურ კრებად ითვლება მხოლოდ ის კრება, სადაც მოხდა სულიწმიდის გარდამოსვლა; სულიწმიდის გარდამოსვლას კი არ გააჩნია რაიმე გარე იურიდიული კრიტერიუმები, ის იცნობა მხოლოდ ეკლესიის მრევლის მიერ მისი შინაგანი სულიერი მოწმობით. ყოველივე ეს მიუთითებს მართლმადიდებელი ეკლესიის არანორმატიულ და არაიურიდიულ ხასიათზე.
ამასთანავე, მართლმადიდებლური შეგნება ეკლესიას აღიქვამს უფრო ონტოლოგიუად, ანუ ეკლესიაში ის ხედავს უპირველესად არა რამე ორგანიზაციას და დაწესებულებას, არა უბრალოდ მორწმუნეთა საზოგადოებას, არამედ რელიგიურ სულიერ ორგანიზმს, ქრისტეს მისტიურ სხეულს. მართლმადიდებლობა უფრო კოსმიურია ვიდრე დასავლური ქრისტიანობა. არც კათოლიციზმში და არც პროტესტანტიზმში არ ყოფილა ასე სრულად გამოხატული ეკლესიის – როგორც ქრისტეს სხეულის, კოსმიური ბუნება. დასავლური ქრისტიანობა უპირატესად ანთროპოლოგიურია. მაგრამ, ეკლესიაც ხომ “გაქრისტეანებული” (охристовленный ) კოსმოსია; მასში მთელი ქვეყნიერება სულიწმიდის მადლის ზემოქმედების ქვეშაა. ქრისტეს გამოცხადებას კოსმიური, კოსმოგონიური მნიშვლელობა აქვს; ის რაღაც ახლის შესაქმეს მიანიშნებს, ქვეყნიერების შექმნის ახალ დღეს. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა სინანულის იურიდიული გაგება – როგორც ღმერთსა და ადამიანს შორის “სასამართლო პროცესის” მოგვარება, მისთვის უფრო დამახასიათებელია მისი (სინანულის) ონტოლოგიური და კოსმიური გააზრება, როგორც ახალი არსებისა და ახალი კაცობრიობის დაბადება. აღმოსავლური პატრისტიკის ცენტრალურ და სარწმუნო იდეას თეოზისი ანუ განღმრთობა წარმოადგენდა., განღმრთობა ადამიანისა და მთელი ცოცხალი სამყაროსი. ხსნა და განღმრთობა. განღმრთობას ექვემდებარება მთელი ცოცხალი სამყარო, მთელი კოსმოსი. ხსნა – არის არსების ფერიცვალება და გასხივოსნება, და არა “სასამართლოზე” გამართლება. მართლმადიდებლობა მიმართულია მკვდრეთით აღდგომის საიდუმლოდაკენ, როგორც ქრისტიანობის მწვერვალისაკენ და მის საბოლოო მიზნისაკენ.
ამიტომაც, მართლმადიდებელი ეკლესიის ცხოვრებაში ცენტრალურ მოვლენად, დღესასწაულად მიჩნეულია ბრწყინვალე აღდგომა უფლისა ღმრთისა და მაცხოვრისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი. აღდგომის ბრწყინვალე და შუქმფენი სხივებით ივსება მთელი მართლმადიდებლური სამყარო. მართლმადიდებლურ ლიტურგიკაში აღდგომის დღესასწაულს უზომოდ დიდი მნიშვნელობა აქვს ვიდრე კათოლიციზმში, სადაც ლიტურგიგულ მწვერვალად ქრისტეშობას მიიჩნევენ. უპირველეს ყოვლისა, კათოლიკებში ჩვენ ვხვდებით ჯვერცმულ ქრისტეს, მართლმადიდებლებთან – მკვდრეთით აღმდგად ქრისტეს. ჯვარი ადამიანის გზაა, მაგრამ ის, როგორც მთელი სამყარო, მიემართება – აღდგომისაკენ. ჯვარცმის საიდუმლოებამ შეიძლება დაფაროს აღდგომის საიდუმლოება, მაგრამ აღდგომის საიდუმლოება მართლმადიდებლობის საბოლოო საიდუმლოებაა, ამასთანავე ის არა მარტო ადამიანურია, არამედ კოსმიურიც. აღმოსავლეთი მეტად კოსმიურია ვიდრე დასავლეთი; დასავლეთი უფრო ადამიანურია; ამაშია მისი ძალაც და მნიშვნელობაც, მაგრამ ამასთანავე მისი შეზღუდულობაც. მართლმადიდებლობის სულიერ ნიადაგზე აღმოცენდება სწრაფვა საყოველთაო ხსნისაკენ. ხსნა არა მარტო ინდივიდუალურად, არამედ კრებითად, მთელს სამყაროსთან ერთად. მართლმადიდებლობის სიღრმეებიდან ვერ გაისმოდა თომა აქვინელის სიტყვები, იმის შესახებ, რომ სამოთხეში მოხვედრილი მართალი დატკბება ცოდვილის ჯოჯოხეთში ტანჯვით. ასევე მართლმადიდებლობის სიღრმეებიდან ვერ დაიბადებოდა სწავლება ბედისწერის შესახებ (предопределениე) არა მარტო უკიდურესი კალვინიზმის ფორმით, არამედ თვით ნეტარი ავგუსტინეს წარმოდგენის სახით. აღმოსავლეთის საეკლესიო მოძღვართა უდიდესი ნაწილი, კლიმენტი ალექსანდრიელიდან ვიდრე მაქსიმე აღმსარებლამდე, მხარს უჭერდა აპოკატასტასიზს, საყოველთაო ხსნასა და აღდგომას. მართლმადიდებლური აზროვნება არასდროს ყოფილა ღვთიური სამართლიანობის იდეით დაძლეული და არასდროს ივიწყებდა ღვთიური სიყვარულისა და სათნოების იდეას. რაც მთავარია, ის ადამიანს არასდროს განიხილავდა ღვთიური სამართლიანობის თვალაზრისით, არამედ მხოლოდ ადამიანისა და კოსმოსის ფერისცვალებასა და განღმრთობას მოიაზრებდა.
და ბოლოს, მართლმადიდებლობის მნიშვნელოვან ნიშანთვიებად უნდა აღინიშნოს მისი ესქატოლოგიურობის (ესქატოლოგია (ბერძ. ἔσχατος – უკანასკნელი) – მოძღვრება სამყაროსა და ადამიანის საბოლოო ბედზე) შემეცნება. მართლმადიდებლობის სიღრმეებში უფრო შენარჩუნდა პირველქრისტიანული ესქატოლოგიურობა – მოლოდინი ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და მომავალი აღდგომისა. მართლმადიდებლობის ესქატოლოგიურობა მიანიშნებს მის ამქვეყნიურ ყოფასთან ნაკლებ დამოკიდებულებას და მეტწილად ზეციურისაკენ, მარადიულობისაკენ მიმართულებას ანუ ზესწრაფვას ზეციური სასუფევლისაკენ. დასავლურმა ქრისტეანობამ ქრისტიანობის მთელი ისტორიის განმავლობაში, მიწიერი წყობისაკენ და ორგანიზებისაკენ სურვილში აქტუალიზაციით გადაფარა ესქატოლოგიის საიდუმლო – ქრისტეს მეორედ მოსვლის საიდუმლო. ისტორიაში მისი ნაკლები აქტიუირობისა გამო, სწორედ მართლმადიდებლობაში შენარჩუნდა უდიდესი ესქატოლოგიური მოლოდინი. ქრისტიანობის აპოკალიპტური მხარე ნაკლებად გამოიხატა დასავლური ქრისტეანობის ფორმებში. ხოლო აღმოსავლეთში კი, მართლმადიდებლურ ნიადაგზე, განსაკუთრებით რუსული მართლმადიდებლობის ნიადაგზე, გაჩნდნენ აპოკალიპტური მიმდინარეობანი, სულიწმიდის ახალი გარდამოსვლების მოლოდინი.
მართლმადიდებლობა უფრო ტრადიციულია, მეტად კონსერვატული ფორმაა ქრისტეანობისა, რამეთუ იუნჯებდა უძველეს ჭეშმარიტებას, მასში დავანებულია შესაძლებლობა უდიდესი რელიგიური სიახლის, არა ადამიანური აზროვნებისა და კულტურის სიახლისა, რომელმაც ასე მოიცვა დასავლეთი, არამედ სიახლის, რასაც ცხოვრების რელიგიური ფერისცვალება ჰქვია. სრულფასოვანი სიცოცხლის/ცხოვრების უპირატესობა დიფერენცირებულ კულტურაზე ყოველთვის დამახასიათებელი ნიშანთვისება იყო მართლმადიდებლობისა. ამიტომაც არ შექმნილა კათოლიციზმისა და პროტესტანტიზმის ნიადაგზე აღმოცენებული ის უდიდესი კულტურა მართლმადიდებლურ ნიადაგზე და შესაძლებელია ამიტომაც იყო ასე, რომ მართლმადიდებლობა ესწრაფვის ღვთის სასუფეველს, რომელიც უნდა გაცხადდეს არა ისტორიული ევოლუციის შედეგად, არამედ სამყაროს იდუმალი ფერისცვალებით.
არა ევოლუცია, არამედ ფერისცვალებაა მართლმადიდებლობისათვის დამახასიათებელი.
არ შეიძლება მართლმადიდებლობა გაიცნო არსებული თეოლოგიური ტრაქტატების გაცნობით; ის ვლინდება მხოლოდ ეკლესიის და მისი მრევლის ცხოვრებაში, ის ყველაზე უფრო ნაკლებად გამოიხატება განსაზღვრებებით. მაგრამ, მართლმადიდებლობამ უნდა დასძლიოს საკუთარი კარჩაკეტილობა და იზოლირებულობა და გამოავლინოს საკუთარი იდუმალი სულიერი საუნჯის ბრწყინვალება. მაშინ შეიძენს ის მართლაც მსოფლიო მნიშვნელობას. მართლმადიდებლობის განსაკუთრებულად სულიერი მნიშვნელობის, როგორც ქრისტეანობის უმეტესად სუფთა ფორმის აღიარებამ არ უნდა გააჩინოს მასში თვითკმაყოფილება და არ უნდა მიეცეს დასავლური ქრისტეანობის არსის და მნიშვნელობის უარყოფას. პიროქით, ჩვენ უნდა გავიცნოთ დასავლური ქრისტეანობა და ბევრი რამ ვისწავლოთ მისგან. ჩვენ უნდა ვესწრაფოდეთ ქრისტიანული ერთობისაკენ. მართლმადიდებლობა სასიკეთოა ქრისტიანული ერთობისათვის. რადგან მართლმადიდებლური ქრისტეანობა ყველაზე ნაკლებად განიცდიდა სეკულარიზაციას, ამიტომ მას შეუძლია უზომოდ ბევრი რამ გაიღოს მსოფლიოს ქრისტეანიზაციისათვის. მსოფლიოს ქრისტეანიზაცია არამც და არამც არ უნდა ნიშნავდეს ქრისტეანობის განეკლესიურობას, სეკულარიზაციას. (სეკულარიზაცია- რისამე გადასვლა საეკლესიო, სასულიერო გამგებლობიდან საერო, სამოქალაქო გამგებლობაში)
ქრისტეანობა შეუძლებელია მსოფლიოსაგან იზოლირებული იყოს, ის აგრძელებს მასში მოძრაობას მისგან განუყოფლად და მასში ყოფნით, ის სამყაროს მძლეველი უნდა იყოს და არა მისგან ძლეული.
„Вестник русского западно-европейского патриаршего екзархата„ / Париж; N- 11. 1952 г. Стр. 4-11
წყარო
Комментариев нет:
Отправить комментарий