ეროვნული იდეის ქრისტიანული თვალსაზრისით მართებული პრინციპები

ავტორი:  თემურ ბუაძე

თეოლოგიის დოქტორი

თვით სათაურიც კი მიუთითებს, რომ ამ სტატიის წერისას ჩემს მიზანს არ წარმოადგენდა სათანადო ციტატების მოყვანის საფუძველზე გამერკვია რაში მდგომარეობს კონკრეტულად ქართული ეროვნული იდეის არსი და როგორ წარმოუდგებოდა იგი წარსულში და წარმოუდგება ახლა ამა თუ იმ ქართველ მოაზროვნესა და ეროვნულ მოღვაწეს. როგორც ვიცით, მათ შორის ვინც ან საკითხს შეეხო, არიან დიდი მწერლები, პოეტები, მნიშვნელოვანი პუბლიცისტები, მაღალი იერარქიული სტატუსის მქონე სასულიერო პირები, საზოგადო მოღვაწეები და ასე შემდეგ. მათი შეხედულებების რეზუმირება, შესაბამისი დარგების სპეციალისტების – ლიტერატურადმცოდნეების, ისტორიკოსების -  კომპეტენციად მიმაჩნია. ამასთან რამდენიმე კარგი ასეთი  პუბლიკაცია უკვე არსებობს.

ჩემი მიზანია გავარკვიო, როგორი უნდა იყოს ის ზოგადი, ფორმალური პრინციპები რომლებსაც უნდა ეფუძნებოდეს ან არ უნდა ეფუძნებოდეს, ქრისტიანული თვალსაზრისით მართებული, აბსტრაქტული ეროვნული კონცეფცია. ამასთან ცხადია, რომ ეროვნული ორგანიზმის სრულყოფილი, არადეფექტური არსებობა და ფუნქციონირება, აუცილებლად გულისხმობს მის სახელმწიფოებრივ არსებობას; როგორიც არ უნდა იყოს ეროვნული ცნობიერება, რაშიც არ უნდა მდგომარეობდეს ეროვნული იდეის არსი, მისი განხორციელების უმთავრესი ინსტრუმენტი, ყოველშემთხვევაში ერთერთი უმთავრესი ინსტრუმენტი, ეროვნული სახელმწიფო იქნება. ამიტომ გადავწყვიტე, ჯერ გამომეყო რამდენიმე პრინციპული ფაქტორი, რომლებიც ზოგადად განსაზღვრავენ ეროვნულ ყოფიერებას და შემდეგ ისინი გამეანალიზებინა ისეთივე რაკურსით, რომელსაც ნეტარი ავგუსტინე იყენებს სახელმწიფოს რაობაზე მსჯელობისას.
ვფიქრობ, რომ  ზოგადი პრინციპების ჩამოყალიბების შესაძლებლობას, რომლებსაც ქრისტიანული თვალსაზრისით მართებული ეროვნული იდეა უნდა ეყრდნობოდეს, ნეტარი ავგუსტინეს შეხედულებები გვაძლევს, რომლებიც მან სახელმწიფოს წარმოშობასთან, მის არსსა და უმთავრეს ფუნქციებთან დაკავშირებით გამოთქვა. ნეტარი ავგუსტინეს პოლიტიკური შეხედულებები უმეტესწილად მის „ღვთის ქალაქში“ გვხვდება. ეს წიგნი მან იმ წარმართების საპასუხოდ დაწერა, რომლებიც რომის დაცემას, ქრიატიანების მიერ წარმართი რომაული ღვთაებების თაყვანისცემის უარყოფას მიაწერდნენ. ამ აპოლოგეტური მოტივით დაწერილ წიგნში, ნეტარი ავგუსტინეს პოლიტიკური აზრი ქრისტიანული ისტორიოსოფიის და პოლიტიკური თეოლოგიის სახით ვლინდება. პოლიტიკურ საკითხებზე მსჯელობისას, იგი არ ინტერესდება სახელმწიფოს წმინდად ინსტიტუციონალური, ან ისეთი ასპექტებით, რომლებსაც თანამედროვე გაგებით „პოლიტიკურ ფილოსოფიას“ მიაკუთვნებენ. სახელმწიფოსთან დაკავშირებული, მისეული პოლიტიკური ინტუიცია უმთავრესად თეოლოგიას, ფსიქოლოგიას, ეთიკას და, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სოციოლოგიური და ისტორიოსოფიული ხასიათის შეხედულებებს ეყრდნობა. როდესაც ავგუსტინე რომზე საუბრობს, რასაც ხშირად აქვს ადგილი „ღვთის ქალაქში“ , იგი ზოგჯერ გულისხმობს ქალაქ რომს, ზოგჯერ – რომის რესპუბლიკას ან იმპერიას, ზოგჯერ – რომაელი მოქალაქეების საზოგადოებას მის ტრადიციებთან, კანონებთან, ზნეჩვეულებებთან ერთად; მაგრამ არასოდეს აქვს მხედველობაში ის სახელმწიფო ინსტიტუტები თუ ინსტიტუციები, რომლებიც კოლექტიურად ახდენენ რომის პოლიტიკური საქმეების ადმინისტრირებას.  აქედან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ ნეტარი ავგუსტინესეული ინტუიციური მიხვედრები სახელმწიფოს რაობაზე, მის წარმოშობასა და ფუნქციებზე, ადვილად განზოგადდება ეროვნული ორგანიზმის და ეროვნულ იდეის განხილვისას.
მაშ, სანამ სახელმწიფოს რაობის წმინდა ავგუსტინესეულ ანალიზს გადმოვცემდეთ, შევეცადოთ გამოვყოთ ის მთავარი, შეიძლება არასრული, ელემენტები, რომლებიც ეროვნულ ყოფიერებას განსაზღვრავენ. ამ დროს აუცილებლად არ მიგვაჩნია, თანამედროვე რეალურად არსებული რთული ეროვნული ორგანიზმების ყველა შემადგენელი ელემენტების, მათი ურთიერთმიმართებების, რამდენადმე სრულყოფილი წარმოდგენა. ვფიქრობ, რომ  ეროვნული ორგანიზმის მარტივი, იდეალური მოდელი, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე ფუნდამენტური ჰომოგენური ელემენტისაგან შედგება – ერთიანი ჰომოგენური ეთნიკური წარმომავლობა,  ერთი რწმენა, მასზე დამყარებული ჰომოგენური ეროვნული კულტურა, ტრადიციები, საერთო ისტორიული მახსოვრობა და ა. შ. – საკმარისი იქნება ზემოთნახსენები ზოგადი ფორმალური პრინციპების გამოსაყოფად. მართალია თანამედროვე ეპოქაში რეალურად არსად არ არსებობს ერი, ან სახელმწიფო, რომელსაც ერთიანი, ჰომოგენური ენთიკური წარმომავლობა, ერთადერთი კონფესიონალური აღმსარებლობა ჰქონდეს და ეროვნული კულტურის, ტრადიციების და  ეროვნული ცნობიერების საფუძველს, ეს ერთადერთი აღმსარებლობა წარმოადგენდეს, მაგრამ რეალურად არსებული, კომპლექსური ეროვნული ორგანიზმების განხილვისას ზუსტად იგივე შედეგებამდე მივიდოდით.
ასეთი მარტივი ჰომოგენური წარმოშობისა და სტრუქტურის ეროვნული ორგანიზმის პარადიგმასა და მისი გენეზისის უტყუარ სურათს ბიბლია გვაძლევს. ბიბლია რჩეული ერის გენეზისის თხრობისას, ღვთივსულიერი ავტორიტეტით შემოსაზღვრავს იმ ბაზისულ ელემენტებს, რომლებსაც ებრაელი ერი თავისი არსებობის გარიჟრაჟზე დაეფუძნა. მათგან  გენეტიკური და ქრონოლოგიური თვალსაზრისით უპირატესი საერთო რწმენა იყო. უდაბნოში მოგზაურობისას, ებრაელები უკვე ეროვნულ ერთიან ორგანიზმს წარმოადგენდნენ, თუმცაღ,ა საკურთხეველის გარდა სხვა არაფერი გააჩნდათ. ებრაელი ხალხი და მისი საკურთხეველი ერთად მოგზაურობდა უდაბნოში და საერთოდ ეგვიპტელთაგან მათი გამოყოფის და ცალკე ერად ჩამოყალიბების ერტადერთი მოტივი წმინდად რელიგიური იყო; ეს მარტო ებრაელებს არ ეხება; ბიბლია არ იცნობს ხალხს, რომელსაც საერთო ღვთისმსახურება არ ჰქონდა; კაცობრიობის გარიჟრაჟზე, პირველყოფილი ხალხების ცნობიერებას, ყოველდღიურ ცხოვრებას,  ტრადიციებს, ყოფით ფიზიონომიას, მათი ღმერთები, რელიგიური კულტი, რელიგიური მითოლოგია განსაზღვრავდნენ. მართალია, ებრაელები უდაბნოში აბრაამის, ისააკის და იაკობის ღმერთმა გამოიყვანა, და აქედან გამომდინარე, ახალი ებრაელი ერის მაკონსტრუირებელი ფაქტორი საერთო რელიგია იყო, მათ უკვე ჰქონდათ საერთო ენა და საერთო ისტორიული მახსოვრობა – ეგვიპტელთა მონობაში ერთად გადატანილი ტანჯვის ისტორია; ამასთან, გვინდა აღვნიშნოთ, რომ მხოლოდ ეს ორი უკანასკნელი ფუნდამენტური ელემენტი საკმარისი არ იქნებოდა ახალი ერის ჩამოსაყალიბებლად; რელიგიური ფაქტორის გარეშე ეთნიკურ ებრაელებს ეგვიტეში გაქრობა და ასიმილაცია არ აცდებოდათ; ებრაელი ხალხის უდაბნოში გამოსვლა დიდი გენერაციული სიმბოლოა; რელიგიური აღმსარებლობა  ყველაზე ეფექტური იმუნიტეტია ასიმილაციის წინააღმდეგ. მოხეტიალე ებრაელი ხალხის უმნიშვნელოვანეს მიზანს საკუთარი ტერიტორიის მოპოვება და იქ მყარად დამკვიდრება წარმოადგენდა.
საკუთარი ტერიტორიის დამკვიდრებამ სახელმწიფოებრიობა მოიტანა; ძლიერმა, მტრებზე წარმატებულმა სახელმწიფომ ააგო ერთადერთი ტაძარი, ერთადერთი საკურთხეველი, რაც, არისტოტელეს ფილოსოფიურ ტერმინს თუ გამოვიყენებთ, ებრაელი ხალხის ინდივიდუაციის მთავარ პრინციპს განასახიერებს; საერთო საკურთხეველი და სახელმწიფო ხელისუფლება არეგულირებდნენ ებრაელი ხალხის რელიგიურ, კულტურულ, სოციალურ და ეკონომიურ ცხოვრებას; და იმ ორ მთავარ ინსტრუმენტს წარმოადგენდნენ რომლებიც ებრაელებს მტრულ გარემოცვაში საკუთარი ეროვნულობის შენარჩუნების საშუალებას აძლევდა. აღსანიშნავია, რომ დიდი ქართველი გიორგი მერჩულეც იგივე ელემენტებს ჩამოთვლის თავის ცნობილ ფორმულაში: „ქართლად ფრიადი ქვეყანაი აღირაცხების, რომელსაცა შინა ქართულითა ენითა ჟამი შეიწირვის და  ლოცვაი  ყოველი აღესრულების“. აქ მერჩულე თავად ქმნის ეროვნულ მეხსიერებას; ენითა და ღვთისმსახურებით შემოსაზღვრავს ეროვნულ ტერიტორიას.
სახელმწიფოდ ჩამოყალიბებამ დაასრულა ებრაელთა ეროვნული გენეზისი და იგი სრულყოფილი ეროვნული ორგანიზმი გახადა. მაშ, ბიბლიური თხრობის თანახმად, ახალი ერის წარმოშობისას, თავიდანვე ვხედავთ, ერთიან რწმენას, ენას, რელიგიური რწმენით საკრალიზებულ საერთო ისტორიულ მეხსიერებას, რომლებიც ეროვნული კულტურის საფუძველი ხდებიან; ასევე ვხედავთ საერთო ტერიტორიაზე დაფუძნებულ სახელმწიფოებრიობას; ეს უკანასკნელი სრულყოფილი ეროვნული ეგზისტენციის ორგანო და ეროვნული ამოცანების აღსრულების უმნიშვნელოვანესი ინსტრუმენტი გახდა. ჩვენ შევეცდებით, ცალცალკე გავანალიზოთ ეს ელემენტები; პირველად სახელმწიფოთი დავიწყებთ.
როგორც უკვე ავღნიშნეთ, ნებისმიერი ეროვნული იდეის განხორციელების უმთავრესი, აუცილებელი ინსტრუმენტი სახელმწიფოა. თუ ჩვენ შევძლებთ გავარკვიოთ როგორია სახელმწიფოს ბუნება, როგორი მიზნების აღსასრულებლადაა იგი მოწოდებული, და როდისაა მიზანშეუწონელი მისი ძალის გამოყენება, ჩვენ შეგვეძლება მეტნაკლები სიცხადით გამოვყოთ ის პრინციპები, რომლებსაც მართებული ეროვნული იდეები უნდა ეფუძნებოდნენ. ჩვენ იგივეს გავაკეთებთ, ეროვნული ორგანიზმის სხვა შემადგენელ ელემენტებზეც; ამ დროს, ყოველთვის ჩვენი მსჯელობა სახელმწიფოს ნეტარი ავგუსტინესეულ ანალიზზე იქნება დამყარებული.
ნეტარი ავგუსტინეს თანახმად, მართალია, ადამიანები ერთმანეთისაგან განცალკევდებიან სახელმწიფოებრივად, კულტურით, ენებით, ეთნიკურად და ნაციონალურად, სინამდვილეში ყველა ეს განსხვავება მხოლოდ გარეგნული გამოხატულება, ეპიფენომენია სხვა ფუნდამენტალური განყოფისა, რომელიც კაცობრიობას ორ საზოგადოებად წარმოადგენს. ერთ მათგანს ავგუსტინე უწოდებს „ღვთის ქალაქს“, მეორეს კი – „მიწის ქალაქს“. ის ფაქტი, რომ ავგუსტინე ამ ორი სოციალური ერთობის აღსანიშნავად, სიტყვა „ქალაქს“  – პოლიტიკური კონოტაციის მქონე ტერმინს ხმარობს მეტად ნიშანდობლივია. ამ ორი „ქალაქის“ თანაარსებობა, მათი კონკურენტული ურთიერთმიმართება კაცობრიობის მთელი ისტორიის, განსაკუთრებით მისი პოლიტიკური დინამიკის უმთავრესი იმპულსია.  ამ ორ ტერმინს – „ღვთის“ და „მიწის ქალაქს“, რომლებიც ავგუსტინეს პოლიტიკური კონცეფციის ფუნდამენტს წარმოადგენენ, ნაკლიც აქვთ; მათ შეიძლება ვინმე შეცდომაში შეიყვანონ, აფიქრებინონ, რომ ეს სახელები ისტორიულად რეალურად არსებულ სხვადასხვა პოლიტიკურ ინსტიტუტებს, რეალობებს წარმოადგენენ; სინამდვილეში მათ შორის განსხვავება არა პოლიტიკურ არამედ ესქატოლოგიურ ხასიათს ატარებს.
იმისათვის, რომ სწორად გავიგოთ ამ ბოლო წინადადების აზრი, საჭიროა კარგად გავერკვეთ სიყვარულის ავგუსტინესეულ კონცეფციაში, რომელსაც უმნიშვნელოვანესი თეოლოგიური და ფსიქოლოგიური იმპლიკაციები ახლავს თან; მისი აზრით, ადამიანური არსების უმთავრესი მამოძრავებელი ძალა სიყვარულია; სიყვარული ადამიანებში წარმოშობს მათ ფუნდამენტურ ორიენტაციას, რაც განსაზღვრავს მის თვისებებსა და ხასიათის ბუნებას. ავგუსტინეს აზრით, სიყვარულს ადამიანთა გაერთიანების წარმოუდგენლად დიდი ძალა აქვს, რომელიც ყველგან და ყოველთვის მოქმედებს და ხანდახან უცნაური ფორმებითაც ვლინდება. მაგალითად, სიყვარულის საერთო საგანი – თეატრის პოპულარული მსახიობი, გასაოცარი სოლიდარობით და სიმპატიით აკავშირებს ერთმანეთისაგან უაღრესად განსვავებულ პიროვნებებს. სიყვარულის უდიდესი გამაერთიანებელი ძალა უდიდესი განხეთქილებების წყაროცაა. ადამიანებს შორის განხეთქილებებს განსხვავებული, დაპირისპირებული სიყვარულის საგნები წარმოშობენ. ავგუსტინე ორი სახის სიყვარულს გამოყოფს, რომლებსაც იგი აღნიშნავს სიტყვებით: frui და uti; პირველი ითარგმნება როგორც რაღაცით ტკბობა, გახარება; მეორე კი, გამოყენებას ნიშნავს. ადამიანები უნდა ტკბებოდნენ და იხარებდნენ საგნებით, რომლებიც თავისთავად იმსახურებენ სიყვარულს, და უნდა იყენებდნენ საგნებს, რომლებიც თავისთავად არ იმსახურებენ სიყვარულს და რაღაცის მიღწევის საშუალებას წარმოადგენენ მხოლოდ; ავგუსტინეს მიხედვით, მხოლოდ მას, რაც თავის თავად იმსახურებს სიყვარულს, შეუძლია ადამიანებს შინაგანი მშვიდობა (quies), სიმშვიდე, ყოველი სურვილისა და მისწრაფების დაკმაყოფილება მოუტანოს; ასეთი კი  – მხოლოდ ღმერთია; ადამიანს მხოლოდ ღმერთით ტკბობა, გახარება ეგების; ყველაფერი დანარჩენი მხოლოდ უნდა „გამოვიყენოთ“, ღმერთთან მისასვლელად; ღმერთის გარდა არაფერს არ შეუძლია ადამიანის გულის დამშვიდება.
ავგუსტინე ადამიანის ცხოვრებას, პილიგრიმის მოგზაურობას ადარებს. მისი მიზანი სამშობლოში დაბრუნებაა, სადაც ბედნიერება და ნეტარება ელის. პილიგრიმს ტრანსპორტის მხოლოდ გამოყენება ეგების რათა სამშობლოში დაბრუნდეს; იგი არ უნდა მიეჯაჭვოს სატრანსპორტო საშუალებას და არ უნდა ტკბებოდეს თავად მოგზაურობით. ჩვენ ეს სოფელი ღმერთთან მისასვლელად უნდა გამოვიყენოთ და არა მისით დასატკბობად. ავგუსტინეს თანახმად, ცოდვის ანატომია ამ ორი სიყვარულის არასწორ გამოყენებაში მდგომარეობს. მისი სიტყვებით, ღვთისმოსავნი იყენებენ ამ სოფელს რათა ღმერთით დატკბნენ, ურჯულონი კი პირიქით, ღმერთის გამოყენებას ცდილობენ რათა ამ სოფლით დატკბნენ. მაშ, ავგუტინესათვის ბოროტი კეთილისაგან „სწორად მიმართული  სიყვარულით (dilectio ordinata) განსხვავდება. ღმერთისაკენ სწორად მიმართულ ამამაღლებელ (ascendit) სიყვარულს ავგუსტინე caritas ეძახის,  მიწიერისაკენ, დაბლა (descendit) მიმართულ ტკბობას კი – cupiditas.
ღვთის ქალაქს და მიწის ქალაქს  ეს ორი სიყვარული წარმოშობს, პირველს – caritas, მეორეს – cupididas. მაშ, ღვთის ქალაქის წევრებს აერთიანებს ღმერთის სწორი სიყვარული. ისინი ტკბებიან ამაღლებული და უცვლელი საერთო სიყვარულის საგნით, რომელიც მათი გულებისაგან ერთ გულს ქმნის. ღვთის ქალაქი შედგება ანგელოზებისა და წმინდანებისაგან; მხოლოდ ზოგიერთი მათგანი ცხოვრობს გარკვეულ დროს დედამიწაზე; ავგუსტინე მათ პილიგრიმებს უწოდებს; მიწის ქალაქი აერთიანებს მათ ვისაც ისე შეყვარებია საკუთარი თავი, რომ ღმერთის სწორი სიყვარული აღარ ძალუძს. საკუთარი თავის არამართებული სიყვარული სიამაყის შედეგია, რომელიც „მეს“ აღზევებას ესწრაფვის; სიამაყეს თან სხვაზე ბატონობის სურვილი ახლავს; ასეთი ადამიანები სიხარბითაც არიან შეპყრობილნი, რადგან ქონება ძლიერების წყაროა. მიწის ქალაქის დაარსებას ნეტარი ავგუსტინე კაენს მიაწერს. მან პირველი ქალაქი საკუთარი ძმის მოკვლის შემდეგ დაარსა. სხვაზე ბატონობის მეძიებელ და ხარბ ადამიანს მშვიდობის მოპოვება არ შეუძლია. იგი გამუდმებით კონფლიქტშია სხვებთან და საკუთარ თავთან. მიწის ქალაქი კონფლიქტების, განხეთქილებების და ომების დედაა. თუმცა მათ წევრებს დროებით გაერთიანებაც შეუძლიათ ძლიერი ლიდერის გარშემო; სხვებზე ბატონობის ვნება, დიდებისა და ქონების მოპოვების დაუოკებელი სურვილი მათში დროებით სოლიდარობას ბადებს; კონფლიქტური ბუნების მიუხედავად მიწის ქალაქის წევრები მიდრეკილნი არიან ორგანიზაციული გაერთიანებებისაკენ. ისევე, როგორც ღვთის ქალაქის, ასევე, მიწის ქალაქის წევრები გაფანტულნი არიან დროსა და სივრცეში. მიწის ქალაქის რომელიმე კონკრეტულ სახელმწიფოსთან ან პოლიტიკურ ინსტიტუტტან გაერთიანება არ შეიძლება. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მიწაზე მცხოვრები მიწის ქალაქის წევრები მიდრელიკლი არიან სახელმწიფოების შექმნისაკენ, რაკი სახელმწიფო ადამიანური ვნებების, განსაკუთრებით სხვებზე დომინაციისა და სიხარბის ვნებების ინსტიტუციონალიზაციაა.
სანამ სახელმწიფოზე ნეტარი ავგუსტინეს შეხედულებებში ბოლომდე გავერკვევოდეთ, ადამიანური ბუნების კიდევ ერთ თვისებას უნდა გავუსვათ ხაზი. ავგუსტინე ხშირად აღნიშნავს, რომ დამიანები საოცარო სოციალური ბუნებით არიან დაჯილდოვებულნი. ერთიანი ადამისმიერი წარმოშობის გამო, ისინი ერთმანეთთან ურთიერთობის თანამშრომლობის დაუოკებელ მოთხოვნილებას განიცდიან. ამ ბუნებრივი მისწრაფების აღმოფხვრა თვით დაცემულ ბუნებასა და მისგან წარმოშობილ კონფლიქტებსაც კი არ შეუძლიათ. ავგუსტინეს თანახმად, ადამი და ევა სამოთხეში რომ არ დაცემულიყვნენ, ღვთის კურთხევით მაინც გამრავლდებოდნენ, თუმცა გამრავლების ფორმა სხვაგვარი ექნებოდათ; მათი სოციალური ბუნების გამო, ისინი ერთად იცხოვრებდნენ სამოთხეში; მაგრამ იქ არ იარსებებდა ერთი ადამიანის მეორეზე ბატონობა და კერძო საკუთრება; იქ ყველას შეეძლებოდა სამოთხით სარგებლობა მისი რომელიმე ნაწილის დასაკუთრების გარეშე. ცოდვით დაცემის გარეშე, ადამიანურ საზოგადოებაში პატერნალისტური დამოკიდებულება იქნებოდა; ოჯახის უფროსი სიყვარულით უწინამძღვრებდა მის წევრებს; ადამიანებს მხოლოდ ცხოველბზე ბატონობის კურთხევა ჰქონდათ. ამ კონტექსტში ნეტარი ავგუსტინე ძველი აღთქმის პატრიარქებს მიუთითებს, რომლებიც მეფეებივით კი არ ცხოვრობდნენ არამედ უბრალო მწყემსები იყვნენ. ამ კონტექსტში, როგორც მოდელზე, იგი ასევე მიუთითებს  რომაულ ოჯახურ ინსტიტუტზე – paterfamillia.
ცოდვით დაცემის და სამოთხიდან გამოდევნის შემდეგ, სიამაყით მოცულ ადამიანის სულში, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, სხვაზე ბატონობისა და სიხარბის ვნება დაიბადა. ერთი ადამიანის მეორეზე ბატონობა და კერძო საკუთრება ნეტარი ავგუსტინეს თანახმად „არაბუნებრივი“ და უსამართლოა, მაგრამ დაცემულ ადამიანურ ბუნებას არ შეუძლია მათ გარეშე არსებობა. პატერნალისტურ ურთიერთობებს არ შეუძლია ამ ვნებებით არძრული ადამიანების შეჩერება. ამ მდგომარეობამ გამოიწვია სახელმწიფო ხელისუფლების წარმოშობა, რომელიც კოერსიის, იძულების პრინციპის განსახიერებაა. ნეტარი ავგუსტინეს თანახმად, ნებისმიერი სახელმწიფო აკანონებს ერთი ადამიანის უსამართლო ბატონობას მეორეზე, და ასევე აკანონებს „არაბუნებრივ“ კერძო საკუთრებასაც, რომელიც ერთი ადამიანის მიერ მეორის უსამართლო ჩაგვრის უმთავრესი იარაღია. ამის გამოა, რომ მას სახელმწიფო ადამიანური ვნებების ინსტიტუციონალიზაციად წარმოუდგება. მისი აზრით, ღმერთი იმიტომ უშვებს თავისი ბუნებით უსამართლო სახელმწიფოს არსებობას, რომ მის გარეშე ვნებით შეპყრობილ ადამიანებს საშინელი ქაოსი და ძალადობა მოიცავდა. ავგუსტინე მრავალგზის დაუფარავად აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო ცოდვის შედეგი და მისი გამოხატულებაა. ცოდვილი ბუნების მიუხედავად, სახელმწიფოს, როგორც ავღნიშნეთ, პოზიტიური, ბოროტების შემაკავებელი ფუნქცია აქვს. მას ცოდვისაგან მიღებული ზარალის – აქ უმეტესწილად მატერიალური ზარალი იგულისხმება –  გამოსწორება ევალება. სახელმწიფოს დისციპლინარული ფუნქცია აქვს; იგი ციხეში ჩასმით, ან სიკვდილის დასჯის საშუალებით ბოროტ ნებას ართმევს დამნაშავეებს და ამით კანონის მორჩილი მოქალაქეების სიმშვიდესა და კეთილდღეობას იცავს. რაკი სახელმწიფო ცოდვის შედეგია, და ადამიანებს შორის „არაბუნებრივი“ ქონებრივი, და უფლებრივი დამოკიდებულებების ლეგალიზაციას იძლევა, ანუ ცოდვის გამოვლინებაა, არ შეიძლება მისი „ამაღლებული“ მიზნების მისაღწევად გამოყენება. როგორც ვლადიმერ სოლოვიოვი ამტკიცებს, სახელმწიფო მოწოდებულია არა იმისათვის რომ მიწაზე ცხოვრება სამოთხედ აქციოს, არამედ რათა მის ჯოჯოხეთად ქცევას ხელი შეუშალოს. როცა სახელმწიფოს სხვა მიზნით იყენებენ ვიდრე ეს ბოროტების შეკავებაა, მისი ცოდვილი კოერსიული ბუნება მთელი სისავსით იწყებს გამოვლინებას; ამიტომ არის, რომ ნეტარი ავგუსტინე სახელმწიფოს ყველაზე ადექვატურ სიმბოლოდ ჯალათს მიიჩნევს. სახელმწიფოს ბუნების საილუსტრაციოდ იგი თითქმის ყოველთვის მონობის ინსტიტუტს იყენებს. სახელმწიფო, ისევე როგორც ბატონი, თავის ქვეშემდემებზე იძულების მექანიზმით ზემოქმედებს, მათ საკუთარ ნებას ართმევს.
ნეტარი ავგუსტინეს ზემოთნახსენებმა მოსაზრებებმა რადიკალური ცვლილებები შეიტანეს ანტიკურ სამყაროში სახელმწიფოს შესახებ გავრცელებულ შეხედულებებში. ანტიკური სამყაროს სახელმწიფოს შესახებ იდეალისტური შეხედულებების ექოს დღესაც კარგად ვხედავთ. ჩვენ შევეცდებით ცალკე გამოვყოთ ზოგიერთი მათგანი და მერე მას ნეტარი ავგუსტინეს შეხედულებები დავუპირისპიროთ.
„ღვთის ქალაქში“ ავგუსტინე უშუალოდ ეკამათება ციცერონს. ციცერონი დიალოგ „რესპუბლიკაში“, რომელიც პლატონის იგივე სახელწოდების მქონე ნაშრომის გავლენით დაწერა, სციპიონ უმცროსის პირით ამტკიცებს, რომ ადამიანებს უპირველეს ყოვლისა სამართლიანობის შესახებ საერთო შეხედულებები აერთიანებს. მისი აზრით, სახელმწიფო ადამიანთა შეთანხმების პროდუქტია და იგი სამართლებრივი კონსენსუსის რეალურად ფუნქციონირების გარანტად გვევლინება. ნეტარი ავგუსტინე ძალიან ენერგიულად ეწინააღმდეგება ციცერონის ამ მოსაზრებას. მისი აზრით, ჯერ ერთი, ადამიანებს საერთო სამართლიანობის გრძნობა კი არ აერთიანებს არამედ საერთო მიდრეკილებები, საერთო სიყვარულის საგნები. მეორე, პირველი სახელმწიფოები სამართლებრივი კონსენსუსის დასაცავად კი არ შეიქმნა არამედ ძალადობრივად მოპოვებული ქონებისა და პრივილეგიების დასაცავად. მისი აზრით, დიდი სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ ბიბლიის თანახმად, პირველი ქალაქი ძმისმკვლელმა კაენმა დაარსა; იგივე ისტორიას ვხვდებით რომის შემთხვევაშიც. პირველი სახელმწიფოები სხვებზე ბატონობის სურვილმა წარმოშვა და არა სამართლიანობის გრძნობამ. ავგუსტინე „ღვთის ქალაქში“ დიდ ადგილს უთმობს იმის მტკიცებას, რომ რომის იმპერია არასოდეს ყოფილა სამართლიანი სახელმწიფო. ჭეშმარიტი სამართლის დამყარება მხოლოდ ღვთის ქალაქშია შესაძლებელი; მხოლოდ ამა სოფლის მიჯაჭვულობისაგან თავისუფალ ადამიანს შეუძლია იყოს სამართლიანი. რომის იმპერია, მისი „სამოქალაქო სათნოებები“ წარმართობის განსხეულება იყო. წარმართობა კი ამა სოფლის, მისი ღირებულებების, ადამიანური ვნებების გაღმერთება, რელიგიური საკრალიზებაა; ადამიანურ ვნებებს დამონებულ ადამიანს არც ღმერთის და არც კაცის წინაშე არ შეუძლია სამართლიანი იყოს. რომის იმპერიის ექსპანსიის მოტივი ყველგან რომაული სამართლიანობის დამკვიდრება კი არ იყო, როგორც ამას ციცერონი ამტკიცებს, არამედ რომაელთა, მის ჯარისკაცთა გაუმაძღარი სიხარბე.
ნეტარი ავგუსტინე ასევე არ ეთანხმება აზრს, რომ სახელმწიფო და პოლიტიკური ცხოვრება აუცილებელია ადამიანის მორალური სრულყოფისათის. ეს აზრი განსაკუთრებული სიცხადით არისტოტელეს აქვს გამოხატული თავის „ნიკომახეს ეთიკაში“.არისტოტელესათვის პოლიტიკური ერთობა მორალური ერთობის სინონიმია. ანტიკური ფილოსოფიის თანახმად, ადამიანს დამოუკიდებლად შეუძლია თავისუფალი, მორალური, რაციონალური არჩევანი გაააკეთოს. თუ ადამიანი შეცდომას, ცოდვას ჩადის – რაც ბერძენისათვის ერთიდაიგივე იყო, იგი მათ ერთი სიტყვით აღნიშნავდა – იგი სიხარბის, გამოუცდელობის ან მცდარი როტორიკის მსხვერპლია. არისტოტელეს მიხედვით, ამის გამოსწორება განათლებით, სწორი რაციონალური აზროვნებით და სათნო გადაწყვევტილებების ჩვევად ქცევით შეიძლება; არისტოტელეს თანახმად, მხოლოდ სხვა გონიერ, მორალურ არსებებთან ურთიერთობით, ანუ პოლისში ცხოვრებით, პოლიტიკური აქტიურობით იხვეწება და ძლიერდება ადამიანის გონება და სათნო ნება; მხოლოდ პოლისში, ანუ პოლიტიკურ ერთობაში შეუძლია ადამიანს სრულყოფილ მორალურ არსებად ჩამოყალიბდეს. არისტოტელეს ფრთიანი გამონათქვამის თანახმად, პოლისის გარეთ მცხოვრები არსება ან ცხოველია ან ანგელოზი.
ნეტარი ავგუსტინეს თანახმად, ჭეშმარიტად თავისუფალი ღვთივსათნო არჩევანის გაკეთების უნარს ადამიანს განათლება და პოლიტიკური აქტიურობა კი არ აძლევს არამედ ღვთის მადლი, რომელსაც, ერთადერთს შეუძლია ადამიანი ვნების მონობისაგან გაანთავისუფლოს. იმისათვის რომ ადამიანი მორალურად დაიხვეწოს სულაც არ არის აუცილებელი სახელმწიფოს, როგორც პოლიტიკური ორგანიზმის და მისი კანონების არსებობა. ამისთვის ყველა ადამიანის გულში ჩანერგილი მორალური კანონიც იკმარებდა – „ სხვას არ გაუკეთო ის, რაც არ გინდა შენ გაგიკეთონ“.
ნეტარი ავგუსტინე ასევე უარყოფს ანტიკური ფილოსოფიის შეხედულებას, თითქოს ყოველი ადამიანი მორალურად ვალდებული იყოს სახელმწიფო კანონებს დაემორჩილოს. ეს აზრი განსაკუთრებული დრამატიზმით პლატონის დიალოგ „კრიტოშია“ გადმოცემული. სოკრატე უარს ამბობს ციხიდან გაქცევით თავიდან აიცილოს სასიკვდილო განაჩენი, თუმცა დარწმუნებულია სასჯელის არასამართლიანობაში. ნეტარი ავგუსტინეს თანახმად კი, ქრისტიანს არ შეიძლება რაიმე მორალური ვალდებულება ჰქონდეს სახელმწიფოს მიმართ, რადგან თავად სახელმწიფო აკანონებს უსამართლობას, არის რა ცოდვის შედეგი და მისი გამოხატულება. ქრისტიანის სახელმწიფო ხელისუფლებისადმი მორჩილება რელიგიური აქტია და არა პოლიტიკური. ქრიატიანი ხელისუფალს ემორჩილება, რადგან წამს, რომ ყოველი ხელისუფლება ღმერთისაგანაა. მისი აზრით, ქრისტიანი სახელმწიფოში ღვთის განგებულებას ხედავს და მისი კანონების მორჩილებით ღმერთს ემორჩილება; ურჯულო კი სახელმწიფოში მხოლოდ გარეგნულ მაიძულებელ ძალას ხედავს და თავისი უძლურების გამო იძულებულია მას ქედი მოუხაროს.
სახელმწიფოს ცოდვილი ბუნების ღრმა განცდა აიძულებს ნეტარ ავგუსტინეს აღიაროს რომ შეუძლებელია იდეალური სახელმწიფოს წარმოდგენა. როგორი რეფორმებიც არ უნდა გავატაროთ, სახელმწიფოს ცოდვილი ბუნება ცოდვილადვე რჩება. ავგუსტინე ოფიციალური პირებისადმი მიწერილ წერილებში ხშირად აღნიშნავს, რომ ეკლესია მხოლოდ სახელმწიფო მოხელეებზე ზნეობრივი ზემოქმედებით უნდა შემოიფარგლოს. მისი აზრით, ეკლესიას არ შეიძლება პოლიტიკური რეფორმების საკუთარი პროგრამა გააჩნდეს. ამით ავგუსტინე პირდაპირ ეწინააღმდეგება პლატონს, რომელმაც თავის „რესპუბლიკაში“ იდეალური სახელმწიფოს პარადიგმის გადმოცემას შეეცადა.
ანტიკური პოლიტიკური თეოლოგიის ზემოთმოყვანილი შეხედულებების ავგუსტინესეული კრიტიკა, უფრო ცხადად წარმოაჩენს მისი მოსაზრების სისწორეს, რომლის თანახმად, სახემწიფოს რაობის ყველაზე ადექვატურ სიმბოლოს ჯალათი წარმოადგენს. ეს ძალიან ღრმა და მრავლისმეტყველი სიმბოლოა.  არასწორი იქნებოდა ჯალათის გაიდიალება და მისი იდეალური მიზნების მიღწევის იარაღად წარმოდგენა; იგივე ითქმის სახელმწიფოზეც. აქედან გამომდინარე ქრისტიანული თვალსაზრისით არასწორი იქნებოდა ეროვნული სახელმწიფოს გაიდეალება; ეროვნული იდეის არსი არ შეიძლება მდგომარეობდეს ეროვნული სახელმწიფოს იდეალური აღზევების სურვილში; მისი ეროვნული მსახურების უმთავრეს ობიექტად წარმოდგენაში; ეროვნული იდეა სახელმწიფოსთან მიმართებაში მხოლოდ კონსერვატიული ბუნების შეიძლება იყოს; ჩვენი მოვალეობაა ეროვნული სახელმწიფოებრიობის დაცვა და არა მისი აღზევების თვითმიზნად გადაქცევა. ეროვნულ სახელმწიფოებრიობაზე ზრუნვა ისეთივე რელიგიური მოვალეობაა ქრისტიანისათვის, როგორც პოლიტიკური ხელისუფალისადმი მორჩილება, რაკი ორივეს უკან ღვთაებრივი ნება დგას. ქრისტიანული თვალსაზრისით მართებული ეროვნული იდეის თანახმად, ეროვნული სახელმწიფო უნდა აღიქმებოდეს, როგორც მხოლოდ ეროვნული იდენტობის, ინდივიდუალობის დაცვის იარაღი; რადგან სახელმწიფოს, როგორც ასეთს, დამცველობითის გარდა სხვა ფუნქციის აღსრულება არ შეუძლია, მისი ცოდვილი წარმოშობის გამო. ეროვნულმა იდეოლოგიამ არ შეიძლება ეროვნული სახელმწიფო ერის სულიერი აღორძინების ინსტრუმენტად წარმოიდგინოს.
ანალოგიური მოსაზრებები შეიძლება გამოითქვას ეროვნული ორგანიზმის სხვა შემადგენელი ელემენტების მიმართაც. (აქ გამონაკლისი რათქმა უნდა რელიგიური რწმენაა).
ბიბლიიური თხრობის თანახმად, ენათა აღრევა, ანუ ეროვნული ენების წარმოშობა ადამიანური ბუნების ცოდვიანობის ყველაზე უკეთურ გამოვლინებას – ამპარტავნებას უკავშირდება. უფალმა განსხვავებული ენები ბაბილონის გოდოლის შენების შეწყვეტის მიზნით დანერგა; ეს ძალიან ღრმა სიმბოლოა; განსხვავებული ენები, ეროვნული განსხვავებები ცოდვის პროპაგაციის წინააღმდეგ მიმართული უმთავრესი იარაღია. კაცობრიობის ისტორია, ცალკეული ერების, სახელმწიფოების, იმპერიების, ცივილიზაციების აღზევების, დაკნინების და სხვებით ჩანაცვლების ისტორიაა; როდესაც რომელიმე ერი თავისი სახელმწიფოებრივი ძლიერების პიკს აღწევს, მის ძლიერებას სხვათა დაჩაგვრის ხარჯზე ნიპოვებული ფუფუნება და ზნეობრივი დეგრადაცია მოაქვს. ყველაზე წარმატებული, მოდური, მაგრამ მორალურად დეგრადირებული ცივილიზაციების და კულტურების საყოველთაო გავრცელებას ენობრივი, კულტურული და სახელმწიფოებრივი ბარიერები უშლის ხელს. გვერდები სადაც რომაელი ისტორიკოსი ტაციტუსი, მაშინ ბარბაროსი, პრიმიტიული გერმანელების ზნეობრივ უპირატესობას აღიარებს რომაელებთან შედარებით, იმის მომასწავებელი იყო, რომ რომაულ ცივილიზაციას მალე გერმანული ტომებისაგან წარმოქმნილი ახალი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება ჩაანაცვლებდა. ეროვნული ენა და მისით შემოსაზღვრული ტერიტორია სახელმწიფოს მსგავსად, ცოდვისმიერი წარმოშობისაა, ამიტომ მისი არსი მხოლოდ ფუნქციონალური შეიძლება იყოს. ენისა და ტერიტორიის შენარჩუნებაზე ზრუნვა რელიგიური აქტია, რადგან იგი ღმერთის ნებისადმი მორჩილებას გამოხატავს; ისევე როგორც მოქალაქის სახელმწიფო კანონებზე მორჩილება რელიგიური აქტია და ამით იძენს საზრისს. განმეორება გამომივა თუ ვიტყვი, რომ მართებული პატრიოტიზმი კონსერვატიული ბუნებისა შეიძლება იყოს მხოლოდ, რაც ენისა და ტერიტორიის შენარჩუნებაზე ზრუნვას გულისხმობს და არა მის ექსპანსიაზე ოცნებას. როგორ ამაღლებულადაც არ უნდა ჩანდეს პატრიოტიზმი, კონცეპტუალური თვალსაზრისით იგი დასჯის იარაღის გაკერპებად წარმოგვიდგება თუ მას საფუძვლად სწორი რელიგიური დამოკიდებულება არ უდევს. ეროვნული იდეოლოგიები ყველაზე ხშირად იმით სცოდავენ, რომ საკუთარი ენის, ტერიტორიული პრეტენზიების და ნაციონალური კულტურის ექსპანსიის გამართლებად გვევლინებიან. თუ ისტორიას დააკვირდებით, ვნახავთ, რომ ეროვნული თავისებურება რომელიც უმეტესწილად ენობრივ და კულტურულ განსხვავებულობას ეფუძნება, ეროვნული ექსკლუზივიზმის და განსაკუთრებულობის განცდის საფუძველი ხდება.  უკლებლივ ყველა ეროვნული მესიანიზმი და სხვა ხალხებზე ნაციონალური და რასობრივი უპირატესობის შეგრძნება, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, კულტურული, ენობრივი გამორჩეულობის კომპლექსს ეყრდნობა; ამიტომ, სწორი ეროვნული იდეის არსი არ შეიძლება ცალკეული ერის განსაკუთრებულობის, გამორჩეულობის იდეალიზაციაში მდგომარეობდეს; სწორი მიდგომა მხოლოდ კონსერვატიული ბუნების შეიძლება იყოს, რომელიც თავის უმთავრეს მისიად ეროვნული ატრიბუტების სიყვარულით დაცვას გულისხმობს. ჩვენ შეიძლება სიყვარულით ვუფრთხილდებოდეთ ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიალურ საზღვრებს, რაკი ისინი ჩვენს ტერიტორიების დაცვის საშუალებაა; მაგრამ უგუნური იქნებოდა თავად საზღვრების, როგორც კონკრეტული ბარიერების სიყვარულით ტკბობა. ანალოგიურად, ჩვენ შეიძლება გვიყვარდეს ჩვენი ენა და კულტურა, რადგან ისინი ჩვენია და ჩვენი ეროვნული იდენტობის კონსერვაციის იარაღებია, მაგრამ ისინი არ შეიძლება ეროვნული განსაკუთრებულობის, ექსკლუზივიზმის შეგრძნების საფუძვლად იქცნენ, რადგან მათი წარმოშობა ონტოლოგიურად ცოდვას უკავშირდება და არა რაღაც განსაკუთრებულ ეროვნულ მისიას.
რაც შეეხება ნაციონალურ კულტურას, ეროვნულ თვითმყოფადობას ცხადია, რომ ყოველი ერის ინდივიდუალობის საფუძველი მისი შემადგენელი ეთნიკური ჯგუფების ინდივიდუალური თავისებურებებია.
როგორც ადრე აღვნიშნეთ, არქაულ პერიოდში, წარმართული რელიგია, მითოლოგია, რელიგიურ კულტთან არსებული საკულტო ხელოვნება -  საკრალური პოეზია, ისტორიულ საკრალური ტექსტები – აფიქსირებდნენ საერთო ისტორიულ მახსოვრობას, ქმნიდნენ და ამძაფრებდნენ ეთნიკური ჯგუფების კულტურულ ინდივიდუალობას. ნაციონალურ კულტურებს საფუძვლად წარმართული საკულტო ხელოვნება უდევს. მაშ, ეროვნული ორგანიზმის ამ კომპონენტსაც იგივე წარმომავლობა და ფუნქცია აქვს რაც დანარჩენს; ამიტომ ჩვენი წინა დასკვნები აქაც უცვლელი რჩებიან. ის რაც სახელმწიფოს შესახებ ვთქვით, არსებითად სწორი რჩება ყველა დანარჩენი ელემენტის შემთხვევაში. ქრისტიანული თვალსაზრისით მართებული ეროვნული იდეის არსი კონსერვატიული პრინციპების გამომხატველი უნდა იყოს; მისი ერთადერთი მიზანი ეროვნული ორგანიზმის შემადგენელი ელემენტების დაცვა და გაფრთხილებაა; რომელიმე მათგანის გაიდეალება, ეროვნული მსახურების თვითმიზნად წარმოდგენა ამ ელემენტების წარმოშობასა და ღმერთის მიერ მათთვის დადგენილი ფუნქციების რაობას ეწინააღმდეგება.


წყარო ⇒

Please Share it! :)