დეკანოზი კახაბერ კურტანიძე - ფუნდამენტალიზმის გადალახვა

მღვდელი კახაბერ კურტანიძე

 კახაბერ კურტანიძემ  დაამთავრა თბილისის პოლიტექნიკური ინსტიტუტი. თბილისის სასულიერო სემინარია.   1999–2005 წლებში სწავლობდა თეოლოგიას თესალონიკის არისტოტელეს უნივერსიტეტში (საბერძნეთი, მაგისტრის ხარისხი) სწავლობდა ბოსეის   თეოლოგიის ინსტიტუტში (ჟენევა, შვეიცარია) და წმ. ჯვრის თეოლოგიურ სემინარიაში (მართლმადიდებლურ კოლეჯი  (აშშ, ThM -ის ხარისხი). ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაიცვა დისერტაცია წმ. მაქსიმე აღმსარებელზე. არის ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი და ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქრისტიანული თეოლოგიის სამაგისტრო პროგრამის ხელმძღვანელი. დეკანოზი კახაბერი მრავალი საღვთისმეტყველო ნაშრომისა და სტატიის ავტორია

წინათქმა

„ფუნდამენტალიზმის გადალახვა“ დაიწერა ქ. თესალონიკში 2000 წლის გაზაფხულზე. ეს არის ძირითადად თესალონიკის საღვთისმეტყველო უნივერსიტეტის პროფესორის გიორგი მანცარიდისის იმავე სახელწოდების სტატიის თარგმანი. თუმცა ალაგ-ალაგ მასში ჩართული მაქვს მონაკვეთები სხვა მისი სტატიებისაგანაც. არის ერთგვარი კომპილაცია და ვერ ვიტყვი, რომ არის ზუსტი ასლი მანცარიდისის ნააზრევისა. ასევე, ტექსტის მთავარ ნაწილში გამოყენებული მაქვს სხვა საქვეყნოდ ცნობილი და აღიარებული თეოლოგების მსჯელობებიც. ყოველივე ამის მიზეზი იყო ის, რომ ვცდილობდი ქართულენოვანი მკითხველისათვის გამეზიარებინა, თუ რამ მოახდინა ჩემზე ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება საბერძნეთში ჩემი ყოფნისას. იყო კიდევ ერთი მიზეზი, რომელმაც განსაზღვრა კიდეც თემის შინაარსი. საქმე იმაშია, რომ 1999 წელს, საპატრიარქოში ერთ-ერთ შეკრებაზე (რომელიც იწერებოდა ტელევიზიის მიერ, თუმცა მისი საეთერო გადაცემა არ შემდგარა) წარმოვთქვი ხუთწუთიანი სიტყვა. ვთქვი, რომ ყოველი საეკლესიო განხეთქილების საფუძველი არის სუბიექტის ღრმად შინაგანი იმედგაცრუება ანუ სულიერ სფეროში ხელმოცარულობა (იმ ხანად „ბოსტონური“ განხეთქილება აქტუალური თემა იყო). ეს სუბიექტი თავის ამ ვითარებას შეიძლება ვერც კი აცნობიერებდეს. ასეთ სულიერ მდგომარეობას ეკლესიურად ეწოდება „სასოწარკვეთილება“ ანუ „მომოწვლილველობა“. ჩემი გამოსვლის შემდეგ ეპისკოპოსებმა დანიელმა (დათუაშვილი) და ნიკოლოზმა (ფაჩუაშვილი) მთხოვეს (ოფიციალური კურთხევა არ მოუციათ) ამ თემაზე მემუშავა, დამეხვეწა და შემდეგ მათთვის გამეცნო. მაგრამ იყო ერთი პრობლემა: მსჯელობისას ძირითადად ვეფუძნებოდი არქიმანდრიტ სოფრონი სახაროვის ნააზრევს და მაშინ მასზე დაყრდნობა და ამის ხმამაღლა განცხადება არ იყო მაინცა და მაინც მოსაწონი. ერთის მხრივ, ზაგორსკიდან ჩიტის მოტანილი ამბის, ე.წ. ОБС-ის (Одна Бабка Сказала) მიხედვით არქ. სოფრონი შეიძლება „პრელესტნიკი“ (სულიერად ცდუნებული) ყოფილიყო. მეორეს მხრივ კი წერდა რუსულად, ე.ი. მავან ევროპულად „განათლებულთა“ აზრით წერდა მდარე ხარისხის წიგნებს. მოკლედ, რბილად რომ ვთქვა და ბევრი არ ვილაპარაკო, იმ პერიოდში საქართველოში არქიმანდრიტი სოფრონი სახაროვი პოპულარული და მიღებული არ იყო (ამჟამად არ ვიცი რა დამოკიდებულებაა მის მიმართ). და აი, პირველი, რამაც ყველაზე მეტად გამახარა საბერძნეთში და სურვილი აღმიძრა გამეზიარებინა ეს სიხარული ახლობლებისათვის, იყო ის ფაქტი, რომ არქიმანდრიტი სოფრონი სახაროვი აღმოჩნდა ყველას მიერ აღიარებული (მათ შორის ათონის მთაზეც) როგორც მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სულიერი და იმავდროულად თეოლოგიური მეცნიერების ავტორიტეტი. ხოლო რაც შეეხება გიორგი მანცარიდისსა და პერგამოს მიტროპოლიტ იოანეს (ზიზიულასი), ისინი პირადად იცნობდნენ და ემოწაფებოდნენ არქმ. სოფრონის. მეტიც, გიორგი მანცარიდისის სტატიების კრებული, რომელთა შორისაც იყო „ფუნდამენტალიზმის გადალახვა“, მიეძღვნა სწორედ არქიმანდრიტი სოფრონი სახაროვის ხსოვნას. ასე რომ, ორი კურდღლის ერთად დაჭერა განვიზრახე: ვთარგმნე „ფუნდამენტალიზმის გადალახვა“, რაც საშუალებას მაძლევდა შემესრულებინა მეუფეებისადმი მიცემული დაპირება, და ამავე დროს, შევავსე იგი იმგვარად, რომ ჩემი განცდაც ყოფილიყო მასში ასახული, რათა იგი გამეზიარებინა სხვებისათვის. როცა ვლაპარაკობ განცდის (არა ლიტონი გრძნობის, არამედ ცნობიერი განცდის) გაზიარებაზე, რა თქმა უნდა, ვგულისხმობ დიალოგს, განცდათა დიალოგს. ვგულისხმობ ურთიერთობას, რაშიც მთლიანად ვიქნებით ჩაბმულნი და რაც, რა თქმა უნდა, არ გამორიცხავს კამათსა და დაძაბულობას, ოღონდ აუცილებლად გამორიცხავს მტრობასა და შუღლს (დაპირისპირება ყოველთვის როდია შუღლი). დიალოგი არის სწორედ ის, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ პიროვნულ ურთიერთობებს და რომლის გარეშეც არ არსებობს ადამიანი, რადგან „როგორც ღმერთი არის უზენაესი (ύπέρταος) დიალოგი და არის საუკუნო თანაარსი (άιοωνίως όμοούσιά), - ამბობს თანამედროვე ღვთისმეტყველიმღვდ. ნიკოლოზ ლუდოვიკოსი, - ასევე არსებები მოწოდებულ არიან გახდნენ საუკუნო თანაარსი (ერთარსი) დროში [გადაჭიმული] მუდმივი დიალოგის წიაღ“. და დღეს სწორედ ამ მიზეზით ვაქვეყნებ ოთხი წლის წინ დაწერილ ნაშრომს, თუმცა ჩემთვის ცხადზე უცხადესია მრავალი მისი ნაკლი. წამოწყებული დიალოგი უნდა შედგეს. გავიხსენოთ მამარდაშვილისეული „აგორა“, სადაც უნდა „იგორავონ“, თუნდაც რომ დაუმთავრებელმა და ბოლომდე ვერგაგებულმა, აზრებმა, რათა გავიგოთ ის, რაც ვიცით, მაგრამ ჯერ ბოლომდე კარგად ვერ გაგვიგია.¹ ხოლო ყოველი ცოდნის საბოლოო შინაარსი ანუ ნამდვილი აზრი არის, რა თქმა უნდა, ღმერთი. აი, რას ამბობს წმ. იოანე დამასკელი: „არ დაგვტოვა ჩვენ ღმერთმა სრულ უცოდნელობაში, რადგან მის მიერ ბუნებითად არის შთათესილი ყველაში ცოდნა იმისა, რომ არსებობს ღმერთი“.² სწორედ ამ ცოდნის გასაგებადაა საჭირო მისი გარეგამოტანა დიალოგის საშუალებით. ხოლო ეს დიალოგი კი ხორციელდება ადამიანის მოღვაწეობის ყველა სფეროში, უნდა მას ეს თუ არა. გაჩუმებაც ამ დიალოგის ნაწილია. ესე იგი ნიადაგ უნდა გვახსოვდეს, რომ მუდამ ვიმყოფებით ამა სოფელთან მიმართებაში და ეს მიმართება ანუ ურთიერთობა ქრისტიანებს გვევალდებულება ვახორციელოთ სიყვარულით და არა სიძულვილითა და ნიშნისმოგებით, რადგან ღმერთი არის სიყვარული და ისე შეიყვარა ეს სოფელი, რომ თავისი მხოლოშობილი ძე მისცა მისთვის (შდრ. ინ. 3:16; 1 ინ. 4:8-9 და წმ. იოანე ოქროპირის წირვის ანაფორის ლოცვა).

კახაბერ კურტანიძე
თესალონიკი 2004 წ.

ფუნდამენტალიზმის გადალახვა

ხშირად ადამიანი რწმენას იყენებს მხოლოდ პირადი უბადრუკების გადასაფარავად. იმედგაცრუებული თავის ხელმოცარულობის მისაჩქმალად მიმართავს სარწმუნოებს და აყენებს თავისი ეგოიზმის სამსახურში. უპირისპირდება და ილაშქრებს სხვების წინააღმდეგ, თვით ღვთის წინააღმდეგაც კი, ოღონდ სჯერა (და გულწრფელადაც), რომ იბრძვის ღვთის წმინდა და შეურყვნელი რწმენისათვის. არადა, ღვთის რწმენა გამოვლინდება და განმტკიცდება პიროვნული ურთიერთობის სფეროში, რაც ითხოვს ღვთის მცნებების განუხრელად და თავგანწირვით დაცვას. ხოლო ღვთის მცნებების დაცვა კი არის მთელი ცხოვრების მუდამ აქტუალური თემა, ანუ თავად სიცოცხლის საგანი, როგორც მისი უმაღლესი მიზანი. ყოველი მცნება, ცხადია, გულისხმობს სიყვარულის მთავარ მცნებას. ასე რომ, ღვთის რწმენა არის სიყვარულის საქმე ანუ მოქმედება მისი. სიყვარულთან ერთად იზრდება რწმენა³და თუ სიყვარული მცნებების დაცვით ხორციელდება, მაშინ ადვილი გასაგებია, რომ ღმერთი არ მოუწოდებს ადამიანს ტიპიური ანუ დაშტამპული ქმედებისაკენ, არამედ პიროვნული ურთიერთობა-ზიარებისაკენ სხვასთან, ღმერთთან და ადამიანთან.⁴ თუკი ამგვარი თანაზიარება არ ხორციელდება, მაშინ არ არსებობს ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიცოცხლე. ნამდვილი, ქრისტიანული სიცოცხლე არის ქრისტეში (ქრისტეს მიერ, ქრისტეთი) ღმერთთან და ადამიანებთან პიროვნული ურთიერთობის ცხოვრება. ხოლო ქრისტიანის სათნოება (კეთილქმედება, სიქველე) არის სულიწმიდასთან ზიარების ნაყოფი. ამგვარად, ეკლესია არ წარმოადგენს ადამიანურ წესდებას, არამედ არის განღმრთობის მუდმივი წვდომა, ხოლო ეკლესიის ღვთისმეტყველება არ აღმოცენდება ადამიანური სიტყვისაგან, არამედ ღვთის სიტყვისაგან (ქრისტესაგან). საბოლოო აზრით, ქრისტეა „მხოლოდ ღმერთიცა და თეოლოგიც“.⁵ ადამიანი კი ღირსი ხდება იღვთისმეტყველოს მხოლოდ როგორც ღვთის სიტყვის თანაზიარმა და მეგობარმა.⁶ ღმერთთან პიროვნული ზიარება-ურთიერთობის გარეშე თეოლოგია არა მხოლოდ ნაკლულია, არამედ შეიძლება იყოს ცდომილი და ამასთან ერთად ზიანის მომტანიც. ეკლესიისათვის ჭეშმარიტებას აქვს ჰიპოსტატური (გვამოვნებითი,) ე.ი. პიროვნული ხასიათი. ქრისტემ თქვა: „მე ვარ ჭეშმარიტება.“ (ინ. 14.6). საზოგადოდაც, ყოველგვარი ჭეშმარიტება მხოლოდ პიროვნებასთან კავშირში არსებობს: პირველ რიგში, არსებობს ღვთის პიროვნებასთან დაკავშირებით და შემდეგ გადაიზრდება ყოველი ადამიანის პიროვნებასთან კავშირში. პიროვნებისა და პიროვნული ურთიერთობის გარეშე ბატონობს არაჰიპოსტატური (უპიროვნო, უგვამოვნო) ქაოსი, არარსებობა, არყოფნა.

პიროვნების ჭეშმარიტების სისავსე არსებობს მხოლოდ ერთარსება სამება ღმერთში. ადამიანი, როგორც ინდივიდუალური (ატომური) არსება, არის მხოლოდ პოტენციური პიროვნება. იმისათვის, რომ დასრულდეს, განხორციელდეს როგორც პიროვნება, მან უნდა მოიცვას მთელი ხილული და უხილავი სამყარო და მიუძღვნას იგი ამ სამყაროს შემოქმედს. ხოლო ამგვარი მიზნის მისაღწევად საჭიროა ადამიანმა წარმართოს თავისი ნება ღვთის ნებისაკენ ღვთის მცნებების დაცვით. როგორც ამას ხშირად ამბობდა არქ. სოფრონი სახაროვი: მართლმადიდებელი ეკლესიის დღევანდელი მისია ამა სოფელში იმაში მდგომარეობს, რომ დაეხმაროს ადამიანს გააცნობიეროს და შეითვისოს პიროვნების ჭეშმარიტება და თუკი დასავლეთი მიიღებს პიროვნების ჭეშმარიტებას, მაშინ იგი შესძლებს მიიღოს მართლმადიდებლობა. საქვეყნოდ ცნობილი თეოლოგი პერგამოს მიტროპოლიტი იოანე (ზიზულასი) ამ საკითხზე ასე მსჯელობს: თუკი დღევანდელცივილიზაციაში არსებობს ისეთი რამ, რაც ნებას გვაძლევს და გვიბიძგებს დავფიქრდეთ ადამიანის პიროვნების ჭეშმარიტ ღირებულებაზე, მას უნდა ვუმადლოდეთ IV საუკუნის კაბადოკიელ მამებს... დასავლურ აზროვნებაში ბატონობს „პიროვნების“ ავგუსტინესეული გაგება, რომლის მიხედვითაც პიროვნება განისაზღვრება როგორც ატომური (ინდივიდუალური) ბუნება... ვამბობთ რა „პიროვნება“-ს, ვგულისხმობთ საკუთარ თავში გამოკეტილ ინდივიდ-ატომს. დღეს დასავლეთის ფილოსოფოსების მხრიდან არსებობს სხვადასხვაგვარი მცდელობები, რათა გამოიხსნან „პიროვნება“ „ინდივიდ-ატომისაგან“. ქრისტიანობის შეჯახებას სხვა რელიგიებთან, როგორიცაა, მაგალითად ბუდიზმი, ადამიანს აიძულებს გადახედოს პიროვნების ინდივიდ-ატომურ ტრადიციულ გაგებას... დღეს შეიძლება იყოს საუკეთესო დრო იმისათვის, რომ მივუბრუნდეთ კაბადოკიურ ანუ მართლმადიდებლურ სწავლებას პიროვნების შესახებ.⁷ ამაში, რა თქმა უნდა, დღევანდელ მსოფლიოს უნდა დაეხმაროს (და ეს მისი უპირველესი ვალიც არის) მართლმადიდებელი ეკლესია. მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია მუდამ აწყდება ისეთ პრობლემებს, რომლებიც ხელს უშლიან და აყოვნებენ მას ამ მნიშვნელოვანი მისიის განხორციელებაში. დღეს ერთ-ერთი ამგვარი და განსაკუთრებით რთული პრობლემაა ფუნდამენტალისტური მოძრაობა ეკლესიის შიგნით. ფუნდამენტალიზმის მეტასტაზები, ბუნებრივია, მოდებული აქვს საქართველოს ეკლესიასაც, როგორც საერთო ან კათოლიკე საეკლესიო ორგანიზმის მოუკვეთელ წევრს. ეს კი უთუოდ აბრკოლებს მის საუკეთესო ძალებს. მათ აფერხებს იმსჯელონ თავისუფლად და იმოქმედონ აქტიურად, რათა მკაფიოდ და არა „გაწონასწორებული“ სახით წარმოჩნდეს ეკლესიის სწავლება.⁸

* * *

ყველაზე მიახლოებული ეკლესიური განსაზღვრება, რომელიც შეიძლებოდა მოგვეყვანა ფუნდამენტალიზმის განსამარტავად, არის ზელოტიზმი (მოშურნეობა). მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორი ცნება არ არის სინონიმი, მაინც მათ ბევრი რამ აქვთ საერთო: ა) ზელოტიზმსაც და ფუნდამენტალიზმსაც თავიდან დადებითი მნიშვნელობები ჰქონდათ, მაგრამ შემდგომში უარყოფითი დატვირთვა შეიძინეს. ბ) ზელოტიზმსაც და ფუნდამენტალიზმსაც, უპირველეს ყოვლისა, აქვთ რელიგიური ხასიათი და ამოზრდილები არიან ამა თუ იმ რელიგიური ტრადიციიდან. გ) ორივეს მიზანია შეინარჩუნონ ტრადიცია და დაიცვან იგი განმაახლებლობისაგან (ნეოტერიზმისაგან) და, იმავდროულად, გამოიყენონ ეს ტრადიცია როგორც ქმედითი საშუალება აწმყოსა და მომავლის შემოსაზღუდავად. დ) ზელოტიზმიცა და ფუნდამენტალიზმიც თანაბრად უგულვებელყოფენ პიროვნებას (პერსონას, პიროვნული საწყისს ადამიანში) და ააბსოლუტურებენ კანონებსა და უპიროვნო (იმპერსონალურ) საწყისებს.

მაშინ, როცა ზელოტიზმს აქვს საკმაოდ ხანგრძლივი წინაისტორია, ფუნდამენტალიზმი სათავეს იღებს XX საუკუნის დასაწყისში და აღმოცენებულია რელიგიური მოდერნიზმის საპირისპიროდ. ეს დაპირისპირება პირველად ტრადიციით ღარიბ პროტესტანტიზმში წარმოიშვა. ამ შეწინააღმდეგების პირველადი მიზანი იყო რელიგიური საფუძვლების დაცვა (for the Fundementals). ამრიგად, 1919 წელს ამერიკაში დაფუძნდა ქრისტიანულ საფუძველთა მსოფლიო ასოციაცია (World's ChristianFundementals Association). რომის კათოლიკე ეკლესიის წიაღში ფუნდამენტალური მოძრაობა იწყება ვატიკანის II კრების განმაახლებლური გადაწყვეტილებების შემდეგ და მის საპირისპიროდ. მართლმადიდებლურ ჩარჩოებში კი შეიძლება აღნიშნულიყო მეძველსტილობა საბერძნეთში და ეკუმენისტური მოძრაობის წინააღმდეგ მებრძოლი „ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობის დამცველები“ - სხვადასხვა ზომისა და წონის დაჯგუფებები, რომლებიც გაბნეულნი არიან მთელს მსოფლიოში. განსაკუთრებით ძლიერად ფუნდამენტალიზმი განვითარდა მუსულმანურ სამყაროში მას შემდეგ, რაც ისლამი შეეჯახა დასავლეთის სეკულარიზაციის (გაამქვეყნიურების) სულს. და ბოლოს, ფუნდამენტალისტურ მოძრაობებს შეიძლება არც კი ჰქონდეთ განსაკუთრებული რელიგური ხასიათი და რაიმე არარელიგიურ იდეოლოგიას ეფუძნებოდეს.

ფუნდამენტალიზმის ტიპოლოგია ვლინდება, როგორც მებრძოლი კონსერვატიზმი. თუკი თავად კონსერვატიზმი შემოიფარგლება ტრადიციის მშვიდობიანი დაცვით, ფუნდამენტალიზმი წარმოჩნდება, როგორც იერიშის მიმტანი იმ ძალებზე, რომლებიც მას ემუქრებიან. კონსერვატიზმი მიჯაჭვულია წარსულთან, რადგან იქ ეგულება ჭეშმარიტება, ხოლო ფუნდამენტალიზმი ებრძვის აწმყოს და მიმართულია მომავლისაკენ, მიიჩნევს რა წარსულს განსაკუთრებულ ჭეშმარიტებად. არც კონსერვატიზმსა და არც ფუნდამენტალიზმს არაფერი არა აქვთ საერთო ნამდვილ ტრადიციულობასთან, რადგან პირველი რჩება წარსულში და არ აინტერესებს ტრადიციის განვრცობა აწმყოსა და მომავალზე, ხოლო მეორე დაინტერესებულია აწმყოთი და მომავლით, მაგრამ ცდილობს ისინი მოათავსოს წარსულის გაქვავებულ ნაჭუჭში.

ფუნდამენტალიზმი, მიუხედავად თავისი რელიგიური წარმომავლობისა, არ წარმოადგენს წმინდად რელიგიურ ფენომენს და, რა თქმა უნდა, არც პოლიტიკურს ან საზოგადოებრივს. აღსანიშნავია, რომ ფუნდამენტალიზმი არ წარმოჩნდება წარსულის ცრუმოთხოვნებით (ე.ი. არ წამოჭრის დრომოჭმულ საკითხებს), არამედ ჩვენი ეპოქის ცენტრალური პრობლემებით. ყოველი მცდელობა, რომ ფუნდამენტალიზმი გაირიყოს როგორც პარადოქული, დასაცინი ან დემონური და დადაღიანდეს ის და მისი მიმდევრები მანიქევლებად, ბნელებად, „ბნელზე უფრო ბნელებად“ ან თუნდაც „ტალიბებად“ და „მტრებად“ (ყბადაღებული და ყოვლად საძაგელი ტერმინები, რომელიც თავად მის გამომყენებელს შეურაცხყოფს პირველ რიგში), ხელს უშლის საფუძვლებრივი პრობლემის დანახვას, რომელიც მის სიღრმეში ძევს. ამგვარად, მცირდება შესაძლებლობა შეიზღუდოს და აღიკვეთოს მის მიერ გამოწვეული ზიანი. ზედაპირული კინკლაობის ნაცვლად საჭიროა შესწავლილ იქნეს ფუნდამენტალიზმის ონტოლოგია⁹, ანუ გამოკვლეულ იქნეს ფუნდამენტალიზმის არსობრივი საფუძველი და მის დონეზევე მოხდეს მისი დაძლევა. ფუნდამენტალიზმი განმსჭვალავს მთელს საზოგადოებას და თითოეულ მის წევრს ცალ-ცალკე. საბოლოოდ კი, სწორედ ადამიანის პიროვნება არის ფუნდამენტალიზმის ბუდე (და არა საზოგადოების ან პოლიტიკური ორგანიზაციების საფუძვლები), საიდანაც იგი მეტასტაზებით მოედება მთელს საზოგადოებრივ სხეულს. თუკი სოციოლოგიას შეუძლია შეისწავლოს ფუნდამენტალიზმისფენომენოლოგია და განსაზღვროს მისი კავშირი საზოგადოებრივ მონაცემებთან, თეოლოგიას შეუძლია უფრო მეტად ჩაუღრმავდეს მას და ჩასწვდეს მის ონტოლოგიას (ყოფიერების საკითხებს), რადგან თეოლოგიის (ფილოსოფიასთან ერთად) პრეროგატივაა შეისწავლოს ადამიანის პიროვნება.

სოციოლოგია თავისი ბუნებით არის ფენომენოლოგიური მეცნიერება და დაკავებულია მხოლოდ არსებული რეალობის გამოვლინებებით და მას არ აინტერესებს ონტოლოგია (წინააღმდეგ შემთხვევაში ის გადაიქცეოდა ფილოსოფიად). ამის გამო იგი ან სრულიად უარყოფს ან უგულვებელყოფს რელიგიურ ფაქტორებს, ხოლო პერსონა, ანუ ადამიანის პიროვნება, სწორედ რელიგიური და თეოლოგიურ-ფილოსოფიური კვლევის საგანია. პერსონით და ონტოლოგიით, პირველ რიგში, დაკავებულია ღვთისმეტყველება. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ იგი სოციოლოგიას უგულვებელყოფს, პირიქით, მისი დაკვირვებები და მონაცემები ფენომენოლოგიის სფეროში არის რეალურად ხელისშემწყობი თეოლოგიური მუშაობისათვის. თუმცა არც ფუნდამენტალიზმის თეოლოგიური კვლევა არ შეიძლება მიიჩნეოდეს ერთსახოვნად. საშუალებები და გზები, რომელთაც თეოლოგია იყენებს, ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან არა მხოლოდ ზოგადად საქრისტიანოში, არამედ მართლმადიდებლობის წიაღშიდაც. ზოგიერთ შემთხვევაში სახეზეა თეოლოგიური ჭეშმარიტების სრული გაყალბება. ნამდვილი მართლმადიდებლური თეოლოგია განპირობებულია პრაქტიკულ ეკლესიურ ცხოვრებაში, მის ემპირიაში ადამიანის პიროვნული მონაწილეობა-ზიარებით ან მათ მიმართ ნდობით,¹⁰ ვინც ფლობს და მოწმობს ამ ემპირიას (გამოცდილებას). ამრიგად, ემპირიულ-გამოცდილებით ღვთისმეტყველებაზე დაყრდნობით შესაძლებელია წინწაწევა ფუნდამენტალიზმის საფუძვლების გაგებისათვის. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ფუნდამენტალიზმი წამოჭრის ჩვენი ეპოქის ცენტრალურ პრობლემას და ეს პრობლემაა პიროვნების (პერსონის) საკითხი.

სულიერი სამყაროს რღვევამ დღეს დრამატულ ზღვარს მიაღწია. რელიგიური რწმენის უგულვებელყოფამ (რწმენისა, რომელიცშემაკავშირებელი დუღაბი უნდა ყოფილიყო საზოგადოების აწეწილი ცხოვრებისა) წარმოშვა ადამიანის დაუცველობა, მას აღარა აქვს არავითარი საყრდენი და წარიტაცება ნებისმიერი მიმართულებით, საითკენაც შემთხვევითობა უბიძგებს. ასეთ ვითარებაში ფუნდამენტალიზმი ცდილობს შეინარჩუნოს რაიმე საფუძვლებრივი ღირებულებები, მათ პოულობს წარსულში და მოიაზრებს როგორც სასიცოცხლოდ აუცილებელს აწმყოსა და მომავლისათვის. ისეთ არასტაბილურ დროში, როდესაც ყველაფერი ირყევა და ადამიანი გზაკვალაბნეულია, ათასგვარი იდეაიდეოლოგიების კალეიდოსკოპური მონაცვლეობით, ძიება რაიმე საყრდენისა სულაც არაა საეჭვო და საძრახისი ფუფუნება, არამედ სწორედ რომ სასიცოცხლო აუცილებლობაა. ამიტომ დასაძრახია არა ფუნდამენტალისტთა ძიება და მცდელობა იპოვონ რაიმე გამოსავალი, არამედ საჭიროა გამოშკარავდეს მათი ცდომილება ონტოლოგიის სფეროში, ე.ი. ნაჩვენები იქნეს მათი ძიების არსობრივი ცდომილება. ამისათვის სულაც არ არის სავალდებულო მათზე თავდასხმა და ლანძღვა, მითუმეტეს, რომ მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების გადმოსახედიდან, რომელიც ნესტორიანულად¹¹ არ განაცალკევებს და გაყოფს რელიგიურს (ანუ მისტიურს) საზოგადოებრივისაგან, ფუნდამენტალიზმის პრობლემა, პირველყოვლისა, თეოლოგიურ პრობლემას წარმოადგენს (და ეს ხდება არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც სახეზე გვაქვს მისი ტიპიური რელიგიური გამოვლინება, არამედ მაშინაც კი, როდესაც ჩნდება როგორც საზოგადოებრივპოლიტიკური ან ანთროპოლოგიური ფენომენი)^12.

ფუნდამენტალიზმი ეძიებს საფუძვლებრივს, რომელსაც მიიჩნევს (ან სურს, რომ მიიჩნიოს) აბსოლუტურად. ეს ძიება არის ღრმად რელიგიური, მაგრამ მისი შედეგი არ არის თეოლოგიური, ამ სიტყვის მართლმადიდებლური გაგებით. ეს ხდება იმიტომ, რომ საფუძვლებრივი თავსდება ქმნილების და არა უქმნელის სიბრტყეზე. როგორც კი მხოლოდ ქმნილება ჩაითვლება თავისთავად რეალურად, მაშინვე გაზვიადებად და გადაჭარბებად, ან როგორც მეტაფიზიკურად მიიჩნევა უქმნელი. პირველი ახასიათებს წარმართობას, მეორე კი - ქრისტიანული თეოლოგიის ფილოსოფიურ გაგებას. ორივე შემთხვევაში გამოიტოვება უქმნელი, როგორც პიროვნული ღმერთი - შემქმნელი სამყაროსი. წარმართული ანუ კერპთმსახურული მიდგომა მხოლოდ არარელიგიურ ფუნდამენტალიზმს როდი ახასიათებს. თვით აშკარად რელიგიური ფუნდამენტალისტური მოძრაობებიც და, მათ შორის, ქრისტიანულიც „ახერხებენ“ ამას. ასე მაგალითად: პროტესტანტულ ფუნდამენტალიზმში გააბსოლუტურებულ-გაკერპებულია წმინდა წერილი; რომის კათოლიკურსა და მართლმადიდებლურში წმ. წერილს ემატება ტრადიციების (გადმოცემათა) სიმბოლური სისტემები და ახლა ეს ორი რამ ხდება აბსოლუტური. მონოთეისტურ რელიგიებში კი, როგორიცაა ისლამი, საერთოდ გამოირიცხება პიროვნული ურთიერთობა უქმნელთან, რადგან მასში ღმერთი მოიაზრება, როგორც ჩაკეტილი თავის თავში.

ქმნილების გააბსოლუტურება არის რელიგიური წარუმატებლობის მიზეზი. და რადგან ეს გააბსოლუტურება ამქვეყნიურზე შეჩერებას ნიშნავს, ცხადია, რომ იგი უარყოფს ქრისტეს და იგივეა, რაც კერპთმსახურება. იგი ასახიჩრებს ანთროპოლოგიასაც და აყალბებს ადამიანის პიროვნების ჭეშმარიტებასაც, რადგან ქმნილება ხრწნადია და წარმავალი და არ შეუძლია იხსნას ადამიანი სიკვდილის შიშისა და მძლავრებისაგან და მიანიჭოს მას თავისუფლება და სისავსე. ამრიგად, იგი ვერ ეხმარება ადამიანს განხორციელდეს, როგორც პიროვნება. მხოლოდ ამასოფლიურზე დაყრდნობა, ცხადია, აყალბებს ადამიანის ნამდვილ დანიშნულებას. ადამიანს, როგორც პიროვნებას, აღარა აქვს მომავალი და მიზანი და მასში ჩნდება სიცარიელის გაცნობიერებული ან გაუცნობიერებელი შეგრძნება. ხოლო ამას კი, თავის მხრივ, მიყავს ფუნდამენტალიზმის წარმოშობამდე. ეს სიცარიელე და არასაიმედობა არ წარმოადგენს ეთიკურ, არამედ ონტოლოგიურ ანუ არსობრივ ვითარებას. მართლმადიდებლური თეოლოგიის მიხედვით, თუკი უარყოფილია პიროვნება როგორც საწყისი, მაშინ უარყოფილია არსიც და არსობრივიც. „კაბადოკიელი მამების სამების ონტოლოგია - ამბობს მიტრპ. იოანე - გამოავლენს ისეთ ფილოსოფიას, რომელიც კონკრეტულს (ჩვენს შემთხვევაში პიროვნებას კ.კ) არ მიიჩნევს მეორადად, არსთან, ანუ ბუნებასთან მიმართებაში... მიზეზი ღვთის არსებობისა არის პიროვნება მამისა (მამა ღვთისა კ.კ) და არა ღვთის ბუნება ანუ არსი. ამრიგად, კაბადოკიელმა მამებმა პიროვნებას მიანიჭეს რა ონტოლოგიური პირველადობა ბუნებასთან მიმართებაში, არსებობა თავისუფლდება აუცილებლობისა და იძულებისაგან“.¹³ ამრიგად, ფუნდამენტალიზმს არ გააჩნია არავითარი ონტოლოგიური საფუძველი. იგი არ ადგენს ნამდვილ ონტოლოგიას და მხოლოდ აღწევს, რომ თავის მიმდევრებზე ზეწოლა მოახდინოს, აიძულებს რა მათ მიიღონ ეთიკოლოგია ან დეონტოლოგია¹⁴ როგორც ონტოლოგია. აქაა მისი სასიკვდილო შეცდომა და უძლურება, მაგრამ აქედანვე გამომდინაროებს მისი ფანატიზმი და დაუნდობლობა. და რადგან ფუნდამენტალიზმი არ შემოიფარგლავს საკუთარ თავს მხოლოდ ეთიკით, არამედ ცდილობს ეს ეთიკური და დეონტოლოგიური გადაანაცვლოს ონტოლოგიის სიბრტყეზე. მასთან შეხვედრა დადაპირისპირება საჭიროა სწორედ ამ სიბრტყეზე, ე.ი. საჭიროა ისეთი ონტოლოგია, რომელიც გამოავლენს და გააშიშვლებს ფუნდამენტალისტური ონტოლოგიის უსუსურობას. არ არის სწორი მათთან ჭიდილი მათივე მსგავსი ფანატიზმით და დაუნდობლობით, რომელიც კიდევ უფრო მეტად აღრმავებს პრობლემას.

ქრისტიანული სწავლების მიხედვით, ადამიანი ღვთის „ხატად და მსგავსად“ („ხატისებრ და მსგავსებად) არის შექმნილი (შდრ. დაბ. 1:26). იგი არ არის თვითარსებული, არამედ ქმნილია და სრულყოფილდება მხოლოდ ღმერთთან კავშირში. ადამიანის უკიდურესი ონტოლოგიური ზღვარი არის არარაობა ანუ „არაარსი“ („შენ არაარსისაგან ყოფად მომიყვანე ჩუენ“ - წმ. იოანე ოქროპირის წირვა). მეორე უკიდურესი ზღვარი არის ღვთის ნების გამეორება ქმნილის სიბრტყეზე (სფეროში). ადამიანი არის პოტენციური პიროვნება ანუ ჰიპოსტასი. მისი, როგორც პიროვნებაჰიპოსტასის (პერსონას), სრულყოფილება შეადგენს ადამიანის არსებობის მიზანს და განხორციელდება მისი ზეამაღლებით არქეტიპისაკენ (პირველსახისაკენ) ანუ ღვთისაკენ. ასეთი ზეამაღლების გარეშე ადამიანი რჩება დატუსაღებული დროსა და სივრცეში და ექვემდებარება ხრწნასა და სიკვდილს. რადგან ადამიანი ერთხელ ნებით დაემორჩილა ცოდვას და ამ გზით მასზე გაბატონდა სიკვდილი, მისი ზეამაღლება არ შედგა. მაგრამ ამის რეალიზება მუდამ შეთავაზებულია მისთვის უკვე როგორც ღვთის საჩუქარი ანუ ქრისტეს ძღვენი. ქრისტეს პიროვნებაში გამოჩნდა ნამდვილი ადამიანი, მასში გამოვლინდა ჭეშმარიტი პიროვნება - საყოველთაო ადამიანი (მეორე ადამი), რომლისათვისაც აღარ არსებობს არც გარეგანი ბორკილები და არც ძალაუფლება, არამედ აბსოლუტური სიყვარული და თავისუფლება.

„პიროვნება არ არის მეორადი, არამედ პირველადია და აბსოლუტური, აზრია არსებობისა. პიროვნება არ შეიძლება შეიწიროს მსხვერპლად ან დაექვემდებაროს რაიმე „იდეას“, რაიმე ეთიკურ ან ფიზიკურ წესს, სარგებელს ან მიზანს, თუნდაც რომ წმიდასა და ღირებულს. რომ იარსებო ჭეშმარიტად, რომ იყო „ვინ“, უნდა იყო პიროვნება, ე.ი. თავისუფალი და ყოველგვარ აუცილებლობა-იძულებაზე, რელიგიურ ან იდეოლოგიურ ეთიკაზე მაღლა მდგომი.¹⁵ ის, რაც არსებობას მნიშვნელობას და ღირსებასანიჭებს, არის პიროვნება, როგორც აბსოლუტური თავისუფლება“.¹⁶ „არავის აქვს უფლება, ზეწოლა მოახდინოს ადამიანზე და მის ნებაზე ან დაავალდებულოს იგი რაიმე არჩევანით“.¹⁷ არც ღმერთი ავალდებულებს ადამიანს, არამედ როდესაც იგი თავისუფალი ნებით ემონება ცოდვას, მას მოუწოდებს დაუბრუნდეს თავისუფლებას.

მაგრამ ყოველდღიურ ცხოვრებაში ადამიანი არ არის აბსოლუტურად თავისუფალი. მას აქვს მხოლოდ თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობა. იგი მოქმედებს ერთდროულად ორ სიბრტყეზე: ა) ქმნილი სამყაროს სიბრტყეზე, სადაც ვლინდება, როგორც მისი ელემენტი,¹⁸ და დაქვემდებარებულია ფიზიკურ საჭიროებააუცილებლობებს. ბ) უქმნელის სფეროში, სადაც იგი მოქმედებს, როგორც ჰიპოსტასი - ღვთის ჰიპოსტასის „ხატი“ და იმყოფება ყოველგვარი შემოსაზღვრულობის გარეშე. ამრიგად, ადამიანში ერთდროულად თანარსებობენ: დამოკიდებულება და თავისუფლება, ხრწნა და უკვდავება, მონობა და თვითმფლობელობა. ვინც ნებაყოფლობით რჩება მხოლოდ ქმნილის სიბრტყეზე, იგი იხრწნება ფიზიკურ აუცილებლობა-საჭიროებაში და უძლურია იცხოვროს ნამდვილი სიცოცხლით და განხორციელდეს, როგორც პიროვნება ღვთის ხატისამებრ. ეს არის მიზეზი ადამიანის პიროვნების დასნეულების. იგი კარგავს შესაძლებლობას, გაიხსნას და გაფართოვდეს უქმნელისაკენ, მიუახლოვდეს სისრულეს და განღმრთობას, და წარიტაცება ავადმყოფური მდგომარეობისაკენ. თავისუფლების მომაშთობელი ხუნდების მოშორების წადილი, ხუნდებისა, რომლითაც მას ბორკავს მისი ქმნილი და ცოდვითდაცემული ბუნება, გადაიზრდება ბუნების საწინააღმდეგო წადილში. „ადამიანი მოწოდებულია, რათა გაითავისუფლოს საკუთარი თავი თავისივე ბუნების ძალმომრეობისაგან და იმოქმედოს, როგორც ფიზიკური კანონებისაგან თავისუფალმა პიროვნებამ... პიროვნების ასკეტური მისწრაფების გარეშე, - მისწრაფებისა განთავისუფლდეს ბუნებრივი აუცილებლობა-იძულებისაგან“¹⁹, ასკეტიკის მიზანი და დანიშნულება - განხორციელდეს ადამიანი, როგორც საყოველთაო პიროვნება, მთელი ადამი, - ბრწყინვალედ ჩნდება ნეტარსახსენებელი ათონელი ბერის პაისიოსისა და ერთერთი ახალგაზრდა მოღვაწის კითხვა-პასუხში: „ერთმა ახალგაზრდა მოღვაწემ, რომელიც ფრიადწარმატებული იყო, ჰკითხა ბერ პაისიოსს:

- მოძღვარო, ლოცვისას ჩემი გონება მოქმედებს თავისთავად არა მხოლოდ დღისით, არამედ როცამძინავს [კიდეც]. ხშირად, როცა ვიღვიძებ ხოლმე, წყვეტის გარეშე გრძელდება დანარჩენი ლოცვა. იქნებეს ცდომილებაა?

პასუხი:

- ცდომილება არ არის, ძმაო, მაგრამ არც შენი საკუთარია. არის ღმერთის საჩუქარი და საჭიროა მასმადლობდე და აგრეთვე თხოვდე, რათა მიანიჭოს იგი სხვებსაც, როლების შენზე უკეთესები არიან. ასეუნდა ეუბნებოდე ღმერთს:

„ღმერთო ჩემო, თუკი მე არ მომიძაგე, არამედ მომანიჭე ღვთაებრივი საჩუქარი, მაშ უნდა მისცე იგიყოველ შენს ქმნილებასაც, რომელიც ჩემზე ბევრად უკეთესები არიან“.²⁰

ამ პასუხში თავმოყრილია რამოდენიმე მნიშვნელოვანი ასპექტი კეთილგონიერებისა და მოღვაწეობის მიზნისა: 1. „უჩემოდ არაფრის ქმნა არ შეგიძლიათ“ (ი. 15:5) - ამბობს უფალი. ასკეზა მხოლოდ დამხმარე საშუალებაა, მაგრამ მის სფეროშიც კი ყოველგვარი წარმატება მხოლოდ ღვთის საბოძვარია და რაიმეს მიღწევა არ უნდა მივაწეროთ საკუთარ თავს; 2. თუკი რაიმე წარმატება შეიმჩნევა, ე.ი. ღვთის საჩუქარი გაცნობიერდება, საჭიროა ღვთისადმი მადლობა და არა თვითტკბობისადმი მიცემა; 3. გვმართებს არდავიწყება, რომ მარტო არ არის ადამიანი, არამედ არიან სხვა ძმა-ადამიანები, არსებობს არა „მამაო ჩემო“, არამედ „მამაო ჩვენო“; 4. თავმდაბლობა - რაც აუცილებელია ადამიანისათვის, ე.ი. თვითკმარობის უკუგდება, რადგან მიზანი განღმრთობა, ხოლო ღვთის სისრულე მარად მიუწვდომელია; 5. თავმდაბლობა არა მხოლოდ ღმერთის მიმართ, არამედ ადამიანების მიმართაც, როგორც ღმერთის ხატებისა, რომელთა მიმართაც მუდამ გვმართებს ვიყოთ თავისუფალნი ეგოიზმისაგან; 6. ლოცვა ყველასათვის და ამ ლოცვაში მთელი ქმნილების მოცვა. ადამიანის პირვნება უნდა მოიცავდეს მთელ ხილულსა დაუხილავ ქმნილებას. ამრიგად, ადამიანი გამოდის ატომურინდივიდუალურ კარჩაკეტილობიდან და თავმდაბლობისა და ღმერთისა თუ მოყვასის სიყვარულის გზით მიემართება საყოველთაო პიროვნებამდე.

სამების პიროვნების ჭეშმარიტება ცხადდება ეკლესიაში. წმ. სამების ყოველი პიროვნება არის სავსება ღვთაებისა. მაგრამ თანადროულად თითოეული პიროვნება არის ღია დანარჩენების მიმართ და არ შემოისაზღვრება თავის თავში. ღვთის პიროვნებების ურთიერთგამსჭვალვა, რომელიც ვლინდება წმ. სამება ღმერთის აბსოლუტურ ერთობაში, რეალიზდება კენოტური (წარმოცარიელებითი)²¹სიყვარულით. ამიტომაც არის ღმერთი უპირველესად სიყვარული (შდრ. ი. 1:4-8). ეს სიყვარული იღვრება „ხატებად“ („ხატისამებრ“) შექმნილზეც. რამდენადაც შორს იმყოფება ადამიანი სიყვარულისაგან, იმდენად არასრულია მისი სიცოცხლე როგორც პიროვნებისა. პიროვნების სისრულე ხორციელდება სიყვარულსა და თავისუფლებაში.

„სიყვარული არ არის გრძნობა (თუმცა შეიძლება შეიგრძობოდეს - კ.კ), არ არის შეგრძნება, რომელიც აღმოცენდება ბუნებისაგან, როგორც ყვავილი ხისაგან. სიყვარული არის კავშირ-ურთიერთობა, არის ნებაყოფლობითი გამოსვლა საკუთარი თავიდან, უარყოფა საკუთარი ნებისა და თავისუფალი დამორჩილება სხვისი ნებისადმი. სხვა ვინმე და კავშირ-ურთიერთობა მასთან არის ის, რაც გვაძლევს იგივეობრიობას ჩვენსას, ის, რაც გვხდის ვიყოთ ვინც ვართ“,²² ესე იგი პიროვნება. მეცხრე საუკუნის მუსულმანმა მისტიკოსმა სარი-ალსაკიდიმ ეს შესანიშნავად ჩამოაყალიბა: „ორ ადამიანს მაშინ უყვარს ერთმანეთი სრუყოფილად, როდესაც ერთი მეორეს ასე უწოდებს: ჰოი, ჩემო მეო“.²³

* * *

იმისათვის, რომ უფრო ნათელი გახდეს ჩვენთვის თუ რას ნიშნავს კენოტური სიყვარული ანუ თვითწარმოცარიელებითი სიცოცხლე სხვისთვის ანუ სხვისით ურიგო არ იქნება, გამოვიყენოთ „ვეფხისტყაოსნის“ ერთი ვრცელი პასაჟი.

ავთანდილი გაეპარება როსტევანს და მიემართება ტარიელთან ხელმეორედ შესახვედრად. მას უმძიმს განშორება თინათინთან და მისი მწუხარება აღწევს უკიდურეს ზღვარს - მას უჩნდება თვითმკვლელობის აზრი, მაგრამ მასში ეს აზრი ვერ იმარჯვებს. იგი წარმოსახვით მიმართავს თინათინს:

„თავსა მოვიკლავ მე თუმცა არ ვეჭვდე შენგან წყენასა,მაგრამ შენ გაწყენ ჩემისა არ-სიცოცხლისა სმენასა.მოდი და მივსცნე ცოცხალმა თვალნი ცრემლისა დენასა.“

ავთანდილისათვის სიცოცხლე ახლა ტანჯვაა, მაგრამ სხვისთვის, სხვა პიროვნებისათვის მაინც განაგრძნობს სიცოცხლეს „ცრემლის დენით“. ცოცხალმა მისცა თავი ჯოჯოხეთს სიყვარულის გამო და იპოვა სიცოცხლე და არა მარტო საკუთარი, არამედ (როგორც ამას შემდგომში ვნახულობთ) ტარიელისიც. ამრიგად, იგი იქცევა საყოველთაო პიროვნებად. თავის თავში მოიცავს სატრფოს პიროვნებას, მეგობრისა და მეგობრების და ა. შ. იგივე გვხვდება ტარიელთანაც. ავთანდილი მას პოულობს მაშინ, როდესაც იგი ნებით მისცემია კვდომას. არავითარი შეგონება, არავითარი დაწერილდაუწერელი სიბრძნე არ ჭრის და იგი განაგრძობს ნებსით კვდომას. მხოლოდ მეგობრის თხოვნის ასრულებას თანხმდება. იგი საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ სხვისათვის უკანასკნელად შეჯდება ცხენზე, რათა ამით ასიამოვნოს ამ სხვას. მისთვის სიკვდილი ლხენაა („აწ მივსწურვივარ სიკვდილსა, დრო მომეახლა ლხენისა“), მაგრამ იგი თმობს ამ „ლხენას“ და ამხედრდება:

„მინდორთავე წაიყვანა, ტანი მჭევრი აძრევინა,
ხანი წარვლეს, სიარულმა მოჯობება დააჩინა.“

საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ სიყვარულის გამო სხვა პიროვნების ნების დამორჩილებამ „მოჯობება დააჩინა“ და იგი კვლავ იძენს სიცოცხლეს, და ეს სიცოცხლე თავის ბუნების თანახმად, მყისვე იწყებს გავრცობას, იხსნება, რათა იქცეს ზოგადადამიანურ სიცოცხლედ. ტარიელს ახსენდება (ავთანდილის შეგონებით) ასმათი და გაემართება მისკენ.

შეგვეძლო გვეთქვა, რომ თვით სიკვდილის სურვილიც მეორე პიროვნებისადმი სიყვარულის გამო ჰქონდა დაუფლებული: „აქა გაყრილნი მიჯნურნი მუნამცა შევიყარენით“. სხვისთვის ისპობს სიცოცლეს და ეს უკვე ნიშნავს, რომ არ მოკვდება, არ დაიღუპება როგორც პიროვნება და აუცილებლად ჰპოვებს განვითარებას. საინტერესოდ არის ამ განვითარების პროცესი გადმოცემული მცირე ეპიზოდში: მოჯობებადაჩნეულ ტარიელს ავთანდილი ჰკითხავს ნესტანის მიერ ნაჩუქარ სამხარეზე, თუ „რაგვარ უყვარს“ იგი. ტარიელი ასე ახასიათებს თავის სიყვარულს:

„მან უთხრა: „სახე რა გითხრა მის უსახოსა სახისა,
ესაა ჩემი სიცოცხლე, ჩემი მომცემი ახისა,
მჯობი ყოვლისა სოფლისა, წყლისა, მიწისა და ხისა,
არ-სასმენელის მოსმენა არს უმჟავესი წმახისა.“

ამ სამხრისადმი ტარიელის სიყვარული არ გამოისახვის და არ გამოითქმის, იგი აღემატება ყოველივე ქმნილ საწყისს და წადილი მისი მოსმენისა არის უსარგებლო და იმედგამაცრუებელი. ეს სიყვარული, რა თქმა უნდა, უკავშირდება სატრფოს პიროვნებისადმი სიყვარულს (უფრო სწორედ, გამომდინარეობს ამ სიყვარულისაგან), განივრცობა და უკავშირდება სხვა ქმნილებას. მაგრამ პიროვნულ სიყვარულს არ შეუძლია შეჩერდეს მხოლოდ ერთ პიროვნებაზე და რაიმე არაპიროვნულზე, რადგან ბუნება პიროვნების გარეშე არ შეიძლება არსებობდეს. ამრიგად, ნესტანისადმი სიყვარული უცილობლად უნდა გადაიზარდოს სხვა პიროვნებისადმი სიყვარულში და არა მხოლოდ უსულო ანუ უპიროვნო საგნისადმი. სწორედ ამისაკენ აღძრავს ავთანდილი ტარიელს, როდესაც ეუბნება მას:

„სამხრე გაბია ოქროსა, ოქრომჭედლისა დნობილი
უასაკო და უსულო, არ სიტყვიერი ცნობილი.“

სამხრე, ოქრომჭედლის „დნობილი“ ბუნება, პიროვნების გარეშე არარაა და მასზე შეჩერება პერსონის უარყოფას ნიშნავს²⁴ და ამიტომ ავთანდილი საყვედურობს ტარიელს:

„აღარად გინდა ასმათი, - ნახე მართალი ბრჭობილი...
პირველ გლახ, მისი ნაჭვრეტი, თვით მერე შენი დობილი.“

უპიროვნო სიყვარული არ არსებობს და თუ სიყვარული უნდა გავრცელდეს, მაშინ იგი უნდა გავრცელდეს პიროვნებაზე და არა მხოლოდ უპერსონო საგანზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში თავად ეს სიყვარული არ არსებობს.

მამა ღვთის პიროვნება სიყვარულით შობს ძეს და ასევე კენოტური სიყვარულით გამოავლენს სულიწმიდას. მამა ღმერთი მიზეზია ძესი და სულიწმიდასი. ხოლო სულიწმიდასა და ძეს სავსებით აქვთ ეს სიყვარული ერთმანეთის მიმართ, რადგან თითოეულ მათზე ან მათში მთლიანადაა სიყვარული, ე.ი. ღვთაებრივი ბუნება. ძე ასევე კენოტური სიყვარულით პასუხობს მამას და მთლიანად უბრუნდება მას, უბრუნებს თავის სიყვარულს. და რადგან მამა სიყვარულით მთლიანადაა წარმოცარიელებული სულიწმიდაში, ასევე ძესაც მთლიანი წარმოცარიელებითი სიყვარული აქვს სულიწმიდასი. და ეს მათი სიყვარული არის საერთო და განუყოფელი. ეს სიყვარული არის მათი ბუნება და თითოეული მათგანი ამ სიყვარულს ფლობს სრულად. ამიტომაა მიუღებელი, რომ ძე გადაადენს მამისაგან მიღებულ სიყვარულს ანუ არსებას სულიწმიდაში, ან თითქოს მამისა და ძის სიყვარული იყოს ცალკე პიროვნება. ძეს არარსებობიდან კი არ მიუღია არსობა მამისაგან, არამედ იგი თანაბარი და თანამარადიულია მამისა. მამა, როგორც პიროვნება, სიყვარულით შობს ძეს, როგორც პიროვნებას. ასევე მამა სიყვარულით გამოავლენს სულიწმიდას, როგორც პიროვნება პიროვნებას. ეს მარადიული შობა და მარადი გამოსვლა არის მარადიული გამოვლინება სიყვარულისა. მამას უყვარს მარადიული ძე თავისი და უყვარს მარადიულად გამომავალი სულიწმიდა. ძეს უყვარს მარადიული მამა და მამისაგან მარადიულად გამომავალი სულიწმიდა. სულიწმიდას უყვარს მარადიული ძე, ხატი მამისა, ძეს უყვარს სულიწმიდა გამომავალი მამისაგან. ასეთ ურთიერთობას წმიდა მამები უწოდებენ მარადიულ წრებრუნვას (circumincessio) უფრო ზუსტად კი ურთიერთდამტევნელობა (περιχώρηση), როდესაც ყოველი საღვთო პიროვნება მთლიანად წარმოცარიელდება თითოეულ საღვთო პიროვნებაში. ძე - მამაში, მამა - სულიწმიდაში, სულიწმიდა - მამაში, მამა - ძეში, ძე - სულიწმიდაში, სულიწმიდა - ძეში (ეს მარადიული წრებრუნვა რუბლიოვის წმ. სამების ფრესკაზე არის ასახული). წარმოცარიელებითი სიყვარული არ იზრდება და არ მცირდება. იგიმუდამ არის ერთი მამაში, ძეში და სულიწმიდაში და არის მათი ბუნება, არსი. ეს სიყვარული გადმოიღვრება ქმნილებისაკენაც და ძე ღვთისა მთლიანად წარმოცარიელებულია თავისი ქმნილების მიმართაც („როგორც შეიყვარა თავისიანები... ისევე ბოლომდე უყვარდა ისინი“ (ი. 13:1)). ასეთი სრული სიყვარულისაკენაა გამოხმობილი არარაობიდან ადამიანი და რადგან სიყვარული ერთია და არ ნაწილდება, ამიტომაა, რომ თუ გიყვარს ერთი, გიყვარს ყველა, მთელი ადამი („შეიყვარე მოყვასი“ და არა „მოყვასები“). ადამიანმა შეიძლება უარი თქვას რომელიმე პიროვნებაზე სიყვარულის გამო, მაგრამ არა განყენებული სიყვარულის, არამედ კონკრეტული პიროვნებისადმი სიყვარულით. მაგრამ ეს პიროვნული კონკრეტული სიყვარული აუცილებლად გავრცელდება „უარყოფილ“ პიროვნებაზეც. „თუ ვინმე მოვა ჩემთან და არ მოიძულებს თავის მამას, დედას, ცოლს... ვერ გახდება ჩემი მოწაფე... არავინ არის ჩემი გულისათვის მიეტოვებინოს... ან ძმები... ან მამა... ან დედა... და ას წილად არ მიეღოს ახლა, ამჟამად (ამ სიცოცხლეში)... ძმები და დედა... ამ დევნასთან ერთად, ხოლო მომავალ საუკუნეში - საუკუნო სიცოცხლე (ღმერთში სიცოცხლე)“ (ლუკა 15:21-22; მრ. 10:29-30). თუკი სიყვარული არის განყენებული (ზოგადად სამშობლოსი, ზოგადად ერის, ეკლესიის, მართლმადიდებლობის, ჭეშმარიტების, ერთიანობის, ოიკუმენის (მსოფლიოსი) და ა. შ.), მაშინ სიყვარული არ არსებობს, რადგან სიყვარული ყოველთვის კონკეტული პიროვნებისადმია მიმართული. „რამდენადაც მეტად მიყვარს კაცობრიობა, იმდენად ნაკლებად მადარდებს ახლობელის (მოყვასის) სიყვარული“ - ათქმევინებს ხოლმე თავის გმირებს დოსტოევსკი. ხოლო თუკი სიყვარული არ არის განყენებული, არამედ არის მიმართული პიროვნებისადმი ან კონკრეტული პიროვნებებისადმი, მაშინ იგი აუცილებლად ღვთისაგან მომდინარე სიყვარულია.

მაგრამ თუკი ქრისტეს სიტყვებიდან ერთი შეხედვით ისე ჩანს, რომ ადამიანთა პიროვნებები უნდა იყოს მიტოვებული და უგულებელყოფილი ღვთაებრივი ე.ი. მისი (ქრისტეს) პიროვნების გამო და მხოლოდ ამ შემთხვევაში გავრცელდება ეს სიყვარული „უარყოფილებზე“, პავლე მოციქული ნათელს ჰფენს ამ სიტყვების ნამდვილ აზრს. იგი ამბობს: „მე ვისურვებდი მე თვითონ ვყოფილიყავი ქრისტესგან განდგომილი, ჩემი ძმებისთვის, ჩემი ხორციელ ნათესავებისთვის (თუ ეს მათ ქრისტესთან მოიყვანდა)“ (რომ. 9:3). ეს „განდგომა“ შეუძლებელია, როგორც ის პირველი „უარყოფა“, რადგან როდესაც „განდგომა“ და „უარყოფა“ გამოწვეულია პიროვნებისადმი სიყვარულით, მაშინ აღარ არსებობს განდგომა და უარყოფა. სადაც პიროვნებისადმი სიყვარულია, იქ უკლებლივ ყველა დანარჩენი პიროვნებისადმი სიყვარულიცაა, თვით მტრებისაც კი („გიყვარდეთ თქვენი მტრები“; მთ. 6:44). ადამიანი მოწოდებულია თვითწარმოცარიელებითი (კენოტური) სიყვარულისაკენ და, თუკი იგი ამას ახორციელებს, ანუ მისი განხორციელების გზაზე დგას, მაშინ იგი ხდება საყოველთაო ადამი და მოიცავს ხილულ და უხილავ სამყაროს მთლიანად. მთელი ქმნილება (უხილავიც კი) დაკავშირებულია ადამიანთან, ელის მას („ვინაიდან ქმნილება იმედით მოელის ღვთის შვილთა გამოცხადებას, რადგან ქმნილება თავის ნებით კი არ დაემორჩილა ამაოებას, არამედ მისი დამმორჩილებელის მიერ“ (რომ. 8:19-20). და ამიტომ ადამიანს, რომელიც დაადგა პიროვნული სიყვარულის განხორციელების გზას, თანაეხმიანება მთელი სამყარო. როდესაც ავთანდილი ტარიელისა და ასმათისაგან მიემართებოდა ფრიდონისაკენ, გზად მიიმღერდა და

„რა ესმოდა მღერა ყმისა, სმენად მხეცნი მოვიდიან
მისვე ხმისა სიტკბოსაგან წყლით ქვანიცა გამოსხდიან,
ისმენდიან, გაჰკვირდიან, რა ატირდის ატირდიან...“

ავთანდილთან ერთად, რომელმაც მისცა „ცოცხალმა თვალნი ცრემლისა დენასა“, ტირის მთელი სამყარო, რადგან კენოტური სიყვარული ამა სოფელში ტკივილთანაა დაკავშირებული, თვით უფალსაც დიოდა ცრემლი...

* * *

ყოველი ადამიანი მოწოდებულია თავისი პიროვნების რეალიზებისაკენ „ღვთის ხატად“. მან უნდა გაიმეოროს ქრისტეს ღვთაებრივი პიროვნების გზა. „მე შემიძლია მოვიყვანო ფრანგული ფილოსოფიური ფორმულა, პასკალის ფორმულა, - ამბობს მერაბ მამარდაშვილი, - იესო ქრისტეს აგონია სამყაროს ბოლომდე გრძელდება და მთელი ამ დროის განმავლობაში არ უნდა დაიძინო... შენ თუ გგონია, რომ ქრისტეს აგონია... მოხდა და შენს უკან იმყოფება, შენ დაკარგული ხარ, თითქოს მკვდარი ხარ. და პირიქით, თუ არ გგონია, რომ ქრისტეს აგონია უკვე მოხდა დაწარსულს ჩაბარდა, არამედ ფიქრობ, რომ ის შენს თვალწინ ხდება, მაშინ ცოცხალი ხარ. ჩაები ქმედებაში ახლა და აქ... თუ უარყოფ იმაზე ფიქრს, რომ ეს უკვე დასრულდა, რომ იესო ქრისტე აგონიის შემდეგ მართლა მოკვდა, თუ შენ ფხიზლობ, მაშინ ღმერთი ცოცხალია, შენ ყოფიერებაში ხარ, შენ ცოცხალი ხარ შენი თავის წინაშე, სამყაროს წინაშე... “.

არ არსებობს ჭეშმარიტება და მითუმეტეს, მისი „დოგმატური ფორმულები“ პიროვნების გარეშე. დოსტოევსკი ამბობს: მწამს, რომ ქრისტე არის ჭეშმარიტება, მაგრამ თუკი ვინმე დამარწმუნებს, რომ ქრისტე არ არის ჭეშმარიტება, მე ავირჩევ ვიყო ქრისტესთან და არა ჭეშმარიტებასთან.

არსებობს ერთ-ერთი ასკეტი ბერის გამონათქვამი: ვიყო ქრისტესთან და დაე, ვიყო ჯოჯოხეთში. მაგრამ პიროვნული სიყვარული ჯოჯოხეთსაც სამოთხედ აქცევს....²⁵

* * *

ფუნდამენტალიზმი არ ცნობს პიროვნების ჭეშმარიტებას და არც თავად პიროვნებას. იგი არ ცნობს არც ჭეშმარიტების პიროვნულობას და არც იმას, რომ ჭეშმარიტებასთან ზიარებას აქვს პიროვნული ხასიათი. ფუნდამენტალიზმი ყოველთვის მოუწოდებს ჭეშმარიტებას, უხმობს, მაგრამ არასდროს არ ღებულობს მას, ვერ ღებულობს, რადგან პიროვნება უგულვებელყოფილი ჰყავს. ხოლო როდესაც დაკარგულია არსი, მაშინ მის ადგილზე ჩნდება არსის სახება და გამოვლინებები, რომლებსაც უნდა განემარტათ ეს არსი. ცხადად შეგრძნებადი მოწმობები, ლოგიკური სქემები, კანონები და ეთიკური აფორიზმები ადვილად მიიზიდავენ და აღაგზნებენ ადამიანებს. ამრიგად, შეიარაღდებიან ობიექტური რეალურობით, ერთგვარი „გარანტიებით“, რომლებიც ჩნდებიან ვითომც პიროვნული, სინამდვილეში კი ინდივიდის ინდივიდუალური უსაფრთხოების გასამყარებლად. არადა, პიროვნების ორიენტირება თავისუფალად, ყოველგვარი კრიტერიუმისა და საყრდენის გარეშე უნდა მოხდეს, რათა ის განამდვილდეს (რეალიზება მოხდეს), როგორც საყოველთაო პიროვნება. წინააღმდეგ შემთხვევაში საქმე გვექნებოდა პიროვნებაზე ძალდატანებასთან „...ადამიანის თავისუფლების თუ განთავისუფლების (ემანსიპაციის) დიდი აქტი ეს არის კავშირის გაწყვიტა არსებული სინამდვილის კანონებთან... აღიარებულ წესებთან, რომელთა მიხედვით წყდება ხოლმე პრობლემა ამა თუ იმ ვითარებაში“, - ამბობს მ. მამარდაშვილი. მართლაც, თუკი რაიმე გარეგანი თუ გარეშე აიძულებს პიროვნებას გააკეთოს ესა თუ ის არჩევანი, გაემართოს ამა თუ იმ მიმართულებით, მაშინ სადღაა თავისუფლება?²⁶ თავისუფლება მძიმე ტვირთია, იგი რომ ჯვარია ადამიანისათვის, ამას აჩვენებს ასკეტური ტრადიცია²⁷ და ბრწყინვალედაა გადმოცემული დოსტოევსკის დიდი ინკვიზიტორის იგავში.

პიროვნული საწყისის უარყოფით განპირობებული არსობრივი უძლურების დასაფარავად ადამიანი თავს იტვირთავს ეთიკოლოგიით, კანონებით, დოგმატებით, ტრადიციით და ა. შ. ამგვარი „განმარტებით“ გამყარებულნი იხიბლებიან შინაგან თვითკმაყოფილებაში, რომ იცავენ წმიდასა და ღირებულს (თავად ღმერთსაც კი) და მიეცემიან ტრიუმფალიზმს. ამგვარად, ფუნდამენტალიზმის მთელი ისტორია არის ადამიანის მცდელობა დაფაროს თავისი შინაგანი სიცარიელე „გარანტიებით“ ანუ ობიექტური დამაჯერებლობებით.²⁸ „გაუბრალოებული კონცეფციის მიზანია, მთელი სამყარო დატიოს სულ პატარა თავში, იმის თავში, ვისაც არავითარი სურვილი არ გააჩნია იაზროვნოს: ამგვარად, მას ყველა თავის განკარგულებაში ჰყავს ისე, რომ არავითარ ძალისხმევას არ მოითხოვს არავისგან და ამით ყველა კმაყოფილია“, - ამბობს მ. მამარდაშვილი.

ეთიკა გარკვეულ ანთროპოლოგიას ეყრდნობა. ანთროპოლოგია ადგენს ჩარჩოებს, რომლის საზღვრებშიც ეთიკას უფლება აქვს იმოძრაოს. მაგრამ ეკლესიურ ანთროპოლოგიასა და ეთიკაში ასე არ ხდება. აქ ანთროპოლოგია დააფუძნებს ახალ ონტოლოგიას და ეთიკა ვლინდება როგორც ამოქმედება და ღირსება ამ ახალი ონტოლოგიისა: „ის, ვინც ქრისტეშია, ახალი ქმნილებაა“ (2 კორ. 5:17), ფუნდამენტალიზმი კი ყველაფრის საფუძვლად ეთიკას (და დეონტოლოგიას) დებს.

ქრისტიანული ონტოლოგია არ შემოზღუდავს ადამიანს ფსიქოლოგიური ან საზოგადოებრივი სფეროთი. რა თქმა უნდა, ისინი არ არიან უარყოფილნი, არამედ გამოიყენებიან და ემსახურებიან ახალი თეოლოგიის პერსპექტივას. რაც არ უნდამნიშვნელოვანი იყოს საზოგადოებრივ და ფსიქოლოგიურ სფეროში რეალიზებული ფაქტორები, და რაც არ უნდა გადამწყვეტი სასიცოცხლო შედეგები ჰქონდეთ ამ ფაქტორებს, ისინი მაინც დროისეულნი არიან, ე.ი. დროში წარმოიშვებიან და დროშივე ქრებიან, თუკი არ ფართოვდებიან ონტოლოგიურ სფერომდე. ეს ონტოლოგია ჩნდება ქრისტეს პიროვნებაში და განიჭვრიტება ქრისტე-არქეტიპის მიმსგავსებით მცხოვრები ადამიანის პიროვნებაში. ეთიკა მხოლოდ გამოავლენს და განმარტავს ამ ონტოლოგიას, ეფუძნება რა მას. თუკი კანონი ან ეთიკა ჩაითვლება თვითკმარად, მაშინ გადასხვაფერდება, გაქარწყლდება ის ონტოლოგია, რომელზეც ისინი უნდა დაფუძნებულიყვნენ და მის ადგილს დაიკავებენ. ქრისტიანული ეთიკის მიზანია სრულყოს ადამიანი, როგორც „ღვთის ხატება“. ეს ვერ ხორციელდება უპიროვნო კანონებისა და საწყისების მორგებით, არამედ პიროვნული ზიარებით პირველსაწყის პიროვნებასთან - ღმერთთან. ეს ზიარება, რომელიც სიყვარულის ზიარებაა, მცნებების დაცვით ხორციელდება. ხოლო თავად მცნებების დაცვასაც აქვს ონტოლოგიური ხასიათი, რადგან დაფუძნებულია ღვთის უქმნელ მადლზე, არის ზიარება მარადიულ სიცოცხლესთან („მისი მცნება საუკუნო სიცოცხლეა“ - ი. 12:50).

ადამიანსა და ღმერთს შორის კავშირი, რომელიც მცნებების დაცვით ხორციელდება, აღემატება ყოველგვარ ქმნილებას და ალყაში მოაქცევს და ამარცხებს ყოველგვარ ადამიანურ უძლურებასა და არასანდოობას. ადამიანის პიროვნება იხსნება და ფართოვდება თავისი არქეტიპისაკენ (პირველ-სახისაკენ), ეზიარება მის სიცოცხლეს და მიემართება თავისი სრულყოფილებისა და სისრულისაკენ („იყავით სრულყოფილნი ისევე, როგორც თქვენი ზეციერი მამაა სრულყოფილი“ - მთ. 5:48). სწორედ ეს სრულყოფილებაა ქრისტიანული ეთიკის მიზანი და არის ადამიანის, როგორც პიროვნების, ონტოლოგიური სრულყოფილება და განხორციელდება ქრისტეს სიცოცხლის მიმსგავსებით და მასში ჩართვა-ზიარებით. სრულყოფილი ადამიანი არის ქრისტე. ყველა ადამიანი მოწოდებულია გაიმეოროს ის, რაც გააკეთა ქრისტემ, როგორც ადამიანმა. ქრისტიანულ ეთიკას ადამიანი ზეაჰყავს, რადგან ძალმოცემულია ღმერთკაც ქრისტესა და მის უქმნელ მადლთან ზიარებით. ადამიანის სრულყოფილება ვერ განხორციელდება საკუთარ ინდივიდში თვითშეჭურვითარამედ განხორციელდება მხოლოდ მისი გაფართოებით საყოველთაო პიროვნებამდე, ღვთის პროტოტიპის მიხედვით, რომელიც გამოისახება მისი, ადამიანის ბუნებაში.

მორწმუნეები მოწოდებულნი არიან შეუკავშირდნენ ერთმანეთს ერთარსება სამების მსგავსად: „რათა ყველა ერთ იყოს, როგორც შენ ჩემში, მამაო, მე კი შენში, რათა ისინიც იყვნენ ჩვენში“ (ი. 17:22). ეს ერთიანობა ხორციელდება სიყვარულით, რომელიც მოიცავს მთელს სამყაროს, თვით მტრებსაც კი, და თუ კაცს შეუძლია ჩაიხუტოს მტერი, მაშინ მას სიკვდილის [აღ]არ ეშინია. პიროვნება, რომელსაც უყვარს, არ უპირისპირდება სხვა პიროვნებას ან მთლიანად სამყაროს, არამედ აქვს შინაგანი ერთობა ყველასთან. ასეთი ქრისტიანული პერსპექტივა ფუნდამენტალიზმის საპირისპიროა და, ამავე დროს, თავის თავში მოიცავს შესაძლებლობას აღემატოს მას, გადალახოს იგი. ფუნდამენტალიზმი საშიშია საზოგადოებისათვის, მაგრამ უფრო მეტად საშიშია ეკლესიური საზოგადოებისათვის: „თუ მარილს ძალა გამოეცალა, რიღათი დამარილდეს?“ (მთ. 5-3). ამიტომ საჭიროა მეტი თავდადება და არა მყვირალა ჰეროიზმი ფუნდამენტალიზმთან ბრძოლისას, რადგან შესაძლებელია, მასთან არასწორი მეთოდებით დაპირისპირებისას მისი გაძლიერება გამოიწვიოს.

როდესაც ეკლესიის შიგნით ქრება ერთიანობის შეგრძნება და მორწმუნეები ცხოვრობენ როგორც ერთმანეთისაგან განმხოლოებული, ჩაკეტილი ინდივიდები, ასეთ შემთხვევაში საჭიროა რაიმე საყრდენი ნიშნულების მოძიება. ყველაზე ადვილი და ობიექტურად სარწმუნო გაყრდენად ასეთ ვითარებაში საეკლესიო გადმოცემების (ტრადიციების) გაობიექტურებაა: მამათა ტექსტები, ეკლესიური ცხოვრების წესები და კანონები გადაიქცევიან საბრძოლო არსენალად. ამგვარად, წარმოიშვება მკაცრი ფუნდამენტალიზმი, რაც სპობს სარწმუნოების ჭეშმარიტებას და გააღმერთებს წესებს. რაც უფრო მაღალია იმ ტრადიციის სანდოობა, რომელსაც იცავენ, იმდენად მკაცრია ფუნდამენტალიზმი. ასეთ შემთხვევაში ტრადიცია არ მიიჩნევა ცხოვრების ერთ-ერთ მოდელად, არამედ ობიექტურობად, რომელმაც უნდა გადაფაროს ონტოლოგიური სიცარიელე, ე.ი. თავად იქცეს ყოფიერებად და ყოფიერების სათავედ. რეალურად აქ არ მეთაურობს ტრადიცია, არამედ მისი გაქვავებული ქერქი. არ არსებობს ტრადიციულობა, არამედ აგრესიული კონსერვატორობა.

ფუნდამენტალიზმი იყენებს ქრისტიანული სიმბოლოების²⁹ საუკეთესო ნაწილს. ამიტომ გარეშე მზერისათვის ძნელია გარჩევა ფუნდამენტალისტურ მიდგომასა და საღ ეკლესიურ მიდგომას შორის. მაგრამ მაინც არსებობს აშკარა და ცხადი ნიშანი. ფუნდამენტალიზმი გამოაცალკევებს და გააბსოლუტურებს სიმბოლურ სისტემებს და ეს შეიმჩნევა იმ პიროვნებებისა თუ დაჯგუფებების ქცევაში, რომლებიც მას იყენებენ, მაშინ როცა ჭეშმარიტი მორწმუნე საზრდოობს ამ სიმბოლოთა სფეროდან და მიემართება მათგან ყოფიერებითი ზიარებისაკენ, ფუნდამენტალისტი ნერვიულად გაააბსოლუტურებს იმავე სიმბოლურ სისტემას, რჩება მასში და გააფთრებით თავს ესხმის „მოწინააღმდეგე ძმა-მტერს“.

როგორც სიყვარულის გამოვლინება, ქრისტიანობა იმთავითვე უცხოა ფუნდამენტალიზმისთვის. ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი თავის არსში არის არალოგიკური და უაზრო და აღმოცენებულია მხოლოდ როგორც მეორადი ფენომენი. იგი არ შეიძლება იყოს ღვთისადმი (რომელიც არის სიყვარული) ნამდვილი რწმენის ნაყოფი. ქრისტიანული ღვთისადმი რწმენა და მისი თანაყოფნის გამოცდილება ადამიანს არ ხდის ფანატიკოსად და ულმობელად, არამედ მას გარდასახავს და დაამშვიდებს. „ვნებაში მყოფი ადამიანის (მათ შორის, ფუნდამენტალისტის) სინდისის ცბიერება დიდია და დახვეწილი. ვნებით შეპყრობილი ადამიანის რელიგიურ ცხოვრებაში სინდისი ამ ვნებას წარმოაჩენს, როგორც სიმართლისა და სასარგებლოს ძიებას და ხშირად როგორც ღვთის დიდებისათვის ბრძოლას. ქრისტეს სახელისათვის, რომელმაც ნებით სიკვდილს მისცა თავი მტრებისათვის, ადამიანები მზად არიან იდგნენ (იბრძოლონ) სისხლდაქცევამდე, ოღონდ არა თავისი სისხლის, არამედ ძმა-მტრისა“.³⁰

ქრისტიანული ფუნდამენტლიზმი შედეგია ქრისტიანული იდეოლოგიისა და არა ცოცხალი რწმენისა „ცოცხალი (პიროვნული-‚მე ვარ) ღვთის“ მიმართ. იგი არის იმ ადამიანისა ქმნილება, რომელმაც დაკარგა პიროვნული ღმერთის ჭეშმარიტება, ღმერთისა, რომელსაც უყვარს ადამიანი და მოუწოდებს, რათა ემსგავსოს მას, როგორც თავისუფალი პიროვნება.

მართლმადიდებელი ეკლესია თავისი ბუნებით არის აბსოლუტური. საღვთო გულმოდგინება³¹ არ იმყოფება მის გარეკანზე, არამედ მის გულში და მისი საზომია ღვთის შემეცნება. ის არ ემსახურება ადამიანურ პირად ინტერესს და არც ამასოფლის მცნებებით შემოისაზღვრება. გულმოდგინება ყოველთვის შეგნებულად თანსდევს ჭეშმარიტ ღვთისშემეცნებას, რომელიც არის ზიარება და კავშირი სიყვარულის ღმერთთან, გამოაბიჯება (έκστασις) ქმნილებისაგან და ზიარება უქმნელთან. ძლევს სიკვდილის შიშს და იხსნება და ფართოვდება სიცოცხლეში. მართლმადიდებელი ეკლესია საფუძვლად არ ღებულობს ქმნილებებს, რაც ხდება ფუნდამენტალიზმში. იმ წუთიდან, როდესაც ეს ხდება, წყდება მართლმადიდებლობა და, უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მართლმადიდებლური თეოლოგიის საფუძვლებიდან გამომდინარე - წყდება ქრიტიანობის არსებობა, რადგან ქმნილება ხდება კერპთმსახურების ობიექტი. ასეთი გამრუდების საფრთხე მარად არსებობს მართლმადიდებლობისათვის. რა თქმა უნდა, მართლმადიდებელი ეკლესია დაინტერესებულია დოგმატების დეტალური დაცვით, მაგრამ მიუხედავად ამისა, მაინც წინ მიიწევს ყოველგვარი ქმნილი ელემენტების უარყოფისაკენ, რადგან ისინი თავისი ბუნებით უძლურნი არიან დაიტიონ უმქნელი (დოგმატის სიტყვიერი ფორმა ვერ დაიტევს გამოუთქმელ ღმერთს). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ესაა მიზანი ეკლესიის აპოფატიკური (უკუთქმითი) და მისტიური ღვთისმეტყველებისა.

„კიდევ ერთხელ შევძრავ არამარტო დედამიწას, არამედ ცასაც“. ეს „კიდევ ერთხელ“ ნიშნავს შეძრულის შეცვლას, როგორც ქმნილისა, რათა დარჩეს უძრავი (შდრ. ებრ. 19:26-27). ამრიგად, ქმნილება უარიყოფება, რათა დარჩეს უქმნელი და ურყევი სამეფო ღვთისა და „ახალი ქმნილება ქრისტეში“.

მართლმადიდებლური თეოლოგიის კრიტერიუმებით და განსაკუთრებით ქრისტიანული ეთიკის საზომით, რომელიც დაფუძნებულია და დაგვირგვინებულია „ახალი ქმნილების“ ონტოლოგიაში, ქრისტიანული ფუნდამენტალიზმი მიეკუთვნება ქრისტიანული ჭეშმარიტების შეტრიალებას და ქრისტიანობისგაწარმართებას, პიროვნებისა და მისი თავისუფლების უცოდინარობასა და უარყოფას.

* * *

ყველგან შეიძლება შეგვხვდეს სულიერების ტიპი, რომელსაც აქვს პრეტენზია იყოს ჭეშმარიტების კრიტერიუმი. სულიერების ამ ტიპისათვის უცხოა თავმდაბლობა, რადგან მას, ვინც ამ ტიპს მიეკუთვნება, არასოდეს ეპარება ეჭვი საკუთარ თავში, რომ სწორად ესმის ეკლესიური სწავლება. რა თქმა უნდა, ფუნდამენტალისტი სულიერების ასეთ ტიპს წარმოადგენს. იგი ღრმადაა დარწმუნებული, რომ ნებისმიერი პოზიცია, რომელიც არ ემთხვევა მისას, ართმევს ადამიანს იმედს, გახდეს და იყოს ნამდვილი ქრისტიანი. მაგრამ მათი ყველაზე დამახასიათებელი გამოვლინება არის მისწრაფება მოიძიონ და განაირაღონ მტერი (ვთქვათ, რუსეთის ან ვატიკანის აგენტები). ფუნდამენტალისტს არ შეუძლია არსებობა მტრის ხატის გარეშე და რადგან თავის არსში უარყო პიროვნება, ყოველთვის ქმნის „მტერს“. მისთვის არსებობს მხოლოდ იდეა ან იდეები. „მე მწამს მართლმადიდებლობის“, - ამბობს ფუნდამენტალისტი, რადგან არ იცნობს პიროვნულ ღმერთს. იგი მზადაა თავის იდეას, „მართლმადიდებლობას“, ანუ თავის უპიროვნო ღმერთს შესწიროს ესა თუ ის პიროვნება, რათა უზრუნველყოს თავისი ინდივიდუალური „ცხონება“. „სინაგოგიდან მოგკვეთენ... მოდის ჟამი, როცა ყოველ თქვენს მკვლელს ეგონება, რომ ამით ღმერთს ემსახურება... ასე მოგექცევიან, რადგან არ იცნეს მამა, არც მე (ი. 16:2-3). „მე მწამს ადამიანი“, - იტყოდა მიტროპოლიტი ანტონ სუროჟელი, რადგან ადამიანში ღვთის პიროვნების ხატებას და პოტენციურ ღმერთს ხედავდა. „ეჭვი შეიტანე და თვალი გეჭიროს ყველა ადამიანზე, მას შეიძლება ერეტიკული აზრი ჰქონდეს“, - იტყვის „მართლმადიდებელობით“ შეპყრობილი და „დაძრწის, როგორც მბრდღვინავი ლომი და ეძებს, ვინ ჩაყლაპოს“ (1petr. 5:8). გაჯიუტებული საშინელი გააფთრებით და დაუნდობლობით ესხმის თავს „საეჭვო“ პიროვნებას. მარად მდგომნი „მართლმადიდებლობის“ საგუშაგოზე არაფრით არ დაიხევენ უკან და არც წინსვლას შეაჩერებენ. არასოდეს არ დაკმაყოფილდებიან „მიღწეულით“. პრობლემა ჯერ იყო „ეკუმენისტური საბჭო“. შემდეგ „საეჭვო პირების საეჭვო სწავლება“ უნათლავ ბავშვთა შესახებ. რომც დაკმაყოფილდეს მათი ეს ახირებაც, ისინი სხვას გამოძებნიან: ვთქვათ იმას, რომ რუსეთისპატრიარქის კურთხევით გამოსულ წიგნებში ხშირად გვხვდება აზრი სხვა სარწმუნოების ადამიანების შესაძლო ცხონების შესახებ, და ახლა ამ საკითხზე მოსთხოვენ ჩვენს ეკლესიას მკაცრ რეაგირებას. ან ვთქვათ: „აღმოაჩენენ“, რომ ქართული სამხმიანი გალობა „არაკანონიკურია“ და მის აკრძალვას მოითხოვენ. ასეთი და მსგავი „პრობლემები“ ყოველთვის მოიძებნება. და ფუნდამენტალისტები ვერ შეჩერდებიან, სანამ მთლიანად არ გაბატონდებიან და თავისი აზრებით არ წარმართავენ ეკლესიის ცხოვრებას. მაგრამ არც ამაზე გაჩერდება ფუნდამეტნალისტი, რადგან მისთვის დამახასიათებელი ექსტრემიზმი ასეთ შემთხვევაშიც გაგრძელდება. ხოლო, როგორც ჩვენი ქვეყნის მწარე გამოცდილებიდან ვიცით, მმართველობაში მოსული ექსტრემიზმი ექსტრემიზმად რჩება, ეძებს და პოულობს „მტრებს“ და საბოლოოდ „მტრად“ აქცევს მთელ მსოფლიოს. ასეთ გაბატონებულ ექსტრემიზმთან შეგუება კი შეუძლებელია და აუცილებლად იწყება მის წინააღმდეგ ბრძოლა, რასაც მოჰყვება დესტაბილიზაცია, ნგრევა და საფრთხე საბოლოო განადგურებისა (ჩვენი ქვეყანა ხომ ჯერაც ამ საფრთხის პირისპირ დგას?!). მითუმეტეს, რომ მართლმადიდებლურ ფუნდამენტალიზმს ყოველთვის აქვს სურვილი (ცხადი თუ დაფარული), დაიჭიროს სახელმწიფო ეკლესიის პოზიცია ბიზანტიის თეოკრატიული პროტოტიპის მსგავსად და იგი აუცილებლად წაუყენებს სახელმწიფოს თავის უკიდურეს მოთხოვნებს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მართლმადიდებელი ეკლესიის მისია ამა სოფელში არის გააცნოს ადამიანს პიროვნების ჭეშმარიტება. „ამ მისიის წარმატება, - წერს პროტოპრესვიტერი ვლადიმერ ფეოდოროვი, - შესაძლებელია მხოლოდ იმ პირობით, თუ გადაილახება ფუნდამენტალიზმი... იგი წარმოადგენს მთავარ დაბრკოლებას მართლმადიდებლობის შემოქმედებითი ქადაგებისათვის. ერთი შეხედვით, სწორედ ფუნდამენტალისტები არიან აქტიურნი ქადაგებაში, ინარჩუნებენ ტრადიციულ კეთილმსახურებას, მაგრამ თუ დავაკვირდებით ყურადღებით, ცხადი გახდება, რომ შემოქმედებისა და პიროვნული არჩევანის გარეშე კეთილმსახურება არის ზედაპირული და არ ეხება პიროვნებას. როგორც წესი, სწორედ ფუნდამენტალიზმი აბრკოლებს ეკლესიის გარეთ მყოფ ხალხს, რომ ინტერესითა და ნდობით შეხედოს ეკლესიურ ქადაგებას, მოუსმინოს პრინციპულად ახალ იდეებს, გამოიმუშაოს ტოლერანტული დამოკიდებულება ამ უჩვეულოფასეულობების მიმართ. თავად ქრისტიანობას კი აქვს ღია და გახსნილი ხასიათი. იგი თავს არავის მოახვევს თავის მრწამსს და აზრებს, არამედ მოუწოდებს „ვისაც აქვს თვალი - დაინახოს“.³²

ფუნდამეტნალიზმი გადასალახავია. არავითარ დათმობას სასურველი შედეგი არ მოაქვს. პირიქით, ყოველი მათი მცირედი „წარმატება“ ამძაფრებს სიტუაციას და აძლიერებს მათ. „სუპერმართლმადიდებლების“ მიშვება დიდ ზიანს აყენებს ეკლესიას. ნებისმიერი მათთვის „საეჭვო“ პიროვნება იძულებულია გაჩუმდეს ან საერთოდ წავიდეს ეკლესიიდან და სხვა სფეროში იღვაწოს. მრავალი ნიჭიერი პიროვნება რჩება ეკლესიის გარეთ (მათ არ სურთ რაიმე კავშირი ჰქონდეთ ფუნდამენტალისტებთან, რომლებიც ეჭვით უყურებენ ყოველგვარ შემოქმედებასა და კულტურას, მათ შორის ქართულსაც) და მათი უნარი არ ხმარდება ეკლესიას. ხოლო ეკლესიაში დარჩენილი შემოქმედებითი პიროვნებები იძულებულნი ხდებიან ძალიან ფრთხილად იყვნენ და ძირითადად განყენებული და უმტკივნეულო, „გაწონასწორებული“ თემებით არიან დაკავებულნი. ამის გამო კი წარმოიშვება მანკიერი წრე: სწორედ ფუნდამენტალისტები მიიჩნევიან ეკლესიის აქტიური „შემოქმედებითი“ პოტენციალად, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს მათ თავდაჯერებულობასა და თვითტკბობას და კიდევ უფრო რთულ პირობებს ქმნის ნამდვილი პიროვნული შემოქმედებისათვის.

„ფუნდამენტალიზმის დაძლევა მთელი საზოგადოების ინტერესებს პასუხობს, რადგან ხელს უწყობს საზოგადოების ერთიანობის განმტკიცებას და უნდობლობის, მტრობის, ფსევდოპატრიოტიზმის (რასაც იწვევს ფუნდამენტალისტების შექმნილი თვითტკბობითი გარემო, - კ.კ), უარყოფას. ესაა შემოქმედების ამოცანა, ამოცანა ღმერთთან თანამოღვაწეობისა“.³³ მაგრამ ჩვენში, სამწუხაროდ, სწორედ საზოგადოება არის ინერტული. არადა, საზოგადოების აქტიურობა აუცილებელია. საჭიროა, რომ საქართველოს საზოგადოებამ ხშირად და თამამად გამოთქვას თავისი აზრი, თუნდაც საეჭვო, თუნდაც მიუღებელი ეკლესიური პოზიციისათვის. საპირისპირო აზრი სულაც არაა მავნე და საგანგაშო. საგანგაშო სწორედ ისაა, რომ ასეთი აზრის დაფარულად არსებობა აძნელებს დიალოგს. აზრის ღიად გამოთქმა უბიძგებს ეკლესიის წევრებს აქტიურად ჩაერთონ დიალოგში და ხელს შეუწყობს გამოვლინდეს ეკლესიის სწავლების პოტენცია და იგი საჩინო გახდეს დიალოგის ორივე მხარისათვის (ჩვენ ხომ ყველას გვჭირდება გავიგოთ ის, რაც ჩვენვე ვიცით?!). თუკი დღეს ეკლესია იძულებულია წავიდეს აუცილებელ დათმობებზე ფუნდამენტალისტებთან, ეს ქართული საზოგადოების ინერტულობის ნაყოფია.

„პირადი (პიროვნული) ბრძოლა დღევანდელ სამყაროში დიდი ბრძოლის ბადალია“, - ამბობს დიდი ბერძენი მწერალი ნიკოს კაზანძაკისი. თითოეულმა პიროვნებამ უნდა მიმართოს ძალისხმევას („თითოეულმა თავისი რისკით“, - იტყვის მერაბ მამარდაშვილი), რათა არ გამეორდეს მღვდელმთავარ კაიაფას სიტყვები: „გვიჯობს ერთი ადამიანი (პიროვნება) მოკვდეს (განადგურდეს) ხალხისათვის(„ქვეყნის მშვიდობისათვის“),³⁴ ვიდრე მთელი ერი დაიღუპოს“ (ი. 11:50) და ხელახლა ჯვარს არ აცვამდნენ ქრისტეს, რადგან ყველა ადამიანი ქრისტეს ხატებაა, პიროვნებაა და პოტენციური ღმერთია. და ბოლოს, თუკი ჩვენ, მართლმადიდებელმა ქრისტიანებმა, უხმოდ გადავეცით თუნდაც ერთი პიროვნება გასანადგურებლად, როგორღა დავამოწმოთ „ცოცხალი ღმერთი“, პიროვნების ჭეშმარიტება მსოფლიოს წინაშე, რისთვისაც ვართ მოწოდებულნი?

„თქვენ ხართ მარილი მიწისა. თუ მარილს ძალა გამოეცალა, რითიღა დამარილდეს?“ (მთ. 5:13).

2000 წ.

თესალონიკი

_____________________

1. შდრ. მამარდაშვილი მ., საუბრები ფილოსოფიაზე. თბილისი 1992. გვ. 79-80.

2. წმ. იოანე დამასკელი, მართმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნითი გადმოცემა 1,1. თბილისი 2000. გვ. 28. PG94,786 C.

3. „რწმენას, როგორც ნდობას და თვითმიტოვებას ღმერთში, აქვს ბევრი საერთო სიყვარულთან, რომელიც თავად ღმერთია. ამრიგად, როცა გიყვარს და წინადაეგები (თავს მიუძღვნი), რამდენადაც მეტად შეგიძლია, სხვას (მეორეს), შენს ძმას - ქრისტეს - და წარმოცლი წინადაგებაში (მსხვერპლად) თავად შენს თავს ღმერთში, მაშინ იცნობ მას (ღმერთს): გწამს და იზრდება შენი რწმენა“. (Arkhimandritu Basilliu. Eisodikon. Agio Oros. 1993).

4. დოსტოევსკი ნათლად გვიჩვენებს, რომ ადამიანების სიყვარული გადაჯაჭვულია რწმენასთან და რომ ეს ორნი სინამდვილეში ერთი და იგივე არიან. მისი რომანის, „ძმები კარამაზოვების“ ერთ ადგილას ათქმევინებს სტარეც (ბერ) ზოსიმას ქალბატონ ხოხლაკოვასადმი („ქალბატონი მცირე რწმენით“): „შეეცადეთ, რომ შეიყვაროთ თქვენი ახლობელი (მოყვასი) ქმედითად და დაუღლელად. რაც მეტად წარემატებით სიყვარულში, მით უფრო მტკიცედ დარწმუნდებით ღვთის არსებობასა და სულის უკვდავებაში“.

5. გრიგორი პალამა, Siggramata. T.1. Thessaloniki 1996. გვ. 93.

6. შდრ. ინ. 16, 14-16 : „თქვენ ჩემი მეგობრები ხართ... მეგობრები გიწოდეთ.“

7. შდრ. Ziziulas I., The Contribution of Christian thought from Sinasos in Cappadocia. Athen 1985, გვ. 36-37.

8. როცა ვამბობ მკაფიოდ და „გაუწონასწორებელად“, არ ვგულისხმობ შეუმცდარობას, არამედ საკუთარი შეხედულებების გაბედულად გამოითქმას იმ იმედით, რომ თუკი გაიპარა შეცდომა ან უზუსტობა, ამას არ მოყვება რისხვა და ვარამი, არამედ შესწორდება დიალოგურად და, დაე, ჰქონდეს ამ დიალოგს მკაცრი, ოღონდ არა მუქარისა და მიწასთან გასწორების ხასიათი.

9.ონტოლოგია ბერძნული სიტყვიდან - όντος (ონტოს) არსებული, მყოფი, და λόγος (logos) სიტყვა, სწავლება. სწავლება ფილოსოფიური სწავლება არსებულის, ყოფიერების შესახებ.

10. ფუნდამენტალიზმის ერთ-ერთი მკვეთრად დამახასიათებელი თვისებაა სწორედ უნდობლობა ადამიანთა მიმართ. მუდმივი ეჭვები და ვარაუდები ბურუსივით გარს ეხვევა ფუნდამენტალისტ-მხსნელს.: ვინ მასონია და ვინ რუსეთის აგენტი, ვინ პაპისტების მოწამლულმოგზავნილი და ვინ რუსეთუმე ბნელი რეაქციონელი და ა.შ.

11. ნესტორიანიზმად ითვლება სწავლება, რომლის მიხედვითაც ქრისტეს ორი ბუნება მკვეთრად გაემიჯნება ერთმანეთს, ისე რომ თითოეული მათგანი ცალკე ჰიპოსტასურ ერთეულად იქცევა. თუ რამდენად რეალურად არსებობდა ასეთი სწავლება ისტორიაში, ეს სხვა თემაა და მას აქ ვერ შევეხებით.

12. შდრ. Matsuka Niko L., Eikoumeniki Kinisi. Tessaloniky 1996. გვ. 21: „ზოგჯერ თვლიან, თითქოს საზოგადოებრივი და პოლიტიკური პრობლემები არ არიან ეკლესიის საქმიანობისა და ინტერესის უშუალო სფეროები და რომ ეკლესია მხოლოდ ქადაგებს ქვეყნიერების ცხონებას და ეს პრობლემები შეიძლება გადაიჭრას [მხოლოდ] პოლიტიკური ხელისუფლების მიერ. ეს გაყოფა არის შედეგი კულტურულ-ცივილიზაციური შიზოფრენიის ხაფანგში მოხვედრისა, იმ ცივილიზაციისა, რომელიც გაყოფს და დააშორიშორებს ღმერთს და სამყაროს, მეტაფიზიკურსა და ფიზიკურს. ქვეყნიური პრობლემების სწორედ ეს ავტონომიზაცია შეადგენს პიკს თვითგანღმრთობისა და კერპთმსახურებისა. ამ ვითარებაში უთუოდ დიდი წვლილი უნდა შეიტანოს თეოლოგიამაც. მაგრამ როდესაც ეკლესია ქადაგებს ქვეყნიერების ხსნას, იმავე დროს აკავშირებს ქვეყნიერებას ღმერთთან. მხოლოდ ასეთი კავშირი (რომელ სფეროშიც არ უნდა ლოკალიზდეს) ამსხვრევეს ზღუდეს თვითგანღმრთობისა და კერპთმსახურებისა... მხოლოდ ასეთი კავშირისას წინადააგებს (შესწირავს) ეკლესია სულიერ და ნივთიერ პურს. გაყოფა არის ცივილიზაციის ადამისეული (პირველქმნილი) და შემდგომადამისეული ცოდვა, რომელიც იზრდება და ბასრდება. ცივილიზაცია გაყოფს სულს ნივთისაგან და იპყრობს ნივთიერს (ვთქვათ თვლის, რომ უპირობოდ აუცილებელია და მთავარია ეკუმენისტურ მოძრაობაში ჩართვა კ.კ). მცდარი თეოლოგია ასევე ყოფს და იპყრობს მხოლოდ სულს (ვთქვათ თვლის, რომ არაფრის დიდებით არ შეიძლება ეკუმენისტურ მოძრაობაში ჩართვა კ.კ). ხოლო ორივეს უპყრია ერთნაირი მოჩვენება და კერპი. ეს გაყოფა კი არის (როგორადაც არ უნდა ვაკეთებდეთ ამას) ადამიანის სიკვდილი და წარუმატებლობა“.

13. ნახე. Ziziulas I., The Contribution ... გვ. 31-32.

14. დეონტოლოგია ეთიკის ნაწილი, რომელშიც განიხილება ადამიანის ვალდებულების და მოვალეობის საკითხები.

15. Matsuka Niko. O satanas. Thessaloniki 1999. გვ. 170: „რა თქმა უნდა, ეს არ ნიშნავს მათ სრულ უარყოფას, ოღონდ ისინი არ უნდა გადაიქცნენ პიროვნების მარწუხებად, არამედ უნდა გამოიყენებოდნენ პიროვნების სრული რეალიზებისათვის: „მას, ვისაც არა აქვს ფეხქვეშ [მშობლიური]მიწა, მას არც ღმერთი ჰყავს; და რომელიც უარყოფს თავის სამშობლოს - უარყოფს ღმერთსაც. - ამბობსთავადი მიშკინი [დოსტოევსკის „იდიოტი“]. ამრიგად, თუკი ვინმეს არ უყვარს თავის სამშობლო, თავისი მიწა და ქვეყანა - თვალთმაქცობს, როდესაც ამბობს, რომ უყვარს მთელი კაცობრიობა ან რომ არის ოიკუმენური (მსოფლიური); ...თუ ვინმეს სურს იყოს ჭეშმარიტი და თანამიმდევრული მებრძოლი იმისათვის, რომ შეცვალოს ქვეყნიერება და დაამყაროს ადამიანურობა, მშვიდობა და სიყვარული, აუცილებლად უნდა გამოავლინოს კონკრეტული ზრუნვა ახლობელზე (მოყვასზე) (მგონი, ლანძღვა-გინება ვერ ჩაითვლება ამგვარ ზრუნვად კ.კ), როდესაც მას უჭირს; სხვა მხრივ, იგი არის ცრუ და თვალთმაქცი, ჩაძირული განყენებულ იდეოლოგიაში“.

16. Ziziulas I., The Contribution ... გვ. 34.

17. Arkhim. Sofronios. Opsometha tu Theou kathos esti. Esseks Aglias. გვ. 334. 16.

18. ძველქართული „კავშირი“ არ იქნებოდა ურიგო ამ შემთხვევაში „ელემენტის“ ნაცვლად, რადგან სწორედ ადამიანი შეაკავშირებს სამყაროს მთლიანობად. - მოძღვარო, ლოცვისას ჩემი გონებამოქმედებს თავისთავად არა მხოლოდ დღისით, არამედ როცა მძინავს [კიდეც]. ხშირად, როცავიღვიძებ ხოლმე, წყვეტის გარეშე გრძელდება დანარჩენი ლოცვა. იქნებ ეს ცდომილებაა? პასუხი: -ცდომილება არ არის, ძმაო, მაგრამ არც შენი საკუთარია. არის ღვთის საჩუქარი და საჭიროა მასმადლობდე და აგრეთვე თხოვდე, რათა მიანიჭოს იგი სხვებსაც, რომლებიც შენზე უკეთესები არიან. ასეუნდა ეუბნებოდე ღმერთს: ‚ღმერთო ჩემო, თუკი მე არ მომიძაგე, არამედ მომანიჭე ღვთაებრივისაჩუქარი, მაშ იგი უნდა მისცე ყოველ შენს ქმნილებასაც, რომლებიც ჩემზე ბევრად უკეთესები არიან“(Epistoles Gerondos Paisiou agioritou. Eksdosy isihastiriou „Evaggelistis Ioannis o Theologos“, suroty Tessalonikis. 1999, გვ. 170). ამ პასუხში თავმოყრილია რამოდენიმე მნიშვნელოვანი ასპექტი კეთილგონიერებისა და მოღვაწეობის მიზნისა: 1. „უჩემოდ არაფრის ქმნა არ შეგიძლიათ“ (ინ. 15,5) - ამბობს უფალი. ასკეზა მხოლოდ დამხმარე საშუალებაა, მაგრამ მის სფეროშიც კი ყოველგვარი წარმატება მხოლოდ ღვთის საბოძვარია და რაიმეს მიღწევა არ უნდა მივაწეროთ საკუთარ თავს; 2. თუკი რაიმე წრმატება შეიმჩნევა, ე.ი. ღვთის საჩუქარი გაცნობიერდება, საჭიროა ღვთისადმი მადლობა და არა თვითტკბობისადმი მიცემა; 3. გვმართებს არ დავიწყება, რომ მარტო არ არის ადამიანი, არამედ არიან სხვა ძმა-ადამიანები, არსებობს არა „მამაო ჩემო“, არამედ „მამაო ჩვენო“; 4. თავმდაბლობა - რაც აუცილებელია ადამიანისათვის, ე.ი. თვითკმარობის უკუგდება, რადგან მიზანი განღმრთობა, ხოლო ღვთის სისრულე მარად მიუწვდომელია; 5. თავმდაბლობა არა მხოლოდ ღვთის მიმართ, არამედ ადამიანების მიმართაც, როგორც ღვთის ხატებისა, რომელთა მიმართაც მუდამ გვმართებს ვიყოთ თავისუფალი ეგოიზმისაგან; 6. ლოცვა ყველასათვის და ამ ლოცვაში მთელი ქმნილების მოცვა. ადამიანის პიროვნება უნდა მოიცავდეს მთელ ხილულსა და უხილავ ქმნილებას. ამრიგად, ადამიანი გამოდის ატომურ-ინდივიდუალური კარჩაკეტილობიდან და თავმდაბლობისა და ღვთისა თუ მოყვასის სიყვარულის გზით მიემართება საყოველთაო პიროვნებამდე.

19. Ziziulas I., The Contribution ... გვ. 34.

20. Epistoles Gerondos Paisiou agioritou. Eksdosy isihastiriou „Evaggelistis Ioannis o Theologos“, suroty Tessalonikis. 1999, გვ. 170

21. კენოზისი (კენოტური) κένωσις - ბერძნული სიტყვაა, ნიშნავს დაცარიელებას. ძე ღმერთთან დაკავშირებით აღნიშნავს მის უაღრეს თავმდაბლობას, როდესაც საღვთო დიდების მქონემ არ იუკადრისა მონის (ე.ი. ადამიანის) ხატის მიღება. ტერმინი მომდინარეობს პავლე მოციქულის სიტყვებიდან: „თავი თვისი დაიმდაბლა (έαυτν έκένωσεν) და ხატი მონისა მიიღო“ (ფილიპ. 2:7).

22. იქვე გვ. 34.

23. იხ. კაძანძაკი ნიკო. აღსარება გრეკოსთან. თბილისი 1999. გვ. 364. (თარგმანი თამარ მესხისა).

24.შდრ. რომ. 1:20: „უხილავი (ე.ი. ღვთის პიროვნება) წუთისოფლის დასაბამიდან ქმნილებათა(„დნობილთა“) ხილვით შეიცნობა, ასე რომ მათ (ვისაც პიროვნული ღმერთი ვერ იცნეს) გამართლებაარა აქვთ“. ხოლო ის ფილოსოფოსები, რომლებმაც შეიცნეს, რომ არსებობს ერთი ღმერთი, ივირონის ერთ-ერთ ეკლესიაში, სადაც ივერიის ღვთისმშობლის ხატი ასვენია, წინასწარმეტყველებთან ერთად არიან ფრესკებზე გამოსახული, თუმცა შარავანდედების გარეშე.

25. შდრ: „მთლად მე მეკუთვნის ქვეყანა:/მთაში - მთა, ბარად - ბარია,/ზღვა და ხმელეთი ერთიან,/ცას - ვარსკვლავების ჯარია.../იქ ჯოჯოხეთი, სამოთხის/თუ დამიკეტეს კარია. ვაჟა ფშაველა. სიმღერა

26. შდრ. კაძანძაკი ნიკო. აღსარება... გვ. 389: „უფსკრულია ყოველი ადამიანის ირგვლივ და არ არსებობს ხიდი“. და გვ. 471: „არ ვმუშაობთ ჩვენ გასამრჯელოსათვის, არა გვსურს ანაზღაურება, იმედის გარეშე ვიბრძვით, სამოთხის მიღმა, თავისუფალ ჰაერში...“. ასევე შდრ. „რომანში „ღვთის გლახა“ ფრანცისკო ასიზელი ასე მიმართავს ღმერთს: „უფალო, თუ იმის გამო მიყვარხარ, რომ სამოთხეში მომახვედრო, უბრძანე ანგელოზს შენსას, გადამიკეტოს შესასვლელი კარი თავის მახვილით; თუ იმის გამო მიყვარხარ, რომ ჯოჯოხეთის მეშინია, მაშინ ჩამაგდე ჯოჯოხეთში. მაგრამ თუკი მხოლოდ შენთვისვე მიყვარხარ, შენთვის, უფალო, მაშინ ჩამიკარ გულში“ (ნიკოს კაზანძაკისი „ასკეზა“, თარგმნ. თამარ მესხმა. გამ. „მეცნიერება“, თბილისი, 1997, გვ. 94). სინამდვილეში ეს სიტყვები პერეფრაზირებაა სიტყვებისა, რომელიც ეკუთვნის მე-8 საუკუნის მოღვაწე მუსულმან ქალს რაბია ალ-ადავიას (ნახეСуфии. Москва ЭКСО-Пресе 2001. ст. 483).

27. აქ მოვიყვანთ არქიმანდრიტ სოფრონის (სახაროვი) სიტყვებს წიგნიდან ბერი სილუანი. ესექსი 1990 (რუსულად) გვ. 189-190: „ღმერთთან ყოფნა ადამიანისათვის ყოველთვის როდია ადვილი,... ბევრმა არ იცის ქრისტიანული ღვაწლის თანამიმდევრობა და იბნევა ამ გზაზე... დასაწყისში ადამიანი მიიზიდება ღვთისაკენ საღვთო მადლის ნიჭით, მაგრამ როდესაც მიემართება ღვთისაკენ, მაშინ დგება გამოცდის ხანგრძლივი პერიოდი. გამოიცდება ადამიანის თავისუფლება... და გამოიცდება ზოგჯერ „სასტიკად“... როდესაც გამოცდის ჟამი დგება, მაშინ ყველაფერი იცვლება და ზეცა თითქოს იხურება და ხდება ყრუ ყოველგვარი ლოცვა-ვედრებისათვის... ბოლოს, ყველაზე მძიმე და აუტანელი ტანჯვა - ღმერთი მიატოვებს მას („ელოი, ელოი, ლამა საბაქთანი?“ მრ. 15:34), მაშინ ტანჯვა აღწევს თავის სრულყოფილებას, რამეთუ მით დაწყლულებულია მთელი ადამიანი მისი არსებობის ყველა სფეროში“. (შდრ. კაძანძაკი ნიკო. აღსარება... გვ. 411: „ადამიანის ცრემლს შეუძლია დაატრიალოს, რაც დედამიწაზე წყლის წისქვილებია, ღვთის წისქვილი კი - არა“).

28. შდრ. კაძანძაკი ნიკო. აღსარება... გვ. 408: „[უნდა] ავარჯიშო გონება, რომ არ გამოგაშტეროს დაჯერებულობამ, უნდა იპოვო შენს წინაშე დახურული კარი და ეცადო, რომ გააღო იგი. არ შემიძლიაცხოვრება დაჯერებულობის გარეშე, - ამბობს ადამიანი, რომელიც ისწრაფვის რომ მოეწყოს, იპოვოს ნიადაგი ფეხის დასადგმელი, ჭამდეს და იმ პურის უკან, რომელსაც ჭამს, ვერ ხედავდეს ათასობით მშიერ პირს. არ მინდა, არ შემიძლია ცხოვრება დაუჯერებლობის გარეშე, - გაიძახიან სხვები, ვერ ჭამენ მშვიდი სინდისით, ვერ სძინავთ უდარდელად, არ ამბობენ: ამ ქვეყანას არა აქვს ნაკლი, დაე ნუმცშეიცვლება საუკუნოდ ნურაფერი - ესენი იყვნენ კარგად, ესენი არიან მარილი ღვთისა და სულსლპობის საშუალებას არ აძლევენ“.

29. იგულისხმება ყველა მართლმადიდებლური დოგმატური ძეგლები, როლებიც გამოხატავენ ეკლესიის სახელით მის რწმენასა და საღვთისმეტყველო სწავლებას.

30. არქიმ. სოფრონი (სახაროვი). ბერი სილუანი... გვ. 128.

31. „ვინაიდან ვუმოწმებ მათ, რომ აქვთ გულმოდგინება ღვთისადმი, ოღონდ არა შეგნებულად. რადგან ღვთის სიმართლე ვერ შეიცნეს და ცდილობდნენ საკუთარი სიმართლის დადგენას და ღვთის სიამრთლეს არ დაემორჩილნენ“ (რომ. 10 2-3).

32. იხ. ვლადიმერ ფეოდოროვი, „Христианское Чтение“ №18, 1999, გვ. 214

33. ფეოდოროვი ვლადიმერი... გვ. 214

34. შდრ. ძამაშვილი ა., გვასალია ლ., ჭიაურელი ვ.: კულტუროლოგია. „ტექნიკური უნივერსიტეტი“, 1999. გვ. 37-38: „მშვიდობა არ უდრის მხოლოდ ომის არარსებობას. თუ მომხდურ მოძალადეს ნებით ჩააბარებ ყველა იმ ღირებულებებს, რასაც იგი შენგან ომით წართმევას ცდილობს, ამით შენ თავიდან აიცილებ ომს, მაგრამ ეს შენთვის მშვიდობა აღარ იქნება, ვინაიდან შენ დაკარგული გექნება შენი ცხოვრების საზრისის მიმცემი ღირებულებები. ასეთ დროს მშვიდობა, როგორც ომის გამორიცხვა, იმის სასარგებლოდ მუშაობს, ვინც წაგართვა ღირებულებები. ...მშვიდობა უდიდესი ღირებულებაა მხოლოდ მაშინ, როცა ფლობ შენს ღირებულებებს... მშვიდობა პრობლემების გარეშე, ილიას აზრით (ლელთ ღუნიას სიტყვებით), მიცვალებულის მშვიდობაა: ცარიელი მშვიდობა მიწაშიც მეყოფის-ო“.

Please Share it! :)