კიკნაძე ზურაბ - ძველი აღთქმის წუთისოფელი

ზურაბ კიკნაძე

ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ილია ჭავჭავაძის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი.ძირითადი ნაშრომები: შუამდინარული მითოლოგია; ქართული მითოლოგია I, ჯვარი და საყმო;ძველი აღთქმის წუთისოფელი; ხუთწიგნეულის თარგმანება. ინტერესთა სფერო: ქართული ფოლკლორი, მწერლობა, მითოლოგია; ქრისტიანული თეოლოგია; ძველი აღთქმა; ასირიოლოგია,სემიტოლოგია.

კიკნაძე ზურაბ

  ძველი აღთქმის წუთისოფელი

            გაერთიანებული ბიბლიური საზოგადოებების

            საქართველოს წარმომადგენლობა, 2003.

ჩამოტვირთეთ

   ბიბლია ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს «წიგნებს-, რომელთა მნიშვნელოვანი ნაწილი, «ძველ აღთქმად- წოდებული, დაწერილია ებრაულ ენაზე და ამ ენით მოგვითხრობს მისი შემქმნელი ხალხის ფიზიკურ და სულიერ თავგადასავალს. ამ წიგნებში გაცხადებული სამყარო ნაწილია ძველი აღმოსავლეთის ცივილიზაციისა; გარკვეული აზრით, ის მისი დაგვირგვინებაც არის, როგორც ერთი კერძო კაცობრიული შემოქმედების უმაღლესი გამოხატულება.

იშვიათია კულტურა, რომელიც მოქცეული იყოს ერთ წიგნში და მოწმობდეს საკუთარ თავზე უპირატესად სიტყვიერი შემოქმედების წყალობით. მართალია, არსებობს მატერიალური ძეგლები, რომლებიც, უთუოდ, ავსებენ ჩვენს ცოდნას ამ კულტურის შესახებ, მაგრამ, უნდა ითქვას, რომ ეს მონაპოვარი არსებითს და ახალს ვერაფერს გვეუბნება. არქეოლოგიური ნაშთი, უმეტესწილად, მხოლოდ ადასტურებს იმას, რაც მოთხრობილია წიგნში. სწორედ აქ არის არსებითი განსხვავება ძველი აღმოსავლეთის (შუმერი და აქადი, ფინიკია, ხეთები, ხურიტები, ეგვიპტე...) კულტურებისაგან; ისინი, უპირატესად არქეოლოგიური, შეიძლება ითქვას, ნამარხი და აღმოჩენილი კულტურებია. ბიბლიური სამყარო კი, თამამად ვამბობთ, არასოდეს ყოფილა მიწის მტვრით დაფარული, ბორცვებადქმნილ ნანგრევებში გაუჩინარებული, რომ დალოდებოდა მეცნიერების საუკუნეს და სწავლულთა თუ სიძველეთა მოყვარულთა მეცადინეობით აღმოჩენილიყო და კვლავ ენახა სამზეო ქვეყნები, სადაც, ბიბლიის ერთი წიგნის თანახმად, ახალი არაფერი ხდება. იგი ყოველთვის არსებობდა ცოცხალი და ცხოველმყოფელი სულიერი კულტურის სახით იმ ერის ყოველდღიურ ყოფაში, რომელმაც ის შექმნა, ხოლო ქრისტიანობის წყალობით დასავლური ცივილიზაციის ერთ-ერთი საფუძველი შეიქნა, რომლის გარეშე დღეს ვერავინ წარმოიდგენს მის სახეს.

   თუ ძველი აღმოსავლეთის კულტურების ნაშთები დღესაც განაგრძობს არსებობას, როგორც მხოლოდ «წყალქვეშა დინებით- შემოსული ელემენტები, ბიბლიური წიგნების კულტურა უშუალოდ და ცნობიერად არის ჩართული ქრისტიანული ცივილიზაციის ადამიანის შეგნებაში. თუმცა ამ ფუძემდებლურ წიგნში ძველი ადამიანის მსოფლგანცდა და თავგადასავალია გადმოცემული, ამ მსოფლგანცდას და თავგადასავალს, მის ეთოსს  –  მორალურ-ზნეობრივ მრწამსს და სულისკვეთებას ჩვენამდე მოაქვს ზოგადკაცობრიული სული, რომელიც გასაგებია დედამიწის ნებისმიერი კუთხის ადამიანისთვის.

   «ბიბლიური- ჩვენში, საზოგადო წარმოდგენაში, ბადებს რაღაც მონუმენტურის, ყოველდღიურობაზე ამაღლებულის ხატს, თუმცა ამ წიგნში მოთხრობილ ამბებს არ შეუძრავს იმდროინდელი მსოფლიო. ბაბილონისა და ეგვიპტის იმპერიათა და მათთან დაკავშირებულ გრანდიოზულ მოვლენათა ფონზე აშკარად იჩრდილება ბიბლიური სამყარო: პალესტინაში მოსახლე ებრაელთა ტომი მათი მეფეებითურთ ამ სახელმწიფოთა ისტორიაში და ომებში მხოლოდ ერთი ეპიზოდია. მათ მიწა-წყალზე თვალს ვერ მოვკრავთ ბაბილონური ზიკურათებისა თუ ეგვიპტური პირამიდების მსგავს არქიტექტურულ საოცრებებს; მის საზღვრებში არ აღმოჩენილა მათი დანატოვარი მონუმენტური ხელოვნების ნიმუშები, არც წერილობითი დოკუმენტების არქივები და ბიბლიოთეკები; მათ ანალებში მოთხრობილი ამბები  –  აღწერილი ბრძოლები  –  იშვიათად გასცილებია მათი ქვეყნის საზღვრებს. ბიბლიური მონუმენტურობა და დიდებულება ნივთიერში არ არის გაცხადებული, მისი ღირსება და დიდება სხვაგან უნდა ვეძიოთ. ძველი აღთქმის ხალხი თავიანთ თავკაცებს  –  მოსე წინასწარმეტყველს და მეფე დავითს  –  არ წარმოიდგენდნენ იმგვარად, როგორც ეგვიპტელნი და შუამდინარელნი თავიანთ ფარაონებსა და მეფეებს «სამყაროს ოთხივ კუთხისა-. ბიბლიური კულტურა და, საზოგადოდ, მისეული შეგნება ძალმოსილებისა არ არის მატერიალური ხასიათის. ის, პირველ ყოვლისა, სულიერი მოვლენაა, იგი თავის წმინდა გამოხატულებას სიტყვაში, სიტყვიერ შემოქმედებაში ხედავს.

   ჭეშმარიტად, გაოცებას იწვევს, თუ როგორ, რა ძალით მოხდა, რომ უდაბნოდან გამოსულმა ამ მცირერიცხოვანმა ხალხმა, რომელიც თითქმის არაფრით იყო გამორჩეული მონათესავე ხალხებისგან  –  მოაბელთაგან, ედომელთაგან, ყამონიანთაგან,  –  რომელთა მეზობლად ის სახლობდა მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე, არა მხოლოდ გადაირჩინა თავი, როგორც ეროვნულმა მთლიანობამ, არამედ ისტორიულ ქარტეხილებში გამოტარებულმა, ორ «გველეშაპურ- სახელმწიფოს შორის მოქცეულმა, რომელთაგან ხან ერთი  –  ეგვიპტე დასავლეთიდან, ხან მეორე  –  აშურ-ბაბილონი აღმოსავლეთიდან ემუქრებოდა შთასანთქმელად, საბოლოოდ დაქუცმაცებულმა და გაფანტულმა, შექმნა წიგნი, რომელიც სულ სხვა ეპოქაში, სხვა მოდგმის ხალხში ახალი ცივილიზაციის საფუძვლად დაიდო.

   ბიბლია  –  ებრაელი ხალხის სულიერი კულტურის ძეგლი და წარსულში მათი არსებობის მოწმობა  –  იქმნებოდა ძველი წელთაღრიცხვის თითქმის ათი საუკუნის მანძილზე განსხვავებულ ისტორიულ ვითარებაში, განსხვავებული სულისკვეთებით. მისი ყველაზე სრული კრებული ორმოცდათერთმეტი სხვადასხვა ჟანრის და განსხვავებული მოცულობის (უმცირესი მათ შორის, «ქებათა ქება-, მხოლოდ ასჩვიდმეტ სტრიქონს შეიცავს) წიგნისგან შედგება. ორი რელიგიის  –  იუდაიზმისა და ქრისტიანობის  –  საღვთო წიგნი, ამავე დროს არის თვითმყოფადი პოეტური ქმნილება, ვრცელი ტილო, სადაც წარმოდგენილია სიტყვიერი შემოქმედების, დღესდღეობით არსებულის, თითქმის ყველა ჟანრი. იგი, შეიძლება ითქვას, თანამედროვე მსოფლიო მწერლობის უძველესი ქრესტომათიაა. აქ შევხვდებით ფოლკლორული წარმოშობის საწესჩვეულებო სიმღერებს, იგავ-არაკებს, შეგონებებს, ფილოსოფიურ ნაკვესებს, მითოსის ფრაგმენტებს, საისტორიო და საყოფაცხოვრებო დოკუმენტურ პროზას, ნოველისტურ ამბებს, გოდებებს, საღვთო საგალობლებს, საგმირო ლექსებს, სატრფიალო ლირიკას, დიპლომატიურ მიმოწერას, ორატორულ სიტყვას, პუბლიცისტიკასაც კი.

   აი, ბიბლიური, კერძოდ, «ძველი აღთქმის- წიგნები სახელდებით:

   პირველ ხუთ წიგნს სათაურები ებრაულ დედანში დასაწყისი სიტყვების მიხედვით აქვს მიცემული. პირველი  –  «დაბადება- (ებრაულად ბერეშით «თავდაპირველად-); მეორე  –  «გამოსვლა- (შემოთ «სახელები-); მესამე  –  «ლევიანნი- (ვეიკრა «და მოუწოდა-); მეოთხე  –  «რიცხვნი- (ბემიდბარ «უდაბნოში-); მეხუთე  –  «მეორე რჯული- (ელლე ჰადევარიმ «აჰა სიტყვები-). ეს არის მოსეს ხუთწიგნეული ანუ ხუმაში, სადაც მოთხრობილია ქვეყნის შექმნისა და ადამიანის გაჩენის ამბავი, დედამიწის პირველ მკვიდრთა განფანტვის (განსახლების) და ებრაელი ხალხის ადრეული ისტორია იმ ხანამდე, ვიდრე პალესტინაში, «აღთქმულ ქვეყანაში- დასახლდებოდნენ.

   «ხუთწიგნეულს- მოსდევს წიგნი «იესო ნავეს ძისა-, რომელშიც ასახულია ის ხანა, როცა ხალხი ეს-ეს არის მკვიდრდება «აღთქმულ ქვეყანაში- და ინაწილებს მიწას. «მსაჯულთა წიგნი- მოგვითხრობს ახლად დამკვიდრებული თორმეტი ტომის, თითოეულის ცალ-ცალკე და ერთად, ბრძოლებზე ადგილობრივ მოსახლეობასთან და მეზობელ ტომებთან ღვთივდადგენილი წინამძღოლების  –  მსაჯულების მეთაურობით. «რუთის- წიგნში მოთხრობილია ერთი ისრაელიანი ოჯახის ძნელბედობაზე და აღორძინებაზე მსაჯულთა ხანაში.

   «მეფეთა- ოთხ წიგნში და «ნეშტთა- ორ წიგნში, «პირველ ეზრაში-, «ნეემიაში-, «მეორე ეზრაში-, «ტობითში-, «ივდითში-, «ესთერში-, «მაკაბელთა- ოთხ წიგნში ბიბლია გვიამბობს მეფეთა ღვაწლზე  –  მათ დიდებაზე და მათ დაცემაზე, მთელი ერისა და ცალკეული ადამიანების თავგადასავალზე მეფობის გაუქმებამდე, ხალხის პირველ გადასახლებამდე «აღთქმული ქვეყნიდან- ჯერ აშურში, მერე ბაბილონში (ბაბილონის ტყვეობა), ტყვეთა დაბრუნებაზე, თავგანწირულ ბრძოლებზე ქვეყნის მტრებთან.

   «იგავნი სოლომონისა-, «სიბრძნე სოლომონისა-, «სიბრძნე ზირაქისა- აცხადებენ ყოფაქცევის სიბრძნეს და მართალი ცხოვრების პრინციპებს.

   «ფსალმუნნი- (ებრ. თეჰილიმ )  –  საგალობელნი, ღვთის სადიდებელნი, ლოცვანი ღვთისადმი, ჩვენი ძველების შერქმევით «დავითნი-, რადგან მათი ავტორობა დავით მეფეს მიეწერება.

   «ეკლესიასტე- უნიკალურია ბიბლიურ წიგნთა შორის თავისი სკეპტიკური სულისკვეთებით: მეფე (ტრადიცია სოლომონს გულისხმობს) ამაოებად აცხადებს ადამიანურ ცხოვრებას.

   «ქებათა ქება სოლომონისა- ერთადერთი ნიმუშია სატრფიალო პოეზიისა.

   «იობის წიგნში- მართალი იობი, უსამართლოდ ჩავარდნილი სატანჯველში, ღმერთს იწვევს სამსჯავროზე, აღიარებს და იცავს თავის სიმართლეს.

   «წინასწარმეტყველთა წიგნები- დაცემულ-დაძაბუნებული ერის მამხილებელია და სამომავლო აღორძინების იმედის შთამნერგავი შემოქმედებაა. მათ შორის ოთხი დიდნი  –  ესაია, იერემია, ეზეკიელი და დანიელი; და თორმეტნი მცირენი  –  ოსია, ამოსი და სხვანი.

   ეს არის ერთიანი მონუმენტური შენობა, სადაც ყოველ ნაწილს თავისი ადგილი აქვს მიკუთვნებული და ამ ადგილიდან აცხადებს ჭეშმარიტებას. ბიბლია იწყება ქვეყნის, ქვეყნიერების შექმნით და მთავრდება მისი დასასრულის ხილვებით  –  «მესამე ეზრა- ანუ ეზრას გამოცხადება აბოლოვებს «ძველ აღთქმას-, როგორც იოანე ღვთისმეტყველის «გამოცხადება- –  »ახალ აღთქმას- და მთელს ბიბლიას. ამ ორ ხილვას შორის მოქცეულია ბიბლიის ამბავთა და პერსონაჟთა ასპარეზი, მათი სამოქმედო სივრცე, როგორც ერთი წუთისოფელი, თავისი ჭირ-ვარამით, სიბრძნით და ჭეშმარიტებით, სიცრუით და გაუტანლობით, უხანობით, საცთურებით, დაცემით და ამაღლებით, ზეგარდმო მეხის ტეხით, ხილვებით, გამოცხადებებით, გლოვითა და ლხინით, ნგრევითა და შენებით, განფანტვითა და შემოკრებით, სასოწარკვეთილებითა და სასოებით.

   ბიბლიაში მოთხრობილია უამრავი ამბავი და ეპიზოდი, როგორც მთელი ერის, ისე ცალკეულ პიროვნებათა და მათ საგვარეულოთა თავგადასავალი; მონაწილეობს ასობით პერსონაჟი, რომელთა ბედი მთელი ერის ბედისწერასთან არის გადანასკვული.

   ზოგი მათგანი ცნობილია ქართველი კაცისათვის. ვის არ გაუგონია წარღვნას გადარჩენილი ნოეს სახელი, სამოთხიდან გამოდევნის ამბავი კაცთა მოდგმის წინაპართა  –  ადამ და ევასი, პირველი მკვლელობა ძმისა ძმის მიერ  –  აბელ-კაენის ტრაგიკული ამბავი, აბრაამ მამამთავრის განსაცდელი, იოსების დრამატული თავგადასავალი. ძველ საქართველოში არ იყო მიუწვდომელი ბიბლიური ამბები; მათი ცოდნა, როგორც ერთი მთავარი ელემენტი, შედიოდა ხალხური განათლების სფეროში. როგორც ჩანს, არსებობდა ხალხური ზეპირსიტყვიერი ბიბლია წერილობითი ბიბლიის გვერდით: ხალხში ტრიალებდა ლექსად გადათქმული ამბავი ადამისა და ევასი, აბრამისა, იობისა. ეკლესიის კედლებს შორის ამბიონიდან მოსმენილი ბიბლიური სიუჟეტები ამდიდრებდა ხალხის სულიერ სამყაროს და კვებავდა მის ფანტაზიას.

   რაღა უნდა ვთქვათ მწიგნობარზე თუ მწერალზე, რომლისთვისაც ბიბლია ყოველდღიური საკითხავი წიგნი იყო. ბიბლიური ხატები და სიმბოლოები განსაზღვრავს ძველი ქართველი ავტორის მხატვრულ აზროვნებას, ბიბლიური ეთოსი კვებავს მის სულიერებას, ბიბლიური პიროვნებები და მოვლენები ცოცხლობენ მის ხილვებში. მარტვილობათა, ჰაგიოგრაფიის თუ ჰიმნოგრაფიის სინამდვილე დახურული იქნება ჩვენთვის, დღევანდელი ადამიანისთვის, თუ მათი შთამაგონებელი პირველწყარო  –  ბიბლია  –  არ გადავშალეთ. ქართველი ჰაგიოგრაფის (გიორგი მცირის) სიტყვებში, რომლებითაც ის აღწერს გიორგი მთაწმინდელის გარდაცვალებას  –  «...საბრPე შეიმუსრა, ხოლო სირი აღფრინდა, დაუტევა ეგვიპტე, რომელ არს ცხორებაY ესე ნივთიერი, და წიაღ-ვლო არა თუ ზღუაY იგი მეწამული, არამედ შავი ესე და წყუდიადი ზღუაY ამის საწუთროYსაY, შევიდა ქუეყანასა მას აღთქუმისასა, რომელ არს ზეცათა იერუსალემი, მთასა მას ზედა სიბრძნის-მეტყუელებს ღმრთისა თანა, წარიPადა Pამლი სულისაY...-,  –  თუ არ ვიცით, რას ნიშნავს «ეგვიპტე-, «მეწამული ზღვა-, «ქვეყანა აღთქმისა-, რას გულისხმობს «ზეცათა იერუსალიმი- ანდა ხამლის გახდა მთაზე ასვლისას ძველი აღთქმის ხალხის ისტორიაში და მის წინასწარმეტყველთა სიმბოლიკაში, სრულიად გაუგებარი იქნება სიღრმე იმ განცდისა (ზეციური სიხარული ადამიანის განსვლის გამო საწუთროდან), რომლის გამოხატვა სურდა ძველ ავტორს.

   არა მხოლოდ სასულიერო მწერლობას ასაზრდოებდა ბიბლია; ჩვენი საერო პოეზიის გვირგვინში  –  «ვეფხისტყაოსანში-  –  ტრიალებს ბიბლიური სული. განა ამ ეპოსის დასაწყისი «რომელმან შექმნა- არ არის გამოძახილი ბიბლიის დასაწყისისა «დასაბამად შექმნა ღმერთმან...-? ან მისი დასასრული, გამოთქმული სასოებით «შიგან მათსა საბძანისსა თხა და მგელი ერთად სძოვდეს-, არ ეხმიანება ძველი აღთქმის (და, ცხადია, ასევე ქრისტიანულ) ესქატოლოგიურ იდეალს?

   განა «დავითიანიდან- არ გვაწვდენს თავის ძლიერ ხმას პოეტის სახელმოდგამი და სულიერი წინაპარი დავით ისრაელის მეფე? განა არ ისმის «დავითიანში- ქვეყნის დაცემით გულშეძრული წინასწარმეტყველის მამხილებელ-მოკიცხარი ხმა? განა არ გოდებს ის ძველი აღთქმის ქადაგივით?

   განა «ეკლესიასტეს- წარუვალი სიბრძნე არ ჩანს ბარათაშვილის პოეზიაში? «ფიქრნი მტკვრის პირას- ხომ ეხმაურება წუთისოფლის ამაოებით გულგასენილი მეფის ფიქრებს? სხვა ვინ არის ეს მეფე, თუ არა ბრძენი სოლომონი, რომელმაც დიდების ტახტზე განიცადა «აღუვსებელი საწყაულის- უფსკრული?

   როცა ილიას პოეტი ამბობს, რომ მის გულში, როგორც ღვთის საკურთხეველზე, დანთებულია ციური ცეცხლი, რომ მას «ცა ნიშნავს- და რომ ის «ღმერთთან ლაპარაკობს-, ერის საწინამძღვროდ, რომ პოეტისთვის არ კმარა «ტკბილ ხმათა- მღერა,  –  განა არ გაგვახსენდება ღვთივშთაგონებული წინასწარმეტყველი, რომლის სულიერი სამშობლო ცაშია, განსაკუთრებით ღმერთთან მოლაპარაკე მოსე, რომელიც ღმერთმა დაადგინა ერის წინამძღოლად, მოსე და კიდევ სხვანი, მკვახე სიტყვებით (არ ეცალათ მათ «ტკბილ ხმათათვის-) რომ აფხიზლებდნენ ხალხს? განა ილიას და აკაკის  –  «გარემოების საყვირთა- და «შუაკაცთა- უფლება საკუთარი ერის დაუნდობლად მხილებისა და კიცხვისა იმავე წყაროდან არ მოდის, საიდანაც წინასწარმეტყველნი იღებდნენ შთაგონებას?

   შესაძლებელია, ძველი აღთქმის წიგნებში მკითხველი ვერ შეხვდეს ისეთ წარმტაც სიუჟეტებს, ელინურ მითებში რომ ვხვდებით. ხომ დაუვიწყარია და მრავალფეროვანია ჰერაკლეს, ოდისევსის თუ იაზონის თავგადასავალნი, მაგრამ ბიბლიური ამბები თავისი ლაკონიზმით და «სიმშრალით- ადამიანის ყოფიერების წარმოუდგენელ სიღრმეებს წარმოაჩენს. ბიბლიის შუაგულში ადამიანი დგას თავისი კერძო, განუმეორებელი ბედით. მართალია, მთავარი მოქმედი პირი ბიბლიური სამყაროსი არის ღმერთი, მაგრამ მის წინაშე, მის პირისპირ დგას მისი მოპაექრე ადამიანი, მოწამე თავისი დიდებისა და დამცრობისა. «მე ჭია ვარ და არა კაცი- (ფსალმ. 21:7) ამბობს დაცემული ადამიანი, მაგრამ ეს სიტყვები ისეთი სიმაღლიდან არის ნათქვამი, სადამდისაც არ ასულა ელინური არც აზრი, არც განცდა. თუ სადმე, რომელიმე წიგნშია გატარებული პირუთვნელი, მოუსყიდველი აზრი ღმერთზე, ადამიანზე, ერზე, ქვეყანაზე, ასეთი წიგნი, პირველ ყოვლისა, ბიბლიაა. იგი რელიგიური წიგნია, მისი ავტორები მისდევენ ჭეშმარიტებას, სიმართლეს, არც ცდილობენ შეაფერადონ, შეალამაზონ სინამდვილე; არ აძლევენ შეღავათს ადამიანს  –  თვალს არ უხუჭავენ, არ ჩქმალავენ მის არც ერთ ზნეობრივ ნაკლს, თუნდაც იგი ღვთის რჩეული იყოს; არ პატიობენ თავის ერს ცოდვებს, პირში მიახლიან მხილების სიტყვებს, თუმცა დარწმუნებულნი არიან მის ღვთივრჩეულობაში.

   ბიბლიის   –  «ძველი აღთქმის- მკითხველის წინაშე ჩაივლის ცალკეულ ადამიანთა თავგადასავალი და ერის ისტორია; ერის ჩამოყალიბებისა და აღზრდის, მისი თვითშეგნების განუწყვეტელი ქმნადობის პროცესი, პერიოდები მისი ამაღლებისა და დაცემისა, მისი განფანტვისა და შემოკრებისა. თუმცა ეს წიგნი ერთი კონკრეტული ხალხის ისტორიულ ბედზე მოგვითხრობს, მაგრამ ყოველ ერს შეუძლია მასში საკუთარი თავის ამოცნობა. ამ მხრივ, ბიბლია სამაგალითო წიგნია.

   «ძველი აღთქმის წითისოფელი-, რამდენადაც მისი შეზღუდული ფარგლები იძლევა საშუალებას, მკითხველს აცნობს ბიბლიური ხალხის, ბიბლიური ისტორიის სუბიექტის, თავგადასავალს და იმ ადამიანთა ინდივიდუალობებს, რომლებიც ჟამიდან ჟამზე უძღვებოდნენ მას. თუმცა წიგნი პოპულარული ხასიათისაა (იგი არ წარმოადგენს სამეცნიერო გამოკვლევას), მაგრამ ის არ არის გამიზნული ბიბლიაში სრულიად გაუცნობიერებული მკითხველისთვის. «ძველი აღთქმის წითისოფელი- მოითხოვს მკითხველისგან ბიბლიური წიგნების მინიმალურ ცოდნას მაინც.

კაცობრიობის წარსული

სამყაროს შექმნა

   ბიბლია, როგორც მემკვიდრე ძველი შუამდინარული ტრადიციებისა, ადამიანის, კაცობრიობის, ქვეყნის ისტორიას მთელი სამყაროს  –  უნივერსუმის შექმნით იწყებს. მაგრამ რაოდენ განსხვავდება ბიბლიური შესაქმე შუმერულ და ბაბილონურ კოსმოგონიებისგან, სადაც ქვეყნის შექმნა წარმოდგენილია ბრძოლად შემოქმედ ღმერთსა (დემიურგსა) და ზღვაური ქაოსის ურჩხულს შორის. მატერიალური სამყარო, მთელი ბუნება, კოსმოსი ურჩხულის ანუ გველეშაპის ძლევის შედეგია. გველეშაპი მარცხდება დემიურგთან ორთაბრძოლაში, განიწვალება და მისი განწვალებული სხეულისგან იქმნება ცა და მიწა. ბიბლიურ ტექსტში აქა-იქ არის შემორჩენილი ამგვარი კოსმოგონიის კვალი. «შენი ძალით გააპე ზღვა, თავი გაუხეთქე ზღვის გველეშაპს, თავი გაუჭეჭყე ლევიათანს...- (ფსალმუნი, 74, 13 – 14), «შენ დაამხე რაჰაბი განგმირულივით...- (ფსალმ. 89, 11). ასეთი ქმედება არის ძველი აღთქმის ღმერთის  –  იაჰვეს, შეიძლება ითქვას, «წარმართული-, პრეისტორიული წარსული ანუ ხსოვნა ამ წარსულისა, როგორც სამყაროს შექმნის შორეული მეტაფორა. მოხმობილ ფსალმუნთა ავტორის შეგნებაში,ზღვაური გველეშაპის  –  რაჰაბისა თუ ლევიათანის ძლევა მხოლოდღა გამოხატულებაა ღმერთის სიძლიერისა, მისი დაუსაზღვრელი ძლევამოსილებისა; ძველი კოსმოგონიური მითოსი  –  პოლითეისტური რელიგიური აზროვნების ნაყოფი დაწნეხილია ამ ფსალმუნებში, როგორც ანდაზა. ბიბლიურ წიგნებში მას აღარ განუცდია ხელახალი სიუჟეტური გაშლა.

   წყალი (წყლები მაიმ), რომელიც გამოჩნდება «დაბადების- წიგნის მეორე მუხლშივე, აღარ არის ცოცხალი არსება, როგორც მითოლოგიური პირი  –  კოსმოგონიური დრამის პერსონაჟი, არამედ უსიცოცხლო, ინერტული მასა. წყალი ის მატერიაა, რომლისგანაც «დასაწყისში ღმერთმა შექმნა ცა და მიწა-, გვამცნობს «დაბადების- პირველი მუხლი; ანუ წყალი, როგორც დედრული წიაღი, ატარებდა ცისა და მიწის ჩანასახს. ეს ცა და მიწა არის ის ერთიანობა, ის ყველაფერი, რომელიც წინ უძღვოდა ჩვენი ხილული ცისა და მიწის არსებობას. სხვა არის ის დასაბამიერი ცა-და-მიწა და სხვა  –  ეს ცა და ეს მიწა. როგორი იყო ის მიწა? «მიწა იყო უსახო და უდაბური-, გვამცნობს «დაბადების- მეორე მუხლი. ქართული სიტყვები ოდნავადაც ვერ გადმოგვცემს იმ შთაბეჭდილებას, რის გამოსახატავად ებრაული დედნის სიტყვებია მოწოდებული. «მიწა იყო თოჰუ-ვა-ბოჰუ-  –  ამბობს დედანი. ამ სიტყვებით მინიშნებულია ქვეყნიერების ქაოტური მდგომარეობა. ეს უაზრო სიტყვებია, ისინი არ არიან მოხმობილი რაიმე გარკვეულის, საზღვარჩენილის გამოსახატავად. პირიქით, ძველი მკითხველის განცდაში მათ უნდა აღეძრათ იმ «რაღაცის- ხატი, რომელიც შექმნამდე არსებობდა და არც არსებობდა. სიტყვა, მართალია, უძლურია შექმნამდელის თუ ჯერაც შეუქმნელის გამოსახატავად, სიტყვამ თითქოს უნდა დაკარგოს სახე, რომ გამოხატოს «უსახო სახე-,  –  ასეთია თოჰუ  –  ნახევარსიტყვა და ბოჰუ ნახევარსიტყვა, რომელთა ერთიანობა უღვიძებს კაცს წარმოდგენას უქმნადზე. თოჰუ-ვა-ბოჰუს ბგერები ესმოდა იმ ხალხს, რომელმაც ცხოვრების გზაზე, ამოსულმა ეგვიპტის ოაზისიდან, კვლავ ოაზისში შესასვლელად, გაიარა უდაბნოს სტიქიონი, ჯერაც მოუწყობელი ნაწილი მიწისა, მართლაც «უ-სახ-ო და უ-დაბ-ური-; ხალხი აღიქვამს თავის წარსულს, როცა ის ჯერ კიდევ შუშდებოდა და იწრთობოდა, როგორც თოჰუ-ვა-ბოჰუს, რომელიც ამავე დროს დედამიწის და ცის წარსულიცაა, რასაც ჯერ არ შეხებია შემოქმედის ხელი. ღმერთმა იმ უსახობას სული (რუახ) შთაბერა და შექმნა მისგან ცა და მიწა, მაგრამ მიწაზე, ადგილ-ადგილ, უდაბნოც დარჩა და ასე დარჩება ქვეყნის დასასრულამდე, როგორც წუთისოფლის უსრულობის ნიშანი. როცა ბიბლიურ წინასწარმეტყველს სურს აღძრას მსმენელში ახალი, მეორედ შექმნილი ანუ გარდაქმნილი სამყაროს ხატი, ის მოუხმობს აყვავების მოლოდინში მყოფი უდაბნოს სურათს: «გაიხარებს უდაბნო და ტრამალი, გამხიარულდება უდაბური მიწა და აყვავდება როგორც შროშანი-, ვკითხულობთ ესაიას წინასწარმეტყველებათა წიგნში (35:1).

   იმავე მუხლში, სადაც მოცემულია სახე შეუქმნელი დედამიწისა და ცისა, ნათქვამია: «ბნელი ეფინა უფსკრულს და სული ღვთისა იძვროდა წყლებზე-. ამ მუხლში შეფარვით, ერთ უნიკალურ სიტყვას შეფარებული, გატრუნულია ის, დასაბამიერი გველეშაპი, რომელიც, ძველაღმოსავლური კოსმოგონიების მიხედვით, განასახიერებდა პირველყოფილ ქაოსს. ეს სიტყვა  –  «უფსკრული- თეჰომ  –  მისი საკუთარი სახელია და მომდინარეობს ბაბილონური ზღვაური ურჩხულის სახელიდან თი(ჰ)ამათ, რომელიც «ზღვასაც- ნიშნავს ამ ენაში. მაგრამ იმ მითოლოგიური პერსონაჟიდან მხოლოდ სახელი შემორჩა ბიბლიის ამ მუხლში. მკითხველი მასში ვეღარ ხედავს სამყაროს შემოქმედის მტერს, რომელსაც ძველ მითოსში ებრძოდა იგი კოსმოსის შესაქმნელად. ბიბლიური «სული ღვთისა- (რუახ ელოჰიმ) არ ებრძვის წყალს, არამედ, როგორც კრუხი, დაბუდებულია მასზე, რათა წიწილივით გამოჩეკოს სამყარო. ეს ბნელში ხდება, ნათელი ჯერ არ არის გაჩენილი.

   ნათელის გაჩენაზე ლაპარაკია მესამე მუხლში: «თქვა ღმერთმა: იყოს ნათელი! და იქმნა ნათელი-. ღმერთი არ იბრძვის  –  ვის უნდა ებრძოლოს? მისი შექმნილია ისიც, რისგანაც სამყაროს ქმნის,  –  ის ქმნის თავისუფალი ნებით, არა იძულებით, ძველი კოსმოგონიების დემიურგისგან განსხვავებით, რომელიც შექმნილისგან არის წარმოშობილი, თავად არის შექმნილი და არა აქვს არჩევანი  –  უნდა შეებას გველეშაპს, რათა იხსნას თავი, რადგან გველეშაპი, როგორც პირაშკმული უფსკრული, შთანთქმით ემუქრება მას. «თქვა ღმერთმა: იყოს... და იქმნა- აი, შესაქმის ფორმულა, რომელიც შვიდგზის გაისმის «დაბადების- პირველ თავში ნათელის გაჩენიდან დაწყებული, ცხოველთა სამყაროს შექმნით დამთავრებული. ვერც მკლავმოღერებულს, ვერც მახვილით ხელში ვერ წარმოიდგენს ბიბლიის მკითხველი ბიბლიურ კოსმოგონიურ გმირს შესაქმის დასაბამში. თუ რამ ფიზიკური ქმედება წარმოუდგება მას თვალწინ, ეს იქნება ბაგეთა ძვრა შემოქმედებითი, ჭეშმარიტად ქმედითი სიტყვის წარმოსათქმელად. სამყაროს შემოქმედის «განკარგულებაშია- სული (სული ღვთისა) და სიტყვა  –  თაურსახე სიტყვიერი შემოქმედებისა პირველად ადამში და მერე ყოველ ადამიანში. ოღონდ პირველი სიტყვა, ღვთისგან წამოთქმული, შეუზღუდველი, უსასრულო ძალისაა, რადგან ღვთის აქტივობაში ერთია თქმა და ქმნა.

   ბიბლიური კოსმოგონია გრძელდება ექვს დღეს  –  ექვს პერიოდს. რა მიაჩნია მის ავტორს აღნიშვნის ღირსად ქმნილებათა შორის? ან რას ანიჭებს იგი ბუნებაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას? რა შეიქმნა პირველად, რაზეც ითქვა, «იყოს?- ეს არის, როგორც ზემოთ ითქვა, «ნათელი-. როცა ნათელი შეიქმნა, მაშინ გამოჩნდა «ბნელიც-, რომელიც, როგორც ვიცით, თავდაპირველადვე «ეფინა უფსკრულს-. სიბნელე არ შექმნილა, ის დასაბამიერია, რომლის ფონზე ნათელი აჩენს თავის დიდებას. ეს მოხდა პირველ დღეს.

   მეორე დღეს ღმერთმა განკვეთა (ეს ძველი დემიურგის ქმედების კვალია, როცა ის შუაზე კვეთდა გველეშაპს) ერთიანი წყალი ზემო და ქვემო წყლებად, და საზღვარს, მათ შორის გავლებულს, უწოდა ცა.

   მესამე დღეს შეიქმნა მიწა. მიწა ეწოდა იმ «მშრალს- (იაბაშაჰ), რომელიც გამოჩნდა ქვემო წყლების ერთად შემოკრების შემდეგ, როცა «თქვა ღმერთმა: შეგროვდეს ერთგან ცისქვეშეთის წყალი-. ერთგან შემოკრებილ წყალს ეწოდა ზღვა. ასე რომ, მიწა ზღვამ გამოაჩინა და დააპირისპირა თავის თავთან. ამავე დღეს შექმნა ღმერთმა მიწის საფარველი: მცენარეულობა  –  ბალახი და ხე. მოაწყო ისე, რომ ყოველ მათგანს შეძლებოდა, თავადვე წარმოეშვა და დაეგდო მიწაზე, თავისივე გვარის მცენარის შემცველი თესლი, რათა მისგან კვლავ  –  შეუქმნელად  –  აღმოცენებულიყო.

   მეოთხე დღეს შექმნა ღმერთმა მზე და მთვარე, და ვარსკვლავები  –  პირველ დღეს შექმნილი ნათელის ნივთიერი გამოვლინებანი.

   მეხუთე დღეს იქმნება სულდგმულთა სამყარო  –  წყლის ბინადარნი და ცის ფრინველები.

   მეექვსე დღეს ღმერთმა გააჩინა ცხოველთა სამყარო  –  მიწის სულდგმული: გარეული ცხოველები, შინაური პირუტყვი (ან უკეთ: ის ცხოველები, რომელთა ბუნებაშიც იმთავითვე ჩადებული იყო ადამიანთან სიახლოვის შესაძლებლობა) და ქვეწარმავალი. ამ დღეს შეიქმნა კაციც ყოველივე მანამდე შექმნილის პატრონად.

   მეშვიდე დღეს არაფერი შეუქმნია ღმერთს: ექვს დღეში შექმნა მან მთელი ბუნება  –  მისი სამივე საფეხური: მინერალური სამყარო, მცენარეულობა, ცხოველთა სამყარო; მეშვიდე დღეს კი დაისვენა მან და აკურთხა და წმიდაჰყო მეშვიდე დღე  –  შაბათი (შაბათ «შეწყვეტა-, «გასრულება-).

   ყოველი შექმნა აღინიშნება მნიშვნელოვანი ფრაზით: «დაინახა ღმერთმა, რომ კარგია-. ხუთგზის აღინიშნება, რომ კარგია, ხოლო მეექვსედ, შესაქმის ბოლო დღეს, შექმნილის მთლიანობაში მოხილვის შემდეგ, როგორც შეჯამება შემოქმედებითი აქტებისა, აღმატებით ხარისხშია ნათქვამი: «დაინახა ღმერთმა ყოველივე, რაც შექმნა, და, აჰა, ძალიან კარგია-. ტობ ნიშნავს «კეთილსაც- და «მშვენიერსაც-  –  ქართული კარგი მოიცავს ორივე მნიშვნელობას. ამრიგად, ღვთის შექმნილ სამყაროში, ბიბლიური კოსმოგონიის თანახმად, განხორციელებულია ზნეობრივ-ესთეტიური პრინციპი, რომელიც ანდაზურად გამოხატა რუსთაველმა: «ღმერთი კარგსა მოავლინებს და ბოროტსა არ დაბადებს-.

   თუმცა ძველი აღთქმის ენაში არ მოიპოვება ბერძნული კოსმოსის სემანტიკურად მონათესავე ცნება, მაგრამ ის თვალთახედვა, რამაც ჩამოქნა იგი  –  კოსმოს «მშვენება-, «სამკაული-, «წესრიგი-, «სამყარო-,  –  არ ყოფილა უცხო ბიბლიურ წიგნთა ავტორებისთვის. განა შორს არის ელინური მსოფლგანცდისგან ეს სიტყვები «გასრულდა ცა და მიწა მთელი მათი მორთულობითურთ-?

ადამი

   მიუხედავად იმისა, რომ ბიბლია არსებითად რელიგიური წიგნია და მისი მთავარი მოქმედი პირი, მასში მოთხრობილ ამბავთა და მოვლენათა წარმმართველი არის ღმერთი, მაინც იგი არის წიგნი ადამიანის და ხალხის შესახებ  –  ამბავი მის წარმოშობაზე, აღზრდაზე, ზნეობრივ ჩამოყალიბებაზე, მის ბედზე ამ წუთისოფელში, მის განსაცდელზე, მის ტანჯვა-წვალებაზე და საბოლოო იმედზე. ადამიანის თავგადასავალი სამყაროს შესაქმეს ებმის უშუალოდ და ამ კონცეფციაში, რომელიც სიუჟეტურად ცხადდება, მნიშვნელოვანი აზრია ჩაქსოვილი. თუ რაიმე შექმნილზე ითქვა, რომ კარგია, ეს ადამიანზეც, პირველ ყოვლისა, იმ არსებაზე ითქვა, რომელიც ღმერთმა თავისი შემოქმედების დამაგვირგვინებელ, მეექვსე დღეს შექმნა. ადამიანი ბიბლიის ავტორების ყურადღების შუაგულშია მოქცეული და, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ეს წიგნები ადამიანით იწყება და ადამიანითვე სრულდება.

   ბიბლიური თვალსაზრისით, რაც შექმნა ღმერთმა, ყველაფერი ადამიანისათვის შექმნა. «თქვა ღმერთმა: შევქმნათ კაცი ჩვენს ხატად, ჩვენს მსგავსებად. ეპატრონოს ზღვაში თევზს, ცაში ფრინველს, პირუტყვს მთელს დედამიწაზე და ყველა ქვემძრომს, რაც კი მიწაზე დახოხავს. შექმნა ღმერთმა კაცი თავის ხატად, ღვთის ხატად შექმნა იგი...- (დაბ. 1:26-7). ამრიგად, გამზადებულ სამყაროში იქმნება ადამიანი შექმნილის პატრონად და მეფედ ბუნებისა. მაგრამ, რაც მთავარია, პირველად ამ წიგნში და, შესაძლებელია, მხოლოდ აქ, ადამიანი მიჩნეულია ღვთისდარ არსებად, ხაზგასმულია მისი მაღალი ღირსება დაბადებითვე, თუმცა ის, როგორც «დაბადების- წიგნის მეორე თავიდან ჩანს, მიწის მტვერისაგან არის შექმნილი. «გამოსახა ღმერთმა კაცი (ადამი) მიწის მტვერისაგან და შთაბერა მის ნესტოებს სიცოცხლის სუნთქვა და იქცა ადამი ცოცხალ არსებად- (დაბ. 2:7). ადამი შეიქმნა ღვთის «ხატად, მსგავსებად-, მაგრამ ის გამოისახა მოკვდავი მატერიისგან, როგორც უკვდავი იდეის ხორცშესხმა. სიცოცხლის სუნთქვამ (იგივე რუახ ელოჰიმ «სული ღვთისა-) ცოცხალ არსებად აქცია ადამი, რომლის სახელი «მიწის- სახელს (ადამაჰ) უკავშირდება. იმავე სულმა, რომელიც წყლის ბნელ უფსკრულებზე დაბუდრებული «ჩეკავდა- სამყაროს, შექმნა ადამი სულიერ არსებად.

   ღვთის ხატად და მსგავსებად შექმნა, კერძოდ, იმას ნიშნავს, რომ ადამი შეიქმნა თავისუფალ არსებად, თავისუფალი ნების მყოფელად და შემოქმედად მსგავსად თავისი გამჩენისა. ადამის უპირატესობაზე ქმნილებათა შორის მოწმობს მისი ადგილ-სამყოფელი, რომელიც მას გამჩენმა მიუჩინა. «უფალმა ღმერთმა ბაღი გააშენა ედემში, აღმოსავლეთში, და დასვა იქ ადამი, რომელიც გამოსახა- (დაბ. 2:8). როგორც მომდევნო აღწერილობიდან ჩანს, ედემის ბაღი, თუმცა ის აღმოსავლეთში მდებარეობს, ქვეყნის შუაგულია (მისი წიაღიდან დასაბამს იღებს ოთხი მდინარე, რომლებიც დედამიწის ოთხივე კუთხისაკენ მიედინებიან), ამავე დროს ის უმაღლესი ადგილია დედამიწის ზურგზე. «აიყვანა უფალმა ღმერთმა ადამი და დაასახლა ედემის ბაღში მის დასამუშავებლად და დასაცავად- (დაბ. 2:15). ამრიგად, ღმერთმა ადამი საუკეთესო ადგილზე დაასახლა, ქვეყნიერების წალკოტში, სადაც მას უნდა გაეგრძელებინა სამყაროს შემოქმედის მიერ დაწყებული საქმე; აქ უნდა განხორციელებულიყო მისი თავისუფალი შემოქმედება. ედემის ბაღში ცხოვრება, როგორც «დაბადების- წიგნის მეორე თავში ჩანს, არ მოითხოვდა ადამიანისაგან არსებობისათვის ბრძოლას, ოფლის ღვრას თავის გამოსაკვებად. «დაასახლა ედემის ბაღში მის დასამუშავებლად და მის დასაცავად- არ გულისხმობს სალუკმაპურო შრომას, იმგვარ მუშაკობას, რომელიც მოუხდა ადამს ედემის კარიბჭის გარეთ  –  წუთისოფელში, არამედ შემოქმედებას, რომლის მიზანი მასშივეა და რომლის განსახორციელებლად შრომა მხოლოდ საშუალებაა. ბუნების პატრონობა (და არა ბატონობა მასზე) შემოქმედების ტოლფასი უნდა ყოფილიყო.

   «გამოსახა უფალმა ღმერთმა მიწის ყველა ცხოველი და ცის ფრინველი და მოჰგვარა ადამს, რომ ენახა, რას დაარქმევდა. რომელ სულდგმულს რასაც დაარქმევდა ადამი, მისი სახელიც ის იქნებოდა. დაარქვა ადამმა სახელი ყველა პირუტყვს, ცის ყველა ფრინველს და ველის ყველა ცხოველს...- (დაბ. 2:19-20). ადამი აგრძელებს უფლის შემოქმედებას; თავის, ადამისეულ წვლილს სდებს უფლის დაბადებულში. ის თითქოს ხელახლა ქმნის უკვე შექმნილს ანუ ადამურს, ადამიანურს ხდის მას, რადგან ძველების რწმენით სახელის დარქმევა, სახელდება რაიმეს გაჩენის ბადალია. «რასაც დაარქმევდა ადამი, მისი სახელიც ის იქნებოდა-. ცხადია, რომ აქ სახელდება უმაღლესი შემოქმედებითი პრინციპია  –  განმეორება სიტყვით შექმნის ღვთიური აქტისა. სახელთა დარქმევით, სახელდებით, ადამს არსებითად შემოქმედებითი სიახლე შემოაქვს სამყაროში, რომელიც მას დახვდა, და ეს სიახლე ადამისეული ბეჭედია უფლის ქმნილებაზე, რასაც ვერავინ წაართმევდა ადამს.

   როგორც ვხედავთ, ადამი თავისუფალია თავის შემოქმედებაში, რაც არსებათა სახელდებაში გამოიხატა. ღმერთი, აბსოლუტური ნების მჩენელი ელის ადამისგან სიტყვის წარმოთქმას, ის არ ერევა ამ აქტში, არ ზღუდავს ადამის თავისუფალ ნებას  –  «...რომ ენახა, რას დაარქმევდა... რასაც დაარქმევდა, მისი სახელიც ის იქნებოდა-. ადამისეულ სახელდებას შესწორება და ღვთისგან სრულყოფა არ უნდა დასჭირვებოდა. ღმერთი არ ჩარეულა სახელდებაში ცოცხალ არსებათა, რომელთაც ადამის სამწყსო უნდა შეედგინათ, როგორც არ ჩაერია მაშინაც კი, როცა საკუთარი ნებით დაჰყვნენ ადამი და ევა გველის, «ყველაზე ცბიერი- არსების რჩევას, ეჭამათ აკრძალული ხის ნაყოფი, რათა თვალი ახელოდათ და ღმერთებივით გამხდარიყვნენ.

   ედემი ქვეყნიერების შუაგული იყო, ხოლო ამ შუაგულის შუაგულში იზრდებოდა ორი ხე  –  «ხე სიცოცხლისა- (ანუ უკვდავებისა) და «ხე კეთილისა და ბოროტის შეცნობისა-. მთელი ედემის ბაღი მისი ნაყოფებითურთ ეკუთვნოდათ ადამს და ევას. კაცობრიობის პირველ წყვილს მიცემული ჰქონდა უფლება ყოველი ნაყოფის გემოსხილვისა, გარდა ერთისა, რომლის ჭამასაც უკრძალავდა ღმერთი... «გააფრთხილა უფალმა ღმერთმა ადამი და უთხრა: ყველა ხის ნაყოფი გეჭმევა ამ ბაღში. მხოლოდ კეთილისა და ბოროტის შეცნობის ხის ნაყოფი არ შეჭამოთ, რადგან, როგორც კი შეჭამ, მოკვდები- (დაბ. 2:16-7). ადამს უნდა შეეჭამა უკვდავების ხის ნაყოფი, რომ უკვდავი ყოფილიყო ედემის ბაღში; უკვდავების ხილი უნდა ყოფილიყო მისი ერთადერთი საზრდელი, მისი ფიზიკურ-სულიერი სიმრთელის წყარო. მაგრამ ისწრაფა გველმა და მისი შეგონებით მან მეორე ხის ნაყოფი აირჩია და მოკვდა. ადამი არა იმდენად იმის მიზეზით მოკვდა, რომ «სიკეთისა და ბოროტების შეცნობის ხის- ნაყოფი შეჭამა, არამედ უფრო იმ მიზეზით, რომ ვერ მოასწრო უკვდავების ნაყოფის შეჭმა.

   «სიკეთისა და ბოროტების- ნაყოფის გემოსხილვამ არსებითად შეცვალა ადამის ბუნება. «დაუძახა უფალმა ღმერთმა ადამს და უთხრა: ადამ, სადა ხარ? მიუგო: შენი ხმა შემომესმა ბაღში და შემეშინდა, შიშველი რომ ვარ, და დავიმალე. უთხრა (ღმერთმა): ვინ გითხრა, შიშველი რომ ხარ? იმ ხის ნაყოფი ხომ არ გიჭამია, მე რომ აგიკრძალე?- (დაბ. 3:9-11). ადამს თვალი კი აეხილა, როგორც გველი ჰპირდებოდა, მაგრამ რა იხილა, გარდა თავისი სიშიშვლისა? ადამმა დაკარგა უბიწოება, ბუნების უშუალო განცდა. მისმა ახელილმა თვალმა იხილა, უფრო სწორად, შექმნა სიკეთედ და ბოროტებად გახლეჩილი სინამდვილე, როგორც სურდა ყოფილიყო სამყარო კაცობრიობის მტერს, გველის სახით გამოცხადებულს. კიდეც რომ არ განდევნილიყო ადამი ედემიდან, მას უკვე დაკარგული ჰქონდა ედემში ცხოვრების ძალა. ის უკვე იყო ნაკლოვანი არსება, რომელიც აღარ შეესაბამებოდა ედემის სრულყოფილებას. «აეხილათ თვალი ორივეს და მიხვდნენ, რომ შიშვლები იყვნენ. შეკრეს ლეღვის ფოთლები და არდაგები გაიკეთეს- (დაბ. 3:7).

   ბიბლია მოგვითხრობს ორი ადამის  –  სამოთხეში მყოფის და სამოთხიდან განდევნილი ადამის ამბავს. სამოთხის ადამს, ერთი არაბიბლიური თქმულების თანახმად, ნათლის სამოსელი ემოსა, რომელიც აეხადა აკრძალული ნაყოფის გემოსხილვის შემდეგ. ამრიგად, ის ფიზიკურადაც შეიცვალა, ნათელი მის სხეულში ბნელმა შეცვალა: «გაუკეთა უფალმა ადამს და მის დედაკაცს ტყავის სამოსელი და შემოსა- (დაბ. 3:21). აქ მინიშნებულია ედემიდან განდევნილი ადამის ფიზიკური სახეცვლილება  –  ეს ნიშანი მისი «ტყავის სამოსელია-, რომელიც სიშიშვლეს და მისგან გამოწვეულ სირცხვილს ფარავს. სირცხვილი იმის ნიშანი იყო, რომ მაღალმა არსებამ, როგორიც ადამი იყო (და ის გრძნობდა ამას), დაინახა თავისი ფიზიკური მსგავსება ცხოველებთან. ადამს შეიძლება მოჩვენებოდა, რომ მან დაკარგა ღვთის ხატი, მაგრამ არ იყო ასე. ღვთის ხატი კი შეინარჩუნა, მაგრამ ის მოსწყდა ღვთის კალთას, მფარველობას. ადამი გრძნობდა, რომ დაეცა, რომ ეცემოდა, მაგრამ მასში გაჩენილმა სირცხვილის გრძნობამ შეაჩერა დაცემა ცხოველამდე, და ასეა დღემდე.

   უკვდავის ხელით შექმნილი ადამი და ევა თავადაც უკვდავნი უნდა ყოფილიყვნენ, მაგრამ მათ იმ ნაყოფის გემოსხილვით თავიანთ ბუნებაში მოკლეს ის, რაც უკვდავების მატარებელი იყო. ამიერიდან, თუკი ისინი შექმნიდნენ რასმე ან შობდნენ, მათი გაჩენილი მხოლოდ მოკვდავი შეიძლებოდა ყოფილიყო.

კაენი და აბელი

   სამოთხეში ჩადენილი ცოდვა თავისი დამღუპველი შედეგით გამოჩნდა კაენში, ადამის პირმშოში, ედემის გარეთ დაბადებულ პირველ ადამიანში (ადამ-იანი ნიშნავს «ადამის ძეს-  –  ბენ ადამ). კაენი დაიბადა როგორც მოკვდავი, მაგრამ შესაძლებელი შეიქნა, რომ ის მკვლელად დაბადებულიყო. ეს იმას ნიშნავს, რომ ადამის ძე არა მხოლოდ უნდა მოკვდეს, არამედ შეიძლება მოიკლას, ანუ დაიღვაროს მისი სისხლი. ბიბლია გვეუბნება, რომ პირველი მკვდარი იყო მოკლული, ის თავისი ბუნებრივი სიკვდილით არ მომკვდარა. ბიბლია იმასაც გვეუბნება, რომ პირველი დაღვრილი სისხლი ძმის ხელით იქნა დაღვრილი. მოიკლა ძმა ძმის ხელით  –  ძმათა ომის პირველი თესლი დაითესა ველზე, სადაც კაენმა გაიყვანა თავისი უმცროსი ძმა აბელი. «უთხრა კაენმა თავის ძმას, აბელს: გავიდეთ ველად. და, როცა ველად იყვნენ, დაეცა კაენი აბელს და მოკლა- (დაბ. 4:8).

   დაიღვარა აბელის სისხლი ისევე, როგორც იღვრებოდა იმ მსხვერპლის სისხლი, რომელსაც აბელი სწირავდა ღმერთს, რადგან აბელი მწყემსი იყო. სისხლი სისხლის წილ? კაენი მიწის მუშაკი იყო, «ვეგეტარიანელი-, და მიწის ნაყოფები მიჰქონდა მსხვერპლად, უსისხლო მსხვერპლი. კაენს არასოდეს შეუსვრია ხელი შესაწირავზე, მაგრამ ძმის სისხლით კი შეისვარა ხელი და წაიბილწა ის მიწაც, რომელიც ნაყოფს აძლევდა მას. აბელი  –  სისხლიანი მსხვერპლის შემწირველი თავად შეიწირა როგორც სისხლიანი მსხვერპლი. რას გვეუბნება ბიბლია ამ ტრაგიკული ეპიზოდით?

   იყო ორი ძმა  –  ერთი მწყემსი, მეორე მიწის მუშაკი, და იყო მათ ზემოთ ღმერთი, რომლისთვისაც თითოეულ მათგანს მიჰქონდა თავისი შესაწირავი, მიწის მუშაკს  –  მიწის ნაყოფები, მწყემსს  –  «თავისი ფარის ნათავარი და რჩეული პირუტყვი-. მაგრამ ერთხელ მოხდა ისე, რომ «მოჰხედა უფალმა აბელსა და მის ძღვენს, ხოლო კაენსა და მის ძღვენს არ მოჰხედა. ძალზე გამწარდა კაენი და თავი ჩაღუნა- (დაბ. 4:4-5). როგორც ვხედავთ, აბელ-კაენის ტრაგიკულ ამბავში ერთმანეთს დაუპირისპირდა არა ორი ძმა, როგორც ძმა  –  უმცროს-უფროსი, არამედ ორი, ერთმანეთთან შეუთავსებელი კულტურა  –  მწყემსობა და მიწათმოქმედება. ეს წინააღმდეგობა, რომელიც მკვლელობით დასრულდება, ბიბლიური თქმულების თანახმად, დასაბამიერია, რადგან ის კაცობრიობის გარიჟრაჟიდანვე დაიწყო, ადამის მეორე თაობაში. ცხადია, ეს არ იყო უბრალო შურით გამოწვეული მკვლელობა. შური აქ მხოლოდ საბაბია, ფსიქოლოგიური მოტივი იმის აღსასრულებლად, რაც უნდა აღსრულებულიყო.

   უფალი უარყოფს მიწათმოქმედს და ირჩევს მწყემსს. მიწათმოქმედი მიწის მკვიდრია, მწყემსი  –  მოხეტიალე, მიწათმოქმედი მზის შემყურეა, მწყემსი  –  მთვარისა. ღმერთმა შეიყვარა აბელი მწყემსი და, რაკი შეიყვარა, მის საქმიანობას და ცხოვრების ნირსაც დასცა დასტური, კაცობრიობას დაუსახა იგი ყოფის იდეალად. პარადოქსია, მაგრამ ფაქტია, რომ ხეტიალი  –  მწყემსური მიმოსვლა (და არა წრიალი დედამიწის ზურგზე, რომელიც სასჯელად დაუწესა უფალმა კაენს), მიჩნეულია კაცობრიული ცხოვრების იდეალად. უფალი არ სცემს დასტურს მკვიდრ ცხოვრებას, თუმცა საბოლოოდ კაცობრიობა ვერ ასცდება მიწაზე მყარად დამკვიდრებას. ეს ერთგვარი ანტინომიაა ძველი აღთქმის ხალხის ცხოვრებაში. უფალმა რჩეული ერის წინაპრად აირჩია მოხეტიალე აბრაამი, რომელიც გამოიყვანა მან მთვარის ქალაქიდან, ახეტიალა ის ქანაანში, არადა არ დაამკვიდრა, მხოლოდ მის შთამომავლობას ჰპირდებოდა დამკვიდრებას. ასევე ახეტიალა იაკობი ქანაანიდან არამში (სირიაში), სირიიდან ქანაანში, ქანაანიდან ეგვიპტეში, მხოლოდ მისი ძვლები დაამკვიდრა აღთქმულ ქვეყანაში. დავით მეფეც ახეტიალა, აწრიალა უცხოობაში და დევნილებაში და როცა დაამკვიდრა, მაშინ შეექმნა მეფეს საცთურის საშიშროება, მაშინ დაეცა. ასევე ახეტიალებდა იგი მთელს რჩეულ ერს და ეს ხეტიალი  –  ეს ხანა, მისი სიჭაბუკის ხანად იყო შერაცხილი. დაბოლოს, ხეტიალობდა ტომიდან ტომში ისრაელის სიწმიდე  –  რჯულის კიდობანი, ვიდრე არ დაამკვიდრეს ერთ ადგილზე, სადაც აუგეს მას ტაძარი და სწორედ აგების «მეორე დღიდანვე- შეირყა რწმენა, რასაც სოლომონის მეფობის მეორე, ტაძრისშემდგომ პერიოდში ვხედავთ.

   აშკარაა, რომ უფალი უპირატესობას ანიჭებს მოხეტიალე ცხოვრებას,  –  მეც ხომ კარავში, მუდამ კარავში ვიმყოფებოდიო, პასუხობს უფალი, როცა ტაძრის აგებას ჰპირდებოდნენ,  –  აქ ხედავს ის თავისუფლების სულს, ასეთი ცხოვრება სხვა სულდგმულთა საზოგადოებაში აურჩია მან და უკურთხა ადამიანს იმ საბედისწერო დღეს, როცა აბელის მსხვერპლს იწონებდა. მაგრამ იღუპება მწყემსი და კაცობრიობა ერთხელ კიდევ (სამოთხის ბაღში ადამის არჩევანის შემდეგ) ირჩევს თავისი ნებით გზას  –  მიწათმოქმედებიდან ქალაქთა შენებისკენ. «გააშენა კაენმა ქალაქი და უწოდა ამ ქალაქს შვილის სახელი  –  ხანოქი (დაბ. 4:17). ეს იყო პირველი ქალაქი, რომელსაც ახსენებს ბიბლია, და ის მკვლელის ხელით იყო აშენებული. მკვდარია რჩეული და კურთხეული აბელი, ცოცხალია უფლისგან დაწყევლილი კაენი. აბელი უმემკვიდროდ გადაშენდება მიწის პირისაგან (მისი სახელი ჰაბელ აღნიშნავს «ქროლვას-, «სუნთქვას-, «ამაოებას-; ჰაბელ ჰაბალიმ «ამაოება ამაოებათა-, ნათქვამია «ეკლესიასტეს- წიგნში), კაენი კი თავისი შთამომავლობით ჩაებღუჯება მიწის პირს და, როგორც ნიშანსვეტი მისი მოდგმის დეგრადაციის გზაზე, კვლავ მკვლელობაა: «ჰო, მოვკალი კაცი ჩემდა სატკივარად და ყმაწვილი  –  ჩემდა ჭირად. თუ შვიდგზის მიეზღვება კაენის გამო, ლამექის გამო სამოცდაჩვიდმეტგზის მიეზღვებათ- (დაბ. 4:23-24).

   საბოლოო საფეხური, რომელსაც ახსენებს ბიბლია კაენიანთა მოდგმაში, თუბალ-კაენის ხანაა (აქ აღდგა მკვლელის სახელი!), რომელიც სახელდებულია «რვალისა და რკინის ყოველგვარ საჭურველთა მჭედლად- (დაბ. 4:22). ასე დადგა ტექნიკის საუკუნე და ბიბლია დუმს თუბალ-კაენის შთამომავალთა ბედზე.

წარღვნა

   «დაბადების- ამ მე-4 თავში ბიბლია კვლავ უბრუნდება ადამის ხანას და უშუალოდ ადამისგან გამოჰყავს კაენიანთაგან განსხვავებული, უმჯობესი კაცობრიობა.

   «კვლავ შეიცნო ადამმა თავისი ცოლი. შვა ქალმა ვაჟი და უწოდა სახელად შეთი, რადგან: მომმადლაო უფალმა სხვა ნაშიერი ნაცვლად აბელისა, კაენმა რომ მოკლა- (დაბ. 4:25).

   შეთი მესამე ადამიანია ანუ ძე ადამისა, რომელიც სამოთხიდან განდევნის შემდეგ იშვა. მის მშობლებს იმედი ჰქონდათ, რომ შეთი დაღუპული აბელის სანაცვლო იქნებოდა და განახორციელებდა მისი ცხოვრების წესს, აღდგებოდა აბელური ყოფა-ცხოვრება, რომელიც უფალმა მოიწონა. მაგრამ დაღუპული იყო არა კერძოდ აბელი, არამედ ის დვრიტა, რომელიც აბელურ ცივილიზაციად უნდა გაფუებულიყო. იქნებ აბელის გზა იქნებოდა უმოკლესი გზა დაკარგული ედემის კარიბჭისაკენ. მაგრამ ადამის პირველჩადენილი ცოდვა, როგორც ჩანს «დაბადების- მე-6 თავში მთელი სიძლიერით ამოქმედდა შეთის მოდგმაში, რომელსაც ახალი კაცობრიობა უნდა დაეფუძნებინა. ადამიდან მეათე თაობა (ეს იყო თაობა ნოესი) იმკის დასაბამში დათესილის მოსავალს. «დაინახა უფალმა ღმერთმა, რომ იმატა ადამიანთა უკეთურებამ ამქვეყნად... ინანა უფალმა, რომ შექმნა ადამიანი ამქვეყნად, და შეწუხდა- (დაბ. 6:5-6).

   კაცობრიობა ხომ დაეცა,  –  მასში გაფუებულმა ადამის ცოდვამ დასცა იგი,  –  მაგრამ მასთან ერთად დაეცა ცხოველთა სამყაროც, რომელიც ადამიანისთვის და ადამიანის საპატრონოდ იყო შექმნილი. «თქვა უფალმა: მიწის პირისაგან აღვგვი ადამიანს, რომელიც შევქმენი, ადამიანიდან მოყოლებული პირუტყვამდე, ქვეწარმავლამდე, ცის ფრინველამდე, რადგან ვნანობ, რომ გავაჩინე- (დაბ. 6:7). ბიბლია გვეუბნება, რომ ადამის ცოდვამ ბუნებასაც უწია, რომ მასთან ერთად დაეცა მთელი ფიზიკური სამყარო, რომლის მეფე ადამიანი უნდა ყოფილიყო. «გადმოხედა ღმერთმა მიწას და, აჰა, წარყვნილიყო იგი, რადგან გაერყვნა ყოველ ხორციელს თავისი ზნე ამ მიწაზე- (დაბ. 6:12). ბიბლია ამბობს,  –  როგორი ზნეცა აქვს ხორციელ სულდგმულს ამ მიწაზე, ისეთივე სახე ექნება მიწას.

   ასეთი განაჩენი გამოუტანა ღმერთმა მიწას და ყველაფერს, რაც მას ავსებს; რაკი «წაირყვნა მიწა ღვთის წინაშე- და ყოველი მისი მკვიდრი. ერთადერთი გამოსავალი მისი განადგურება უნდა ყოფილიყო, რათა ახალი მიწა და ახალი კაცობრიობა, ახალი ხორციელობა აღმოცენებულიყო. ნუთუ სრულიად უნდა მოსპობილიყო ყველაფერი, რაც გააჩინა ღმერთმა, ნუთუ ყველაფერი თავიდან უნდა შექმნილიყო, ნუთუ უნდა განმეორებულიყო შესაქმის დღეები და ყოველი დღის ბოლოს გაჩენილის ხილვისას თქმულიყო  –  კარგია? ნუთუ ის თავდაპირველი კარგი ისე წარიხოცა კაცობრიობიდან, რომ მას ვეღარაფერი გადაარჩენდა? ბიბლია გვეუბნება, რომ ყოველთვის არის ხსნა და ხსნის იმედი შეიძლება ერთ ადამიანზე იყოს დამყარებული. როგორც მარილის ზოდს შეუძლია ააცილოს ხრწნილება ნივთიერებას, ასევე ერთ მართალ ადამიანს ძალუძს იხსნას კაცობრიობის არსებობა. თუნდაც ის იყოს ერთადერთი ადამის ძეთა შორის, ის მაინც ხომ ინახავს ღვთის ხატს თავის თავში. ამიტომაც ღირს მისი სახით კაცობრიობის თესლის გადარჩენა.

   ამ საყოველთაო გადაგვარებაში და გახრწნილებაში ერთადერთი ნოე იყო, რომელიც გამოარჩია უფალმა. «მხოლოდ ნოეს ეპოვა მადლი უფლის თვალში. ეს არის ამბავი ნოესი: მართალი, სრული კაცი იყო ნოე თავის თაობაში, ღმერთთან დადიოდა ნოე- (დაბ. 6:8-9). «სრული- ნოეს დახასიათებაში ნიშნავს, რომ მის ბუნებას არ შეხებოდა წუთისოფლის ბიწი, რომ ის იყო შენახული როგორც საღი ნაყოფი ამ საყოველთაო ხრწნილებაში. «ღმერთთან დადიოდა- ნიშნავს, რომ ნოე იქცეოდა ადამიანის დაცემული ბუნების საწინააღმდეგოდ, რომ ის წუთისოფლის საწინააღმდეგო დინებით მიდიოდა; რომ მისი ზნეობა  –  გზა (დერეხ) იყო აღმასვლა ღვთისაკენ, სრულყოფისაკენ, ედემისკენ; «ღმერთთან სიარული- ნიშნავს არსებობას განსხვავებულ ზნეობრივ ყოფაში, არა იქ, სადაც «გაერყვნა ყოველ ხორციელს თავისი ზნე («გზა- დერეხ) მიწაზე-. სიმართლისათვის, სისრულისათვის და სწორ გზაზე სიარულისათვის ღმერთმა წარმხოცელი წარღვნის წყლებში ცოცხლად გამოატარა ნოე და შექმნა იგი განახლებული კაცობრიობის მამამთავრად. ამავე დროს, ნოე არის პირველი რჩეული უფლისა, რომელსაც ხსნის აღთქმა დაუდო უფალმა: «შენ კი აღთქმას დაგიდებ და შეხვალ კიდობანში შენ და შენი შვილები, შენი ცოლი და შენს ძეთა ცოლები. ყოველგვარი ცხოველი, ყოველგვარი ხორციელი, ყველა წყვილ-წყვილად შეიყვანე კიდობანში, რათა შენთან ერთად გადარჩნენ. დედალ-მამალი იყოს! ყოველი გვარის ფრინველი, ყოველი გვარის პირუტყვი, ყოველი გვარის ქვეწარმავალი, ყველა წყვილ-წყვილად შეიყვანე კიდობანში, რათა გადარჩნენ- (დაბ. 6:18-20).

   ამრიგად, უფლის რჩევით ნოეს მიერ აშენებული კიდობანი უნდა ყოფილიყო ხსნის ჭურჭელი; ამავე დროს, კიდობანი იყო ყველაფრის შესაკრებელი, რაც ღმერთმა გააჩინა ცისქვეშეთში; მასში უნდა შენახულიყო ადამიანი და ყველაფერი, რაც ადამიანისთვის იყო გაჩენილი. როგორც ადამს ედო წილი მათ შექმნაში მათთვის სახელების შერქმევით, ახლა ნოე, რომელიც ადამის მონაცვლეა ამ საბედისწერო მიჯნაზე, მონაწილეობას იღებს მათ გადარჩენაში.

   კიდობანი ცისქვეშეთის განსახიერებაა. კიდობანი აგრეთვე წარმოადგენს საშოს, საიდანაც წარღვნის დამთავრების შემდეგ ხელახლა უნდა შობილიყო დაბადებული ძველი ქმნილება. წარღვნის წყლები, რომელმაც აატივტივა და ასორმოცდაათი დღის განმავლობაში დაატარებდა კიდობანს, წარმხოცელი წყლები ინარჩუნებენ განმწმედელ ძალას. წყალმა გარეცხა მიწა, მოაშორა, წარხოცა მისგან ყოველი ბიწი და, განახლებული კვლავ ამოზიდა სამზეოზე წყლების დაკლებისას. რომ შეძლებოდა ნოეს ამ ასორმოცდაათი დღის მანძილზე კიდობნიდან გამოხედვა, ის დაინახავდა სამყაროს შექმნის სურათს, იმ ქაოსს, რომელიც უძღოდა წინ უფლის სიტყვას «იყოს ნათელი!- რის შემდეგაც «იქმნა ნათელი-, როცა «გააჩინა ღმერთმა მყარი და გაჰყარა ერთმანეთისგან წყალი, რომელიც არის მყარს ქვემოთ, და წყალი, რომელიც არის მყარს ზემოთ- (დაბ. 1:7). ნოე იხილავდა ერთმანეთისგან განუყოფელ წყლებს და მათში «უსახოს და უდაბურს- რასმე, მომავალი დედამიწის ემბრიონს, რასაც თოჰუ-ვა-ბოჰუდ სახელდებს ბიბლია. ამიტომ არის, რომ წარღვნის მოვლინება შესაქმემდელი ქაოსის მობრუნების, ხოლო წარღვნის დასასრული სამყაროს შექმნის სიმბოლური სახეა.

   ხოლო ის ორი მოვლენა, რისი ხილვაც შეეძლო ნოეს, ასევე სიმბოლურ მნიშვნელობას იძენს ძველი აღთქმის ხალხის შეგნებაში  –  ზეთისხილის ნედლი რტოთი მობრუნებული მტრედი ნიშანია წარღვნის დასრულებისა და მშვიდობის დასადგურებისა ცისქვეშეთში, ხოლო ცისარტყელა ნიშანია აღთქმისა, რომელიც დაუდო უფალმა გადარჩენილ ნოეს, რომ აღარასოდეს მოახდენდა წარღვნას ქვეყნის დასაღუპავად. ცისარტყელა ხომ წვიმის გადაღების ნიშანია და რომელ მოვლენას შეეძლო მასზე უკეთ გამოეხატა შინაარსი იმ მსასოებელი აღთქმისა, უფლის ბაგეებიდან რომ მოისმინა ნოემ? აი, ეს სიტყვები, რომლითაც ბიბლიამ სიმბოლური აზრით დატვირთა ცისარტყელა  –  ეს მანათობელი ხიდი, ცასა და მიწას შორის გადებული:

   «ვდებ ჩემს ცისარტყელას ღრუბელში ნიშნად აღთქმისა ჩემსა და მიწას შორის. როდესაც მიწას ღრუბლით დავღრუბლავ და გამოჩნდება ღრუბელში ცისარტყელა, მაშინ გავიხსენებ აღთქმას ჩემსა და თქვენს შორის, ყოველ ხორციელ სულდგმულს შორის, და აღარ გადაიქცევა წყალი წარღვნად ყოველი ხორციელის დასაღუპად. გამოჩნდება ჩემი ცისარტყელა ღრუბელში, დავინახავ მას და გავიხსენებ მარადიულ აღთქმას ღმერთსა და ყოველ ხორციელ სულდგმულს შორის, რაც კი არის ამქვეყნად- (დაბ. 9:13-16).

«ბაბილონის გოდოლი-

   ბიბლიას შემოუნახავს ხსოვნა ერთიან კაცობრიობაზე, ხსოვნა იმ ხანაზე, როცა ადამის მოდგმა ერთ ენაზე მეტყველებდა, ერთად ხეტიალობდა, ერთი იმედით საზრდოობდა და ერთი შიშით იყო შეპყრობილი  –  არ გაფანტულიყო დედამიწის ზურგზე და არ გამქრალიყო, როგორც ქრება უდაბნოში დაღვრილი წყალი. ძენი ადამისნი,  –  ესენი იყვნენ ნოეს შთამომავალნი,  –  ამ ერთიანობის რღვევის წინათგრძნობით აღძრულნი, ერთიანი ძალით აშენებდნენ საერთო სამკვიდრებელს, რათა უსაფრთხოდ და იმედიანად ეგრძნოთ თავი. აი, რას მოგვითხრობს «დაბადების- მე-11 თავი:

   «ერთპირი იყო მთელი ქვეყანა და ერთ ენაზე მეტყველი-. როცა დაიძრნენ აღმოსავლეთიდან, ჰპოვეს ველი შინყარის ქვეყანაში და იქ დამკვიდრდნენ. უთხრეს ერთმანეთს: მოდი, მოვზილოთ თიხა და გამოვწვათ. აბა, ავაშენოთ ქალაქი და გოდოლი, და ცას მივუწვდინოთ მისი თავი. აღვმართოთ ნიშანსვეტი, რომ არ გავიფანტოთ დედამიწის ზურგზე- (11;1-4).

   რა იყო იმაზე ბუნებრივი, რასაც ეს ხალხი აკეთებდა? ველზე გასულებს, თუკი აქ ისინი დამკვიდრებას გადაწყვეტდნენ, უნდა «აღმოეჩინათ- სამყაროს შუაგული, სადაც ააშენებდნენ ქალაქს და აღმართავდნენ წარმოსახვით სვეტს, ცისა და მიწის შემაერთებელს. ამგვარი ნიშნის გარეშე განა მათ შეეძლოთ დამაგრებულიყვნენ ამ თვალუწვდენელ ტრამალზე? მაგრამ ღმერთს არ მოეწონა ხალხის საქმიანობა. მათ საქციელში ღმერთმა იმ ურჩობის გამოვლინება დაინახა, რისთვისაც მათი წინაპრები განდევნა სამოთხიდან. ურჩობას აქ, ქალაქისა და გოდოლის შენებისას, კადნიერების სახე აქვს: ეს ხალხი ღვთის შემწეობისა და სასოების გარეშე იკაფავს გზას ცისკენ, რათა «აიღოს- ცა და გაუტოლდეს ღმერთს. ამ საქმეზე კი, რადგან ეს ჯანყია, ღმერთი არ სცემს დასტურს. ბიბლია გვეუბნება ამ თქმულებით, რომ ეს კაცობრიობა ამზადებდა რაღაც მკრეხელურს და საშინელს, რაკი უფალმა გადაწყვიტა დაერღვია მათი ერთობა, რომ ვეღარ ეშენებინათ ქალაქი და გოდოლი. «აბა, ჩავალ და ენას ავურევ მათ, რომ ვერაფერი გააგებინონ ერთმანეთს. გაფანტა ისინი უფალმა იქიდან მთელს დედამიწის ზურგზე და მათაც შეწყვიტეს გოდოლის შენება- (დაბ. 11:7 – 8).

   ამრიგად, უფალმა ძირშივე აღკვეთა იმ კულტურის გეზი, რომელიც ადამიანურ სიამაყეს და ამპარტავნობას ეფუძნებოდა. მართალია, «ენათა აღრევამ- (უფრო სწორად, ენათა გათავთავადებამ) დასაბამი მისცა ხალხთა და კულტურათა მრავალფეროვნებას, ბიბლია გვეუბნება «ბაბილონის გოდოლის- თქმულებით, რომ ეს ადამიანის დაცემისა და მასზე დაკისრებული სასჯელის შედეგი იყო და არა გარდაუვალი მიმართულება კაცობრიობის განვითარებისა.

ერის სიყრმე

«მერე დაიძრა აბრაამი...-

   იმავე თავში, სადაც მოთხრობილია ბაბილონის გოდოლისა და ენათა აღრევის, ანუ ერთიანი კაცობრიობის დაშლის ამბავი, ვეცნობით ნოეს პირველი შვილის შთამომავლობას. სემის მოდგმა კაცობრიობის ერთ-ერთი შტოა, რომელზეც ყურადღებას აყოვნებს ბიბლია, რადგან აქედან არის წარმოშობილი მისი ავტორების უშუალო წინაპარი  –  აბრაამი. თუმცა გენეალოგიაში დასახელებულია ვინმე ებერი (დაბ. 19:25), რომელსაც აბრაამი თვლიდა თავისი ტომის  –  ებრაელების წინაპრად, მაგრამ ბიბლიას მისი სახე არ ახსოვს. თუმცა მისი სახელი (სრული გამოთქმით ყებერ) მისი მნიშვნელოვანი ნაბიჯის  –  «მდინარის გადალახვის- ხსოვნას ინახავს, რაც მისი შორეული შთამომავლების თავგადასავალში რამდენჯერმე მოხდა.

   აბრაამი ის ადამიანია, ვინც თავისი განუმეორებელი ინდივიდუალობით და ბედით პირველად გამოჩნდა ძველი აღთქმის ისტორიაში, როგორც პიროვნება. გაუგებარია, რისთვის გამოარჩია ის ღმერთმა მისი სანათესაოდან, ან რა იყო უშუალო მიზეზი მისი აყრისა «ქალდეველთა ურიდან- (ებრ. ურ ქაშდიმ) და ჩრდილო შუამდინარეთის ქალაქში, ხარანში დასახლებისა (კულტურულ-ისტორიული აზრით კი, აქ ჩანს ძველი აღთქმის კულტურის კუთვნილება შუამდინარული ცივილიზაციისადმი, და, შეიძლება ითქვას, მისგან «ხორციელი- წარმომავლობა). რა ვიცით მასზე იმ ღირსშესანიშნავ და საბედისწერო შემთხვევამდე, როცა მოესმა ხმა, რომელმაც ახალი მიმართულება მისცა მის ცხოვრებას? თითქმის არაფერი. ის ამოდის უცნობობიდან, როგორც ახალი დინასტიისა თუ მოდგმის ყოველი დამწყები. ცნობილია მხოლოდ, რომ ის იყო ძე თერახისა, ქალდეველთა ურის მკვიდრისა, რომლის სახელში შეფარულია მთვარის სახელი (თერახ  –  იარეახ «მთვარე-). მთვარის თაყვანისმცემელი თერახი სტოვებს ურს, შუამდინარული მთვარის ღვთაების მთავარ ქალაქს და მკვიდრდება ხარანში, რომელიც აგრეთვე მთვარის საკულტო ქალაქი იყო. სახელი ამ ქალაქის ხარრან აქადურ ენაზე ნიშნავს «გზას- (მასზე გადიოდა საქარავნო გზა), მაგრამ თერახისათვის და მისი მონაგრისათვის ეს იყო დასასრული გზისა. ამ მონაგარში გამონაკლისი იყო აბრაამი, რომელსაც წინ ედო გზა, გაწყვეტილი მამის მიერ, გზა ქანაანის ქვეყნისაკენ.

   «უთხრა უფალმა აბრამს: წადი შენი ქვეყნიდან, შენი სამშობლოდან, მამაშენის სახლიდან იმ ქვეყანაში, რომელსაც მე გაჩვენებ. გაგხდი დიდ ხალხად, გაკურთხებ და განვადიდებ შენს სახელს და კურთხეული იქნები- (დაბ. 12: 1-2). ტრანსცენდენტური (მთელი სამყაროს გარეთ მყოფი), ჯერეთ გამოუცნობი ღვთის მოწოდებას ის თავის შიგნით ისმენდა და მიჰყვებოდა. მას უნდა გამოეცვალა სამშობლო და მოეძებნა ახალი ქვეყანა, რომელიც მისი მოდგმის სამშობლო უნდა გამხდარიყო. მას უნდა გამოეცვალა აგრეთვე რჯული, რომელიც მისი მონაგრის რჯული უნდა გამხდარიყო. ღვთის სიტყვებზე, რომელიც მას ჩაესმა, დაფუძნებულია ერის ისტორია და მისი მამამთავრის, აბრაამის მნიშვნელობა იუდაურ-ქრისტიანული ესქატოლოგიის (დასასრულის მოძღვრების) სიმბოლიკაში. აბრაამიდან უნდა გამოსულიყო ურიცხვი ხალხი  –  ასეთი იყო აღთქმა ღვთისა  –  და ამრიგად, იგი კაცობრიობის წიაღი უნდა შექმნილიყო  –  «წიაღი აბრაჰამისა-, საითკენაც უნდა მიქცეულიყო მიწიერთა მოდგმა.

   როგორც «მრავალი ხალხის- მამას, მას სახელი უნდა გამოცვლოდა. ახალ სახელში უნდა ასახულიყო მისი მატარებლის მისია. მამამ დაარქვა აბრამ, ღმერთმა კი  –  აბრააჰამ «მამა მრავლისა- (დაბ. 7:5).

   ამრიგად, გამოეყო აბრაამი თერახს  –  თავის მამას და მთვარის ხალხს და გაჰყვა უცნობი ღვთის ძახილს უცნობი ქვეყნისაკენ. «...წავიდა აბრამი, როგორც უბრძანა მას უფალმა... თან წარიტანა აბრამმა სარაი, თავისი ცოლი, ლოტი, თავისი ძმისწული, მთელი დოვლათი, რაც კი მოხვეჭილი ჰქონდა და ყოველი ყმა, რომელიც კი ხარანში შეიძინეს; დაადგნენ ქანაანის ქვეყნის გზას და მივიდნენ ქანაანის ქვეყანაში- (დაბ. 12:4-5). აბრაამის ნიშანი უსამშობლოობაა: ის მწირობდა იმ მიწაზე, რომელიც მისი შორეული შთამომავლების სამშობლო უნდა გამხდარიყო. მწირობდა არა მხოლოდ აბრაამი, არამედ მწირობდნენ მისი უშუალო შთამომავლებიც  –  ისაკი და იაკობი, ვიდრე რამდენიმე საუკუნის შემდეგ, სხვა თაობაში, რომელმაც ხელახლა მოიპოვა თუ გაიხსენა მამა-პაპის ღმერთი, საბოლოოდ არ დაიმკვიდრებდა აღთქმულ მიწას, რისთვისაც მამამთავარმა დატოვა მთვარის ქვეყანა. აბრაამი მთელი თავისი ცხოვრებით გამოხატავს მწირი და მოხეტიალე ადამიანის სახეს; იმ ქვეყანას, სადაც ის ცხოვრობს, «მდგმურობის ქვეყანა- ეწოდება, თუმცა იმედიანი აღთქმა აქვს მოცემული: «მოგცემ შენ და შენს შთამომავლობას შენი მდგმურობის ქვეყანას სამარადისო საკუთრებად...- (დაბ. 17:8). აბრაამის მდგმურობას ქანაანის ქვეყანაში აშკარად აქვს სიმბოლური სიღრმე: ეს ქვეყანა, როგორც წუთისოფელი, მისი დროებითი სამყოფელია; ქანაანი წუთისოფლის ხატია, აბრაამი კი მისი მდგმურია, ის სტუმარია, როგორც ყოველი ადამიანი. მაგრამ უფალი ჰპირდება, რომ ამ წუთისოფელს, ქანაანში განხორციელებულს, სამარადისო სამკვიდრებლად შეუქმნის მას.

   ალბათ ბიბლია არის ერთადერთი წიგნი ძველ სამყაროში, სადაც გაცნობიერებულია «სამშობლოს- იდეა. «სამშობლო-  –  მშობელთა ქვეყანა, შობის ადგილი, მამის სახლი, «მამული-  –  გარკვეული ცნებებია ძველ აღთქმაში და რაც განსაკუთრებულია, გვხვდება იმ ადგილას, სადაც ადამიანს ევალება მიატოვოს ის. «წადი შენი ქვეყნიდან, შენი სამშობლოდან, მამაშენის სახლიდან...-  –  ეუბნება უფალი აბრაამს. ეს ხმა განსაკუთრებულ მდგომარეობაში აყენებს მას  –  მან უნდა გაწყვიტოს დასაბამიერი ტრადიცია და საფუძველი დაუდოს ახალ ტრადიციას. ის გზაჯვარედინზე დგას, როგორც ზღაპრის გმირი, რომელსაც ასევე შინაგანი ხმა ეწევა უცნობი ქვეყნისაკენ. აბრაამის ისტორიიდან ირკვევა, რომ სამშობლო იწყება არა მაშინ, როცა ადამიანი იბადება, არამედ როცა კვდება. სამშობლო დაიწყო ქანაანის ქვეყნის იმ უმცირესი მონაკვეთიდან, სადაც პირველად დაიფლა ადამიანი  –  წინაპარი. ეს იყო თესლი სამშობლოსი. ბიბლიური წარმოდგენით, რაც აბრაამის ცხოვრების გადამწყვეტ მომენტში აისახა, სამშობლოს განცდა საფლავით იწყება. იმ ადგილიდან, რომელიც აბრაამმა ადგილობრივ მკვიდრთაგან იყიდა თავისი ცოლის  –  სარას დასამარხავად, იწყება ქანაანის გამშობლიურება, რომლის მოსაპოვებლად მის შთამომავლობას სისხლი უნდა დაეღვარა.

   მას უნდა გაეთხარა პირველი საფლავი უცხო მიწაზე, რომ იქ სამშობლოს თესლი დაეთესა; მკვდარი მიბარებოდა უცხო მიწას, როგორც მსხვერპლი, რომელიც მომავლის ქვეყნის საფუძველი გახდებოდა. აი, რა მისია ეკისრა მკვდარს ამ მდგმურისას, რომელმაც შთაგონების ძალით დატოვა წინაპართა ქვეყანა, რათა თავად სხვაგან გამხდარიყო წინაპარი. მან სთხოვა, იმ ქვეყნის წესისამებრ, ქვეყნის მკვიდრთ საფლავისთვის ადგილი. მათ თავიანთი სამარხი შესთავაზეს,  –  სადაც გენებოს, იქ დამარხე შენი მკვდარი. უთხრეს, ვინ იქნება, რომ საფლავის მიწა დაგიკავოსო. ისიც უთხრეს, რომ მათ მკვდრებს შორის დაემარხა თავისი მკვდარი. მაგრამ მდგმურს ასე არ უნდოდა: არ უნდოდა უსასყიდლოდ მიეღო მიწა ან მათ შორის ჰქონოდა სამარხი, როგორც ერთ მათგანს. მას უნდა შეეძინა სამარხი მიწა საკუთრებად და შეიძინა კიდეც. იგი მხოლოდ მღვიმეში იხდიდა საფასურს, მაგრამ ქვეყნის მკვიდრმა, ვის ადგილზეც მდებარეობდა ეს მღვიმე, მინდორიც გაატანა მღვიმესთან ერთად. «არა, ბატონო, მომისმინე,  –  ეუბნებოდა ეფრონ ხეთელი აბრაამს,  –  მინდორიც მომიცია და მღვიმე, იქ რომ არის: ჩემი ხალხის თანდასწრებით მომიცია. დამარხე შენი მკვდარი- (დაბ. 23:11). აბრაამი ერთ გამოუსადეგარ მღვიმეს ყიდულობდა სამარხად და მღვიმეს მინდორიც, შესაძლოა, ასევე გამოუსადეგარი, მოჰყვა. მაგრამ ვერც მდგმური და ვერც ქვეყნის მკვიდრნი ვერ იფიქრებდნენ, რა მოჰყვებოდა მომავალში ამ უბრალო გარიგებას. აქედან ჩანს, რომ აქ განგების ხელი იყო ჩარეული. დღევანდელი მინდორი, რომელიც ასე ადვილად დათმო პატრონმა (მასში ოფლი ჯერ არ ჩაღვრილიყო) და, იქნებ, აბრაამსაც არაფრად სჭირდებოდა, ხვალ შეიძლება, და ასეც მოხდა, გადაქცეულიყო ყანად, სადაც ოფლი დაიღვრებოდა. ჩანს მდგმურმა შეიძინა ის მიწა, საიდანაც უნდა წარმოქმნილიყო ქვეყანა, რომელშიც წუთისოფლის მანძილზე დაიბადებოდნენ მისი შთამომავლები, იშრომებდნენ და დაიმარხებოდნენ როგორც ქვეყნის მკვიდრნი. მანამდე კი აბრაამისთვის სამშობლო ქვეყნის მხოლოდ ვიწრო თვალსაწიერი ჩანდა: «...მინდორი მახფელაში, მამრეს წინ რომ არის, მინდორი და იქ მდებარე მღვიმე, ყოველი ხე, რომელიც კი ამ მინდორზე და მის საზღვრებში დგას ირგვლივ...- (დაბ. 23:17).

   უფრო ადრე აბრაამს ჰქონდა სხვა ხილვა და სიტყვის გამოცხადება. კარვიდან გამოსულმა დაინახა ცაში ვარსკვლავები და ჩაესმა ხმაც, რომელიც ეუბნებოდა, რომ მისი წიაღიდან ურიცხვი ხალხი გამოვიდოდა. ან შეიძლება სწორედ ამ ხმამ გამოიყვანა კარვიდან და ვარსკვლავებისკენ აახედა. მაშინ მან დაინახა ის, რასაც კარავში ანუ თავის თავში ჯერ ვერ იხილავდა, არამედ უნდა ერწმუნა (ვარსკვლავებით სავსე ცის ანალოგია არწმუნებდა)  –  ეს იყო საკუთარი წიაღი, რომელიც მომავლით იყო სავსე, მაგრამ ამ წიაღიდან უნდა გამოსულიყო ჯერ ერთი ვინმე. ეს იყო ისაკი  –  აღთქმული იმ სამი სტუმრის მიერ, რომლებიც ეწვივნენ მას მამრეში, მუხასთან, როცა «კარვის კართან იჯდა დღის პაპანაქებაში- (დაბ. 18:1). ეს კაცები, რომლებიც უფლის ანგელოზები (ანუ მაცნენი) აღმოჩნდნენ, სოდომის დასასჯელად მიდიოდნენ. აი, რა დროს აღუთქვეს ხანგადასულ მასპინძელს მემკვიდრის შობა.

   აბრაამის წინაშე დადგა მისთვის დაუძლეველი, როგორც მამისთვის, პრობლემა. ჰყავდა ორი შვილი  –  ერთი ძე მხევლისა, ისმაელი; მეორე ძე ქალბატონისა, ისაკი, «სიბერის შვილი-. არჩევანი, რომელიც გაუძნელდა მას, ისევ ქალმა  –  სარამ გააკეთებინა. მან უთხრა: «გააგდე ეს მხევალი და მისი შვილი, რადგან ვერ დაიდებს წილს ამ მხევლის შვილი ჩემს შვილთან, ისაკთან ერთად- (დაბ. 21:10). აბრაამმა გულისტკივილით გააკეთა არჩევანი: «მეტისმეტად შეაწუხა აბრაამი ამ ამბავმა თავისი შვილის, ისმაელის გამო- (დაბ. 21:11). გარდა სარას დედობრივი მიკერძოებისა, აქ მთავარი ის იყო, რომ ისაკი ცოლ-ქმრისათვის იყო დანაპირები შვილი, «ძე აღთქმისა-, რომლის გზითაც უნდა შესრულებულიყო აღთქმა ცის ვარსკვლავებივით ურიცხვი შთამომავლობის მოცემაზე. ხომ აშკარად იყო თქმული, რომ აბრაამს  –  თუმცა მას ჰყავდა უკვე პირმშო ისმაელი, «ისაკით დაეწყებოდა შთამომავლობა- (დაბ. 21:12) და არა ისმაელით. «ძე აღთქმისა- უნდა ყოფილიყო შვილი დედოფლისა და არა მხევლისა; და სარასაც ამიტომ შეეცვალა სახელი  –  ერქვა «სარა?-, დაერქვა სარაჰ, რაც აბრაამის თავდაპირველი სამშობლოს ენაზე, ბაბილონურად, ნიშნავდა «დედოფალს-. ამრიგად, უპირატესობა მიენიჭა უმცროსს უფროსის წინაშე, რაც ბედისწერად დაჰყვა აბრაამის მოდგმას ყველა თაობაში  –  უმრწემესის უპირატესობა თითქოს აუცილებელიც შეიქნა.

   ისაკით, «აღთქმული ძით-, უნდა შესრულებულიყო აღთქმა, ვარსკვლავიან ღამეში მიცემული. მასში, როგორც «სიბერის შვილში-, იყო აბრაამის მთელი სასოება, მომავლის იმედი, რადგან ისმაელი განდევნილი და უარყოფილი იყო (თუმცა ითქვა წინასწარმეტყველება, რომ ისიც გახდებოდა ურიცხვი ხალხი, მაგრამ ეს ხალხი არ იქნებოდა «რჩეული ერის-  –  ძველი აღთქმის ისტორიის სუბიექტი). შიში ამ უკანასკნელი იმედის დაკარგვისა, შეიძლება ითქვას, «გასაგნებულია- ერთ საიდუმლოებრივ ეპიზოდში, რომელიც «დაბადების- 22-ე თავშია მოთხრობილი უკიდურესი, ბიბლიური თხრობისათვის ნიშანდობლივი «სიმშრალით-. ამ ეპიზოდში გამოვლინდა ერთხელ კიდევ აბრაამის პიროვნება. ისევე უყოყმანოდ, როგორც მან წინაპართა ქვეყანა მიატოვა უფლის ერთ დაძახილზე და გასწია უცნობი ქვეყნისაკენ, ასევე უყოყმანოდ, სიტყვის უთქმელად შეუდგა უფლის სასტიკი ბრძანების შესრულებას. ამბის მთხრობელმა იცოდა, რომ უფალს აბრაამის გამოცდა სურდა, აბრაამმა კი ეს არ იცოდა. მან გაიარა საშინელი განსაცდელი, როგორიც იშვიათად თუ ვისმე გაუვლია.

   «ამ ამბების შემდეგ იყო, რომ გამოსცადა აბრაამი ღმერთმა და უთხრა: აბრაამ! მიუგო: აქა ვარ. უთხრა: მოჰკიდე ხელი შენს შვილს, შენს მხოლოდშობილს, რომელიც გიყვარს, ისაკს, და წადი მორიას ქვეყანაში. იქ შესწირე აღსავლენ მსხვერპლად ერთ მთაზე, რომელსაც მე გიჩვენებ. ადგა დილაადრიანად აბრაამი, შეკაზმა სახედარი, თან წაიყოლა ორი მსახური ბიჭი და ისაკი, თავისი შვილი; დაჩეხა სამსხვერპლო შეშა, ადგა და წავიდა იმ ადგილისაკენ, რომელიც ღმერთმა მიუნიშნა- (დაბ. 22:1-3). ბიბლიური ავტორი, საზოგადოდ, არ გამოხატავს ადამიანის შინაგან სამყაროს, მის განცდებს. მისი გმირი მდუმარედ დგას ტრაგიკული განსაცდელის წინაშე. არ ბობოქრობს აბრაამიც, ის დუმს, მაგრამ მის დუმილში ცხადდება წუთისოფლის წარმავალობა, სიმყიფე, რაღაც იდუმალის წინათგრძნობაც, გაისმის იობისეული «უფალი იძლევა, უფალს მიაქვს- (იობ. 1:21) და ისიც, რომ  –  იობისავე სიტყვებით  –  «სატანჯველად იბადება ადამიანი-. მთელი ტრაგიზმი ამ ეპიზოდისა იმაში მდგომარეობს, რომ ისაკის სახით ეს ეული მდგმური უცხო ქვეყნისა სწირავდა არა მხოლოდ საყვარელ შვილს, არამედ მთელი თავისი სიცოცხლისა და ცხოვრებისა სასოს, რისთვისაც, როგორც შემდეგ გაირკვა ვარსკვლავიან ღამეში გამოცხადებისას, დატოვა წინაპართა ქვეყანა. რადგან ეს ნანატრი შვილი აღთქმული ქვეყნის ანუ მომავლის ცოცხალი სიმბოლო იყო, რადგან დაპირებული შვილი და აღთქმული ქვეყანა ერთი მომავლიდან აფენდა შუქს მის აწმყოში.

   ამ ღირსშესანიშნავ ეპიზოდს უმართებულოდ იყენებენ თითქოს უძველესი საკულტო პრაქტიკის  –  ადამიანის მსხვერპლშეწირვის ცხოველთა შეწირვით შენაცვლების «ისტორიული- მომენტის საილუსტრაციოდ. ასეთი თვალსაზრისი სრულიად უგულებელყოფს ამ ეპიზოდის ზნეობრივ აზრს. ამავე დროს, იჩქმალება ის ფაქტი, რომ ეს არის განსაკუთრებული შემთხვევა აბრაამის ცხოვრებაში  –  მისი ინდივიდუალური განსაცდელი. უსიტყვო მორჩილება ამ ულმობელი და გაუგებარი მოთხოვნისადმი, ერთი მხრივ, არის რეაქცია ადამის დამღუპველი ურჩობის მიმართ (რაც წითელ ხაზად გასდევს მთელ ბიბლიას), ხოლო, მეორე მხრივ, დასტური აბრაამისა და მისი უფლის მჭიდრო ურთიერთობისა, ღვთისგან მიუტოვებლობისა. ეს ეპიზოდი უნდა გავიაზროთ როგორც ადამიანისა და მისი ღვთის დიალოგის ახალ ფაზაში შესვლა, რაც არ შეიძლება არ ყოფილიყო აღნიშნული ტრაგიკული ნიშნით. თუ ადრე ღმერთი მას ეჩვენება მწყალობელისა და აღმთქმელის სახით, ახლა ევლინება მას თავისი საშინელი სახით, რომელიც თავისი მოულოდნელი მოთხოვნით აუქმებს თავის მიერვე მოცემულ აღთქმას. მაგრამ აბრაამის რწმენის სიძლიერე (ის ითვლება ქრისტიანულ მწერლობაში «რწმენის მამად-) იმაში მდგომარეობს, რომ ის უშიშრად შედის განსაცდელში, უსიტყვოდ ეცდევინება ღმერთს, განიცდის რა ამ საშინელ მოთხოვნას ადრე მიღებული აღთქმის პარადოქსულ გაგრძელებად და, შესაძლოა, განმტკიცებად.

   აბრაამი დაკლავდა ისაკს, სრულადდასაწველ მსხვერპლად აღუვლენდა უფალს და დაკარგავდა ყველაფერს  –  პირმშოსაც, იმ ურიცხვ ხალხსაც, თუმცა მისთვის უცნობს, რომელიც ისაკის მეშვეობით უნდა გამოსულიყო მისი საზარდულიდან; მაგრამ სრულიად მარტოდ მყოფი ადამიანთა შორის, ამ არაადამიანური საქმის ჩამდენი, დარჩებოდა უფლის ახლობლად და მეგობრად (როგორც იწოდა იგი. იხ. 2 ნეშ. 20:7), დარჩებოდა ღვთის ანაბარა, ამ გამოთქმის დასაბამიერი მნიშვნელობით, და თუმცა კრინტი არ დაუძრავს დანითა და ცეცხლით ხელში სამსხვერპლო მთისაკენ მიმავალს, მისი სულის მოძრაობა შეგვიძლია მასავით ღმერთს მინდობილი იობის სიტყვებით გამოვხატოთ: «კიდეც რომ მომკლას, მისი იმედი მაქვს  –  მაინც დავიცავ ჩემს გზებს მის წინაშე. ისიც ხსნა იქნება, რომ უღვთო კაცი არ მივა მის წინაშე- (იობ. 13:15-16).

   დანიელი მოაზროვნე სორენ კირკეგორი, რომელსაც აბრაამის ამ საქციელმა შთააგონა პარადოქსული მოძღვრება ადამიანის ტრაგიზმზე და ხსნაზე, მიმართავს «მამას მრავალთა-, თითქოს განუმარტავდეს მისი ბედის განუმეორებლობას: «ღირსეულო წინაპარო აბრაამ, მორიას მთიდან დაბრუნებულს აღარ დაგჭირდა ქება-დიდება, რათა შენი დანაკარგის გამო ნუგეში გცემოდა; შენ მოიხვეჭე ყველაფერი და შეინარჩუნე ისაკიც. განა ასე არ არის? უფალმა აღარ მოისურვა შენი გამოცდა და შენც შვებით მიუჯექი სუფრას მასთან ერთად შენს კარავში, და ასე გრძელდება უკუნისამდე...-

იაკობი და ესავი

   თუ აბრაამი ის მამაა, რომელსაც დანა ჰქონდა აღმართული შვილის დასაკლავად, ისაკი არის ის შვილი, რომელმაც ადრეულ ყრმობაში საკუთარი ზურგით ზიდა შეშა, მის დასაწველად რომ უნდა დადებულიყო სამსხვერპლოზე. ისაკი უნდა შეწირულიყო ისეთი მსხვერპლშეწირვის წესით, რომელიც ითვალისწინებს მსხვერპლის მთლიანად დაწვას უფლისათვის, როცა მსხვერპლი მთლიანად ეკუთვნის უფალს, კვამლად ადის მისკენ. ეს არის ე.წ. «აღსავლენი- (ებრ. ყოლაჰ) მსხვერპლი. ისაკი უნდა შეწირულიყო, როგორც უფლისადმი აღსავლენი მსხვერპლი. გარკვეული აზრით, აღსავლენი მსხვერპლი ზეგარდმო წყალობის შესატყვისია. შეშაც დაიდო და დანაც აღიმართა მის თავზე. თუმცა მსხვერპლად უფლის მიერ სასწაულებრივ მოვლენილი ვერძი იქნა შეწირული ისაკის სანაცვლოდ, მაგრამ ის ღმერთი, რომელმაც მამას აღარ დაანება შვილის დაკვლა, «შიშის- სახით შთაიბეჭდა მის შეგნებაში და ასე გადავიდა მომდევნო თაობის ცნობიერებაშიც; ყოველ შემთხვევაში, იაკობისთვის მამაპაპეული ღმერთი, რომელიც პირველად აბრაამს გამოეცხადა, არის «ღმერთი მამაჩემისა, ღმერთი აბრაამისა, შიში ისაკისა- (დაბ. 31:42).

   როგორც ვხედავთ, ეს განსაცდელი ისაკის ყრმობაში დაკავშირებულია რელიგიურ გამოცდილებასთან. აბრაამს გამოეცხადა ღმერთი აღთქმის სიტყვებით, ისაკს კი  –  სიკვდილ-სიცოცხლის ზღურბლზე, ბავშვობაში, საშინელი განსაცდელით, როგორიც მხოლოდ მსხვერპლშეწირვის დროს თუ არის შესაძლებელი. ამ ეპიზოდმა სხვა ბეჭედი დაასვა ისაკის პიროვნებას... ის გამოირჩევა აბრაამისაგან და იაკობისაგან პასიურობით, ინიციატივის უქონლობით; მისთვის არ არის დამახასიათებელი აბრაამისა და იაკობის ქმედითობა და, შეიძლება ითქვას, სიცოცხლისუნარიანობა; მის ბედს განაგებენ არა მხოლოდ ღმერთი, მისი შიში, არამედ მშობლები და, შეიძლება ითქვას, შვილებიც კი. საკმარისია გავიხსენოთ მისი ქორწინებისა (დაბ. 24, მამა-პაპის ქვეყნიდან მას მოჰგვრიან ცოლს, მაგრამ მისი ძე იაკობი იმავე ქვეყნიდან თავად მოიყვანს ცოლებს) და შვილებთან ურთიერთობის ეპიზოდები. აშკარაა, რომ მამის  –  აბრაამის ავტორიტეტი უპირატესობს მასზე. ის იყო იარაღი მის ხელში, როგორც მსხვერპლი ღვთისადმი მორჩილებისა და ერთგულების, თვითუარყოფის დასადასტურებლად, რითაც აბრაამის პიროვნებამ პატივი მოიპოვა ღვთის თვალში, ხოლო ისაკი დაიჩრდილა. თუ ისაკზე გადმოდის აღთქმა და კურთხევა, აბრაამის გამო გადმოდის. «გამოეცხდა იმ ღამით უფალი (ისაკს) და უთხრა: მე ვარ აბრაამის, მამაშენის ღმერთი. ნუ გეშინია, რადგან შენთანა ვარ. გაკურთხებ, გაგიმრავლებ შთამომავლობას აბრაამის, ჩემი მსახურის გამო- (დაბ. 26:24). აქედან ჩანს, რომ ისაკი იყო საშუალება, ხიდი, რომლის წიაღ გადასვლით აბრაამი უნდა შექმნილიყო ურიცხვი ხალხის მამამთავრად. შეიძლება ითქვას, რომ მას «მიბარებული- ჰქონდა მხოლოდ თესლი აბრაამისგან, რომ შემდეგ თაობაში (როგორც მოხდა) განხორციელებულიყო აღთქმა. ის არის შუალედური, გარდამავალი რგოლი რჩეული მოდგმის გენეალოგიაში, თითქოს არათავისთავადი, როგორც ამას წარმოაჩენს დანტე ალიგიერი, როცა ის «ჯოჯოხეთის- IV კანტოში ლაპარაკობს ძველი აღთქმის დროს გარდაცვლილთა სულების ამოყვანაზე ჯოჯოხეთიდან; იქ, სხვათაშორის, ნათქვამია, რომ ქრისტემ «ამოიყვანა ისრაელი (იგივე იაკობი) თავისი მამით და თავისი მონაგრით-, მამა ისაკი არც არის სახელდებით ხსენებული, ის თითქოს «მიწერილია- იაკობს, თავის შვილს, მის შთამომავლობასთან ერთად; ამრიგად, თითქოს ისაკი იაკობით არის განსაზღვრული (აქ გვახსენდება ვერგილიუსის «ენეიდას- გმირი ენეასი, რომელსაც მამა ანქიზე ზურგზე მოკიდებული გაჰყავს ალმოდებული ილიონიდან).

   ისაკის არასრულყოფილება, ნაკლულობა გამოიხატა იმაშიც, რომ მართებულად ვერ აირჩია მემკვიდრე, რომელშიც უნდა გადასულიყო «აღთქმის ძეობა- მისი. როგორც აბრაამმა აირჩია, მართალია, სარას შეგონებით და სწავლებით, ისაკი (უკუაგდო რა მხევლის ძე) ასევე ისაკს უნდა აერჩია, მაგრამ მისი არჩევანი გართულებული იყო იმით, რომ მისი ორი ძე  –  ორივენი კანონიერი ცოლის საშოდან იყვნენ გამოსულნი, ტყუპები  –  ესავი და იაკობი, მაშასადამე, ორივენი თავისუფალნი. მაგრამ ჯერ ბუნებამ (ამაში მდგომარეობდა ალბათ ისაკის «ბიოლოგიური- დანაშაული) დაუშვა შეცდომა, როცა ამ ტყუპთაგან პირველად დაიბადა ესავი, რომელიც დაბადებიდანვე ტყავფუჩით იყო შემოსილი  –  ასეთი იყო პირმშო ისაკისა, ხოლო იაკობი იშვა სრულყოფილ კაცად. «დაბადების- 25-ე თავში ამგვარად არის დახასიათებული ეს ორი ძმა: «წამოიზარდნენ ყმაწვილები, შეიქნა ესავი მარჯვე მონადირე, ველების კაცი. იაკობი კი იყო სრული კაცი, კარვებში მცხოვრები- (დაბ. 25:27). როცა იაკობზე, უმცროსზე, ნათქვამია, რომ ის იყო «სრული-, ამით ისიც არის ნათქვამი, რომ ესავი «უსრულია-, თუმცა მისი პორტრეტი საკმაოდ მეტყველებს მისი, როგორც ადამიანის, დაუმთავრებელ ბუნებაზე. ის არის ფაჩვნიერი, როგორც ნახევარკაცი ენქიდუ (იხ. «გილგამეშიანი-) და მისდევს უძველეს საქმიანობას  –  მონადირეობას, მაშინ, როცა მამა-პაპა მწყემსები იყვნენ, თითქოს ის აგრძელებს წინაისტორიული ნებროთის (დაბ. 10:8-9), არა აბრაამის ხაზს. მის საწინააღმდეგოდ იაკობი იშვა როგორც «კარვებში მცხოვრები- ანუ მკვიდრი კაცი («კარავი-, აქ ცხადია, სახლის სინონიმია). სწორედ ასეთი კაცი უნდა ყოფილიყო პირმშო, პირველშობილი ძე, რათა მას მიეღო რჩეული დინასტიის მემკვიდრეობა. მაგრამ, ბუნებამ, როგორც ვხედავთ, შეცდომა დაუშვა, რომ პირველად ესავს გამოაღებინა საშოს კარი. განგებამ, რომელიც ამზადებს «ურიცხვ ხალხს- ერთი წინაპრისაგან, უნდა გამოასწოროს ეს შეცდომა. იმის ნათელ დადასტურებად, რომ «ფაჩვნიერი- ესავი, მონადირე, არ გამოდგებოდა ხალხის ერთ-ერთ წინაპრად, დაბადების 25-ე თავში მოთხრობილია ამბავი, თუ როგორ იყიდა იაკობმა პირმშოება ესავისგან ერთი კერძი შეჭამადის წილ. «მოამზადა იაკობმა შეჭამადი და ესავიც დაბრუნდა ველიდან დაღლილი. უთხრა ესავმა იაკობს: შემახვრეპინე წითელი, ეგ წითელი, რადგან დაღლილი ვარ. ამიტომაც ეწოდა სახელად ედომი (წითური). უთხრა იაკობმა: ახლავე მომყიდე შენი პირმშოება. თქვა ესავმა: სიკვდილის პირას ვარ და რაღად მინდა პირმშოება. უთხრა იაკობმა: ახლავე შემომფიცე. შეჰფიცა და მიჰყიდა იაკობს პირმშოება. მაშინ მისცა იაკობმა ესავს პური და ცერცვის შეჭამადი. ჭამა, სვა, ადგა და წავიდა. არად ჩააგდო ესავმა პირმშოება- (დაბ. 25:29 – 34).

   არაბიბლიურ ტრადიციაში ეს ეპიზოდი განსხვავებული, უფრო შთამბეჭდავი რედაქციით არის წარმოდგენილი. პირმშოებას აქ ცვლის უფლება საფლავზე. იაკობი  –  უმცროსი ძმა უცხოობაში მონაგები ოქროთი გამოისყიდის უფროსისაგან წინაპართა სამარხს. «რად მინდა საფლავი?  –  კითხულობს ესავი  –  ყველგან მოიძებნება საფლავის ადგილი-. ის მიიღებს ოქროს და დატოვებს წინაპართა ქვეყანას. აქ ცხადდება ჭეშმარიტება: ვინც უარს ამბობს წინაპართა საფლავზე, მას აღარ ეკუთვნის ეს ქვეყანა. კაცი მთელი თავისი ახალგაზრდობის ნაჭირნახულევს (ის თოთხმეტი წელიწადი შრომობდა სხვისთვის) გაიღებს იმისთვის, რათა გამოისყიდოს წინაპართა მიწა, მათ საფლავებში განსხეულებული, რომ ეს მიწა მისი საკუთარი მიწა გახდეს, მისი სისხლი და ხორცი, როგორც პირველწინაპრის  –  ადამის მიწა (ადამაჰ), საიდანაც ის აღებული იყო.

   ამ არჩევანში დადასტურდა იაკობის თანდაყოლილი (თუმცა არაბიოლოგიური) ღირსება პირმშოებისა და მკვიდრობის უნარი. როცა «სრული კაცი, კარვებში მცხოვრები- სამარხის უფლებას ყიდულობდა, ის მომავლისკენ იხედებოდა, მაგრამ სიკვდილის წინ (ის უცხო ქვეყანაში კვდებოდა) წარსულში იყო გადასული; ის უანდერძებდა თავის შვილებს: «მივდივარ ჩემს ხალხთან; დამმარხეთ ჩემი მამა-პაპის გვერდით, მღვიმეში... მახფელას მინდორში რომ არის, მამრეს პირდაპირ, ქანაანის ქვეყანაში, აბრაამმა რომ იყიდა ეფრონ ხეთელისგან მინდორთან ერთად საკუთარ სამარხად. იქ დამარხეს აბრაამი და მისი ცოლი სარა, იქ დამარხეს ისაკი და მისი ცოლი რებეკა. იქ დავმარხე მე ლეა... ეს მინდორი და მღვიმე...- (დაბ. 29:29-32). იაკობი ამ სიტყვებით უნებურად განსაზღვრავდა სამშობლოს ცნებას: ის იმეორებდა აბრაამის სიტყვას და საქმეს; მასში ერთი თაობის წიაღ გადმოვიდა სამშობლოს ცოდნა  –  «მინდორი და მღვიმე-  –  ანუ მინდორი და საფლავი, აი, სამშობლო, ადამიანთა სიკვდილ-სიცოცხლის ასპარეზი. «იქ დავმარხე- ამით ეუბნება შთამომავლობას, რომ ისინიც იქ დამარხავდნენ თავისიანებს, რომ ისინი იქ იცხოვრებდნენ და დაიმარხებოდნენ; მახფელას მღვიმე იყო ის აკვანი, სადაც ჩაწვებოდა, თუნდაც უცხოობაში მომკვდარიყო, მისი შთამომავალი. ასეთი იყო ძველი თქმულება ბიბლიის სულისკვეთებით შექმნილი,  –  თუნდაც ათასი წლის შემდეგ. ქვეყნის დასასრულამდე იგორებდა ქვეყნის მკვიდრის თავის ქალა და გორვა-გორვით მაინც მიაღწევდა მახფელას მღვიმეს, «მამრეს პირდაპირ რომ არის-, და შეეხლებოდა წინაპართა ძვლებს. ასეთ შეგნებას ატარებდა უმცროსი იაკობი და არა ესავი  –  რომელიც, როგორც პირმშო, უნდა ყოფილიყო აღთქმის მემკვიდრე.

   იაკობისა და ესავის ამბავი იმეორებს, ერთი მხრივ, აბელისა და კაენის ამბავს, ხოლო მეორე მხრივ, ისაკისა და ისმაელის ამბავს. ყველგან კურთხეულია უმცროსი ვაჟი, რაც ეხმაურება ზღაპრის ეთოსს (არ არის გარკვეული, არსებობს თუ არა ზღაპარი თავისი კლასიკური სახით ძველი აღთქმის ხანაში). უარყოფილია კაენი, უარყოფილია ისმაელი, უარყოფილია ესავი, მაგრამ ესავი  –  პირმშო უყვარს მამას, ისაკს. «უყვარდა ისაკს ესავი, რადგან ნანადირევი იყო მისი საჭმელი...- (დაბ. 25:28). ეს იყო ისაკის სისუსტე, რითაც მას ჰგავს მისი პირმშო ესავი, რომელმაც საყვარელი შეჭამადისთვის დათმო პირმშოება. იმისთვის, რომ იაკობს მიეღო მემკვიდრეობა და კურთხევა მამისაგან, განგებამ ქალის ხელი აამოქმედა. «უყვარდა ისაკს ესავი... ხოლო რებეკას იაკობი უყვარდა-. რებეკამ გადაწყვიტა რჩეული ხალხის მომავალი, როცა მოტყუებით აკურთხებინა ისაკს იაკობი; ისაკის «სისუსტე- ფიზიკურად თვალის ჩინის დაკლებაში გამოიხატა: მამა აკურთხებდა თავის შვილს, მაგრამ ვერ ხედავდა მას. დედის რჩევით იაკობმა ხელები და უბალნო კისერი თიკნის ტყავით დაიფარა, რომ ესავს დამსგავსებოდა, რომელსაც მამისათვის მისი საყვარელი კერძი უნდა მიერთმია. «უთხრა ისაკმა იაკობს: მომიახლოვდი, ხელი მოგისვა, შვილო, მართლა ჩემი შვილი ხარ თუ არა. მიუახლოვდა იაკობი მამამისს, ისაკს, მან ხელი შეავლო და თქვა: ხმა იაკობის ხმაა, ხელები კი ესავის ხელებია. ვერ იცნო, რადგან ხელები თავისი ძმის, ესავის ხელებივით ბანჯგვლიანი ჰქონდა, და აკურთხა იგი- (დაბ. 27:21-23). იაკობი ესავად გარდაისახა, ისაკის საყვარელ შვილად, რომ მიეღო კურთხევა. ამრიგად, აღსრულდა ნება არა ისაკისა, არამედ ნება განგებისა, რომელიც ეძებდა რჩეული ხალხის უკეთეს წინაპარს და არჩევანში, როგორც აბრაამის დროს, დედაკაცს ჰქონდა გადამწყვეტი ხმა.

   ერთი მნიშვნელოვანი თვისება ჩანს იაკობის პიროვნებაში, რაც შემდეგ მის უმრწემეს ძეში  –  იოსებში გადადის მემკვიდრეობით. მართალია, იაკობი მამისაგან იღებს აუცილებელ კურთხევას (რომელიც ფაქტიურად აბრაამისგან მოდის), მაგრამ ის თავიდან იწყებს ყველაფერს, თითქოს არც ჰყოლოდეს წინაპარი. შეიძლება ითქვას, ის თავისი აქტივობით სჭედს საკუთარ ბედს, როცა ერთი არგნის ამარა გადის მამის სახლიდან იმ მიზეზით, რომ გაეცალოს მოტყუებული, კურთხევადაკარგული ესავის რისხვას. ის, უპირველეს ყოვლისა არის მსხემი  –  სახლიდან გასული, უცხო ქვეყანაში დავაჟკაცებული, მსგავსად უმცროსი ვაჟიშვილისა, რომელიც გამარჯვებული და დოვლათით სავსე ბრუნდება შინ. ის, დედის შვილი უპირატესად, ვიდრე მამისა, გააგზავნა დედამ ხარანში თავის ძმასთან, ლაბანთან, რათა ესავის შურისძიებისაგან დროებით დაეფარა თავი. მამამ კი იმ მიზნით გაგზავნა ხარანს, რომ წინაპართა ჩვეულებისამებრ იქაური ქალი  –  სანათესაოდან მოეყვანა ცოლად. «ადექი და წადი შუამდინარეთში, დედაშენის მამის ბეთუელის, სახლში და მოიყვანე იქიდან ცოლად დედაშენის ძმის, ლაბანის ასული. ყოვლადძლიერი ღმერთი გაკურთხებს, ნაყოფიერს გაგხდის, გაგამრავლებს და ხალხთა კრებულის მამამთავარი შეიქნები. მოგვცემს აბრაამის კურთხევას შენ და შენს შთამომავლობას შენთან ერთად, რათა დაიმკვიდრო შენი მდგმურობის ქვეყანა, რომელიც აბრაამს მისცა ღმერთმა- (დაბ. 27:2-4). როგორც ვხედავთ, იაკობს თან სდევს განსაკუთრებით აბრაამის კურთხევა, მაგრამ მას თან ახლავს, როგორც ირკვევა მომავალში, «ღმერთი აბრაამისა და შიში ისაკისა-, რომელიც შეუცთომლად წარმართავს მის ნაბიჯებს. გზად მიმავალს, მას ჰქონდა ისეთი გამოცდილება, როგორიც არ შეიძლება ჰქონოდა მის ძმას ესავს, «ველების კაცს-. მართალია, არა ცხადში, როგორც ჩვეულებრივ ღმერთი ეცხადებოდა აბრაამს და ესაუბრებოდა, მასაც ჰქონდა ჩვენება ღვთისა სიზმრად, როცა ერთ უდაბურ ადგილზე ჩაეძინა. «ესიზმრა,  –  მიწაზე კიბე დგას და თავით ცას სწვდება; უფლის ანგელოზები ადი-ჩამოდიან კიბეზე. აჰა, უფალი დგას კიბეზე და ეუბნება: მე ვარ უფალი, ღმერთი აბრაამისა, მამაშენისა, და ღმერთი ისაკისა. ეს მიწა, რომელზედაც წევხარ, შენთვისა და შენი შთამომავლობისათვის მომიცია... აჰა, შენთანა ვარ და ყველგან დაგიფარავ, სადაც კი წახვალ, კვლავ დაგაბრუნებ ამ მიწაზე, არ მიგატოვებ, ვიდრე არ აგისრულებ ყველაფერს, რაც გითხარი. გამოიფხიზლა იაკობმა ძილისაგან და თქვა: ნამდვილად უფალია ამ ადგილას, მე კი არ ვიცოდი! შეშინდა და თქვა: რა საშიში ყოფილა ეს ადგილი! სხვა რა უნდა იყოს, თუ არა უფლის სახლი. ეს ცათა კარიბჭეა! ადგა დილაადრიანად იაკობი, აიღო ლოდი, სასთუმლად რომ ედო, აღმართა სვეტად და ზედ ზეთი დაღვარა...- (დაბ. 29:12-18). ასეთი გამოცდილება შეიძლება მხოლოდ მამამთავარს ჰქონოდა, ისეთ კაცს, რომელიც აფუძნებს არა მხოლოდ ახალ შთამომავლობას, არამედ რელიგიას (ასევე წმიდა მიწაზე მოხვდა სინაის მთაზე ასული მოსე  –  მამა-პაპის ღმერთის აღმდგენელი და გამახსენებელი თავისი ხალხისათვის).

   მეორე განსაცდელი იაკობს მოევლინა, როცა ის ორი ცოლით, ორი მხევლით და თერთმეტი შვილითურთ უკან ბრუნდებოდა. მდინარე იაბოკის ფონთან, როცა გაღმა გადაიყვანა თავისი მონაგარი, მას შეება უფლის ანგელოზი, რომელსაც სძლია იაკობმა. «მარტო დარჩა იაკობი და ერკინებოდა მას კაცი ვინმე გათენებამდე. როცა შეატყო, რომ ვერ ერეოდა, შეეხო იგი მის თეძოს სახსარს, და ეღრძო იაკობს თეძოს სახსარი მასთან შერკინებისას. უთხრა: გამიშვი, უკვე თენდება. უთხრა: არ გაგიშვებ, სანამ არ მაკურთხებ. უთხრა: რა გქვია? მიუგო: იაკობი. უთხრა: ამიერიდან აღარ ითქვას შენს სახელად იაკობი, არამედ ისრაელი, რადგან ღმერთს და ადამიანებს შეებრძოლე და სძლიე. ჰკითხა იაკობმა: მითხარი შენი სახელი. უთხრა: რისთვის მეკითხები სახელს? და იქვე აკურთხა. უწოდა იაკობმა იმ ადგილს სახელად ფენუელი, რადგან თქვა: პირისპირ ვიხილე ღმერთი და გადავრჩი. ამოუვიდა მზე როგორც კი ფენუელს გასცდა. და კოჭლობდა იგი ცალი თეძოთი- (დაბ. 32:24-31).

   ძველი აღთქმის ამ ღირსშესანიშნავ ადგილს მიიჩნევენ ღმერთმებრძოლობის იდეის ერთ-ერთ უძველეს დადასტურებად. მაგრამ ეს აზრი არ არის მართებული. ამ ეპიზოდის ავტორს, ან იმას, ვინც ეს თქმულება ხალხის პატრიარქზე შეიტანა ერის ისტორიაში, არ ამოძრავებდა ეს იდეა. იაკობი აქ გადის გამოცდას, ის იცდება როგორც ხალხის მამამთავარი. აქ ჩანს იაკობის უშიშრობა, «ვითარცა უხორცოსი- (ის ხომ უხორცო ანგელოზს ებრძოდა), შეუპოვრობა, რომლის ბადალი სულიერ-ზნეობრივ სფეროში გამოიჩინა მრავალტანჯულმა იობმა (იხ. იობის წიგნი), როდესაც მან ღმერთს გაუმართა სასამართლო და გამართლდა. ეს მომენტი გამომდინარეობს ძველი აღთქმის თეოლოგიიდან, მისი საერთო ღვთისშემეცნებითი იდეოლოგიიდან, ისევე, როგორც იაკობის სიტყვები ბრძოლის ადგილის სახელდების შემდეგ: «პირსპირ ვიხილე ღმერთი და გადავრჩი-.

   იაკობს მუდამ ახლავს ღვთის დავლათი, ის უფლის ხელშენახებია, რისი ნიშანიც არის მისი კოჭლობა. დავლათი ახლავს მას გზაში, შრომაში, ადამიანებთან ურთიერთობაში, კერძოდ, ანგარიშსწორებაში, როცა გონიერებით სძლია თავის ცბიერ სიმამრს ლაბანს, რომელიც თოთხმეტი წლის განმავლობაში ატყუებდა მას. ეს თოთხმეტი წელიწადი განსაკუთრებულია მის ცხოვრებაში; გარდა იმისა, რომ ეს არის უცხოობაში გატარებული წლები მოთმინებისა და სიყვარულისა. იაკობი ბიბლიის ერთადერთი პერსონაჟია (ყოველ შემთხვევაში, ის ამით განსხვავდება სხვა მამამთავრებისაგან), რომელიც ავლენს სიყვარულის ძლიერ გრძნობას, თუმცა ეს ამბავი  –  ამბავი მისი სიყვარულისა რახელისადმი, ბიბლიური სტილისამებრ, საკმაოდ ძუნწად არის მოთხრობილი.

   აბრაამიდან იაკობამდე ბიბლია ერთი ოჯახის ისტორიას, თავგადასავალს მოგვითხრობს. იაკობის ხანა გარდამავალი ხანაა  –  მისი თორმეტი შვილი მისი ოჯახის წევრებიც არიან და ამავე დროს მომავალი ერის სურათია მათში მოცემული. იაკობი ანუ ისრაელი არის უშუალო წინაპარი ხალხისა, რადგან სწორედ მისი წიაღიდან («საზარდულიდან-) გამოსულმა თორმეტმა ძემ შეადგინა ებრაელთა ტომი, რომელიც ბიბლიურ მატიანეებში ატარებს ისრაელიანთა, ისრაელის ძეთა (ბენ ისრაელ) სახელს. ასევე «იაკობის სახლი- დამკვიდრდა მთელი ერის, მისი განუყოფელი და თანაც დანაწილებული სხეულის სახელწოდებად («ასე უთხარი იაკობის სახლს და ძეთა ისრაელისა...-). იაკობმა არა მხოლოდ შვა ისინი, არამედ დაუსაზღვრა მათ  –  თითოეულს საკუთარი ბედი, როცა «თითოეული მისი კურთხევით აკურთხა-. ამ კურთხევებში გამოჩნდა მათი წარსული და გამოისახა მომავალიც, როგორიც უნდა ყოფილიყვნენ ისინი, და რა ადგილი უნდა სჭეროდა თითოეულ მათგანს თორმეტტომოვანი ერის სხეულში.

ძეთა კურთხევა

   «მოუხმო იაკობმა შვილებს და უთხრა: შეიკრიბეთ, რომ გაგიმხილოთ, რა შეგემთხვევათ მომავალ დღეებში. თავი მოიყარეთ და ისმონეთ, იაკობის ძენო! ისრაელს, მამათქვენს, უსმინეთ!

   რეუბენ! პირმშო ხარ ჩემი, ძალი ჩემი და სათავე ჩემი კაცობისა, შეუდრეკელი და შეუპოვარი. ზღვასავით ბობოქარობ, მაგრამ არ აღზევდები, რადგან ახვედი მამის საწოლზე, მაშინ შებღალე ჩემი სარეცელი.

   სიმონ და ლევი! ღვიძლი ძმები, ძალადობის ჭურჭელია მათი გული! მათ თათბირზე ნუმც მისულა სული ჩემი, მათ საკრებულოს ნუმც ზიარებულა ღირსება ჩემი! რადგან რისხვით მოკლეს კაცი და ბოროტი ნებით გამოძარღვეს ხარი. წყეულიმც იყოს მათი რისხვა, რადგან შეუპოვარია, და მათი გულისწყრომა, რადგან სასტიკია! დავაქუცმაცებ მათ იაკობში და მიმოვფანტავ ისრაელში.

   იუდა! გადიდებენ ძმები; მტრების ხერხემალს დათრგუნავ ხელით. გეთაყვანებიან მამაშენის ნაშიერნი. ლომის ბოკვერია იუდა! წამომართულხარ, შვილო, ნადავლით ხელში. წაიხარა, გაწვა ლომივით, ვინ გაბედავს მის წამოგდებას? არ წაერთმევა კვერთხი იუდას, არც არგანი ფერხთა შუიდან, ვიდრე არ მოვა მისი მფლობელი და ის იქნება ხალხების სასო. ვაზზე უბია თავისი ჩოჩორი, ვენახის ლერწზე  –  თავისი ვირის ნაშიერი; ღვინოში რეცხავს თავის სამოსელს და ყურძნის სისხლში  –  თავის ტანსაცმელს. თვალები მისი  –  ღვინის უწითლესი, კბილები მისი  –  რძის უთეთრესი.

   ზებულონი ზღვის პირას იმკვიდრებს, ნავსაყუდელთან ექნება სადგომი, ციდონს მისწვდება საზღვარი მისი.

   ისაქარი  –  ძვალმსხვილი ვირი, ბაკში მწოლარე. ხედავს, კარგია მოსვენება, მიწა  –  საამური. ქედი წაუხრია ტვირთის წასაღებად, ხარკისთვის შრომობს.

   დანი  –  მსაჯული თავისი ხალხის, როგორც ერთი შტო ისრაელისა. გველი იქნება დანი გზაზე, უნასი  –  ბილიკზე, დამგესლავი ცხენის ქუსლისა, გადაექანება უკან მხედარი...

   გადს მოადგებიან ურდოები, თავადაც კვალში ჩაუდგება.

   აშერისგან  –  პური ნოყიერი და გასცემს იგი სამეფო ნუგბარს.

   ნაფთალი ფეხმარდი ირემი, სასიკეთო სიტყვათა მომტანი.

   ნაყოფიერი ნერგი იოსები, ნაყოფიერი ნერგი, წყაროსპირს დარგული, რტოებით გალავანზე გასული. გაამწარეს, დაისრეს, მტრობდნენ მოისარნი. შეურჩა მშვილდის ძლიერება, არ მოსდუნებია ხელის ძარღვები, იაკობის ღმერთისგან ძალამოცემული. აქედან არის მწყემსი, კლდე ისრაელის. მამაშენის ღმერთი შეგეწიოს და გაკურთხოს ყოვლადძლიერმა ზეცათა კურთხევით ზეგარდმო, უფსკრულის კურთხევით, ქვეგანრთხმულისა, ძუძუთა და საშოს კურთხევით, მამაშენის კურთხევით, რომელიც უფრო ძლიერია, ვიდრე კურთხევა ჩემი მშობლებისა, ვიდრე მადლი საუკუნო მთათა. იყოს ეს იოსების თავზე და ძმათაგან გამორჩეულის თხემზე.

ბენიამინი მგელია მტაცებელი, დილით ჭამს, საღამოთი იყოფს ნადავლს.

   ყველა ესენი ისრაელის თორმეტი რტოა. ეს უთხრა მათმა მამამ, როცა აკურთხა ისინი, თითოეული მისი კურთხევით აკურთხა- (დაბ. 49:1-28).

გზა უდაბნოში. მოსე

   აბრაამის მოდგმისაგან, საკუთრივ, იაკობის ძეთაგან, შექმნილი ერის თავგადასავალში ცენტრალური ადგილი უჭირავს ეგვიპტიდან გამოსვლას. ამას მოგვითხრობს ბიბლიის მეორე წიგნი  –  «წიგნი გამოსვლისა-. ეგვიპტიდან გამოყვანა ხალხისა არის ბიბლიური ღმერთის ძირითადი ქმედება; ეს იგივე ღმერთი იყო, რომელმაც სამყარო შექმნა და გამოეცხადა ხალხის მამა-პაპას; იგივე ღმერთი, რომელიც იღწვოდა თავდაპირველად, როცა «ცას და მიწას ქმნიდა-, აცხადებს თავს ხალხის ისტორიაში მისი ცხოვრების გადამწყვეტ ჟამს, რითაც ის ძირეულად განსხვავდება ქანაანელთა ბაალისაგან, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ ბუნებაში მოქმედებს, ხშირად როგორც მისი ტყვე, დამორჩილებული წელიწადის ბრუნვას.

   როგორ მოხვდა ძველი აღთქმის ხალხი ეგვიპტეში? ეს შემთხვევა დაკავშირებულია იაკობის უმცროსი ვაჟის  –  იოსების განსაკუთრებულ ბედთან, რომელიც თავისი უჩვეულობით ამოვარდნილია ბიბლიური პატრიარქალური ყოფიდან. მაგრამ, გარკვეული აზრით, ის თავისი დაცემისა და აღზევების რიტმით წარმოსახავს იაკობის სახლის საერთო ბედს. იოსები იყო იაკობისა და რახელის პირმშო, იმ ქალისა, ვისთვისაც იაკობმა გაწირა საუკეთესო წლები  –  თოთხმეტი წელი ემსახურა თავის ცბიერ სიმამრს. თუ ისაკი იყო აბრაამის აღთქმის შვილი, იოსები იყო იაკობის სიყვარულის შვილი. ეს კი განსაკუთრებულ მდგომარეობაში აყენებს მას: მამის გადამეტებული სიყვარულის გამო ათი ძმა შურით აღიძვრება იოსების მიმართ. ამას ისიც ემატება, რომ თავისი ბუნებითი სიწრფელითა თუ ნორჩი ასაკისათვის ჩვეული გულუბრყვილობით ის ყველას გასაგონად ყვება სიზმრებს, რომლებიც მეტისმეტად გამჭვირვალე სიმბოლიკით (ისე, რომ ახსნაც არ სჭირდება) მოასწავებენ მის განსაკუთრებულ ხვედრს და გამორჩეულობას დანარჩენ ძმებს, სხვა დედის შვილებს შორის.

   «დაესიზმრა იოსებს სიზმარი და უამბო თავის ძმებს და კიდევ უფრო შეიძულეს ის ძმებმა. უთხრა მათ: მოისმინეთ ეს სიზმარი, რომელიც მესიზმრა. აჰა, ძნებს ვკონავთ შუაგულ ყანაში. აჰა, წამოდგა ჩემი ძნა და აღიმართა, გარსშემოადგნენ თქვენი ძნები და თაყვანისცეს ჩემს ძნას. უთხრეს ძმებმა: ნუთუ ჩვენზე იმეფებ? ნუთუ პატრონად გაგვიხდები? და კიდევ უფრო შეიძულეს იგი მისი სიზმრისა და სიტყვების გამო. კვლავ დაესიზმრა სხვა სიზმარი და უამბო ძმებს და უთხრა: აჰა, მზე და მთვარე და თორმეტი ვარსკვლავი მცემენ თაყვანს. უამბო მამას და ძმებს და გაკიცხა ის მამამ და უთხრა: რა არის ეს სიზმარი, რომ დაგესიზმრა? ნუთუ მე და დედაშენი და შენი ძმები უნდა გეახლოთ და თაყვანი გცეთ?...- (დაბ. 37:5-11). არ შეიძლება აქ არ გავიხსენოთ ერთი კოლხური მითოსური შინაარსის ლექსი, რომლის გმირი თითქოს იოსების სიზმარს მღეროდეს: «მზე დედაა ჩემი, მთვარე მამა ჩემი, მოჩახჩახე ვარსკვლავები და და ძმაა ჩემი-.

   ბოლოს ძმებმა სამწყესურში, მამისაგან შორს, მოიხელთეს იოსები და მიჰყიდეს ეგვიპტეში ჩამავალ ვაჭრებს. მისი ჭრელი სამოსელი, მამის ნაჩუქარი, თხის სისხლში ამოსვარეს და მიუტანეს იაკობს, რომელმაც «იცნო კვართი და თქვა: ჩემი შვილის კვართია! ნადირს შეუჭამია, ნადირს დაუგლეჯია იოსები! ტანზე შემოიხია იაკობმა, ჯვალო შემოირტყა წელზე და დიდხანს გლოვობდა შვილს- (დაბ. 37:33-34).

   თუ შთამომავალთაგან ვისმე გადაეცა მამა-პაპის დავლათი,  –  ჯერ აბრაამისა, რადგან ის სვიან კაცად ითვლებოდა (დაბ. 23:6) და მერე თავად იაკობისა,  –  ეს იოსები იყო. იოსების დავლათი, პირველ ყოვლისა, იმაში გამოვლინდა, რომ ის ბოროტება, რაც ძმებმა უყვეს, სასიკეთოდ შემოუტრიალდა მას (როგორც ზღაპრის ობოლს, რომელსაც დედინაცვლისგან მიყენებული სატანჯველი სადედოფლოდ ამზადებს) და მთელ მოდგმას  –  ისრაელს. «უფალი იყო იოსებთან და ყველაფერში ხელი ჰქონდა მომართული- (დაბ. 39:2). და გადაკარგეს შურიანმა ძმებმა შორეულ ქვეყანაში (ჯერ ჭაში ჩააგდეს, რომ იქიდან ვეღარ ამოსულიყო), რომ უკან ვეღარ დაბრუნებულიყო, მკვდრებში აგულებინეს მისი თავი მამას, რომელსაც «არ სურდა ნუგეში და ამბობდა: მგლოვიარე ჩავალ ჩემს შვილთან შავეთში- (დაბ. 37:35). ეგვიპტეშიც თითქოს სამუდამოდ გამოკეტეს დილეგში უდანაშაულოდ, ცილდაწამებული, რომ დღის სინათლე ვეღარ ეხილა, მაგრამ ის აღდგა მკვდრეთით უცხო მხარეში, ეგვიპტეში, აღზევდა და მისი ხელმწიფის (ფარაონის) მარჯვენა ხელი შეიქნა. იოსები დავლათმა იხსნა, რომელიც მისი მამა-პაპის ღვთისაგან იყო მასზე გადმოსული; მაგრამ მას ჰქონდა ერთი თვისება, რომელიც მხოლოდ მას ეკუთვნოდა. იოსები იყო ერთადერთი ძველი აღთქმის ადამიანთა შორის, რომელიც ახორციელებდა მაღალზნეობრივ პრინციპს, შემდგომ ქრისტიანობის ქვაკუთხედად ქმნილს  –  «გიყვარდეს მტერნი თქვენნი და კეთილსა უყოფდით მოძულეთა თქვენთა-. მსოფლიო შიმშილობის დროს ეგვიპტეში პურის საშოვრად ჩასულ ძმებს, რომელთაც ის გაყიდეს, იოსები  –  ეგვიპტის გამგებელი ეუბნება: «ამიერიდან ნუღარ წუხხართ და ნურც რისხავთ თქვენს თავს, რომ აქ გამყიდეთ...- (დაბ. 45:5). იოსებმა აპატია ძმებს დანაშაული თავისი პიროვნული გულმოწყალების ძალით, თუმცა ეს პატიება აუცილებელიც იყო, ისევე, როგორც აუცილებელი გამოდგა მისი ეგვიპტეში გადაკარგვა. «თქვენ ბოროტი განიზრახეთ ჩემთვის,  –  ეუბნება ძმებს,  –  ხოლო ღმერთმა სიკეთედ მოაქცია, რათა ისე მომხდარიყო, როგორც მოხდა: მრავალი ხალხის სიცოცხლე ეხსნა- (დაბ. 50:20). ასე გადაეჭდო ერთმანეთს იოსების პიროვნული ბედი და იაკობის სახლის ანუ მთელი ხალხის ბედი. «თქვენი სიცოცხლის სახსნელად გამომგზავნა ღმერთმა.  –  ეუბნებოდა შეხვედრისას ძმებს, როცა თავი გამოუცხადა.  –  ...გამომგზავნა ღმერთმა თქვენს წინაშე, რომ გიხსნათ ამ ქვეყნად, სიცოცხლე შეგინარჩუნოთ და მოგიტანოთ დიდი სახსარი...- (დაბ. 45:5-7). იოსებმა ჩაახედა ძმები განგების სადუმლოში და ამით წარხოცა მათ შეგნებაში ძველი დანაშაული და სამომავლო იმედი ჩაუნერგა, სასო იმისა, რომ მამა-პაპისადმი ღვთისგან მიცემული აღთქმა არ გაცუდდებოდა.

   ეგვიპტეში ჩასვლით, სადაც ის სიცოცხლის სახსარს ეძებდა, გამრთელდა იაკობის სახლი: ძმებმა კვლავ ჰპოვეს მათგან განწირული ძმა, მამას დაუბრუნდა მკვდრეთით აღმდგარი საყვარელი შვილი. ძმების შეხვედრის და შერიგების სცენა უნიკალურია; ის ესქატოლოგიურ ჟღერადობას იძენს, როგორც «გილგამეშიანის- აფორიზმი «განა სამუდამოდ იყრებიან ძმები?- ან ფსალმუნის «ეჰე, რა კარგია, რა საამურია ძმათა დამკვიდრება ერთად!- (ფს. 132:1).

   ბიბლიურ მსოფლგანცდაში პარადოქსულად აისახა ეგვიპტის მოვლენა: ეგვიპტე რომ არა, სადაც იოსებმა პურის მარაგი შექმნა, შიმშილით ამოწყდებოდა იაკობის სახლი. მაგრამ ეგვიპტეში სიცოცხლის სახსრის საძიებლად ჩასული იაკობის სახლი, რომელიც რამდენიმე თაობის შემდეგ უკვე აღარ იყო ერთი ოჯახი, არამედ მთელი ხალხი, თორმეტი ტომისაგან შემდგარი, დაიმონა ეგვიპტემ. თუმცა ის ხომ ეგვიპტეში გადაურჩა ფიზიკურ გადაშენებას და აქვე შეიქნა მრავალრიცხოვან ერად, თანახმად აღთქმისა.

   ზნეობრივ პარადოქსზეა აგებული იოსების თავგადასავალი. მისი რჩეულობა, სიკეთე და გულწრფელობა ხდება უცხო მხარეში გადაკარგვისა და ტანჯვის მიზეზი. ეგვიპტის დილეგი (როგორც ზოგადად ეგვიპტე), სადაც ის ჩააგდეს, გახდება მისი აღზევების საწყისი, შეიძლება ითქვას, მეორედ შობის ადგილი და, რამდენადაც ღრმა იყო დაცემა, იმდენადვე მაღალი იყო აღზევება. ეს რიტმი პოულობს რელიგიურ-ფილოსოფიურ განზოგადებულ გამოხატულებას ერთ ებრაულ სიმღერაში: «რისთვის, რისთვის ილტვის სული უფსკრულებიდან მწვერვალებისაკენ? რისთვის, რისთვის ილტვის სული მწვერვალებიდან უფსკრულებისკენ?- იაკობის სახლი  –  ისრაელი გამრავლდა აღთქმისაებრ, მაგრამ ეს გამრავლება ხდება მიზეზი მისი სატანჯველისა. ეგვიპტელი ჩაგრავს თავის ქვეყანაში გამრავლებულ უცხოთესლს, «მაგრამ რაც უფრო ჩაგრავდნენ, მით უფრო მრავალრიცხოვანი ხდებოდა და ვრცელდებოდა ხალხი...- (გამ. 1:12). ჩაგვრამ გააძლიერა გამრავლების იმპულსი  –  გადარჩენის ერთადერთი სახსარი ამ უცხო ქვეყანაში. მაგრამ ხალხის ისტორიის ამ მომენტში მთავარი ის იყო, რომ ამ დროს აღდგა დაკარგული ღვთის შემეცნება, რაც საერთო გააზრებით ერის თვითგამორკვევის შესატყვისია. უკიდურეს გასაჭირში ხალხს აღმოხდა კვნესა და მათი მამა-პაპის ღმერთმა მოძებნა ისინი უცხო ქვეყანაში. «მოესმა ღმერთს მათი კვნესა და გაიხსენა ღმერთმა აბრაამთან, ისაკთან და იაკობთან დადებული აღთქმა. მოხედა ღმერთმა ისრაელიანებს და იცნო ისინი ღმერთმა- (გამ. 1:24-25).

   ამ დროს გამოჩნდა ერის წინამძღოლი და სჯულმდებელი მოსე და გაჩნდა ეგვიპტიდან გასვლის იდეა, როგორც ერის ხსნის ერთადერთი სახსარი. მართალია, ღმერთმა გაიხსენა თავისი ხალხი და იცნო უცხო ქვეყანაში, მაგრამ იმისთვის, რომ ხალხს ეცნო თავისი ღმერთი, ხალხი უნდა გასულიყო ეგვიპტიდან და მის გარეთ უნდა ეცა თაყვანი მისთვის. ეს იქნებოდა ეგვიპტიდან  –  ფარაონის ხელიდან დაღწევის საბაბი და, ამავე დროს, ღვთის შემეცნების პირობაც: თავისი ღმერთი ხალხს უნდა ეხილა წმიდა, ხელუხლებელ, ფეხდაუდგმელ მიწაზე და არა ბილწი ღმერთებით აღსავსე ეგვიპტეში. ასეთი ადგილი იყო უდაბნო.

   «მწყემსავდა მოსე თავისი სიმამრის, მიდიანელი მღვდლის, ითროს ცხვარს. წაასხა ცხვარი შუაგულ უდაბნოში და მიადგა ღვთიურ მთას  –  ხორებს. გამოეცხადა უფლის ანგელოზი ცეცხლის ალად შუაგულ მაყვლოვანში. ხედავ, ცეცხლი უკიდია მაყვლოვანს, მაგრამ არ იწვის მაყვლოვანი. თქვა მოსემ: მივალ, ვნახავ ამ დიდებულ სანახავს, რატომ არ იწვის მაყვლის ბუჩქი. დაინახა უფალმა, რომ მოდის მოსე სანახავად და დაუძახა ღმერთმა შუაგულ მაყვლოვანიდან: მოსე! მოსე! მიუგო: აქა ვარ. უთხრა (უფალმა): ახლოს ნუ მოხვალ. გაიძვრე ფეხსამოსი, რადგან ეს ადგილი, სადაც შენ დგახარ, წმიდა მიწაა...- (გამ. 3:1-5). ასე შემოვიდა უდაბნო ხალხის ცხოვრებაში, მის ცნობიერებაში, მის მსოფლგანცდაში, მის რელიგიაში. «გაუშვი ჩემი ხალხი, რომ დღესასწაული გამიმართონ უდაბნოში- (გამ. 5:1), მოსეს პირით უთვლიდა ხალხის ღმერთი ფარაონს, რომელსაც არ უნდოდა ხალხის გაშვება ეგვიპტის ტყვეობიდან.

   ეს უდაბნო, სადაც აღმართული იყო სინაის მწვერვალი ხორები  –  ღვთის გამოცხადების ადგილი, აუცილებლად უნდა გაევლო ეგვიპტიდან გამოსულ ხალხს. ის უნდა მისულიყო თავის ქვეყანაში არა იმ საქარავნო გზით, რომლითაც ჩაიყვანეს ეგვიპტეში გასაყიდად ტყვე იოსები ან რომლითაც დამშეული იაკობის სახლი ჩადიოდა, არამედ უდაბნოს უკაცრიელი გზით და ამაში დიდი აზრი იყო ჩამარხული. უდაბნო იყო არა უბრალოდ გზა, რომელიც გაიარა სამშობლოსკენ მიმავალმა ხალხმა, არამედ მთელი ეპოქა მის ისტორიაში. ხალხის ისტორიულ შეგნებაში ის ჩაბეჭდილია როგორც ადგილი და ხანა, სადაც და როდესაც ხალხი იშვა, ჩამოყალიბდა და შედუღდა ერთიან ერად. ეგვიპტიდან ამოვიდა ბრბო, ჭრელი ხალხი, რომელმაც არ იცოდა ღმერთი და დავიწყებული ჰქონდა თავისი წარსული,  –  უდაბნოში «მას ჟამს- კი იშვა ხალხი თავისი რჯულით და წარსულით; ეგვიპტიდან ამოვიდა დამონებული ხალხი,  –  უდაბნოში კი იშვა თავისუფალი ხალხი. ეს პერიოდი, რომელიც უძველეს საგაზაფხულო დღესასწაულს შეერწყა, სიყმაწვილის ხანად აისახა ხალხის ცნობიერებაში. უდაბნოში გატარებული სიყმაწვილის ხატი ცოცხლდება წინასწარმეტყველთა ნაქადაგარში, როცა მათ ხალხის მომავალ ბედზე უხდებოდათ ქადაგება. «აჰა, დავიყოლიებ მას, უდაბნოში წავიყვან და მოვინადირებ მის გულს. იქ მივცემ ვენახს და ყაქორის (მწუხარების) ველს იმედის კართან. და იქ იმღერებს ის, როგორც თავის ყმაწვილქალობისას, როცა ეგვიპტელთა ქვეყნიდან გამოდიოდა- (ოს. 2:16-17). ღვთისა და მისი რჩეული ერის ურთიერთობა უდაბნოში მეფე-დედოფლური საქორწინო ურთიერთობით დაიწყო. უფალი  –  მეფე, პერიოდულად ახსენებს თავის ხალხს  –  დედოფალს წინასწარმეტყველთა პირით მისი ცხოვრების გაზაფხულს, როცა პირველად გაინასკვა მათი კავშირი. «მე მახსოვს შენი ყმაწვილური ერთგულება, პატარძლური სიყვარული, როცა უდაბნოში  –  დაუთესველ მიწაზე მომყვებოდი...- (იერ. 2:1). მართალია, უდაბნო მწირი და უკაცრიელი იყო, მაგრამ ის იდეალური ქვეყნის ხატი შეიქნა, რადგან მასში იმ ხანას ხედავდნენ, როდესაც ისრაელი ღვთის წინამძღოლობით შეუცდომლად დადიოდა და ცხოვრობდა; ის იყო სასწაულთა ხანა, როდესაც მათ შეეძლოთ ეთქვათ,  –  მაშინ ჩვენს შორის იყო... «უფალი, რომელმაც ეგვიპტიდან ამოგვიყვანა, გვატარებდა უდაბნოში  –  შიშველ და დამსკდარ მიწაზე, გვალვიან და პირქუშ ქვეყანაში, სადაც კაციშვილს არ გაუვლია, სადაც ძეხორციელს არ უცხოვრია- (იერ. 2:6). ამ დროს უფალს ის «ხელში ჰყავდა აყვანილი და დიდხანს დაატარებდა, როგორც შვილს დედა- (ეს. 63:9). ამ დროს ხალხს აწვიმდა ზეციური პური  –  მანანა (ებრ. მან), სახე სულიერი საზრდოსი და მაშინ გადმოიცა რჯული და დაიდო ხელახალი აღთქმა განთავისუფლებულ ხალხთან.

   მაინც რეალურად უდაბნოში გატარებული ორმოცი წელიწადი (ერთი თაობის განმავლობა) მძიმე, სასტიკი განსაცდელი იყო ხალხისათვის, რომელიც მიჩვეოდა «მონობის სახლში- უსაფრთხო და მაძღარ ცხოვრებას. მას ზურგი უნდა შეექცია ასეთი აწმყოსათვის უხილავი მომავლის იმედით, რასაც უფალი ჰპირდებოდა მოსეს პირით, მაგრამ ხალხი ნატრობდა ხორცით სავსე ქვაბებს: «ნეტავ უფლის ხელით გავმწყდარიყავით ეგვიპტის ქვეყანაში, როცა ხორცით სავსე ქვაბებს ვუსხედით და გაძღომამდე ვჭამდით პურს! მოგვიყვანე ამ უდაბნოში, რომ შიმშილით ამოგვწყვიტო მთელი კრებული!- (გამ. 16:3).

   ხალხი, რომელმაც სიხარულით და ტრიუმფით დააღწია თავი ეგვიპტეს, გზაში მოუთმენლობას და სულმოკლეობას იჩენდა; ის «ქედფიცხელი-, ჯიუტი და თვითრჯული აღმოჩნდა და მოსე ხშირად მზად იყო, სასოწარკვეთილს უარი ეთქვა თავის მისიაზე. «უთხრა მოსემ უფალს: რისთვის ტანჯავ შენს მსახურს? რისთვის ვერ ვპოვე მადლი შენს თვალში, ტვირთად რომ დამაკისრე ეს ხალხი? მე ხომ არ მიტარებია მუცლით მთელი ეს ხალხი? მე ხომ არ მიშობია, რომ მეუბნები, შენი უბით წაიყვანეო,  –  როგორც გამზრდელი ატარებს ძუძუთა ბავშვს,  –  იმ მიწისკენ, რომელიც მის მამა-პაპას აღუთქვი ფიცით? სადა მაქვს ხორცი, რომ მივცე მთელს ამ ხალხს? რადგან შემომტირიან და ამბობენ: მოგვეცი ხორცი, რომ ვჭამოთ! მარტო მე ვერ წავიყვან მთელ ამ ხალხს, რადგან მძიმეა ჩემთვის. თუ ასე მექცევი, მომკალი ბარემ, თუ მადლი მიპოვნია შენს თვალში, რომ არ ვუყურებდე ჩემს სატანჯველს- (რიცხ. 11:11-15).

   მოსეს უმძიმდა ამ რჩეული ხალხის წინამძღოლობა და თავისი რჩეულობაც. რატომ მაინც და მაინც მოსე აირჩია უფალმა ხალხის წინამძღოლად? ის ხომ უცხო იყო თავისი ხალხისათვის, ის ხომ ფარაონის კარზე იზრდებოდა, მშობლიური ხალხის წიაღს მოწყვეტილი? ხალხი უცხოდ თვლიდა მას, არავინ იცნობდა მას; «ის კაცი მოსე-,  –  ასე იხსენიებდნენ. შესაძლებელია, მან თავისი ხალხის ენაც არ იცოდა სრულყოფილად (ალბათ ამაზე უნდა მიგვანიშნებდეს მისი ენაბრგვილობა. ის, შეიძლება სრულიად გათქვეფილიყო ეგვიპტელებში, როგორც მთელი მისი ხალხი; მაგრამ მან დატოვა ფარაონის კარი, ფუფუნება, რაც მთელი ხალხის ეგვიპტიდან გამოსვლის საწინდარი უნდა ყოფილიყო. მან თავის თავზე გამოსცადა ხალხის სიმდაბლე და გაუტანლობა). თვისტომის გამოსარჩლებისას მას ეგვიპტელი შემოაკვდა და თვისტომმავე წამოაძახა ეს მკვლელობა. ის მაინც უფლის შთაგონებით ცხვრის ფარასავით მირეკავდა მათ საუკეთესო საძოვრებისაკენ, ხოლო თვისტომნი ურჩობდნენ, უკან, ეგვიპტისკენ იწევდნენ სულმოკლეობით. ის კი იტანდა მათ სიჯიუტესა და ქედფიცხელობას, მზად იყო ხშირად თავიც გაეწირა მათი გულისთვის. «ახლა მიუტევე ცოდვა,  –  ემუდარებოდა უფალს,  –  არადა, ამომშალე შენი დაწერილი წიგნიდან- (გამ. 32:31). თუმცა ამბობდა, მე ხომ არ მიშობია ეს ხალხიო, მაგრამ ეს ხალხი სწორედ მას უნდა ეშვა სულიერად.

   მოსე იყო მოვლენილი სული, რომელსაც უნდა გაეღვიძებინა ამ ხალხში ეროვნული შეგნება და მიეწვდინა მათთვის მათი მამა-პაპის ღვთის სიტყვა. აქ იჩენს თავს უდაბნოს ერთი ასპექტი, რომელმაც განსაზღვრა ხალხის ეთნოგენეზი და მომავალი. უდაბნო იმისთვის იდო მათ გზაზე, რომ მარტო დარჩენილიყვნენ თავის თავთან, რომ შეეცნოთ საკუთარი თავი არა სხვა ხალხების გარემოცვის ფონზე, არა მათთან შედარებით, არამედ უშუალოდ, აბსოლუტურად ისევე, როგორც აბსოლუტური, შეუდარებელი, ერთადერთი იყო ის ღმერთი, რომლის იდეალების მისაღებად უნდა გარდაქმნილიყო მისი შეგნება. ის ისევე უნდა დარჩენილიყო მარტოდმარტო უხილავი ღვთის წინაშე, როგორც თავის დროზე აბრაამი, რომლის ცხოვრებაში იყო გამოსვლის გადამწყვეტი ეპიზოდი (ოღონდ ინდივიდუალური  –  გამოსვლა ქალდეველთა ურიდან), და როგორც მოსე, მათი თანამედროვე (განსაცდელი სინაის მთაზე. გამ. 3).

   უდაბნო, როგორც გზა («ზნეობა-), სულიერებით იყო აღბეჭდილი და უპირისპირდებოდა ხორციელ ეგვიპტეს, რომელშიც ქრისტიანულმა ტრადიციამ წუთისოფლის სიმბოლო დაინახა. «საბრხე შეიმუსრა, ხოლო სირი აღფრინდა, დაუტევა ეგვიპტე, რომელ არს ცხოვრება? ესე ნივთიერი... და შევიდა ქუეყანასა მას აღთქუმისასა...- წერდა ერთი ქართველი ათონელი ჰაგიოგრაფი ქართველი მოღვაწის გარდაცვალებაზე. ხალხს უნდა «ჩამოეფერთხა- ეგვიპტის ხორცი, რომ შესულიყო აღთქმის ქვეყანაში მის დასამკვიდრებლად.

მსაჯულნი

«და რა?ღა-მე ვთქუა? რამეთუ დამაკლებს მე ჟამი ესე მოთხრობად გედეონისთKს, ბარაკისთKს და სამსონისთKს და იეფთაესთKს...-         (ებრ. 11:32)

   მსაჯულთა ხანა არსებითად განსხვავდება წინამავალი ხანისაგან, ძლიერი ხანისაგან, რომელიც მთავრდება მოსეს საქმის გამგრძელებლის, იესო ნავეს ძის სიკვდილით. ამ დროს ვეღარ ვხედავთ უფლის მაგარ ხელს, რომელიც წინათ ყველას  –  მთელი ისრელის კრებულის თვალწინ მოქმედებდა. იმ წინა თაობაში უფლის ხელი განუწყვეტლივ, აუღებლივ იყო აღმართული ხალხს ზემოთ და ხალხი, ყოველ შემთხვევაში, მისი წინამძღოლნი, განიცდიდნენ ამას. შეიძლება ითქვას, რომ მოსეს თაობაში ისრაელის კრებული განიცდიდა უფლის განუწყვეტელ გამოცხადებას: ეს იყო უდაბნოში, იმ ძნელ და უვალ გზაზე, და მერე ახლადდასამკვიდრებელ ქვეყანაში; აქ იყო საჭირო მუდმივი წინამძღოლობა, როგორც უფლის, ასევე მიწიერი ბელადის მხრივ; რომ ეგვიპტიდან დაწყებული საქმე ბოლომდე მიყვანილიყო; რომ გათავისუფლებული («ამოსული-) ხალხი გზას არ აცდენოდა, გზაში არ გამქრალიყო, როგორც ქვიშაში დაღვრილი წყალი.

   დასრულდა მისია მოსესი და მისი მსახურის, მისი გაზრდილის იესოსი. ხალხი დამკვიდრდა ქვეყანაში, თითოეულ ტომს თავისი წილხვდომილი ერგო, თუმცა ზოგიერთი ტომის ნაწილი მსაჯულობის ხანაშიც ეძებდა თავის წილხვდომილს, საიდანაც ჯერ კიდევ არ იყო ძირძველი მოსახლეობა აყრილი. ახალ დროში, იორდანეს გაღმა, დასავლეთით დამკვიდრებულ ხალხს უნდა მოეგერიებინა მტერი, რომელიც მრავლად ერტყა გარშემო, როგორც მკვიდრი მოსახლეობა, ისე მომთაბარენი.

   თუ იმხანად, უდაბნოში მოხეტიალე ხალხი უფლის მუდმივი თვალყურის ქვეშ იყო და ნაკლებად ჰქონდა გასაქანი მის ბუნებრივ ურჩობას და გარეშე მტერიც არ ჩანდა, ამ ახალ ხანაში მთელი პერიოდები ხალხის ცხოვრებისა ისე გადიოდა, რომ არ ჩანდა გამოცხადება. ხალხიც მიიდრიკა ბუნების ღმერთების  –  ბაალების თაყვანსაცემად და დაივიწყეს უფალი. იესოს შემდგომი ხანა ამგვარად არის დახასიათებული «მსაჯულთა წიგნში-:

   «მოკვდა იესო ნავეს ძე, უფლის მორჩილი, ას ათი წლისა... მთელი ის თაობაც გადავიდა მამა-პაპასთან; მოვიდა სხვა თაობა, რომელსაც არ გაეგონა უფალი, არც მისი საქმენი, ისრაელისთვის რომ აღასრულა. უკუღმართად იქცეოდნენ ისრაელიანები უფლის თვალში და ემსახურებოდნენ ბაალებს, დაივიწყეს უფალი, თავიანთი მამა-პაპის ღმერთი, რომელმაც ეგვიპტიდან გამოიყვანა ისინი, მიიქცნენ უცხო ღმერთებისკენ, მეზობელ ხალხთა ღმერთებისკენ და თაყვანს სცემდნენ მათ. დაივიწყეს უფალი და ემსახურებოდნენ ბაალებსა და აშთაროთებს. აღიგზნო უფლის რისხვა ისრაელიანთა მიმართ, ხელში ჩაუგდო ისინი მძარცველებს და აძარცვინა. ხელში ჩაუგდო გარშემორტყმულ მტერს და ვეღარ უმკლავდებოდნენ მათ. სადაც არ უნდა წასულიყვნენ, ავბედითად წარმართავდა მათ უფლის ხელი, როგორც უთხრა მათ უფალმა და დაემუქრა მათ უფალი. დიდად შეაჭირვა ისინი. დაუდგინა მათ მსაჯულები, რომლებიც მძარცველებისაგან იფარავდნენ მათ, მაგრამ არც მსაჯულებს უჯერებდნენ, უზნეობდნენ უცხო ღმერთების კვალზე. თაყვანს სცემდნენ მათ და მალევე უხვევდნენ იმ გზიდან, რომლითაც დადიოდა მათი მამა-პაპა, უფლის მცნებათა მორჩილი. ესენი იმათ მსგავსად არ იქცეოდნენ. მას შემდეგ, რაც მსაჯულები დაუდგინა მათ უფალმა, უფალი იყო მსაჯულთან და მტრებისაგან იფარავდა მათ მსაჯულთა სიცოცხლეში, რადგან ებრალებოდა ისინი უფალს, როცა ესმოდა, როგორ გმინავდნენ მჩაგვრელთა და შემავიწროებელთა ხელში. მაგრამ მოკვდებოდა თუ არა მსაჯული, მამებზე უარესს ჩადიოდნენ, მიიქცეოდნენ ღმერთებისკენ და თაყვანს სცემდნენ მათ. არ ეშვებოდნენ თავიანთ ბოროტ საქმეს და ურჩობის გზას არ სტოვებდნენ- (მსაჯ. 2:8 – 20).

   როგორც ამ ადგილიდან ჩანს, იყო დრო, როდესაც გაწყვეტილი იყო კავშირი წინა თაობასთან, იმ თაობასთან, რომელმაც განუწყვეტელი ტრადიციის ძალით იცოდა უფალი და ის საქმეები, რომლებიც მან მოიმოქმედა ხალხის გადასარჩენად. უნდა გამრთელებულიყო ტრადიციის გაწყვეტილი ჯაჭვი, ამისთვის კი საჭირო იყო ხელახალი გამოცხადება, ხალხისთვის მისი ვინაობის კვლავ გახსენება. შექმნილი ვითარება არ იყო უნიკალური ისრაელის ცხოვრებაში: ეგვიპტის ხანა სწორედ ამ დავიწყების ნიშნით იყო აღბეჭდილი, ხალხი გმინავდა ეგვიპტის მონობაში და არ იცოდა, რომ ჰყავდა უზენაესი პატრონი  –  თავისი მამა-პაპის ღმერთი (აბრაამის გამომყვანი ქალდეველთა ურიდან); ამ ხალხს, მონობაში მყოფს, დავიწყებული ჰქონდა ზეციური მამაც და მიწიერი მამა-პაპაც. მაშინ გამოუჩნდა მათ მოსე, მაგრამ მის გამოჩენას წინ უძღოდა ხალხის თვითშეგნების, თუნდაც მბჟუტავის, გაღვიძება; რომ არ გაკვესებულიყო მათში ეროვნული თვითშეგნების ნაპერწკალი, ხალხი ვერ შეძლებდა იმ უბრალო, ბუნებრივ აქტსაც კი, რაც მოიმოქმედა: ხალხმა შეჰღაღადა უფალს და სწორედ ამ დროს ჩავარდა მათ წიაღში ხსნის თესლი, უფალმა იცნო ისინი და მოუვლინა მათ მოსე.

   ამ ხანაშიც, ახალ ქვეყანაში მოხვედრილი ხალხი, რომელიც ეს-ეს არის დამკვიდრდა მიწაზე, როგორც მიწათმოქმედი ხალხი, გარეშე მტრებისგან შეწუხებული, მუდმივ შიშში მყოფი, შეჰღაღადებს უფალს და ეს იქნება სწორედ გაწყვეტილი ტრადიციის ერთგვარი გამრთელება, თითქოს ხელახლა უნდა გამოცხადებულიყო დავიწყებული რჯული, რომელსაც გამოუცხადებს მათ მოვლენილი უფლის ანგელოზი. უფლის მაცნე გამოჩნდა ყველას თვალწინ და ლაკონურად გამოკვეთა რჯულის არსებითი მცნებანი.

   «მოვიდა უფლის ანგელოზი გილგალიდან ბოქიმში და ბეთელში ისრაელის სახლთან და თქვა: ასე ამბობს უფალი: გამოგიყვანეთ ეგვიპტიდან და მოგიყვანეთ ამ ქვეყანაში, რომელიც თქვენი მამა-პაპისთვის მქონდა აღთქმული. ვუთხარი, არ დავარღვევ-მეთქი თქვენთან დადებულ აღთქმას უკუნისამდე. ოღონდ ნუ შეკრავთ-მეთქი კავშირს ამ ქვეყნის ხალხთან, ნუ იწამებთ მათ ღმერთებს, დაამსხვრიეთ მათი კერპები, დაანგრიეთ მათი სამსხვერპლოები. თქვენ კი არ ისმინეთ ჩემი... როცა უფლის ანგელოზი ამ სიტყვებს ეუბნებოდა ისრაელიანებს, ხმამაღლა ტიროდა ხალხი. ამიტომ უწოდეს ამ ადგილს სახელად ბოქიმი («მტირალნი-). მსხვერპლი შეწირეს აქ უფალს- (მსაჯ. 2:1-2).

   აი, რა გაახსენა უფლის ანგელოზმა შეშინებულ ხალხს. ეს ტირილიც, ცხადია, მათი ქვადქცეული გულების სასიკეთოდ შემობრუნების ნიშანი უნდა ყოფილიყო. ძველი აღთქმის წიგნებში ხშირად ვერ შევხვდებით ტირილს (არ ვგულისხმობ უბრალო დატირებას), მაგრამ როცა ვინმე ტირის, უნდა დარწმუნებული ვიყოთ, რომ ადამიანის სულში იღვიძებს რაღაც ახალი და რომ ის გარდაქმნის ზღვარზე იმყოფება. აქ ატირდა მთელი ხალხი, რადგან მას გაახსენდა ყველაზე სანუკვარი რამ, რაც მოდიოდა მისი წარსული ცხოვრების ყველაზე ძლიერი ხანიდან, რადგან ის მისი სიყმაწვილის ხანა იყო. იმდენად ძლიერი იყო ეს წუთები, ეს განცდა ისტორიული მეხსიერების გაცოცხლებისა, რომ ის აღიბეჭდა მიწაზე ტოპონიმის სახით  –  უსახელო ადგილს შეერქვა სახელი.

   უფლის ანგელოზმა ხალხს გაახსენა ეგვიპტიდან ამოსვლა, აღთქმის რეალური შინაარსი და მცნება, თუ როგორ უნდა მოქცეულიყო და როგორ არ უნდა მოქცეულიყო. ამ მცნებათა შესრულება-არშესრულებით განისაზღვრა ისრაელის მთელი ისტორიის რიტმი და, კერძოდ, მისი ცხოვრება მსაჯულთა ხანაში.

   ვინ იყო მსაჯული, რა ფუნქცია ეკისრა მას ხალხის ისტორიულ ბედში? მსაჯული არ იყო არც წინასწარმეტყველი, არც მეფე, მაგრამ ის იყო რაღაც შუალედური მათ შორის. ის არ იყო რჯულის მასწავლებელი, მაგრამ უფლის სული გადმოსული იყო მასზე და ის მოქმედებდა უფლის სულით აღძრული. ის არ იყო ცხებული, როგორც მეფე, მაგრამ ის იყო ერის წინამძღოლი უკიდურესი შეჭირვებისას. მსაჯული, რომელსაც ევალებოდა ქვეყნად და ხალხში სიმართლისა და სამართლის აღდგენა, იერთებდა თავის თავში ფუნქციებს წინასწარმეტყველისას და მეფისას ამ გარდამავალ ხანაში. «იმ დროს ისრაელს მეფე არ ჰყავდა...- ასე იწყება «მსაჯულთა- მე-18 თავი, სადაც მოთხრობილია ერთი უსამართლობის ამბავი; «იმ დროს, როცა ისრაელს მეფე არ ჰყავდა...- იწყება მე-19 თავი, სადაც მოთხრობილია არნახული შემთხვევა ისრაელის ცხოვრებაში.

   «იმ დროს ისრაელს მეფე არ ჰყავდა და ვისაც რა უნდოდა, იმას სჩადიოდა- (მსაჯ. 17:6). აი, ფორმულა მსაჯულთა ხანისა. ეს სიტყვები ამგვარადაც შეიძლება გავიგოთ: ისრაელის შეგნება, სინდისი, არ ცნობდა მეფეს ან მის ცნობიერებაში გამქრალი იყო მეფის სახელი; ცხადია, იგულისხმება უფალი, ანუ იაჰვე  –  მათი ღმერთი. მკაცრი აზრით, მხოლოდ იაჰვე უნდა ყოფილიყო და იყო კიდეც მთელი წარსული ისტორიის მანძილზე, საბედისწერო თავგადასავალში, ისრაელის მეფე; ყველა სხვა მეფე კი მის მიერ დაყენებული, მხოლოდ მისი სახელმოდგამი იყო, რომელიც მხოლოდ პირობითად თუ იწოდებოდა მეფედ. ის მეფე, რომელიც სინაის მთაზე გამოეცხადა მოსეს ჭექა-ქუხილში, ირჩევს ამქვეყნიურ მეფეს, რომელსაც მხოლოდ წარმავალი არსებობა ჰქონდა, მეფობა მისთვის მიმადლებული იყო მხოლოდ და არ იყო მისი შინაგანი ბუნება.

   აქაური მეფე აცხადებს იქაური მეფის ნებას და აძლევს ხალხს გზას, მიმართულებას; მუდმივად ახსენებს მცნებას, მიჰყავს ის, დაატარებს მას სწორი გზით. როცა ვკითხულობთ ტექსტში, რომ «იმ დროს ისრაელს მეფე არ ჰყავდა-, მეფეში არ იგულისხმება მაინც და მაინც მეფობის ინსტიტუტი, რომელიც მხოლოდ მსაჯულთა ეპოქის დასასრულს გახდა შესაძლებელი თუ აუცილებელი. მეფეში გულისხმობს ყოველ უფლის რჩეულს, რომელსაც გამოარჩევს უფალი თავისი ერიდან და დააკისრებს ხალხის ხსნას, რადგან არჩევა მხოლოდ მაშინ ხდება, როცა გადასაწყვეტია მნიშვნელოვანი საქმე, ხოლო ერის ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი სხვა რა უნდა ყოფილიყო, თუ არა ხსნა.

   ხსნა ძირითადი კატეგორიაა ისრაელის ისტორიისა; მისი რიტმი გასდევს მთელს მის თავგადასავალს. ხსნის, გათავისუფლების იმედით არის აღვსილი წინასწარმეტყველთა ხილვები და გამოცხადებანი. მაგრამ ყველაზე თვალსაჩინოდ მისი რიტმი იგრძნობა მსაჯულთა ხანაში. «სიკვდილამდე ისრაელის მსაჯული იყო აოდი... მან იხსნა ისრაელი-, «დაისვენა ქვეყანამ ორმოცი წელი-, «და მერე დაისვენა ქვეყანამ ორმოცი წელი გედეონის სიცოცხლეში-  –  ასეა აღნიშნული ხსნის პერიოდები «მსაჯულთა წიგნში-. ხსნის ძალა მემკვიდრეობით არ გადადიოდა მსაჯულიდან მსაჯულში, როგორც სამეფო მემკვიდრეობა; რადგან წინამძღოლობის პრინციპი, უნარი, არ იყო მოქცეული ფიზიკურ თესლში, რომელსაც ის შეეძლო გადაეტანა მამიდან შვილში. პირველცხებული მეფის, დავითის მადლი გადადიოდა მის თესლში  –  მოდგმაში, თუმცა ისინი აკნინებდნენ ამ მადლს, რადგან თავად თესლი იყო გამოცხადებული მეფური პრინციპის მატარებლად (ასე იყო მეფეთა ხანაში), მაგრამ ყოველი მსაჯული უშუალო შთაგონებას იღებდა უფლისგან, როგორც ქარიზმას (მადლს), რომლის მემკვიდრეობით გადაცემა შეუძლებელი იყო, რადგან ის არ იყო მისი, ასე ვთქვათ, სუბსტანციური უნარი; ამავე დროს, ის იყო მისი პიროვნული ნიჭი, უფრო ტვირთი, და არ ვრცელდებოდა მის მოდგმაზე. ქარიზმა, ჩვენებურად დავლათი, ტოვებდა მას სიკვდილის შემდეგ. დავლათი მიებარებოდა მას, როგორც ხსნის იარაღი მის ხელში და წაერთმეოდა, როცა ხსნა აღსრულდებოდა. «უფალი იძლევა, უფალსვე მიაქვს-,  –  აღმოხდა ამოძირკვულ, სახლკარდაქცეულ იობს. ასეთივეა დავლათიანის განცდა, ტრაგიკულია მისი ბედი.

   როგორც ითქვა, მსაჯულის გამოჩენა კრიზისულ ვითარებაში ხდება, როცა ხალხს თავისი ძალით არ შეუძლია იხსნას თავი გარეშე მტრისაგან, რადგან მას დავიწყებული ჰყავს მხსნელი. ხოლო თავის მხრივ, ეს კრიზისული ვითარება  –  მტრის მოძალება სწორედ უფლის დავიწყების შედეგია. როგორც სასჯელი ანუ შედეგი: ხალხმა ზურგი შეაქცია თავის უფალს და უცხო ღმერთებს დაუწყო სამსახური. იქმნება მოჯადოებული წრე, საიდანაც გამოსავალი არ ჩანს. მაგრამ უნდა გაირღვეს ეს წრე. ამ წრეს გაარღვევს მსაჯული, რომელიც ერთიანი აქტით უკუაქცევს ხალხს უცხო ღმერთებისაგან მამა-პაპის უფლისაკენ და გარეშე მტრებისაგან იხსნის მას. მაგრამ ვიდრე მსაჯული გამოჩნდებოდეს, ქვეყნის გასაჭირმა უკიდურეს ზღვარს უნდა მიაღწიოს და ხალხმა გაიხსენოს, რომ არის უფალი. პირველი, სახელით ცნობილი მსაჯულის გამოჩენა ასეა აღწერილი «მსაჯულთა წიგნის- მე-3 თავში: «... მაშინ შეჰღაღადეს ისრაელიანებმა უფალს და გამოუჩინა მათ მხსნელი, რომელმაც იხსნა ისინი: ღოთონიელი... უფლის სული იყო მასში და შეიქმნა იგი ისრაელის მსაჯული... დაისვენა ქვეყანამ ორმოცი წელი. მერე მოკვდა ღოთონიელი, კენაზის ძე. კვლავ უკუღმართად იქცეოდნენ ისრაელიანები უფლის წინაშე და ამძლავრა უფალმა ისრაელზე ყეგლონი, მოაბის მეფე, რადგან უკუღმართად იქცეოდნენ ისინი უფლის თვალში-.

   როგორც ამ ნაწყვეტიდან ჩანს, ხსნის პერიოდი არა მხოლოდ ხალხის ფიზიკურად გადარჩენის და მტრის ძლევის პერიოდია, არამედ ის არის უფლის წინაშე სიმართლით ცხოვრების ხანა, რომელიც გრძელდება, ვიდრე მსაჯული ცოცხალია. მსაჯულს უჭირავს ეს ხანა, ეს არის მისი სიცოცხლის დრო, როდესაც მის მიერ მოხდენილი ხსნის სასწაულები ხალხის შეგნებაში ამტკიცებენ რწმენას, რომ უფალი მყოფობს მათ შორის, რომ ეგვიპტისდროინდელი მხსნელი და ახლანდელი მხსნელი ერთი და იგივე უფალია. ასე რომ, მსაჯული არის ერთსა და იმავე დროს გმირიც და რელიგიურ-ზნეობრივი წინამძღოლიც, ხალხის ზნეობის გამსწორებელი. ის მოქმედებს უფლის სახელით, გრძნობს თავის თავზე მისი სულის ქროლვას და თავის თვისტომებსაც აგრძნობინებს.

   როგორ ირჩევს უფალი მსაჯულს? რა ნიშნით გამოარჩევს სამსაჯულოდ კაცს თავისი წრიდან? «მსაჯულთა წიგნში- მსაჯულად არჩევის ცხრა შემთხვევაა დადასტურებული  –  თითოეულს თავისი ინდივიდუალობა აქვს იმისდა მიხედვით, თუ ვინ არის ასარჩევი მსაჯულად. მაგრამ მემატიანე არასოდეს ამზადებს მკითხველს ამ შემთხვევისთვის: მსაჯული მოულოდნელად შემოდის ასპარეზზე (ერთადერთი გამონაკლისია სამსონი, რომელიც დაბადებამდე «ნაზორეველად-, მოწმიდარად იყო შეწირული მშობლებისაგან უფლისათვის). ვინ გამოჩნდება მხსნელად, ყოველთვის გაუთვალისწინებელია, არ მოელის ხალხი და არც თავად ის, ვინც აირჩევა. გარკვეული აზრით, ყოველ ისრაელიანშია შესაძლებლობა მსაჯულად გახდომისა, რადგან ამისათვის არ არის აუცილებელი რაღაც განსაკუთრებული თვისებები ადამიანში. მსაჯულმა უნდა იმოქმედოს არა თავისი პირადი ფიზიკური ძალით, არამედ უფლის სულის მეოხებით, ის უნდა იყოს იარაღი მის ხელში და, რაც უფრო «შეუხედავი- იქნება ეს იარაღი, რაც უფრო უძლურ შთაბეჭდილებას სტოვებს იგი, მით უფრი აშკარა ხდება უფლის გამარჯვება (აოდი ცაცია იყო, მამგარმა სახრით გაიმარჯვა გადამწყვეტ შეტაკებაში, სამსონმა შემთხვევით ნაპოვნი ვირის თავყბით დახოცა ათასი კაცი); აქამდე სრულიად შეუმჩნეველ ადამიანს «ასწევს- უფლის სული, რაც უპირველეს ყოვლისა, უაღრესად პირადული განცდაა. უფრო ხშირად ან, როგორც წესი, უცაბედი და მოულოდნელი, დაუჯერებელიც კი (როგორც ეს ნაჩვენებია გედეონის მაგალითზე). ამ ზეგარდამო შთაგონების გამოსახატავად შემუშავებულია სტერეოტიპული გამოთქმა: «უფლის სული იყო მასზე და შეიქნა ის ისრაელის მსაჯული- (3:10).

   «მსაჯულთა წიგნში- ნახსენებ ცხრა მსაჯულს შორის მხოლოდ ოთხია მკვეთრად გამოკვეთილი ინდივიდუალური ნიშნებით და ბედით. დანარჩენებზე ან სრულიად არაფერია შემორჩენილი ხსოვნაში ან უმნიშვნელო, თითქოს არაფრისმთქმელი ფრაგმენტი: აოდი ცაცია იყო, მაგრამ სწორედ ამ ნაკლმა გაამარჯვებინა მას; მამგარის შესახებ ხსოვნაში შემონახულია მხოლოდ ის ფაქტი, რომ უფლის სულმა მის ხელში სახრე ძლევამოსილ იარაღად აქცია: «(აოდის) შემდეგ იყო მამგარი, ანათის ძე, რომელმაც სახრით დახოცა ექვსასი ფილისტიმელი, და მანაც იხსნა ისრაელი- (3:31). გავეცნოთ ამ ოთხ მსაჯულს, რომელთა ამბავნი საგმირონი კონკრეტული ეპიზოდების სახით შემოინახა მატიანემ.

დებორა

   «იმჟამად ისრაელის მსაჯული იყო წინასწარმეტყველი დებორა, ლაფიდოთის ცოლი. დებორას ფინიკის ქვეშ ცხოვრობდა იგი რამასა და ბეთელს შორის, ეფრემის მთაში, და მოდიოდნენ მასთან ისრაელიანები რჯულის საქმეზე- (4:4-5).

   დებორა, რომლის სახელი ნიშნავს «ფუტკარს-, იყო ერთადერთი ქალი მსაჯულთა შორის. საგულისხმოა, რომ ის თავისი მოწოდებით წინასწარმეტყველიც იყო და, ალბათ სწორედ ამის გამო ის ოჯახისაგან განცალკევებით ცხოვრობდა, როგორც ღვთის მოწმიდარები. მისი ღვაწლი შემოინახა სიმღერამ  –  ებრაული პოეზიის ერთ-ერთმა უძველესმა ნიმუშმა, რომელიც ცნობილია «დებორას სიმღერის- სახელით, და ადგილის სახელმა  –  «დებორას ფინიკმა- (თომერ დებორაჰ). ამავე სიმღერამ შემოინახა მისი წოდება, ერთად ერთი მთელს ძველ აღთქმაში, «დედა ისრაელში-, რომელიც, შესაძლებელია, დედა-ფუტკრის ასოციაციით იყოს გაჩენილი: მან, როგორც დედა-ფუტკარმა, შემოიკრიბა თავის გარშემო ისრაელის მთელი სკა და ამ შემოკრებით იხსნა იგი. მემატიანე არ ლაპარაკობს დებორას მსაჯულად არჩევაზე უფლის სულის გარდამოსვლით; მისი აღძვრა მსაჯულად და მხსნელად გადმოცემულია მისივე სიტყვებით «დებორას სიმღერაში-, რომელიც მას მიეწერება. ის მღერის გადაშენებამდე მისულ ისრაელის სკაზე და თავის თავზე: «სიცოცხლე ჩამკვდარი იყო ისრაელის დაბა-სოფლებში, ჩამკვდარი იყო, ვიდრე არ აღვდექი მე, დებორა, ვიდრე არ აღვდექი მე დედა ისრაელში- (5:7).

   განსხვავებით სხვა მსაჯულთაგან, დებორა არ იბრძვის უშუალოდ, არამედ ის აღძრავს სხვას, ვისმა ხელმაც უნდა მოიტანოს ხსნა. ფინიკის ქვეშ მან მიიღო შთაგონება, როგორც მსაჯულმა და წინასწარმეტყველმა, და იმის რწმენა, რომ ხსნა უსათუოდ იქნება, ვისი ხელითაც არ უნდა აღსრულდეს იგი. დებორას ჰქონდა უფლის გამოცხადება, რომ ბარაკ აბინოამის ხელით უნდა ძლეულიყო მტერი  –  ქანაანის მეფის ლაშქარი მხედართმთავარ სისარას წინამძღოლობით; მაგრამ ბარაკს არ ჰქონია ამის შინაგანი რწმენა, რადგან მას არ ჰქონია უფლის გამოცხადება; ამიტომაც გამართლებულია ბარაკის სიტყვები, რომლითაც ის მიმართავს მსაჯულ ქალს: «თუ წამომყვები, წავალ; თუ არ წამომყვები, არ წავალ, რაკი არ ვიცი, რა დღეს მომივლენს უფალი თავის ანგელოზს- (4:8). ბარაკი მართალია, მაგრამ მართალია დებორაც, რომელმაც უთხრა: «წამოყოლით წამოგყვები, ოღონდ, იცოდე, შენი აღარ იქნება დიდება ამ გზაზე, რომლითაც მოდიხარ, რადგან უფალი დიაცის ხელში ჩააგდებს სისარას- (4:9).

   მართლაც ისე მოხდა, როგორ უწინასწარმეტყველა ბარაკს დებორამ. მტერი, მართალია, იძლია, მაგრამ საბოლოო გამარჯვება მაინც წაუვიდა ხელიდან ბარაკს; ბარაკი დაედევნა ჩამოქვეითებულ მხედართმთავარ სისარას, სრულიად მარტო დარჩენილს, ედევნებოდა მოსაკლავად, რომ მოეხვეჭა დიდება და მისით დაგვირგვინებულიყო ეს უფლისმიერი ძლევა მტრისა, მაგრამ სისარა ქალის კერძი გახდა, ხებერ კენიელის ცოლის, იაყელისა, რომელმაც სტუმარმასპინძლური წმიდა წესის შელახვით მოკლა მის კარავში შემოხვეწილი სისარა, დანდობილად შემოხვეწილი, რაკი იცოდა, რომ მის მეფესა და ხებერ კენიელის სახლს შორის მშვიდობა და კეთილგანწყობილება სუფევდა. «აჰა, მოდის ბარაკი სისარას კვალზე. გაეგება იაყელი და უთხრა: «შემობრძანდი, დაგანახო ის კაცი, შენ რომ ეძებ.- შევიდა და, აჰა მკვდარი აგდია სისარა, პალო აქვს გარჭობილი საფეთქლებში- (4:22).

   სასტიკი და, ალბათ უღვთო იყო ხებერ კენიელის ცოლის მოქმედება, მაგრამ ამ სისასტიკით შეძლება გაიზომოს ის უკიდურესი შეჭირვება, რაც ადგა ხალხს იაბინ ქანაანის მეფისგან. ამ ეპიზოდზე წყდება დებორას მსაჯულობის ამბავი. ამ ერთმა ბრძოლამ, როგორც ჩანს, განუთქვა მას სახელი. მაგრამ დებორა არ იყო მხოლოდ მსაჯული, არც მხოლოდ წინასწარმეტყველი, არც მხოლოდ მხსნელი, ხალხში მეომრული სულის ჩამდგმელი; ის იყო ამასთანავე, ჩვენი სიტყვით რომ ვთქვათ, პოეტიც, როგორც ხშირად იყვნენ წინასწარმეტყველნი, ღვთის სიტყვის ქადაგნი და სწორედ სიტყვიერ-შემოქმედებითი უნარით აღწევდნენ მიზანს. იმ ძლევის ამბავი, რომელიც დებორას შთაგონებით და გამხნევებით მოახდინა ისრაელმა, ორგზის არის მოთხრობილი «მსაჯულთა წიგნში-, ერთხელ პროზაულად მეოთხე თავში, მეორეგზის  –  სიმღერით მეხუთე თავში. ეს სიმღერა ეკუთვნის თავად დებორას.

დებორას სიმღერა

   ასე იმღერა იმ დღეს დებორამ, და ბარაკმა, აბინოამის ძემ: «ამხედრდნენ დიდებულნი ისრაელში, თავი გამოიდოო ხალხმა; აკურთხეთ უფალი! ისმინეთ, მეფენო, ყური მომაპყარით მთავარნო! ეს მე ვარ, მე ვუმღერი უფალს, მე ვუგალობ უფალს, ისრაელის ღმერთს! როცა სეყირიდან გამოხვედი უფალო, როცა ედომის ველზე გაიარე, მიწა შეირყა, ცაც კი გადმოიღვარა, ღრუბლებიც კი წყლად იღვრებოდნენ; მთები მოიდრიკნენ უფლის წინაშე, თავად ეგ სინაიც კი, უფლის წინაშე, ისრაელის ღვთისა. მამგარის ხანაში, ანათის ძისა, იაყელის ხანაში დაცარიელდა შარაგზები, სწორზე ვეღარავინ ბედავდა სიარულს, შორიდან არჩევდნენ შემოვლას. სიცოცხლე ჩამკვდარიყო ისრაელის დაბა-სოფლებში, ჩამკვდარიყო იგი, ვიდრე არ აღვდექი მე, დებორა, ვიდრე არ აღვდექი მე, დედა ისრაელში. ახალი ღმერთები აირჩიეს, ამიტომაც შემოადგნენ კარიბჭეს. თუ უჩანს ფარ-შუბი ორმოცი ათასს ისრაელში? ისრაელის მთავრებს ჩემი გული, ხალხში თავგამოდებულებს! აკურთხეთ უფალი! თეთრ სახედრებზე ამხედრებულნო, ხალიჩებზე ფეხმორთხმულნო, გზებზე ქვეითად დამავალნო, თქვით საგალობელი! იქ, სადაც დასარწყულებლად თავს უყრიან ნახირს, უფლის სიმართლეს იმღერებენ, ისრაელის წინამძღოლთა სიმართლეს! კარიბჭესთან მოზღვავდა მაშინ უფლის ერი.

   აღიძარ, აღიძარ, დებორა! აღიძარ, აღიძარ, თქვი საგალობელი! აღდექ, ბარაკ, დაატყვევე შენი დამატყვევარი, აბინოამის ძეო! მაშინ ძლიერთა ნატამალს დაუმორჩილა მან ხალხი; უფალმა დამიმორჩილა ვაჟკაცები. ეფრემიდან მოვიდნენ ყამალეკში დამკვიდრებულნი, ბენიამინიც შენთანაა, შენს ხალხს შორის. მაქირიდან მოვიდნენ თავკაცები, ზებულონიდან  –  წინამძღოლთა კვერთხის მპყრობელნი. ისაქარის მთავარნიც დებორასთან არიან; ბარაკის კვალდაკვალ მოიჭრა ველზე ისაქარი; რეუბენის წყაროებთან დიდი თათბირია. რას დამჯდარხარ საჩიხეთა შორის და უსმენ ნახირის ბღავილს? რეუბენის წყაროებთან დიდი თათბირია. გალაადი იორდანეს გაღმა დავანებულა; რატომ შეყუჟულა დანი ხომალდებში? ზღვის პირას დამჯდარა აშერი და თავის სანაოებთან დავანებულა. არად მიაჩნია სიკვდილი ზაბულონის ხალხს, ტრამალის ზეგნებზე ნეფთალია.

   მოვიდნენ მეფენი, შეიბნენ. მაშინ შეიბნენ ქანაანის მეფენი თანაახში, მეგიდოს წყლებთან, მაგრამ მცირედი ვერცხლიც ვერ ჩაიგდეს ხელში. ციდან ებრძოდნენ, თავიანთი გზებიდან ებრძოდნენ ვასკვლავები სისარას. კიშონის ხევმა წაიღო ისინი, ძველმა ხევმა, კიშონის ხევმა. დათრგუნე, სულო ჩემო, მძლავრობა! მაშინ სრბოლისაგან იმსხვრეოდნენ ცხენთა ფლოქვები, მისი ვაჯკაცების სრბოლისაგან! «დაწყევლეთ, მეროზი-, ამბობს ანგელოზი უფლისა, დაწყევლეთ მისი მკვიდრნი, რადგან არ გამოვიდნენ უფლის საშველად, უფლის საშველად ვაჟკაცებთან ერთად!

   კურთხეულ იყოს დიაცთა შორის იაყელი, ხებერ კენიელის ცოლი! კარავში მცხოვრებთა შორის კურთხეულ იყოს! წყალი მოსთხოვა და რძე მიართვა, სეფეთასით მიართვა მოუხდელი რძე. მარცხენა ხელით პალოს დასწვდა, მარჯვენით  –  უროს; მოუქნია სისარას, თავში დაჰკრა, გაუპო, საფეთქელი შეულეწა. მის ფეხებთან ჩაიკეცა, დაეცა, ვეღარ ადგა; მის ფეხებთან ჩაიკეცა; სადაც ჩაიკეცა, იქვე დაეცა განგმირული. სარკმლიდან იყურება, კანკლედიდან გაჰკივის სისარას დედა: «რატომ იგვიანებს მისი მხედრობა, ბორბლები მისი ეტლისა რამ შეაფერხა?-. პასუხობენ გონიერი სეფექალები და თავადვე ამბობს თავისი სიტყვების პასუხად: «ნადავლს იშოვნიდნენ და იყოფენ: თითო მხევალი, ორ-ორი მხევალი  –  თითო მეომარს; ნაალაფარი ფერადი სამოსელი  –  სისარას, ნაალაფალი ფერადი სამოსელი, ორხოულად ნაქსოვი, მტრის ტანზე შემოძარცვული!-.

   ყველა მტერი ასე დაგელიოს, უფალო! უფლის მოყვარულნი ამომავალ მზესავით გაძლიერდნენ!-

   და დაისვენა ქვეყანამ ორმოცი წელი.

გედეონი

   გედეონის მსაჯულობა ქარიზმატული რჩეულობის მკაფიო მაგალითია. ეჭვი არ უნდა იყოს, ისრაელში ბევრი იქნებოდა მაგარი ვაჟკაცი, პიროვნული მამაცობითა და სიმხნევით სავსე; მაგრამ უფალმა მოისურვა ერთი უჩინარი და სხვათაგან გამოურჩეველი კაცის ხელით მოეხდინა ხსნა.

   «მოვიდა უფლის ანგელოზი და დაჯდა აბი-ყეზრელი იოაშის მუხის ქვეშ, ყოფრაში, როცა მისი ვაჟი გედეონი საწნახელში ცეხვავდა ხორბალს მიდიანელთაგან ფარულად. გამოეცხადა უფლის ანგელოზი და უთხრა: უფალი შენთანაა, მაგარო ვაჟკაცო!- (მსაჯ. 6:11-12).

   ეს ის დრო იყო, როცა მიდიანელთა და სხვა მომთაბარე ტომების შიშით დაბეჩავებულ ისრაელს ვერ გაებედა სააშკარაოდ მშვიდობიანი შრომა. მსაჯულის გამოჩენას, როგორც წესი, წინ უძღვის უკიდურესი ძნელბედობა, რაც თავის მხრივ გამოწვეული იყო უფლის სარწმუნოების დაცემით ხალხში: «უკუღმართად იქცეოდნენ ისრაელიანები უფლის წინაშე და უფალმა მიდიანის ხელში ამყოფა ისინი შვიდ წელიწადს. დამძიმდა მიდიანის ხელი ისრაელზე, იხიზნებოდნენ ისრაელიანები მიდიანისაგან მთებში, გამოქვაბულებში და მიუვალ ადგილებში. როგორც კი მოამთავრებდა ისრაელი ხვნა-თესვას, მოვიდოდნენ მიდიანი, ყამალეკი და კედემი და მოედებოდნენ ისრაელს. ჩამოსახლდებოდნენ მათ მიწაზე, გააჩანაგებდნენ მთელს მოსავალს ღაზამდე, აღარაფერს უტოვებდნენ ისრაელს თავის სარჩენად  –  არც ცხვარს, არც ძროხას, არც სახედარს. მოდიოდნენ ჯოგებიან-კარვებიანად, მოდიოდნენ კალიასავით ურიცხვნი, თვლა არ ჰქონდათ არც მათ და არც მათ აქლემებს. შეესეოდნენ და აჩანაგებდნენ ისრაელის ქვეყანას- (მსაჯ. 6:1-5).

   ამ დროს ეს «მაგარი ვაჟკაცი- (გიბორ ხაილ), როგორც მას უწოდა უფლის ანგელოზმა, მტრის თვალს მოფარებული შრომობდა თავისთვის და ფიქრადაც არ მოსდიოდა, რომ შესაძლებელი იყო ხსნა; მითუმეტეს, ვერ წარმოიდგენდა, თუ ხსნა მისი ხელით უნდა აღსრულებულიყო; არც იმას, რა თქმა უნდა, რომ მისი ხელით უნდა დანგრეულიყო ბაალის საკურთხეველი და ხალხი უფლისკენ შემოებრუნებინა. უფლის ანგელოზის გამოცხადებამდე გედეონი ვერ გრძნობდა თავის თავში განსაკუთრებულ ფიზიკურ ძალას, ვერც უჩვეულო რელიგიურ მოწოდებას და ვერც თავის საგვარეულოში ხედავდა რაიმე განსაკუთრებულ ღირსებას. უფლის ანგელოზის სიტყვებზე: «წადი მაგ შენი ძალით და იხსენი ისრაელი მიდიანის ხელიდან-, მთელი გულწრფელობით, და ალბათ, სინანულის გრძნობით პასუხობს: «ვაგლახ, ბატონო, მე როგორ უნდა ვიხსნა ისრაელი? ჩემი საგვარეულო ყველაზე მცირეა მენაშეს ტომში, მე კი მამაჩემის სახლში ყველაზე უმცროსი ვარ- (მსაჯ. 6:14-15). აქ უნდა დავძინოთ, რომ თავად მენაშე ყველაზე უმცროსი ტომი იყო ისრაელში.

   გედეონისთვის სრულიად დაუჯერებელია, რომ ესოდენ კნინი კაცი, როგორადაც თავი მიაჩნდა აქამდე, «გუშინ და გუშინწინ-, რომელიც არაფერს განსაკუთრებულს არ გრძნობს თავის თავში, აირჩია უფალმა. გედეონი ითხოვს უფლის ანგელოზისგან, რომელიც ვერ იცნო მან უფლის ანგელოზად, ნიშანს იმის დამადასტურებელს, რომ ეს კაცი ნამდვილს ლაპარაკობს, რომ ის ნამდვილად უფლის გამოგზავნილია. მას ესაჭიროება შინაგანი დარწმუნებულობისათვის უხილავი წოდების ხილული ნიშანი. ნიშნის მოლოდინში გედეონი ძღვენს გამოუტანს სტუმარს  –  ასრულებს სტუმარმასპინძლობის საყოველთაო ჩვეულებას (როგორც აბრაამი იმ სამი სტუმრის მიმართ): გამოაქვს მისთვის ხორცი და ხმიადები, რასაც ტექსტში ეწოდება «ძღვენი- (მინჰა  – საკულტო ტერმინი), რადგან ეს სასტუმარმასპინძლო «პურმარილი- სტუმრისაგან, რომელიც ნამდვილად უფლის ანგელოზია და უფლის ნებით მოქმედებს, შეიწირება როგორც ძღვენი, შესაწირავი. ეს მოხდება გედეონის თვალწინ. ის, რაც უხილავად ხდება მსხვერპლშეწირვისას, ხილულ სახეს იღებს გედეონის წინაშე. «გაიშვირა უფლის ანგელოზმა კვერთხი, რომელიც ხელთ ეპყრა, და მერე წვერი ხორცსა და ხმიადებს შეახო, ავარდა ქვიდან ცეცხლის ალი და შთანთქა ხორცი და ხმიადები. მერე თვალს მიეფარა უფლის ანგელოზი- (მსაჯ. 6:21). ამრიგად, გედეონის თვალწინ გაცხადდა მსხვერპლშეწირვის საიდუმლო, რომელიც არც ერთ მღვდელმთავარს აარონიანთაგან არ გამოცხადებია; ამ სასწაულმა დაუდასტურა მას არა მხოლოდ ეჭვმიუტანლობა სტუმრის მისიისა, არამედ შეაცნობინა თავის თავში რელიგიური წინამძღოლობის უნარი, რომელსაც დასაბამი მოსეს პიროვნებაში აქვს. სასტუმრო სუფრა გადაიქცა სამსხვერპლო ტრაპეზად და გედეონი მოევლინა თავის ტომს და მთელს ისრაელს დავიწყებული მამაპაპეული კულტის აღმდგენელად, იმ დიდი მოსეს ხატად ამ დაკნინებულ ხანაში. გედეონმა გაბედა, შეიქნა «მკადრე- იმისა, რასაც სხვა დროს, «გუშინ და გუშინწინ-, ვერ იკადრებდა  –  მან დაანგრია ბაალის სამსხვერპლო და ააშენა უფლის სამსხვერპლო, რომელზეც შესწირა კურატი ალბათ დიდი ხნის დავიწყებულ აღსავლენ «სრულადდასაწველ- მსხვერპლად. ეს უჩვეულო ამბავი იყო, უკიდურეს კადნიერებად აღიქვეს გედეონის მოქმედება მისმა თვისტომებმა:

   «ადგნენ დილით ქალაქის მკვიდრნი და რას ხედავენ: ბაალის სამსხვერპლო დანგრეულია, გვერდით რომ ხემხვივანი იდგა, მოჭრილია და აღსავლენი კურატი იწვის ახლადაგებულ სამსხვერპლოზე. უთხრეს ერთმანეთს  –  ვინ ჩაიდინა ეს საქმე? მიმოდგნენ, გამოიკითხეს და თქვეს: «გედეონს ჩაუდენია, იოაშეს ძეს-. უთხრეს ქალაქის მკვიდრებმა იოაშს:

   «გამოგვიყვანე შენი ვაჟი, სიკვდილით უნდა დაისაჯოს, რადგან დაუნგრევია ბაალის სამსხვერპლო და გვერდით რომ ხემხვივანი იდგა, მოუჭრია-. უთხრა იოაშმა ყველას, ვინც მას მიუხდა: რა თქვენი დასაცავია ბაალი, რა თქვენი საპატრონოა? მისი დამცველი ამ დილითვე სიკვდილით დაისჯება. თუ ღმერთია, თავად დაიცვას თავი, რადგან გედეონის დანგრეულია მისი სამსხვერპლო. უწოდეს იმ დღიდან (გედეონს) იერობაალი, რადგან თქვეს: თავად გაუსწორდეს ბაალი თავისი სამსხვერპლოს დანგრევისათვის- (მსაჯ. 6:28-32).

   გედეონის ახალი სახელი, რა აზრიც არ უნდა იდოს მასში (თითქოს: «ბაალი დავობს-), მისი ფერისცვალების გამოხატულებაა, ახალი სახელი ყოველთვის ნიშნავს ადამიანის ახალ დაბადებას. ამ კერძო შემთხვევაში იმასაც მოწმობს, რომ ხალხმა დაადასტურა მისი განახლება; ანუ გედეონის შინაგანი რწმენა, დარწმუნებულობა, განცდა რჩეულობისა, ობიექტურ აღიარებას პოულობს. ახალი სახელი, რომელიც თუმცა ხალხმა შეარქვა მას და არა უფალმა, დაგვირგვინებაა ყოველივე იმისა, რაც მოხდა მანამდე საწნახელთან, რაც ჩაიდინა, გაბედა გედეონმა, როცა იტვირთავდა რჯულმდებლის ფუქციას. აქ ისიც ნიშანდობლივია და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ძველი აღთქმის კონცეფციით, რომ ხსნა მხოლოდ მაშინ მოხდება, როდესაც ხალხი ზურგს შეაქცევს ბაალს, რწმენა-წარმოდგენათა და საკულტო წესთა თუ ზნე-ჩვეულებათა მთელს ერთობლიობას, რაც ბაალის ქანაანურ კულტშია დაუნჯებული, და როცა, რაც მთავარია, გამოჩნდება, «აღდგება-, როგორც გამოთქვამს ტექსტი, კაცი, უფლის სულით აღძრული, და დარაზმავს ხალხს ბაალისა და მომხდური მტრის წინააღმდეგ.

   ქარიზმატული ბელადი მხოლოდ მაშინ გადის ბრძოლაში, როცა ის შინაგანად გრძნობს უფლის სულის მყოფობას თავის თავში; როცა უფალი იძლევა ისეთ ნიშანს, რომელიც თავისი დამარწმუნებლობით აღემატება ყოველგვარ სასწაულს ფიზიკურ პლანში. «უფლის სულმა მოიცვა (ანუ «შეიმოსა-) გედეონი, ბუკსა ჰკრეს და გამოვიდნენ აბიყეზერელნი მის დაძახილზე- (მსაჯ. 6:34). აქ უნდა ითქვას, რომ ხსნის ბელადის ქარიზმატულობის პირობა მისი ბუნებრივ-ადამიანური უძლურებაა, ისევე როგორც გარეშეთა თვალში გამოურჩევლობა აპირობებს უფლის რჩეულობას, რაც შეადგენს ძველი აღთქმის სამხსნელო მოძღვრების თავისებურებას. ეს ამგვარად გამოიხატება: უფალს სურს მოახდინოს ხსნა უძლურის ხელით და მცირერიცხოვანი მხედრობით, ზოგჯერ სრულიად უმნიშვნელო რაზმით, რისთვისაც მას საკმარისი საფუძველი აქვს. მას შემდეგ, რაც გედეონი «მოიცვა უფლის სულმა- და ოთხი ტომის ხალხი  –  მებრძოლები, ოცდათორმეტი ათასი კაცი, დაბანაკებული იყო ბრძოლის მოლოდინში, უფალი გამოეცხადა გედეონს და ეუბნება: «ძალზე ბევრი ხალხი გყავს. არ ჩავაგდებ ამათ ხელში მიდიანს, რომ არ გამიდიდგულდეს ისრაელი, არ თქვას, ჩემმა ხელმა მიხსნაო- (მსაჯ. 7:2).

   წარმატებისგან თვითგანდიდების არაერთი მაგალითი შეიძლება დავადასტუროთ ძველ აღთქმაში. განსაკუთრებული წარმატება, რაც ხშირად სასწაულს უდრის, გამოჩენილი პიროვნების ტრაგიზმის მიზეზი ხდება. გამონაკლისი არც მსაჯულები არიან, მათ შორის არც გედეონი, მაგრამ მის პიროვნებაში დაძლეული თუ მიჩქმალული თვითგანდიდება მის შთამომავლობაში გადადის და იქ ქმნის ტრაგიზმს. ამ კერძო შემთხვევაში, რაც გედეონის მისიას შეეხება, უფალს სურს, რომ ისრაელმა უმნიშვნელო მხედრობით სძლიოს მიდიანს, რათა გამოჩნდეს უფლის დიდება და მისდამი რწმენა გამყარდეს ხალხში. ასე რომ ეს ბრძოლა ფაქტიურად რელიგიური ომია, რომლის აღსასრულმა რელიგიურ-ზნეობრივი აღმავლობა უნდა მოუტანოს ხალხს. ხსნა გულისხმობს არა მხოლოდ და არა იმდენად ხალხის ფიზიკურ გადარჩენას, რამდენადაც ზნეობრივ გადახალისებას. ამიტომაც ხსნა, თუნდაც ასეთი ეფემერული და უმნიშვნელო მასშტაბში აღსრულებული, ესქატოლოგიურია თავისი არსით. სხვანაირად თუ ვიტყვით, ეს ხსნა მიდიანელთა ხელიდან იმ საყოველთაო მეტაისტორიული ხსნის ანარეკლია ამ წუთისოფლად ისტორიულ ხანაში.

   საბოლოოდ გედეონი, თუმცა უფლის რჩეულია, მაგრამ მისი ხელი, როგორც კერძო კაცისა, არ არის გამმარჯვებელი: ის მხოლოდ იარაღია უფლის ხელში, იმავე «მაგარ ხელში-, რომელმაც ეგვიპტიდან იხსნა ხალხი; «ხელი- უფლის სულის მეორე სახელია. იმ სულისა, რომელმაც «მოიცვა გედეონი-. გედეონის მხრივ აქ არ უნდა ყოფილიყო გაუგებრობა, რომ უფლის სული თავის საკუთარ სულად, მასში ბუნებრივად დაბადებულ მხნეობად მოჩვენებოდა; რადგან მხნეობა თანდათანობით არ წარმოიშვება მისი გულის სიღრმეში, არამედ ეს იყო როგორც მოვარდნილი ტალღა ან ძლიერად მობერილი ნიავქარი, რომლის წინააღდგომა შეუძლებელია. გედეონი მინდობილია მასში მობერილ სულს, ხალხი კი დანდობილია მასზე და თითქმის აიგივებს მას უფალთან. გედეონის სახით ის ხედავს უფალს, უფლის «მაგარ ხელს-, ამიტომაც არის შესაძლებელი თითქოსდა მკრეხელური ძველი აღთქმის რელიგიის ფონზე სიტყვები «უფლისათვის და გედეონისათვის!-, რომელთაც გაიძახის საბრძოლო ყიჟინად ის მცირე რაზმი, უფალმა რომ გამოარჩევინა და დაუტოვა გედეონს.

   იმდენად მცირეა ადამიანის ფიზიკური ძალის წვლილი უფლისმიერ ხსნაში, რომ მტერზე გამარჯვებას გროტესკული სახე აქვს მიცემული: გედეონის ლაშქარი იმარჯვებს ბუკისცემით და ანთებული კვარებით, რომლებიც დოქებში ჰქონდა დამალული სამას მებრძოლს. სამასი ანთებული ჩირაღდნის მოულოდნელმა გამოჩენამ სამასი ბუკის ხმაზე იმდენად დააბნია მიდიანის ბანაკი, რომ მათ ერთმანეთზე აღმართეს მახვილი და მერე უწესრიგოდ გაიფანტნენ სხვადასხვა მხარეს. გროტესკულია ის ნიშანიც, რომლითაც შეირჩა სამასი მებრძოლი საომრად შეკრებილი ათი ათასამდე ისრაელიანიდან. თავის მხრივ, ეს ათი ათასი კაცი ოცდაორი ათასიდან დარჩა. როცა უფლის სიტყვამ გამოაცხადა, რომ ვისაც ომის შიში ჰქონდა, უკან გაბრუნებულიყო. ასე რომ, ეს ათი ათასი რჩეული, გულადი მეომრები იყვნენ. მაგრამ ათი ათასიც ბევრი იყო უფლის თვალში. «მაინც ბევრია ხალხი, ეუბნება უფალი გედეონს; წყალზე ჩაიყვანე და იქ გამოგირჩევ მათ. ვისზეც მე გეტყვი, გამოგყვეს-მეთქი, ის გამოგყვეს; ვისზეც გეტყვი, ნუ გამოგყვება-მეთქი, ნუ გამოგყვება- (მსაჯ. 7:4).

   როგორც ვხედავთ, საბოლოო არჩევანი უფალზეა: მან უნდა ამოარჩიოს საუკეთესო, ის ნარჩევი, რომლის საშუალებით უნდა განხორციელდეს ხსნა. მაგრამ ირჩევს კი უფალი თავის საყმოდან საუკეთესოს, როცა მას სურს უძლურში გააცხადოს თავისი დიდება? იყო თუ არა საუკეთესო არჩევანი, როცა მან აირჩია გედეონი, რომელიც თავადვე ადასტურებდა თავის უღირსობას და უმნიშვნელობას; ან როცა აირჩია მოსე, რომლისთვისაც ასევე მოულოდნელი იყო ეს არჩევანი და ისიც უღირსად გრძნობდა თავს (ასეთი იყო მათი შინაგანი განცდა და არ უნდა მივაწეროთ ის თავმდაბლობას ან ყალბ თავპატიჟს მათი მხრიდან)? ნიშანდობლივია, რომ როგორც წინამძღოლს არ ირჩევს საკუთარი არჩევანით ხალხი, ასევე მებრძოლებიც არ არიან მისი არჩეულნი; გედეონიც უფლის კაცია და ის სამასიც, რომელიც უცნაურად გამოარჩია ათიათასიდან უფალმა.

   უფლის სიტყვისამებრ, გედეონმა «ჩაიყვანა ხალხი წყალზე. უთხრა უფალმა გედეონს: ვინც ენით შესვლეპს წყალს, როგორც ძაღლები სვლეპენ, ცალკე დააყენე, აგრეთვე ისინიც, ვინც ჩაიმუხლებს და ისე დალევს. ენით მსვლეპელთა რიცხვი სამასი იყო, დანარჩენმა ხალხმა ჩაიმუხლა და ისე დალია წყალი. უთხრა უფალმა გედეონს: სამასი მსვლეპელი გიხსნით და ხელში ჩაგაგდებინებთ მიდიანს; დანარჩენი ხალხი შინ წავიდეს- (მსაჯ. 7:5-7).

   ათი ათასი კაციდან სამასი კაცი  –  ისიც მსვლეპელი! რა მოტივით? იქნებ იმის გამო, რომ მსვლეპელში ნაკლებად ივარაუდება ადამიანური (გავიხსენოთ ველური, ნახევარკაცი ენქიდუ, რომელიც გარეულ მხეცებთან ერთად პირით ეწაფება წყალს) და უფრო მეტად მხეცური, რაც თითქოს სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში წარმატების საწინდარი უნდა ყოფილიყო. მაგრამ ეს სამასი ხომ თავის ძალით და მხეცური გაბედულებით (რომელსაც სოკრატე განარჩევს ნამდვილადამიანური სიმამაცისაგან) არ იმარჯვებს; არამედ ბუკისცემით, დალეწილი ქოთნების გრიალით და მოულოდნელად გამოჩენილი ცეცხლით; ყოველივე ამას ისინი  –  ეს მსვლეპელნი ასრულებენ გედეონის დარიგებით. აქ არც მათი ძალა ჩანს, არც მხედრული სული, არც განსაკუთრებული სიმამაცე, არც გონიერება და არც ბრძოლაში გამოსადეგი გამჭრიახობა. ისინი მხოლოდ მსვლეპელნი არიან და მეტი არაფერი, შესაძლოა, უარესი ნარჩევი ანუ უნარჩევესი იმ ოთხი ტომიდან ისრაელისა, რომლებიც შეკრებილნი იყვნენ გალაადის მთაზე.

   მიდიანის ძლევამ, რომელიც გედეონის ხელით მოხდა  –  თუმცა მეტისმეტად კურიოზული, სრულიად არა მეომრული საშუალებით, თითქოს ზღაპრული ხერხით (როგორც ზღაპრებში ხდება, როგორც ნაცარქექია ამარცხებს დევს ნაცრის ბუქით),  –  დიდი შთაბეჭდილება დატოვა ხალხის ხსოვნაში. ეს ისტორიული მოვლენა, რომელიც შემონახულია მთელი თავისი კონკრეტულობით, წინასწარმეტყველთა ქადაგებებში იგავურ მნიშვნელობას იძენს. წინასწარმეტყველ ესაიას ხანაში (ძვ.წ. VIII ს.) მიდიანელთა მტრობა, ცხადია, არ იქნებოდა აქტუალური, სამაგიეროდ, «მიდიანის დღე- (ეს. 9:3), «მიდიანის ძლევა (ეს. 10:26), გაარღვევს რა ვიწრო დრო-ჟამულ ფარგლებს და ისტორიულ კერძოობას, ესქატოლოგიური მომავლის სიმბოლო ხდება  –  საბოლოო მტრის უკანასკნელი ძლევის ნიშანი. ამავე დროს, «მიდიანის დღე-, როგორც დღე ხსნისა, გათანაბრებულია ხალხის ეგვიპტიდან გამოხსნის გენეზისურ დღესთან, როცა მხსნელმა «კვერთხის მოღერებით- გააპო მეწამული ზღვა, როგორც დასაბამიერი ურჩხული, და გზა-სავალი გაუხსნა ხალხს. ამ აზრით «მიდიანის ძლევას- ესაიას წინასწარმეტყველებაში კოსმოგონიური შეფერილობაც აქვს.

   როდესაც ისრაელიანები ეუბნებიან გედეონს, «შენ გვიხსენი მიდიანის ხელიდან-, ამ ნათქვამში უფრო მეტია ნაგულისხმევი, ვიდრე დღევანდელმა მკითხველმა შეიძლება დაინახოს. საქმე ის არის, რომ ხსნა, როგორც ვიცით, ისრაელის ღმერთის, როგორც სამყაროსა და ისტორიის შემოქმედის, მთავარი ატრიბუტია: ის არის მხსნელი  –  მოშიაყ  –  უპირატესად, ამ წოდებაშია მოქცეული მთელი მისი ღვაწლის შინაარსი. ის არის მხსნელი კაცთა მოდგმისა ურჩხულისაგან  –  კოსმოსის მტრისგან და ისრაელისა მისი ისტორიის გარიჟრაჟზე ეგვიპტის ტყვეობიდან. ამგვარი შეგნებით და მოშიაყის ამგვარი გააზრებით, გედეონის, როგორც მხსნელის, პიროვნება ხალხის თვალში ზეადამიანური ღირსებით უნდა შემოსილიყო. ამ შეგნებას სავსებით გამოხატავდა საომარი ყიჟინა, რომლითაც სამასი მსვლეპელი ჩაება ბრძოლაში: «უფლისათვის და გედეონისათვის!- ხალხი არ იქნებოდა კმაყოფილი, რომ მისი მხსნელი ჩვეულებრივ ადამიანად (რიგით ისრაელიანად) დარჩენილიყო, საკუთარი ხელით მომკილი პურის მცეხველად საწნახელში, ან ეფემერულ მსაჯულად, რომლის ფუნქცია მხოლოდ უკიდურეს გასაჭირში თუ იჩენდა თავს. გედეონი მათ თვალში ერთი თავით უნდა ამაღლებულიყო. ხალხი ფიქრობდა, რომ მან ეს დაიმსახურა მიდიანის ძლევით. ის მეფე უნდა გამხდარიყო. ამავე დროს, ხალხს სურდა მისი მეფედ ცხებით მოეპოვებინა მუდმივი მხსნელი ეფემერული მსაჯულის ნაცვლად, რაც მას მუდმივ უსაფრთხოების გარანტიას შეუქმნიდა. მაშინ მის პიროვნებაში შეერთდებოდა ორი პრინციპი წინამძღოლობისა: ერთი, რასაც გულისხმობს მოშიაყ (მხსნელი) და მეორე, რასაც გულისხმობს მაშიახ (მესია, ცხებული). ხალხს სურდა ერთ პიროვნებაში ეხილა ამ ორი ფუნქციის დამთხვევა, რომელიც ისედაც არსებობდა ამ ორი სიტყვის ფონეტიკაში.

   გედეონი განსაცდელის, უფრო საცთურის, წინაშე იდგა და მან სძლია საცთურს. «უთხრეს ისრაელიანებმა გედეონს: იბატონე ჩვენზე შენც და შენმა შვილმაც, რადგან შენ გვიხსენი მიდიანის ხელიდან. გედეონმა უთხრა: მე ვერ ვიბატონებ თქვენზე და ვერც ჩემი შვილი იბატონებს თქვენზე. უფალი ბატონობს თქვენზე- (მსაჯ. 8:22-23). ამ პასუხში გამოჩნდა გედეონის სიმტკიცე და ერთგულება უფლისადმი, პირდაპირ უნდა ითქვას, მისი თეოლოგიური მრწამსი, ღვთისშემეცნება. საქმე ის არის, რომ მეფობის ინსტიტუტი, რომელიც ისრაელიანებმა გარშემო ხალხების წაბაძვით შემოიღეს, ჩათვლილია მათ ეროვნულ ცოდვად, ღალატად უზენაესი პატრონისადმი, რადგან მათი ერთადერთი მეფე (მელეხ) უფალი ღმერთი უნდა ყოფილიყო. გედეონის პასუხში მეფობის უარყოფით დადასტურდა მისი სიწრფელე, მაგრამ მას ჰქონდა მეორე განსაცდელი და ცთუნება, მან ჩაიდინა საქციელი, რომელზეც ნათქვამია, რომ ის «მახედ ექცა გედეონს და მის სახლს-. გედეონის მოქმედება, რაზეც ახლა გვექნება საუბარი, აშკარად მოგვაგონებს «ოქროს ხბოს- შექმნის ეპიზოდს, რომელიც მოუშორებელ წყევლად გასდევს ერის რელიგიურ შეგნებას აარონის ხანიდან მოყოლებული. მაშინ სტიქიური რელიგიური შურით აღვსილმა ხალხმა, რომელსაც სურდა ეხილა ეგვიპტიდან გამომყვანი ღმერთის სახე, აიძულა აარონი ხალხში მოკრებილი ოქროულობისაგან ჩამოესხა მათთვის ხბოს ქანდაკება. ცხადია, ეს იყო უკანგადადგმული ნაბიჯი იმ გზაზე, რომელზეც მოსეს მიჰყავდა ხალხი. ამ ხალხს სურდა ეხილა უხილავი ღმერთი და იხილა ის ხბოს სახით. მართალია, გედეონს ხალხისთვის არ მიუცია მათი ღვთის ზოომორფული სახე, მაგრამ უფლის ხატის შექმნა მასაც ცოდვად ჩაეთვალა და არა მხოლოდ პიროვნულად მას.

   როდესაც გედეონმა უარი თქვა მეფობაზე იმ სიმართლით, რომ «უფალი ბატონობს მათზე-, მას გაუჩნდა იდეა უფლის რაღაც ნიშანი მიეცა ხალხისთვის. ეს ნიშანი ოქროსი უნდა ყოფილიყო უდაბნოდან გამოყოლილი ტრადიციით. აარონის კვალზე გედეონმა აკრიფა ხალხში ნადავლად ჩაგდებული მიდიანელთა ოქროულობა, გააკეთა მისგან ეფოდი და თავის ქალაქში, ყოფრაში, გამოფინა (მსაჯ. 8:24-27). გედეონს არ გაუკეთებია ოქროს ხბო, არც სხვა სახის რამ კერპი, რომ ხალხისათვის ღვთის სახე დაენახვებინა. მან შექმნა ეფოდი, სამღვდელმთავრო შესამოსელი  –  ოქრომკედით, ლურჯი, ძოწეული და მეწამული ძაფებით მოქსოვილი (თითოეულ ფერს თავისი სიმბოლური მნიშვნელობა ჰქონდა), რომელიც მღვდელმთავრის ღვთისმსახურებას გამოარჩევდა ჩვეულებრივი კულტმსახურებისაგან. ეს იყო ყველაზე წმიდა სამოსელი, თავისი ოქროს ბრწყინვალებით უფლის დიდების გამომხატველი, ურომლისოდაც მღვდელმთავარი წმიდათა წმიდაში ვერ შევიდოდა. გედეონს არ ჩამოუსხამს კერპი აარონივით, მაგრამ ეფოდი  –  წმიდა საგანი, შექმნა კერპად, როცა გამოფინა ის თავის ქალაქში, რომ გამარჯვებულ ისრაელიანებს თაყვანი ეცათ მისთვის. ეს, ცხადია, კერპთაყვანისმცემლურ მოქმედებას ჰგავდა: «უზნეობდა იქ მთელი ისრაელი მის (გედეონის) კვალზე და მახედ ექცა ეს გედეონსა და მის სახლს-.

   გედეონს არ შეუმოსავს ეფოდი, არ გამოუყენებია ის თავისი პირდაპირი დანიშნულებით, რაც უთუოდ მღვდელმთავრის ფუნქციის უზურპაცია იქნებოდა; მაგრამ დანაშაული ეფოდის კერპადქცევაში მდგომარეობდა; ის, რაც დაფარული იყო ერის თვალთაგან, გარეშეთაგან, და მხოლოდ წმიდათა წმიდაში სანთლების შუქზე იხილვებოდა უფლის მიერ, ახლა საყოველთაოდ იქნა მზის შუქზე გამოფენილი, გამოქვეყნებული. ამ სახით არსებული ეფოდი დაუპირისპირდა ისრაელის ერთადერთ სიწმიდეს  –  რჯულის კიდობანს ანუ ღვთის კიდობანს, რომელიც უტაძრობის ხანაში (ასეთი იყო მსაჯულთა ხანა) სილოამში, იმჟამად ისრაელიანთა ერთადერთ საკრებულო ადგილზე იმყოფებოდა. გედეონის მშობლიური ქალაქი ყოფრა, სადაც მან ეფოდი გამოფინა სათაყვანოდ, დაუპირისპირდა სილოამს, როგორც საღვთო ადგილი. გაჩნდა ორი საღვთო ადგილი, რომელთაგან ერთ-ერთი ყალბი უნდა ყოფილიყო, სახელდობრ, ის, რომელიც არ იყო ქარიზმატული არჩევის შედეგი. საღვთო ადგილი საფუძველს აცლიდა მოსეს რჯულს და მონოთეიზმს, რომელიც არა მხოლოდ ერთღმერთიანობაში, არამედ ერთი წმიდა ადგილის აღიარებაში მდგომარეობდა. საბოლოოდ, ეს იყო ერთი რელიგიური შუაგულიდან განდგომა და თვითნებური შუაგულის შექმნა, ძველი აღთქმის ენით «უზნეობა-, «გარყვნილება- (ზონაჰ), რაც მახედ ექცა გედეონს და მთელს მის სახლს.

   «მსაჯულთა წიგნი- არაფერს ამბობს იმის თაობაზე, თუ რა კონკრეტული გამოხატულება ჰქონდა ამ «მახეს- გედეონისათვის, ყოველ შემთხვევაში, გედეონზე ნათქვამია, რომ ის მოკვდა «კეთილ სიბერეში-, რაც იმას მოწმობს, რომ მას სამაგიერო არ მიზღვია ეფოდის გაკერპებისთვის. მაგრამ მისი სახლის ბედი კი უკუღმა დატრიალდა: იერუბაალ-გედეონის სამოცდაათი კანონიერი ვაჟიშვილი «ერთ ქვაზე- დახოცა მისი ხარჭის ნაშობმა აბიმელექმა, რომელიც ამის შემდეგ მეფედ დასვეს ისრაელზე არა მსაჯულად, როგორც მამამისი, არამედ მეფედ. შესაძლებელია, მეფობის უზურპაცია, ღვთის ნების გარეშე გამეფება, იყო მისთვის მახე, რადგან აბიმელექი კვდება არა როგორც მეფეს შეშვენის, არამედ როგორც ერთი ვინმე უკანასკნელი მდაბიოთაგანი: ერთ-ერთი ქალაქის ალყის დროს, ვიღაც ქალმა გალავნიდან დოლაბის ნატეხით თავისქალა ჩაუმტვრია მას (მსაჯ. 9:53).

იფთახი

   გედეონის ხანიდან რამდენიმე თაობის შემდეგ მსაჯულად გამოჩნდა იფთახი (ძვ. ქართ. იეფთაე), გალაადელი, როგორც ჩანს, იმავე მენაშეს ტომიდან, რადგან გალაადის მხარეში ჰქონდა სამკვიდრო ისრაელიანთა ამ შტოს. თუ გედეონს ერცხვინებოდა მენაშეს ტომობა და თავისი საგვარეულო ყველაზე კნინად მიაჩნდა ამ ტომში, რა უნდა ეთქვა საეჭვო წარმომავლობის იფთახს, რომელიც როგორც მეძავის შვილი, სამშობლოდან განდევნეს მისი მამის შვილებმა, რათა მემკვიდრის წილი არ ჰქონოდა მამისეულ ქონებაში. არც მამა იყო ცნობილი კაცი, რომლის სახელიც კი არ ახსოვს მატიანეს. იგი იწოდება გალაადად, იმ ვრცელი მხარის სახელით, რომლის მკვიდრი იყო.

   მართალია, იფთახი ამბის დასაწყისშივე იხსენიება როგორც «მაგარი ვაჟკაცი- (გიბორ ხაილ), მაგრამ მის სიმაგრეს ხელი არ შეუშლია ნახევარძმებისთვის, მოეშორებინათ იგი თავიდან. იფთახმა დაკარგა ყველაფერი, რაც შეიძლება მას მამისაგან გადმოცემოდა; არ შერჩა არც მამული, არც მამისეული რჯული, რადგან იძულებული შეიქნა გალაადის განაპირა მხარეში გადასახლებულიყო და თარეშით ერჩინა თავი. მატიანეში ნათქვამია, რომ მის გარშემო თავი მოიყარა «ცარიელმა ხალხმა- და იწყეს მასთან ერთად სათარეშოდ გასვლა გალაადის საზღვრებს გარეთ. «ცარიელი- კარგად გამოხატავს ამ უმკვიდრო, მამულიდან ალბათ სხვადსხვა მიზეზით დევნილი ხალხის მდგომარეობას. ამ ხალხს არაფერი ებადა ამ ქვეყანაზე გარდა საკუთარი მკლავისა და დავლათისა, რომელსაც ხანგამოშვებით უფალი უწყალობებდა მათ. ტრადიციულ საზოგადოებაში წარმოუდგენელი იქნებოდა უფრო დაბალი დონე დაცემისა, როგორც დაცემულნი იყვნენ, ცხადია, სოციალურად, ეს «ცარიელი ხალხი-  –  ანაშიმ რეკიმ. მარტოობისა და საზოგადოებისგან მოწყვეტილობის წყევლა იყო მათზე და მათ, შესაძლოა, გაურბოდნენ კიდეც როგორც კეთროვნებს. ეს სიტყვა «ცარიელი-  –  რეკ  –  საგინებელი სიტყვა უნდა ყოფილიყო იმხანად, რომლის კვალმა ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველ საუკუნემდე მოაღწია. ყოველ შემთხვევაში, სახარება იცნობს სიტყვას რაკა სალანძღავ სიტყვად: «რომელმან ჰრქუას ძმასა თKსსა რაკა (რომელ არს საძაგელ), თანა-მდებ არს იგი კრებულისაგან განსლვად- (მ. 5:22).

   მაგრამ მაშინ, მსაჯულთა ხანაში, განიდევნა არა ის, ვინც თავის მოყვასს უთხრა რაკა, არამედ ის, ვისაც უთხრეს, რომ უმემკვიდრო ყოფილიყო მამისეული ქონებისგან. ამ კაცს თავიდან უნდა დაეწყო სახლის შენება, თუმცა უდაბნოში, სადაც ის სათარეშოდ გადიოდა, სახლს ვერ ააშენებდა. ის თავს ირჩენდა როგორც ველური კანჯარი, რომელიც ადრე თუ გვიან უნდა დაღუპულიყო (შუამდინარული იგავის თანახმად, კანჯარი ადამიანური ცხოვრების ანტიპოდია). ცარიელ-ტარიელად დარჩენილი იფთახისთვის ნამდვილად ხსნა იყო გალაადის უხუცესთა წინადადება  –  გამხდარიყო ისრაელის მხსნელი ყამონელთაგან, რომლებიც იმხანად პრეტენზიას აცხადებდნენ გალაადის ებრაელთა მიწა-წყალზე. გალაადის უხუცესებმა წინასწარ იგრძნეს, რომ იფთახი, ეს «ცარიელი კაცი-, რომლის გარშემო თავს იყრიდა იმ არემარის ყველა «ცარიელი- (ანაშიმ რეკიმ), უფლის სულით უნდა ავსებულიყო. ამაში დარწმუნებულობის საფუძველს იძლეოდა იფთახის დავლათი, რომელიც აშკარად შეეწეოდა მას, თავის «კანჯარულ- ცხოვრებაში. ის უკვე იყო თავკაცი, თუნდაც მის მიერ გაძღოლილნი მასავით ცარიელნი ყოფილიყვნენ. ხოლო თავკაცი, წინამძღოლი, როგორც მსაჯული, აკლდა ისრაელს, არ ჩანდა იმხანად ხალხში. იფთახის დავლათი და წინამძღოლობა ისრაელის ხსნის საქმეს უნდა მოხმარებოდა. ასეთი იყო გალაადის უხუცესთა გეგმა, როცა ისინი ეწვივნენ იფთახს წინადადებით: «მოდი, გახდი ჩვენი წინამძღოლი და შევებრძოლოთ ყამონელებს- (მსაჯ. 11:6). ამ სიტყვებიდან ჩანს, რომ გალაადის უხუცესობა სრულიად დაჯერებულია, რომ იფთახის წინამძღოლობა გამარჯვების უეჭველი გარანტია იქნება; წინააღმდეგ შემთხვევაში, ცხადია, ისინი არ დაიმცირებდნენ თავს და თხოვნით არ მიმართავდნენ იმ კაცს, რომლის განდევნაში მათაც მიუძღოდათ ბრალი, რადგან იფთახის ნახევარძმები მათი დასტურის გარეშე ვერ განდევნიდნენ ძმას.

   უფრო მეტად, ცხადია, თავად იფთახია დაჯერებული გამარჯვებაში, რომ მისი მეშვეობით უნდა აღსრულდეს ხსნა. ეს არის მისი შინაგანი დარწმუნებულობა, რადგან მას ჰქონდა დავლათის მოსვლის გამოცდილება. მაგრამ იფთახს სურს დარწმუნებული იყოს იმაშიც, რომ გამარჯვების შემდეგ ის გალაადის მცხოვრებთა წინამძღოლადვე დარჩება ანუ მუდმივად შეასრულებს მსაჯულობას. იფთახმა უკეთ უწყის, რომ ქარიზმა  –  უფლის სულის გადმოსვლა ეფემერულია. სული მოქმედებს მასში მხოლოდ ბრძოლის დროს და გამარჯვების შემდეგ დატოვებს მას, მუდამჟამ არ არის მასზე დადგრომილი. ამიტომ ის იმ პირობით თანხმდება გალაადში დაბრუნებაზე და ყამონელთა წინააღმდეგ წინამძღოლობაზე, თუ მას მაშინაც აღიარებენ წინამძღოლად, როცა უფლის სული არ იქნება მასთან და მხოლოდ საკუთარი მხნეობისა და მკლავის იმედი ექნება. «თუ დამაბრუნებთ ყამონელებთან საბრძოლველად და უფალმა მომცა მათი თავი, კიდევ ვიქნები თქვენი წინამძღოლი?- გამოსთხოვს იფთახი გალაადის უხუცესებს პირობას. ისინი პასუხობენ: «უფალი იყოს მოწმე ჩვენს შორის, რომ შენი სიტყვისაებრ მოვიქცევით- (მსაჯ. 11:9-10).

   მართალია, იფთახი უხუცესობამ და ხალხმა თავის წინამძღოლად და მსაჯულად დაადგინა და ეს, როგორც ჩანს, რიტუალურად გაფორმდა უფლის წინაშე ფიცის წარმოთქმით გალაადის ქალაქ მიცფაში, მაგრამ ის მსაჯულისგან განსხვავებით პოლიტიკურ ბელადად და დიპლომატად ევლინება ისრაელს. პირველი მისი მოქმედება წინამძღოლად დადგინების შემდეგ ქვეყნის მეფის მოქმედებაა და არა მსაჯულისა: იფთახი მოლაპარაკებას გამართავს ყამონელთა მეფესთან, როგორც ტოლი ტოლთან. ის ლაპარაკობს არა როგორც მსაჯული ან კერძო კაცი, მეომარი, არამედ წარმოადგენს მთელს ისრაელს, მთელს მის ისტორიას ეგვიპტიდან გამოსვლის დროიდან მის ხანამდე. იფთახი ავტორიტეტულად იწყებს, თითქოს მისი პირით მეტყველებს ისტორიული ჭეშმარიტება: «უთხრას: ასე ამბობს იფთახი: ისრაელს არ მიუტაცებია მოაბელთა ქვეყანა და ყამონელთა ქვეყანა. როცა ეგვიპტიდან გამოსულმა უდაბნოში იარა მეწამულ ზღვამდე და კადეშს მიადგა...- (მსაჯ. 11:15-16). ამას მოჰყვება მოკლე გადმოცემა ისრაელის მოძრაობისა ადგილიდან ადგილზე, მისი მარშრუტისა იმ ტერიტორიამდე, რასაც ყამონელთა მეფე ედავება მას. ისტორიული ფაქტების მოშველიებით იფთახი უმტკიცებს ყამონელთა მეფეს ისრაელის სიმართლეს. მაგრამ, როგორც ამ დიპლომატიური დოკუმენტის დასკვნაში ჩანს, ეს სიმართლე არ არის ადამიანური სიმართლე, არამედ ღვთაებრივია:

   «ხომ ფლობ იმას, რაც დაგიმკვიდრა ქამოშმა, შენმა ღმერთმა? ჩვენც ვფლობთ ყველაფერს, რაც უფალს, ჩვენს ღმერთს, დაუმკვიდრებია ჩვენთვის- (მსაჯ. 11:24). ეს არის უკანასკნელი ძლიერი არგუმენტი: ისრაელს საკუთარი ნება-სურვილით არ აურჩევია თავისი ტერიტორია, ისევე როგორც ყამონელები არ დასახლებულან საკუთარი ნებით თავიანთ ქვეყანაში. ერთს იაჰვემ აურჩია სამკვიდრებელი, მეორეს  –  ქამოშმა. ეს ერთადერთი ადგილი უნდა იყოს მთელს ძველ აღთქმაში, როცა ისრაელის ღმერთი თანაბარი უფლებით არის ნახსენები სხვა ღმერთის გვერდით. მით უმეტეს, თუ ეს სხვა ღმერთი მტრული ქვეყნის მფარველია. არავითარი უპირატესობა აქ არ ჩანს. არ ჩანს იფთახის განცხადებაში, რომ იაჰვეს ნების წინაშე უნდა დაიხიოს ქამოშმა, რომ იაჰვე ერთადერთია. ქამოში ისევე თავგამოდებულია თავისი ხალხისთვის, როგორც იაჰვე. იფთახი ვერ მოიტანს თავისი სიმართლის დასადასტურებლად იაჰვეს ერთადერთობას, მის ძლევამოსილებას. იფთახი მტერს დიპლომატიის ენაზე ელაპარაკება  –  მისი არგუმენტები ისტორიული ხასიათისაა. იფთახმა უნდა გაიხსენოს ის ვითარება, თუ როგორ მოხდა, რომ ისრაელს უჭირავს სადავო ტერიტორია. იფთახმა უნდა გაიხსენოს გამოსვლათა ხანა, როცა ისრაელის ერი შემოდიოდა ქვეყანაში. იფთახი დღეს ვერ შეაშინებს იაჰვეთი ყამონის ქვეყანას. მაგრამ ის მაინც იმოწმებს იაჰვეს: ის ტერიტორია, რომელიც სადავო გამხდარა ყამონელთა და ისრაელიანთა შორის, იაჰვემ დაუმტკიცა ისრაელს, აჰყარა რა იქიდან ამორეველები, რომელთაც ისრაელი არ გაატარეს თავინთ მიწაზე. იფთახი არ ამბობს, ჩვენ, ისრაელის ხალხმა დავიპყარითო ეს ტერიტორია. არა, ის ამბობს, იაჰვემ დაგვიმკვიდრაო. გარდა ღვთაებრივი ავტორიტეტისა, აქ მოქმედებს დროის ავტორიტეტიც, სიძველის ავტორიტეტი: «სამასი წელია, რაც ცხოვრობს ისრაელი ხეშბონში და მის სოფლებში, ყაროყერში და მის სოფლებში, ყველა ქალაქში არნონის გაღმა-გამოღმა. რატომ იმთავითვე არ დაიბრუნე ისინი?- (მსაჯ. 11:26). აი, როგორ პასუხობს იფთახი ყამონელთა ულტიმატუმზე და როგორ აბოლოებს თავის დიპლომატიურ სიტყვას: «უფალი (იაჰვე) იყოს ახლა მსაჯული ისრაელიანებსა და ყამონელებს შორის!- (მსაჯ. 11:27).

   ამიტომ ბრძოლა ამ ორ, მონათესავე, თუმცა სულისკვეთებით განსხვავებულ ტომს შორის, რომელთაც განსხვავებული ბუნების ღმერთები მფარველობენ, საბოლოოდ წარმოდგენილია ბრძოლად ორ ღმერთს შორის  –  იაჰვესა და ქამოშს შორის. იფთახი იარაღია იაჰვეს ხელში, რომლის მეშვეობითაც მან უნდა დაამტკიცოს თავისი ძლევამოსილება და ამ კერძო შემთხვევაში, უპირატესობა ქამოშის წინაშე. იაჰვემ თავისი ქვეყნიდან განდევნილი, მოძულებული კაცის ხელით უნდა მოუტანოს გამარჯვება თავის ხალხს.

   მაგრამ იფთახი არ ყოფილა ცარიელ-ტარიელი ამ ქვეყანაზე. როგორც ირკვევა ცნობილ ტრაგიკულ ეპიზოდში, მას ჰქონდა რაღაც თავის ქვეყანაში, რომელიც ყველაფერს ერჩია. მართალია, იფთახი გრძნობდა, რომ უფლის სული გადმოვიდოდა მასზე, როცა მცირე რაზმით შეებრძოლებოდა ქამოშის ხალხს  –  ყამონელებს,  –  «გადმოვიდა უფლის სული იფთახზე და მან გაიარა გალაადი და მენაშე, გაიარა გალაადის მიცფა და გალაადის მიცფადან წავიდა ყამონელებზე...- (მსაჯ. 11:29), მაინც იფთახი დგამს საბედისწერო ნაბიჯს  –  გამარჯვების შემთხვევაში, თუ მას გაამარჯვებინებს უფალი, აღუთქვამს უფალს აღსავლენ მსხვერპლად იმას, ვინც პირველი გამოეგებება სახლის ჭიშკრიდან ბრძოლიდან დაბრუნებულს. «უფლის იყოს, ამბობს იფთახი, და შევწირავ აღსავლენ მსხვერპლად- (მსაჯ. 11:31).

   რატომ აღუთქვა იფთახმა უფალს ასეთი უცნაური აღთქმა? რას გულისხმობდა პირველ შემხვედრში? ვინ უნდა გამოგებებოდა იფთახს, რომელსაც არავინ ჰყავდა, გარდა ერთადერთი ასულისა? უფრო ნაკლებს მსხვერპლს არც აკადრებდა იფთახი უფალს გამარჯვების საზღაურად, თუმცა ალბათ მას ფიქრადაც არ მოუვიდოდა, რომ ერთადერთი ასულის შეწირვას აღუთქვამდა უფალს. მაინც ვინ უნდა ყოფილიყო შეწირული, ვინ იქნებოდა ასულზე ძვირფასი? მაინც ხომ ყველაზე ძვირფასი და ერთადერთი, როგორც ისაკი აბრაამისთვის, უნდა შეეწირა უფლისათვის, სხვანაირად რა გამართლება ექნებოდა აღთქმას და მსხვერპლს? გულის სიღრმეში იცოდა იფთახმა გამარჯვების საზღაურის ფასი, მაგრამ მთელი ტრაგიზმი ამ მსხვერპლისა მაშინ გაიაზრა, როცა, თითქოს ახდენილ სიზმარში ყოფილიყო, შინმობრუნებულს «როკვით გამოეგება თავისი ასული დაირით ხელში- (მსაჯ. 11:34).

   მაგრამ სიდიადე ამ ეპიზოდისა არ მდგომარეობს მხოლოდ იმაში, რომ იფთახმა არ გადათქვა უფლისადმი კრიზისულ წუთებში მიცემული აღთქმა («ბაგე გავხსენი უფლის წინაშე და ვერ გადავალ სიტყვას-), არამედ თავად განწირული ასულის მზადყოფნაში, აღსრულებულიყო მამის მიერ დადებული აღთქმა და იმის შეგნებაში, რომ არის რაღაც მეტი თავისი ღირებულებით, ვიდრე ადამიანის სიცოცხლეა:

   «მამაჩემო, რაკი ბაგე გახსენი უფლის წინაშე, მიყავი ის, რაც შენმა ბაგემ წარმოთქვა, როცა უფალმა სამაგიერო მიაგო შენი ხელით შენს მტრებს, ყამონელებს- (მსაჯ. 11:36).

   ყოველი უჩვეულო, პირველქმნილი საქციელი ანდრეზის ძალისაა. ის აფუძნებს, დასაბამს აძლევს ჩვეულებას, რომელიც რიტუალით არის განმტკიცებული თაობების ხსოვნაში. თუმცა სახელი იფთახის სახელგანთქმული ასულისა არ შემოინახა ხალხის ხსოვნამ, მაგრამ ისრაელის ასულნი თავიანთი მოქმედებით ინახავენ მის ხსოვნას. «წესად დაიდო ისრაელში, რომ წელიწადში ერთხელ, ყოველ წლისთავზე, წავიდოდნენ ისრაელიანი ქალიშვილები და ოთხი დღე დასტიროდნენ იფთახ გალაადელის ასულს- (11:40).

სამსონი

   სახელგანთქმული სამსონი უკანასკნელია იმ მსაჯულთა შორის, რომელთა საქმენი საგმირონი შემოინახა «მსაჯულთა წიგნმა-. იგი უკანასკნელია და თითქოს აბოლოებს მსაჯულთა რიგს, მაგრამ მისი პიროვნება, მისი ცხოვრება და ბედი ფოლკლორული ნიშნებით არის შეთხზული. ის თითქოს არც არის ისტორიული პირი, არ არის განსაზღვრული რომელიმე ისტორიული დროით და ის ბრძოლები, რომლებიც მან გადაიხადა თავისი ხალხის ხსნისათვის ფილისტიმელთა მძლავრობისაგან, ზღაპრული ბუმბერაზების ბრძოლებს უფრო ჰგავს, ვიდრე რეალურ გალაშქრებებს მტრის წინააღმდეგ. თავად ჩასახვა მისი დედის მუცელში როგორც აღთქმული შვილისა (ასეთები იყვნენ, როგორც ვიცით, ძველ დროში ისაკი და სამუელი) გამოარჩევს მას სხვა მსაჯულებისაგან, რომლებიც მოწიფულ ასაკში სრულიად მოულოდნელად იღებდნენ მხსნელის ქარიზმას. სამსონის ჩასახვა და მხსნელად მოწოდება კი ერთდროული აქტი იყო.

   მის ბერწ დედას (დედის ხანგრძლივი სიბერწე, როგორც წესი, მოასწავებს შობილის დიდებას და განსაკუთრებულობას) გამოეცხადება უფლის ანგელოზი და აღუთქვამს: «აჰა, დაორსულდები და ვაჟი შეგეძინება; სამართებელი არ უნდა მიეკაროს მის თავს, რადგან ღვთის მოწმიდარი იქნება დედის მუცლიდანვე და შეუდგება ისრაელის დახსნას ფილისტიმელთა ხელიდან- (მსაჯ. 13:5). რომ დაერწმუნებინა უფლის ანგელოზს აღთქმის ჭეშმარიტებაში ცოლ-ქმარი  –  მანოახი და მისი ბერწი ცოლი, რომლის სახელს არ ახსენებს «მსაჯულთა წიგნის- ავტორი, მან სასწაული მოახდინა მათ თვალწინ: სამსხვერპლო ცეცხლი თავისთავად აიგზნო საკურთხეველზე და შთანთქა შეწირული მსხვერპლი და, რაც ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი და ზარდამცემი იყო, «უფლის ანგელოზი ზეაჰყვა სამსხვერპლო ალს- და ცაში გაუჩინარდა. აი, ასეთ ვითარებაში ემცნო მათ, რომ მათი შვილი უფლის მოწმიდარი უნდა ყოფილიყო დედის მუცლიდანვე.

   უფლის მოწმიდარობა, ჩვეულებრივ, თავად ადამიანის ნებაზეა. მისი რჯული ანუ წესები «რიცხვთა წიგნშია- განმარტებული: «თუ კაცმა ან ქალმა აღთქმა დადო, რომ უფლის მოწმიდარი გახდება, ღვინისა და თაფლუჭისაგან უნდა იწმიდოს; არც ღვინის ძმარი და არც თაფლუჭის ძმარი არ დალიოს, არც ყურძნის წვენი არ დალიოს, არც ახლადმოკრეფილი ყურძენი და არც ჩამიჩი არ ჭამოს. თავისი მოწმიდარობის მთელ დროს ყურძნისაგან დამზადებული არაფერი ჭამოს  –  წიპწიდან კანამდე. მოწმიდარობის აღთქმის მთელ დროს სამართებელი არ უნდა შეეხოს მის თავს. ვიდრე უფლის მოწმიდარობის ვადა არ გაუვა, წმიდაა იგი. თმა უნდა მოიზარდოს თავზე. უფლის მოწმიდარობის მთელ დროს მკვდარს არ მიეკაროს. არ უნდა გაუწმიდურდეს მამის, დედის, ძმისა და დის გამო  –  მათ გამოც კი მათი სიკვდილის შემთხვევაში, რადგან მისი ღმერთის მოწმიდარობაა მის თავზე. თავისი მოწმიდარობის მთელ დროს უფლის წმიდაა იგი- (რიცხ. 6:2-8).

   მოწმიდარობა ისრაელიანის შინაგანი მოთხოვნილებაა  –  აღთქმა, დადებული შეგნებულად მოწიფულობის ასაკში. ადამიანი გრძნობს, რომ რაღაც მნიშვნელოვანი საქმის აღსასრულებლად არ არის საკმარისი სულიერი და ფიზიკური მონაცემები, უნარები; რომ აუცილებელია თავის მოზღუდვა უფლის მიერ მომადლებული (რაკი ყველაფერი უფლისაგან მოდის) უნარების შესანარჩუნებლად. მოწმიდარობა ისრაელიანის რჩეულობის გარეგანი გამოხატულებაა. როგორც მთელი ისრაელი, ერთიანი ერი არის გამორჩეული მის გარშემო ხალხებში, ასევე ერთი კერძო ისრაელიანი, როცა ის მოწმიდარობის აღთქმას დებს, გამორჩეული ხდება თავის წრეში, თავის ხალხში. მოწმიდარი თავისი ცხოვრებით ცოცხლად ატარებს და ახორციელებს იმ პრინციპს, რითაც ისრაელი განსხვავდება იმ ხალხებისაგან, რომლებიც მას დახვდა აღთქმულ ქვეყანაში, ქანაანში, ეგვიპტიდან გამოსვლისას, თუმცა ეს ხალხები მისი მონათესავენი იყვნენ და მის მონათესავე ენაზე ლაპარაკობდნენ. შემთხვევითი და ნებისმიერი არ არის მცენარეული საკვების, განსაკუთრებით კი ღვინისა და სხვა მაგარი სასმელების აკრძალვა. უდაბნოში შობილი ისრაელი მოწოდებით მწყემსი იყო და ქანაანში შესვლისას უნდა დაპირისპირებოდა ქვეყნის მკვიდრთა სამიწათმოქმედო კულტურას, რათა თავისთავადობა შეენარჩუნებინა. უდაბნოში შეცნობილი ტრანსცენდენტული ღმერთის იდეა არ უნდა შებღალულიყო ორგიასტული კულტით, რომელიც ბუნებაში განზავებული ღვთაებების თაყვანისცემას გულისხმობდა. მართალია, ისტორიულ ხანაში ისრაელი მიწას ამუშავებდა, თესდა, ვენახს აშენებდა,  –  მისი სიმბოლოც კი იყო ვაზი, უდაბნოში ნაპოვნი (იერ. 2:21),  –  ღვინოს წურავდა, სვამდა, მაგრამ მაინც მწყემსობა იყო მისი იდეალური ყოფა, ამიტომაც უფლის მოწმიდარი, როგორც ისრაელიანის უმაღლესი ტიპი, რჩეულთა რჩეული, ამ საწყისს უნდა ახორციელებდეს.

   სამსონის ბედი, როგორც მოწმიდარისა, განსაკუთრებულია. მისი მოწმიდარობა არ არის მისი ნებით არჩეული, არამედ თანდაყოლილია; შობითგანვე მას თან დაჰყვება საიდუმლო, რომელსაც ისევე ესაჭიროებოდა შენახვა, როგორც მოწმიდარობას მარხვა. თმის მოზრდა მოწმიდარობის ერთ-ერთი პირობაა, მაგრამ სამსონისთვის ეს უფრო მეტია, ვიდრე პირობა: მის თმაშია განივთებული მისი ფიზიკური ძალა, რომელიც უფალმა მისცა მას ფილისტიმელთა დასამარცხებლად. ეს გამოცდაც იყო და განსაცდელიც. საიდუმლო მისი ძალისა, რომელიც მის თმაშია დამარხული, იციან მისმა მშობლებმა, იცის მანაც და სწორედ ეს ცოდნა შეიქნა საბედისწერო მისთვის. ცოდნის ანუ საიდუმლოს გაცემა, როცა არსებობს აკრძალვა, აუცილებელი ეპიზოდია ზღაპრული გმირის ცხოვრებაში. ზღაპრული გმირი არღვევს აკრძალვას, რათა დაკარგოს ძალა, მაგრამ კვლავ დაიბრუნოს იგი. ეს არის მისი გამოცდილება. სამსონიც კარგავს ძალას და კვლავ იბრუნებს, რათა ამ ძალით საბოლოოდ მტერთან ერთად საკუთარი თავიც გაანადგუროს. მას უსათუოდ  –  ეს იყო მისი ბედისწერა  –  უნდა გაეცა საიდუმლო, ჩასახული ჯერ კიდევ მის დაბადებამდე დედის საშოში. დედამ აღთქმული ძის ჩასახვამდე იცოდა ეს საიდუმლო და წილიც კი ჰქონდა მის შექმნაში, რაკი მუცლადღებულს თავი მოწმიდარად უნდა შეენახა. «...ვაჟი შეგეძინება,  –  უთხრა მას უფლის ანგელოზმა, რომელმაც სახელის გაცხადება არ ინება,  –  ოღონდ ფრთხილად იყავი, არ დალიო ღვინო და თაფლუჭი, უწმიდურიც არაფერი ჭამო- (მსაჯ. 13:3-4). დედა ფრთხილად იყო, მაგრამ ვაჟი არ იყო ფრთხილად და ეს შეიქნა მისი ტრაგიკული აღსასრულის მიზეზი: რამდენადაც მაღალი უნდა ყოფილიყო მოწმიდარის დიდება, იმდენად ღრმა იყო მისი დაცემა (თუმცა მან საკუთარი სიცოცხლის ფასად მაინც შეძლო თავისი ადამიანური ღირსების დაცვა).

   სამსონის ცხოვრებაში საბედისწერო როლი ითამაშეს ქალებმა. თიმნა, ღაზა, სორეკისხევი  –  აი, ადგილები,საითკენაც ის მიისწრაფოდა როგორც ნადირი ხაფანგისაკენ. აქ ჰქონდა მას განსაცდელი, ცთუნება, რომელიც უნდა დაეძლია, მაგრამ ვერ დაძლია.

   როდესაც ის მიდის თიმნაში, ფილისტიმელთა ქალაქში ცოლის სათხოვრად, ის სრულიადაც არ იქცევა ისე, როგორც შეეფერება მსაჯულს, რომელიც «უფალმა აკურთხა- (მსაჯ. 13:24); ის მიდის როგორც კერძო კაცი, თავისუფალი თავის არჩევანში, რომელსაც მოეწონა ფილისტიმელი ქალი. მშობლები უშლიან («ქალი დაილია შენს საგვარტომოში და მთელს შენს ერში, წინდაუცვეთელ ფილისტიმელთაგან რომ თხოულობ ცოლს?-), მაგრამ ავტორი ამართლებს სამსონის არჩევანს, თითქოს ეს «უფლისაგან იყო-, თითქოს ამ ქორწინებით უნდა შეეღწია სამსონს ფილისტიმელთა წიაღში და გაემარჯვა. მაგრამ აქ ვხედავთ (ეს იყო მისი პირველი გასვლა) დამარცხებულ სამსონს: აქ, თიმნაში, განიცადა მან პირველი ხელის მოცარვა, აქ პირველად გამოჩნდა, რომ მას არ შეძლებია საიდუმლოს შენახვა. რა იყო ეს საიდუმლო? ეს იყო იგავი, რომელიც სამსონს თიმნასკენ მიმავალ გზაზე შეემთხვა.

   ქალის დასანიშნად მიმავალს გზად ლომი შემოეყრება. უიარაღო სამსონი, უფლის სულით მოცული, შუაზე გახლეჩს ლომს. რამდენიმე ხნის შემდეგ მშობლებთან ერთად იმავე გზაზე გავლისას, ამჯერად უკვე საქორწინოდ მიმავალი, გაუხვევს იმ ადგილისკენ, სადაც ლომი მოკლა; ხედავს, ლომის გვამში ფუტკარი დაბინავებულა და თაფლი გაუკეთებია. სამსონმა შეჭამა თაფლი და მშობლებსაც აჭამა, რომლებმაც არ იცოდნენ საიდან იყო გამოღებული თაფლი. ამ შემთხვევამ სამსონის გონებაში დაბადა იგავი-გამოცანა, რომელიც მას, როგორც სასიძოს, უნდა მიეტანა გამოსაცნობად, წესისამებრ, ქალის მაყრებისთვის. «მჭამელიდან საჭმელი გამოვიდა, ძლიერიდან ტკბილი გამოვიდა-  –  ასე უცნაურად გარდასახა ეს საკვირველი შემთხვევა სამსონმა, რომლის შემსწრე მხოლოდ თავად იყო. გამოცანა თავისებური ორთაბრძოლა იყო, რომელიც სამსონმა შესთავაზა ფილისტიმელ მაყრებს. მისი ამოცნობა ოცდაათი ხელი ტანისამოსით იყო შეფასებული ქალის მაყართა რიცხვის მიხედვით, თუმცა ამოცნობა უფრო ღირსების საქმე უნდა ყოფილიყო  –  აქ ებრძოდა ერთმანეთს ორი მოშუღარი ტომი, ისრაელი და ფილისტიმელი, და რა უნდა ყოფილიყო უფრო შესაფერი სარბიელი ამ ბრძოლისა, ვიდრე ქორწილი? სამსონმა მაყრებს შვიდი დღე მისცა გამოცანის ამოსაცნობად, შვიდი დღე ქორწილისა. ეს შვიდი დღე სამსონისათვის ლხინის დღეები უნდა ყოფილიყო, მაგრამ მას, როგორც გამოცანის შემთავაზებელს და ამ შეთავაზებით ფილისტიმელთა გამომწვევს, განსაცდელად ექცა.

   ოცდაათი მაყარი ქალს აიძულებდა გამოეტყუებინა სამსონისთვის იგავის საიდუმლო, ქალი კი, თავის მხრივ, «შვიდი დღე შესტიროდა სამსონს, რამდენ ხანსაც ლხინი გრძელდებოდა-. ბოლოს, მეშვიდე დღეს სამსონმა გაუმხილა პასუხი; მზის ჩასვლამდე კი ეს უკვე იცოდნენ ფილისტიმელმა მოყმეებმა. ასეთი იყო გამოცანის პასუხი: «რა არის თაფლზე ტკბილი და ლომზე ძლიერი?- დამარცხდა სამსონი და ეს თავისი მარცხი კვლავ იგავურად გამოთქვა: «ჩემი ფური რომ არ გეხნათ, ვერ გამოიცნობდით ჩემს გამოცანასო-. «ფური- ანუ თავისი არჩეული საცოლე საცთურად ექცა მას: მისი ფურით ამოთხარეს ფილისტიმელებმა მისი საიდუმლო.

   ღირსების შესანარჩუნებლად სამსონს ისღა დარჩენოდა, რომ სანაძლეო გადაეხადა მაყრებისათვის: ჩამოერიგებინა ოცდაათი კაცისთვის თითო ხელი ტანისამოსი. ქორწინება კი ჩაიშალა, მაგრამ სამსონმა გადაწყვიტა, შური ეძია ფილისტიმელებზე  –  სამასი მელა ერთმანეთს გადააბა კუდით, თითო მაშხალა მიაბა და მიუშვა ფილისტიმელთა სავარგულებზე, გადაბუგა ძნები, სამკალი, ვენახები, ზეთისხილის ბაღები. აქდან დაიწყო აშკარა მტრობა სამსონსა და ფილისტიმელებს შორის. ისინი უკვე სდევნიდნენ სამსონს და ცდილობდნენ მის ხელში ჩაგდებას, რადგან უფლის ძალას ხედავდნენ მასში. თუ მას ბოლოს მოუღებდნენ, ებრაელობაც კარგა ხანს ძლეული იქნებოდა. სამსონი იმალება იუდას ტომის მიწა-წყალზე, ეტამის ეხში, ხოლო ფილისტიმელები შეესევიან იუდაელებს და აწიოკებენ, მოითხოვენ სამსონს. სამასი იუდაელი მივიდა ეტამის ეხთან და სამსონიც ჩაბარდა მათ, რათა მისით გამოესყიდათ ფილისტიმელთაგან მშვიდობა.

   აუხსნელია, რატომ მოხდა ასე, რატომ გახდა აუცილებელი სამსონის გაცემა. სამასი კაცით, სამასი «მსვლეპელით-, როგორც გვახსოვს, გაიმარჯვა მსაჯულმა გედეონმა მიდიანელებზე, რომლებიც ჭარბობდნენ მათ რიცხვით. ესენიც სამასნი იყვნენ, იუდას ხალხი, და ჰყავდათ მსაჯულად დაუოკებელი ფიზიკური ძალის მქონე კაცი, დედის მუცლიდანვე მოწმიდარი, რომლის დავლათიანობა არ შეიძლება არ ჰქონოდათ გაგებული იუდას ტომში, რომლის მეზობლადაც ესახლა დანის ტომი. როგორ არ უნდა მისწვდენოდა იუდას ყურს მისი ამბავი, როცა «უფლის სულმა იწყო მისი აღძვრა დანის ბანაკში, ცორასა და ეშთაოლს შორის- (მსაჯ. 13:25), როცა დაიწყო ჩენა მისმა ქარიზმამ. სამასი კაცი ერთი მსაჯულის წინამძღოლობით მოუტანდა მშვიდობას იუდას მხარეს, მაგრამ ამ სამასმა კაცმა ორმაგი ახალი თოკით შეკრა სამსონი და მიუგდო ფილისტიმელებს.

   აქ ისმის კითხვა: როგორ მოახერხეს იუდაელებმა შეებოჭათ სამსონი, რომლის ძალა დაუსაზღვრელი იყო, რადგან ის უფლის წყაროდან მოედინებოდა? ან რა აუცილებელი იყო მისი შებორკვა, როცა მას შეეძლო თამამად წასულიყო ფილისტიმელთა წინააღმდეგ  –  ერთი ათასზე, როგორც მოხდა შემდეგ? პასუხად შეიძლება ითქვას, რომ სამსონი გამუდმებით ვერ გრძნობდა ზებუნებრივ ძალას თავის თავში. ძალა უფლისა იყო და უფალი მაშინ აამოქმედებდა მას, როცა საჭიროდ დაინახავდა. ძალა თითქოს ყოფილიყო დენთი, რომლის აფეთქებას ნაპერწკალი სჭირდება. ეს ნაპერწკალი კი უფლისგან მოდის და არავინ იცის, როდის მოვა. ამ ნაპერწკლის გარეშე სამსონი ჩვეულებრივი ადამიანია, რომელიც არაფრით განსხვავდება თითოეულისგან იმ სამასში, რომელიც მას ბორკავდა. უიმნაპერწკლოდ რომ თავის დაცვა არ შეეძლო სამსონს, ეს მათ შორის გამართული მოკლე დიალოგიდანაც ჩანს: «უთხრეს (იუდაელებმა): მოვედით, რომ შეგიპყროთ და მიგცეთ ფილისტიმელებს. სამსონმა უთხრა: შემომფიცეთ, რომ არ მომკლავთ- (მსაჯ. 15:12). ეს არ არის იმ კაცის სიტყვები, რომელიც გამუდმებით გრძნობს ძალას. მართალია, მას განუცდია «აღძვრა- უფლის სულისაგან, ძალის მოწოლა, მაგრამ ახლა ამ განცდის ნატამალიც არ იყო მასში, შესაძლოა, არც მოლოდინი; შესაძლოა, განწირულადაც თვლიდა თავს; მზად იყო შებოჭილს გაეტარებინა მთელი სიცოცხლე ტყვეობაში, ოღონდ არ მოეკლათ.

   აი, დგას უძლური სამსონი მარტოდმარტო გამძვინვარებული, შურისგებით აღძრული მტრის წინაშე. უფლის განგებამ მოაწყო ისე, რომ ის მარტო აღმოჩენილიყო ათასის წინ; მარტოს  –  არა სამასი კაცის წაძღოლით, როგორც იქცეოდა მისი წინამორბედი მსაჯული  –  მოეტანა ხსნა. მაგრამ ჯერ თავად უნდა გადარჩენილიყო, ჯერ მას უნდა მოვლენოდა ხსნა, რომელსაც არ ელოდა (ეს განსაცდელიც  –  განცდა უმწეობისა უნდა გადაეტანა); უნდა დახსნილიყო საგულდაგულოდ დაგრეხილი თოკები, მისმა სულმოკლე თანამემამულეებმა რომ შემოახვიეს. უფალი არ მიატოვებდა, სიკვდილ-სიცოცხლის ზღვარზე მიუსწრებდა თავის მოწმიდარს.

   «ლეხთან რომ მივიდა (სამსონი), ყიჟინით შემოეხვივნენ ფილისტიმელები და უფლის სული გადმოვიდა მასზე, თოკები, რომლებითაც ხელები ჰქონდა შეკრული, დამწვარი სელივით შეიქნა, და დასცვივდა საკვრელები ხელებიდან. ვირის ახალი ყბა იპოვა, ხელით დასწვდა, აიღო და ათასი კაცი დახოცა იმით- (მსაჯ. 15:14-15).

   ეს გამარჯვება, რომელიც უფრო ზღაპრული გმირის გამარჯვებას გვაგონებს, როცა უბრალო საგანი რამ სასწაულებრივ საბრძოლო იარაღად იქცევა მის ხელში, ასეთი სიტყვებით უკვდავყო სამსონმა:

   ბილეხი ჰახამორ ხამორ ჰახამორათაიმ

   ბილეხი ჰახამორ ჰიქეთი ელეფ იშ (მსაჯ. 15:16).

   რომლის ქართული თარგმანი დაახლოებით ასეთი იქნება: «ვირის ყბით ვირთა დასი, ვირის ყბით ვხოცე ათასი-. ეს სიტყვები რომელიღაც ძველისძველი, დაკარგული პოემის ფრაგმენტად მიაჩნიათ. მაგრამ ისინი მას აღმოხდა როგორც საკუთარი შემოქმედება, როგორც თიმნასკენ მიმავალ გზაზე გამოცანა და მისი პასუხი. და როცა აღმოხდა როგორც დასკვნა გადახდილი ბრძოლისა, ხელიდან გააგდო ნაბრძოლი ყბა  –  ლეხი და უწოდა იმ ადგილს რამათ-ლეხი («ბორცვი ყბისა- ან, ხალხური ეტიმოლოგიით, «ნაგდები ყბა-, რაკი აქ დააგდო სამსონმა ყბა). ასე აღიბეჭდა მისი ღვაწლის კვალი იუდას მიწა-წყალზე.

 ამ გამარჯვების შემდეგ სამსონს კვლავ ფილისტიმელთა ქალაქში ვხედავთ. ეს არის ღაზა, ხალხმრავალი ქალაქი და საკულტო ცენტრი, სადაც სამსონი ერთი მეძავის სახლში ათევს ღამეს. შურისმაძიებელი ღაზელები ქალაქის გარეთ, კარიბჭესთან უდარაჯებენ სამსონს, დილით ვარაუდობენ მის გამოსვლას. სამსონი კი შუაღამისას გამოვიდა ქალაქიდან, მაგრამ თან გაიყოლა კარი თავისი ბჭეებითურთ და ერთ მაღალ მთაზე აიტანა, ღაზიდან შორს, იუდაელთა ქალაქ ხებრონს იქით. რაღაც საარაკო და გაუგონარი უნდა ჩაედინა სამსონს, რომ ასეთი დაუჯერებელი ეპიზოდით შემორჩენილიყო მისი გმირობის ამბავი. ფიქრობენ, თითქოს აქ სამსონი მზის როლში გვევლინებოდეს (მისი სახელი შიმშონ ხომ «მცირე მზეს- ნიშნავს): ის იმეორებს თითქოს მზის მითოსურ გზას ქვესკნელიდან (რომლის განსახიერება ღაზაა, მტრის ქალაქი), როცა მზე გამოლეწავს შიგნიდან შავეთის კარიბჭეებს და სამშვიდობოზე გავა ქვეყნის გასანათლებლად.

   ღაზაში აჩვენა სამსონმა ქვეყანას  –  თავისას და მტრისას საარაკო ძალა და ღაზაშივე მიიყვანა იგი საბოლოოდ ბედისწერამ, რათა ტრაგიკულად გასრულებულიყო მისი დაუოკებელი სიცოცხლე. ღაზაში ელოდა მას საპყრობილე, შავეთი  –  აქ წაართვეს მას თვალისჩინი და აქვე გაბრწყინდა საბოლოოდ მისი დიდება.

   «ამის შემდეგ ერთი ქალი შეუყვარდა (სამსონს) სორეკის ხევში, სახელად დალილა- (მსაჯ. 16:4). ფილისტიმელებს შეეძლოთ დარწმუნებით ეფიქრათ, რომ სამსონი უკვე მათ ხელში იყო. ოღონდ მათ უნდა «ეხნათ მისი ფურით-, რომლის ტყვეობიდან ის თავს ვერ აღწევდა. როგორც მაშინ, ქორწილის დღეებში, ქალის ხელით რომ გამოსტყუეს სამსონს მისმა მაყრებმა იგავის პასუხი, რომლის ამოცნობა მხოლოდ ღირსების საქმე იყო, ახლაც ამავე გზას დაადგნენ ფილისტიმელი მთავრები: ათას-ათას ვერცხლს დაჰპირდა თითოეული მის ახლანდელ ფურს  –  დალილას, რომ გამოეტყუებინა მათთვის სამსონის ძალის საიდუმლო, რათა შეეკრათ კაცი და დაემორჩილებინათ. საიდუმლოს გამოტყუების პროცესი პირწმინდად ზღაპრულია. ასე გამოსტყუებენ გულუბრყვილო დევებს ადამიანთაგან მოტაცებული ცოლები მისი სასიცოცხლო სულის ადგილსამყოფელს. დევი სამგზის ტყუის, მეოთხეგზის წამოსცდება სიმართლე. შეუჩნდა სამსონს დალილა და მოსვენება არ მისცა, სანამ სწორი პასუხი არ მიიღო. გაიმართა ძნელი ბრძოლა, უფრო ძნელი, ვიდრე ოდესმე გადაეხადა სამსონს, ორთაბრძოლა, როცა ადამიანს აიძულებენ «სხვათა მსგავსი- გახდეს, ადამიანი კი ცდილობს შეინარჩუნოს განსაკუთრებულობა. სხვათაგან გამორჩეულობა; ჯერ არ ტყდება, არ სურს გასცეს მიბარებული, არ უღალატოს საკუთარ თავს, მაგრამ... უმჯობესია წავიკითხოთ ეს საბედისწერო ეპიზოდი.

   «უთხრა სამსონს დალილამ: მითხარი, საიდან გაქვს ეს დიდი ძალა? რითი უნდა შეგკრას კაცმა, რომ დაგიმორჩილოს? უთხრა სამსონმა: შვიდი ახალთახალი, ნედლი ლარით უნდა შემკრა, დავძაბუნდები და სხვათა მსგავსი შევიქნები. მოატანინა ფილისტიმელთა მთავრებს შვიდი ახალთახალი, გამოუმშრალი ლარი და იმით შეკრა დალილამ სამსონი. ოთახში კი ხალხი ჰყავდა ჩასაფრებული. უთხრა სამსონს დალილამ: სამსონ, ფილისტიმელები მოდიან შენზე! ისე დაწყვიტა სამსონმა ლარები, როგორც ძენძის ძაფი წყდება ხოლმე, ცეცხლი რომ დაყნოსავს. და ვერ ამოიცნეს მისი ძალა. უთხრა სამსონს დალილამ: აჰა, ხომ მომატყუე და გამაბრიყვე, ახლა მაინც მითხარი, რითი შეიძლება შენი შეკვრა? უთხრა სამსონმა: ახალთახალი, უხმარი თოკებით უნდა შემკრან, დავძაბუნდები და სხვათა მსგავსი შევიქნები. აიღო დალილამ ახალთახალი თოკები, შეკრა იგი და უთხრა: სამსონ, ფილისტიმელები მოდიან შენზე! ოთახში ეს ხალხი იყო ჩასაფრებული. ძაფებივით შემოიწყვიტა მკლავებზე. უთხრა სამსონს დალილამ: აქამდე ხომ მატყუე და მაბრიყვე. მითხარი, რითი შეიძლება შენი შეკვრა? მიუგო: თუ ჩემი თმის შვიდ კოწოლს საძახველში ჩაგრეხ. პალო დაასო და უთხრა: ფილისტიმელები მოდიან შენზე, სამსონ! გამოეღვიძა სამსონს და ამოგლიჯა საძახველის პალო ნაძახვიანად. უთხრა დალილამ: როგორღა მეუბნები, მიყვარხარო, თუ გულით არა ხარ ჩემთან? აჰა, სამჯერ მომატყუე და არ გამიმხილე, საიდან გაქვს ეგ დიდი ძალა. რაკი ყოველდღე ამ სიტყვებს ჩასჩიჩინებდა და საშველს არ აძლევდა, სიცოცხლე მოსძულდა სამსონს. გამოუტყდა და უთხრა: სამართებელი არ გაჰკარებია ჩემს თავს, რადგან დედის მუცლიდან ღვთის მოწმიდარი ვარ. თავი რომ გადამპარსონ, ძალა გამომეცლება, დავძაბუნდები და სხვათა მსგავსი შევიქნები. დაინახა დალილამ, რომ გული გადაუხსნა მან. შეუთვალა ფილისტიმელთა მთავრებს: ახლა კი ამოდით, გამომიტყდა. ამოვიდნენ ფილისტიმელთა მთავრები და ვერცხლიც ამოიტანეს. კალთაში ჩააძინა იგი დალილამ, კაცი იხმო და მისი თმის შვიდივე კოწოლი მოაპარსვინა. იწყო სამსონმა დაძაბუნება, გამოეცალა თავისი დიდი ძალა. უთხრა დალილამ: ფილისტიმელები მოდიან შენზე, სამსონ! გამოეღვიძა და იფიქრა: ავდგები და წინანდებურად დავიხსნიო თავს, მაგრამ არ იცოდა, რომ ღმერთმა პირი იბრუნა მისგან...- (მსაჯ. 16:6-20).

   გულისხმობდა თუ არა სამოწმიდარო პირობები ამ საიდუმლოს შენახვას? ამის თაობაზე გარკვევით არაფერია ნათქვამი. მაგრამ, როგორც ამ დრამატული ეპიზოდის ბოლოში გამოჩნდა, სწორედ ეს დუმილი საიდუმლოს შესახებ უნდა ყოფილიყო საფუძველი მოწმიდარობისა, მისი თავი და თავი, რადგან ეს იყო ღვთის საიდუმლო ადამიანში, რომელიც უნდა შენახულიყო როგორც თვალისჩინი. «ღმერთმა პირი იბრუნა მისგან-, ამიტომ არის ნათქვამი, თმა კი მხოლოდ ნიშანი იყო ამ საიდუმლოსი. ღმერთმა სახე შეაქცია მას არა იმის გამო, რომ თმა აღარ ჰქონდა, არამედ იმ მიზეზით, რომ საიდუმლო გასცა.

   დაუძლურებული, «სხვათა მსგავსად- შექმნილი სამსონი «შეიპყრეს ფილისტიმელებმა და თვალები დასთხარეს, ჩაიყვანეს ღაზაში, სპილენძის ხუნდები დაადეს და იყო სატუსაღოში მეხელსაფქვავედ- (მსაჯ. 16:21). თვალისჩინი წაართვეს მას, ვინც ატარებდა მზიურ სახელს (შიმშონ); მტრული ქალაქი ღაზა შავეთად ექცა და, მართლაც, განასახიერებდა ქვესკნელში ჩამავალ, ჩამქრალ მნათობს. ბორკილდადებული უფლის მოწმიდარი მონად ემსახურებოდა ფილისტიმელებს, რომელთა ხელიდან ქვეყნის ხსნისათვის დედის საშოშივე იყო მოწოდებული. მაგრამ უფალს ბოლომდე არ მიუტოვებია თავისი მოწმიდარი:

   «ამასობაში იწყო თმამ წამოზრდა მის გადაპარსულ თავზე- (მსაჯ. 16:22).  –  ავტორს ამ ფრაზით მხოლოდ იმ უბრალო ფაქტის აღნიშვნა როდი სურს, რაც თმის მოზრდაში მდგომარეობს. თმა, ცხადია, ბუნებრივად წამოიზრდებოდა. მას იმის თქმაც სურს ამ ტევადი ფრაზით, რომ სამსონი იკრებს ძალას. ავტორს კიდევ იმის თქმა სურს და, შესაძლოა, ეს იყოს მისი ძირითადი სათქმელი,  –  რომ უფალმა მოინახულა უსინათლო მონა მის შავეთში, რომ მან შეუნდო შეცოდება, ღალატი, დაცემა; რომ მისცემს სახსარს გამოსყიდვისა. ამის ნიშანია თმის მოზრდა.

   სამსონის აღსასრული  –  ტრაგიკული ტრიუმფი დაემთხვა ფილისტიმელთა მთავარი ღვთაების  –  დაგონის დღესასწაულს. გამოიყვანეს სამსონი ტაძართან შეკრებილი ხალხის წინაშე გასამასხრებლად და დაგონის სადიდებლად, რომელმაც, მათი ფიქრით, ხელში ჩაუგდო მათი ქვეყნის ამაოხრებელი. სამსონი ორ სვეტს შუა იდგა, სახლი კი სავსე იყო ფილისტიმელებით და ელოდნენ მის გაპამპულებას. ახლა მის ძალას მტრების ხელში ჩავარდნილი და სამასხროდ აგდებული კაცის ღირსება უნდა დაეცვა, ღირსება ისრაელიანისა, მით უმეტეს, მოწმიდარისა, წინდაუცვეთელი ფილისტიმელების წინაშე; რადგან სამსონის ორი დავსებული თვალი მხოლოდ მის საკუთარ უბედურებას არ გამოხატავდა, ისინი ისრაელისა და მისი უფლის დამცირებისა და სირცხვილის ნიშანიც იყო. სამსონმა განიცადა, შეიცნო წამის განუმეორებლობა და შეჰღაღადა უფალს, რომ ამ ერთხელაც და უკანასკნელად გაეძლიერებინა იგი. უფალმაც არ დააყოვნა და, როცა სამსონმა იგრძნო თავის თავში ძალა, ხელგაპყრობით მოსინჯა ორი სვეტი, რომლებზედაც სახლი იყო დაყრდნობილი, და განწირული ძახილით «მოკვდი, სულო ჩემო, ფილისტიმელებთან ერთად!- მიაწვა მათ. სახლი ჩამოიქცა და ქვეშ მოიყოლა სამსონი და შიგმყოფი ხალხი.

   «იგი ოცი წელი იყო ისრაელის მსაჯული-  –  ამ სიტყვებით მთავრდება სამსონის ამბავი. ის იყო უკანასკნელი მსაჯული, რომლის ხსოვნა შემოინახა «მსაჯულთა წიგნმა-.

მეფენი

წინასწარმეტყველი სამუელი

   მსაჯულობა არ იყო შთამომავლობითი, ვერც იქნებოდა იმ მიზეზით, რომ იგი ქარიზმატული იყო, დამოკიდებული იყო დავლათზე, რომელიც უფლისაგან მოდიოდა. ქარიზმა, დავლათი შვილზე არ გადადიოდა, ისევე, როგორც ყოველი პირადი თვისება, თუ უფალი ამას არ მოისურვებდა. გედეონმა უარი თქვა ერის წინადადებაზე, მათი მეფე გამხდარიყო: არა, მე ვერ ვიმეფებ თქვენზე. ეს იყო ჭეშმარიტი ისრაელიანის სიტყვები, რომელიც განიცდის ციურ წინამძღოლობას თავის ერზე და გამსჭვალულია იმ სულისკვეთებით, რომ მისი ერი გამორჩეული ერია და არ უნდა ჰგავდეს არაფერში სხვა ხალხებს. იმ ხალხებს, რომლებიც ქანაანში, ისრაელის დასამკვიდრებელ ქვეყანაში ცხოვრობდნენ, ყველას ჰყავდა მეფე  –  მელეხ, რომელიც მართავდა მათ. თავის სირთულესთან ერთად, რაც მეფის ცნების განსაზღვრაში მდგომარეობს, ყველაზე ცხადი ნიშანი მეფისა ის არის, რომ იგი შთამომავლობითია, ის გადადის მამიდან შვილზე. ასე რომ, ის არ ჰგავს არც ერთ წინამძღოლობას, რომელიც კი განუცდია ისრაელის ხალხს. მას ახსოვდა, რომ უდაბნოში, იმ დინამიური ცხოვრების დროს, როცა იგი დადიოდა, მას ჰყავდა მოსე და მერე იესო (იეშუა), რომელმაც გამოიყვანა ისინი იორდანეზე და დაამკვიდრა ქვეყანაში. მაგრამ არც მოსე, არც იესო, მეფეებად არ იწოდებოდნენ. როცა ხალხი იქმნებოდა, მისი წინამძღოლი იყო წინასწარმეტყველიც, იყო მსაჯულიც, იყო ღვთისმსახურიც (შუაკაცი ღმერთსა და ხალხს შორის), იყო სარდალიც, მაგრამ არ იყო მეფე, რომელიც გულისხმობს მემკვიდრეობით გარდამავალ ძალაუფლებას და მოითხოვს პირად პატივს.

   უმეფობა თითქოს ამ ხალხის განსაკუთრებული, თანდაყოლილი თვისება უნდა ყოფილიყო. როცა ის იქმნებოდა, თითქოს იმგვარად იქმნებოდა, რომ მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე არ უნდა დასჭირვებოდა მეფე, რადგან ის ღმერთი, რომელმაც ისინი ეგვიპტიდან გამოიყვანა, მათი ერთადერთი მეფე უნდა ყოფილიყო. სწორედ ამ შეგნებით გასცა პასუხი მეფის მოსურნე ხალხს მსაჯულმა გედეონმა, მიაჩნდა რა თავისი თავი ქარიზმის დროებით მატარებლად, ქვეყნის დროებით მსაჯულად. გასაგებია ხალხის სულისკვეთება: მას სურს, რომ ჰყავდეს მუდმივი წინამძღოლი და არ იყოს დამოკიდებული ქარიზმაზე, დავლათზე, რომელიც მსგავსად სულისა და ქარისა არავინ იცის საიდან და როდის უბერავს და ქრის. ხალხს სურდა დამსგავსებოდა სხვა ხალხებს, რომ დამშვიდებული ყოფილიყო, რადგან მისთვის აუტანელი იყო სხვათაგან გამორჩეულის მარტოობა.

   გედეონმა უარი თქვა მეფობაზე, მაგრამ მისმა შვილმა აბიმელექმა მამის სიკვდილის შემდეგ თვითნებურად გამოაცხადა თავი მეფედ. შუამავლად არ ყოფილა არც წინასწარმეტყველი, არც სხვა ვინმე, რომ გამოეთხოვა უფლის თანხმობა. ამიტომაც მისი მცდელობა გამეფებისა კრახით დამთავრდა: მან ვერ დაადგინა დინასტია. თუ უფალი არ იქნებოდა მომხრე მისი მეფობისა, რა იმედი ჰქონდა გედეონის ძეს, გარდა მამის ავტორიტეტისა, მეფედ გამოეცხადებინა თავი? ამას გაბედვა სჭირდებოდა და აბიმელექმაც გაბედა: მან ამოხოცა თავისი სამოცდაათი (!) ნახევარძმა და ამით «დაამტკიცა-, რომ მეფეა. სისხლი იყო ის მირონი, რომელიც მან იცხო, რათა მეფის უფლებები მოეპოვებინა. მაგრამ მასზე გადმოვიდა არა კურთხევა, არამედ მხოლოდ წყევლა. სამი მკრეხელური უზურპატორობის შემდეგ, ის დედაკაცის ხელით გადმოგორებულმა დოლაბმა მოკლა (მსაჯ. 9).

   აბიმელექის გამეფებაში უფლის ხელი არ ერია, ამიტომაც ასე სამარცხვინოდ დაასრულა მან სიცოცხლე. და კვლავ, როცა ისრაელმა იგრძნო გადაუდებელი საჭიროება მუდმივი წინამძღოლობისა, მან მიმართა წინასწარმეტყველს, დაესვა მათთვის მეფე: «დაგვიდგინე ახლა მეფე, რომ სხვა ხალხების წესისამებრ განგვსჯიდესო- (1მეფ. 8:5).

   ვინ იყო ეს წინასწარმეტყველი, რომელსაც ისრაელის უხუცესობამ ასეთი თხოვნით მიმართა?

   როგორც ყოველთვის, ასეთი კაცი კრიზისულ ხანაში იბადება, ის იქნებ არც გაჩენილიყო ამქვეყნად, რომ მის უნაყოფო დედას, ხანას (ანას) წლიდან წლამდე მხურვალე ლოცვა-ვედრება არ აღევლინებინა იმის წინაშე, ვინც იძლევა პირმშოს. ჯერ დედას სურდა ჰყოლოდა თავისი საშოს ნაშიერი; მერე მას შვილი იმისთვისაც სურდა გასჩენოდა, რომ არ დაეკარგა ქმრის სიყვარული და ამავე დროს აეცილებინა წყევლა უნაყოფობისა და სირცხვილი თავის ქმრის მეორე ცოლის წინაშე, რომელიც ამცირებდა მას მისი სიბერწის გამო. შესაძლოა, ხანას რაღაც სასო გასჩენოდა სარასა და რახელის გახსენებისას, რადგან ეს ორთავენი ქმრების საყვარელი ცოლები იყვნენ, თუმცაღა ბერწნი გარვეულ დრომდე. სარამ სამი სტუმარი ანგელოზის დაპირებისამებრ შვა ისაკი  –  აღთქმის შვილი, ხოლო რახელმა იოსები  –  ისრაელის ტომის მხსნელი ეგვიპტეში.

   სამუელიც  –  ასე ერქვა იმ წინასწარმეტყველს, მეფობის დაწესება რომ სთხოვა ხალხმა  –  აღთქმის შვილი იყო. ის ჩაისახა სასოწარკვეთილი ქალის საშოში, როგორც უფლის წყალობა, და ამიტომაც დედამ, როგორც კი მოსხლიტა იგი, უფლის საწმიდარს დაუტოვა ანუ შესწირა სილოამში, სადაც იმხანად მღვდელმთავრობდა წმიდა კაცი, სახელად ელი, და მღვდლებად იყვნენ მისი გარყვნილი შვილები, რომლებმაც «არც უფალი იცოდნენ და არც მღვდლობის მოვალეობა ხალხის წინაშე- (1მეფ. 2:12-13).

   რაც დრო გადიოდა, ნათქვამია მატიანეში, უფრო და უფრო სცოდავდნენ ელი მღვდელმთავრის შვილები უფლისა და ერის წინაშე,  –  მათი საქმე უკვე გადაწყვეტილიყო ცაში,  –  «ყრმა სამუელი კი იზრდებოდა და მშვენდებოდა, უფლისა და ერის თვალში- (1მეფ. 2:26).

   ამ ზნეობრივი დაცემისა და პოლიტიკური გასაჭირის ხანაში,  –  ფილისტიმელები კვლავ მძლავრობდნენ ქვეყანაზე და, როგორც ჩანს, მსაჯულიც არ ჰყავდა ხალხს,  –  როცა თითქოს ცაც დახურული იყო ბერწი ქალივით  –  «უფლის სიტყვა იშვიათი იყო იმ ხანებში, ხილვები არ იყო ხშირი- (1მეფ. 3:1), გამოჩნდა სამუელი, ჯერ კიდევ ყრმა, რომლის მეშვეობით უფალმა დაიწყო გამოცხადება და მხილება, და წინასწარმეტყველება და «ფუჭად არ ჩაუვლია არც ერთ მის სიტყვას, და შეიტყო მთელმა ისრაელმა, დანიდან ბერ-შებამდე, რომ სამუელი უფლის წინასწარმეტყველად იქნა დამტკიცებული- (1მეფ. 3:19-20).

   სამუელის პიროვნებაში შეერთდა წინასწარმეტყველი და მსაჯული  –  მისი მსაჯულობით ისრაელმა საბოლოო გამარჯვება მოიპოვა ფილისტიმელებზე, დაიბრუნა წართმეული ქალაქები და «უფლის ხელი იყო ფილისტიმელებზე სამუელის სიცოცხლეში- (1 მფ. 7:13). მაგრამ ის იყო უკანასკნელი მსაჯული, რომლის სიცოცხლეშივე გადაგვარდა მსაჯულობის ინსტიტუტი. ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ მან მოინდომა მსაჯულობა მემკვიდრეობით გადასულიყო მისსავე სიცოცხლეში: როცა მოხუცდა, «ისრაელის მსაჯულებად თავისი შვილები დაადგინა- (1 მფ. 8:1); მეორეც ის, რომ ისეთი ღირსეული კაცის შვილები, როგორიც იყო სამუელი, არ გამოდგნენ მსაჯულებად: «არ გაჰყვნენ შვილები მამის გზას, ანგარებას მისდევდნენ, ქრთამს იღებდნენ და სამართალს ამრუდებდნენ- (8:3).

   მისი შვილების უღირსი მსაჯულობა იყო საბაბი იმისა, რომ ხალხმა სამუელს მოსთხოვა მეფე. ხალხს არ შეეძლო თავისი საკუთარი არჩევანით გამოერჩია მეფე თავისი წრიდან. ხალხი არც სამუელისგან მოელოდა, რომ ის თავისი ნებით აირჩევდა ისრაელიანთაგან მეფეს. სამუელი ღმერთს უნდა დაჰკითხებოდა ან ხილვაში უნდა მიეღო ნიშანი იმ ისრაელიანზე, რომლის მეფობასაც ღმერთი ინებებდა.

   მაინც რას წარმოადგენდა მეფე ძველი აღთქმის იდეოლოგიის თანახმად, როგორ ესახებოდა მეფობის ინსტიტუტის არსი ძველი აღთქმის საზოგადოების იდეოლოგს?

   პირველ რიგში, რამდენადაც უფალი იყო ერთადერთი ჭეშმარიტი მეფე, რომლის მორჩილება მართებდა ყველას, ვინც ეგვიპტიდან იყო ამოყვანილი და ახლადმოპოვებულ ქვეყანაში ჰქონდა წილი, ყოველი ხორციელი მეფე უნდა შერაცხულიყო იმ უხილავი, ტრანსცენდენტული მეფის ხილულ და ამქვეყნიურ გამოხატულებად. ეს კი სხვა არაფერი იქნებოდა, თუ არა კერპთაყვანისცემა იმავე «ოქროს ხბოსი-, რომელიც უდაბნოში მყოფმა ხალხმა თავისი უფლის ხატად იგულვა. რჯული ამბობდა, რომ ხალხს არ უნდა ჰყოლოდა კერპები და მხოლოდ ზეციურ უფალს უნდა დამორჩილებოდა. ამიერიდან კი ხალხი უნდა დამორჩილებოდა ხორციელ მეფეს. ამას გულისხმობდა უფლის პასუხი სამუელისადმი, რომელმაც ჩივილითა და გულისწყრომით აცნობა მას ხალხის სურვილი: «შეისმინე ხალხის ყოველი სიტყვა, რასაც გეტყვის, რადგან შენ კი არ უარგყვეს, არამედ მე უარმყვეს თავიანთ მეფედ- (1მეფ. 8:7). ეს მოთხოვნა უარყოფა კი არა, უგულებელყოფა მაინც იყო თეოკრატიისა, როცა ხალხი უშუალოდ ღვთის სიტყვას უნდა დამორჩილებოდა და არა იმას, ვინც ამ სიტყვას უცხადებდა მას. მაგრამ უფალმა მიიღო ხალხის სურვილი, წინ არ აღუდგა მის ნებას, რადგან თავისუფალ ხალხად ჰყავდა შექმნილი და გამოზრდილი თავისი უნჯი ერი. ოღონდ ხალხს უნდა სცოდნოდა, როგორ უღელში ებმებოდა მეფობის დაწესებით. სამუელის პირით ძველი აღთქმა, როგორც ყოველთვის, დაუფარავად ამხილებს მეფობის უარყოფით მხარეებს. აი, მეფობის რა საიდუმლო განუცხადა ხალხს სამუელმა:

   «უთხრა: აი, რა უფლებები ექნება მეფეს, რომელიც იმეფებს თქვენზე: წაიყვანს თქვენს შვილებს და თავის ეტლებთან და ცხენებთან დააყენებს; ირბენენ ისინი მისი ეტლის წინ. დანიშნავს მათ ათასისთავებად და ორმოცდაათისთავებად, თავისი ყანის მოსახნავად და თავისი სამკალის მოსამკელად, თავისი საბრძოლო საჭურველისა და ეტლების საკეთებლად. აიყვანს თქვენს ასულებს მენელსაცხებლებად, მზარეულებად და პურის მცხობლებად. წაგართმევთ საუკეთესო ყანებს, ვენახებსა და ზეთისხილის ბაღებს და თავის მსახურებს დაურიგებს. მეათედს აიღებს თქვენი ნათესებიდან და ვენახებიდან და თავის კარისკაცებსა და მსახურებს უწყალობებს. წაგართმევთ საუკეთესო ყმებს, მხევლებს, მსახურ ბიჭებს, სახედრებს და თავის საქმეზე ამსახურებს. წაიღებს მეათედს თქვენი ფარიდან და თქვენც მისი ყმები გახდებით. მაშინ მოჰყვებით წუწუნს თქვენს არჩეულ მეფეზე, მაგრამ არ მოგისმენთ უფალი- (1მეფ. 8:11-18).

   ხალხმა მოისმინა ეს სიტყვები, მაგრამ ყველაფრის ფასად მოითხოვა მეფე. მთავარი მაინც ის იყო, რომ მას სურდა სხვა ხალხებს დამსგავსებოდა:

   «არა და არა, მეფე უნდა გვესვას: ჩვენც ისეთები უნდა ვიყოთ, როგორც სხვა ხალხები არიან. ჩვენი მეფე განგვსჯის ჩვენ, წინ წაგვიძღვება და ჩვენი გულისთვის იბრძოლებს- (1მეფ. 8:9-20).

   ახლა გადასაწყვეტი იყო, ვინ უნდა ყოფილიყო ისრაელის მეფე ანუ უფლის ხორციელი ნაცვალი ქვეყანაზე. მაგრამ განა შეიძლებოდა ადამიანის ნებით გადაწყვეტილიყო, თუ ვინ იქნებოდა კონკრეტულად მეფე? საიდან, რომელი ტომიდან, რა ჩამომავლობისა? ან ჰქონდა თუ არა მნიშვნელობა შთამომავლობას, წინაპრებს, სიმდიდრეს ან პირად თვისებებს, ფიზიკურ ძალას თუ სულიერ სიმამაცეს? რაც უნდა ბრძენი და შორსმჭვრეტელი ყოფილიყო სამუელი, ის თავისი საკუთარი არჩევანით ვერ გამოძებნიდა მეფეს. აქ კვლავ უფლის ხმისთვის უნდა ესმინა მას.

   უფლის შთაგონებით სამუელმა სამეფოდ გამოარჩია ისრაელიანთაგან ის შტო, სახელდობრ, ბენიამინისა, რომელიც ყველაზე ნაკლებად ელოდა ამ ღირსებას. თუმცა ის, ვინც არჩეულ იქნა, ობიექტურად  –  არა მხოლოდ სამუელის ფიქრით  –  საუკეთესო ნიშნებით არის წარდგენილი ძველი აღთქმის მკითხველის წინაშე: კიშს «ჰყავდა ვაჟი, გამორჩეული და მშვენიერი, სახელად საული. ისრაელიანთა შორის მასზე უკეთესი არავინ იყო: ერთი თავით მაღალი იყო მთელ ხალხზე- (1მეფ. 9:2), მაინც არჩეულს, როცა გარკვევით ეცნობა მას ზეგარდმო მონიჭებული მისიის შესახებ, თავი არ შეურაცხავს მეფობის ღირსად. მისი პასუხი ისეთივე იყო სამუელისადმი, როგორიც პასუხი გედეონისა უფლის ანგელოზისადმი, რომელმაც მსაჯულობა მიულოცა მას. სამუელის სიტყვებზე, «ვის ეკუთვნის ისრაელის მთელი საუნჯე, თუ არა შენ და მამაშენის მთელ სახლსო-, ყრმა საული უპასუხებს: «მე ხომ ბენიამინელი ვარ, ისრაელის უმცროსი ტომის კაცი? ჩემი საგვარეულოც ხომ უმცირესია ბენიამინის ტომის საგვარეულოთა შორის? რისთვის მეუბნები ამასო- (1მეფ. 9:20-21). სამუელს აღარ დაუზუსტებია, აღარ გაუმხნევებია, არ გაუხსენებია მისთვის მისი საგვარეულოს ღირსებანი კნინი ბენიამინის ტომში. ცხადია, არც არსებულა რაიმე ღირსება, რომლის გულისთვისაც უფალი ირჩევდა კიშის ძეს. რა ჰქონდა მას გარდა სილამაზისა (რაც ასე იშვიათია ღირსებათა შორის ძველი აღთქმის ავტორთათვის) და გამორჩეული სიმაღლისა. საულის პასუხში უნდა დავიმახსოვროთ მხოლოდ სრული იგნორირება საკუთარი ღირსებებისა (თუკი რაიმე ჰქონდა)  –  სიმდაბლე ყრმა საულისა, რომელიც შემდეგ როგორც დავინახავთ, გამოიწვევს მასში არასრულფასოვნობის გრძნობას, დაბადებს ეჭვსა და შურს თავისი ერთგული ადამიანის მიმართ, რაც საბოლოოდ მისი ჯერ სულიერი, მერე კი ფიზიკური დაღუპვის მიზეზი შეიქნება.

საული

   ახლა კი ეს ყრმა, რომელიც უფლის მისწავლებით უნდა გამოეძებნა სამუელს და ზეთი ეცხო მისთვის, რამდენიმე დღე მსახურ ბიჭთან ერთად დაეძებს მამამისის დაკარგულ ვირებს. განგებამ ისე მოაწყო, რომ ნაცვლად იმისა, რომ ვირები ეპოვა, საული შეხვდა წინასწარმეტყველ სამუელს, რომელმაც მეფობა «აპოვნინა- მას. საულს სურდა მისგან, როგორც მისნისაგან, გამოეკითხა დაკარგული ვირების ამბავი, მისანს კი ერთი დღით ადრე ჰქონდა გამოცხადებული უფლისაგან: «ხვალ ამ დროს კაცს გამოგიგზავნი ბენიამინის მხარიდან და სცხებ მას ჩემი ერის, ისრაელის მეფედ...- (1 მფ. 9:16).

   აუცილებელი იყო, რომ ისინი  –  წინასწარმეტყველი და მეფედ ზეგარდმო განწესებული ერთმანეთს შეხვედროდნენ (ამისთვის ჯერ საჭირო იყო ვირები დაჰკარგოდა მამამისს, კიშს) იმ ადგილას, საიდანაც წინასწარმეტყველი არაფრის მომლოდინე ყრმას წაიყოლებდა გორაკზე, სახალხო მსხვერპლშეწირვის ადგილზე და საკლავის საუკეთესო ნაჭერს მიაწოდებდა, მერე კი, დაიმარტოხელებდა თუ არა, ზეთს დაასხამდა თავზე, აკოცებდა და ეტყოდა: «აჰა, გცხო უფალმა თავისი სამკვიდროს მთავრად- (1 მფ. 10:1). ყველაფერი წინასწარ არის გამზადებული ან, ყოველ შემთხვევაში, სამუელი ხედავს, რომ რაც საულის თავს ხდება, ყველაფერი წინასწარ არის გადაწყვეტილი. მისგან წასულ საულს, ვინც შეხვდება, ყველა, შეგნებულად თუ შეუგნებლად, მონაწილეობს მის უჩვეულო თავგადასავალში: ის ორი კაციც, რომელიც რახელის საფლავთან ეტყვის მას, ნაპოვნია შენი ვირები, რომელთაც ეძებდიო, და ის სამი კაციც, რომელთაგან ერთი ორ პურს მისცემს და ისიც გამოართმევს; და, რაც მთავარია, ქალაქის შესასვლელთან გორაკიდან დაშვებული გუნდი წინასწარმეტყველთა ანუ ქადაგთა, რომლებსაც შეერევა საული, რათა მასზეც გადავიდეს ღვთის სული და მათთან ერთად ისიც აქადაგდეს (1მეფ. 10:2-6). თითოეული თავ-თავის საქმეზე დადის, მაგრამ საბოლოოდ, უფლის განგებით, ყველა ერთ საქმეში შეხვდება ერთმანეთს.

   ეს შეხვედრები, რომელთაც სამუელი უწინასწარმეტყველებს საულს, იყო ნიშნები, რომელთაც უნდა დაედასტურებინა საულისთვის, რომ რაც მის თავზე ხდება, უბრალოდ არ ხდება, რომ ეს შეხვედრები სასწაულებია მის გზაზე, რომელიც საბედისწერო აღმოჩნდა მისთვის. ცხადია, ქადაგებთან შეხვედრის შემდეგ საული ისეთივე არ დაუბრუნდებოდა მამას, როგორიც მან გამოისტუმრა ვირების საძებნელად. «ღვთის სული გადმოვა შენზე, უთხრა სამუელმა, და მასთან ერთად აქადაგდები. სხვა კაცად გარდაიქმნები- (1 მფ. 12:6).

   აქედან, ამ გარდაქმნიდან იწყება საულის დრამა, რომელიც ტრაგიკული აღსასრულით ბოლოვდება. მართალია, ის უკვე ცხებული იყო სამუელის ხელით და მეფედაც გამოცხადებული ისრაელის ყველა ტომის წინაშე, მაგრამ პირველ გამარჯვებამდე ანუ პირველ ხსნამდე, რომელიც მან, როგორც მეფემ, მოუტანა ხალხს, საული რიგითი ისრაელიანის ცხოვრებას მისდევდა. ჯერ კიდევ არ იყო მასზე ქარიზმა, რადგან მადლი კრიზისულ წუთებში უნდა გადმოსულიყო მასზე. ქარიზმა არ ახლდა მას, ყანაში მხვნელ-მთესველს, როგორც კერძო კაცს, მაგრამ ის ყველასათვის მოულოდნელად იცვლება, როცა შეიტყობს ყამონელთა თავდასხმას ქვეყანაზე, სახელდობრ, ქალაქ იაბეშზე, რომელიც გალაადის მხარეში მდებარეობდა და ნაპირის ადგილი იყო, მტრისაგან ნაკლებად დაცული. როცა მოციქულები მოვიდნენ გიბყაში, სადაც საულის საგვარეულო ცხოვრობდა, და იქაურმა ხალხმა მათგან მოტანილ ამბავზე ტირილი მორთო, საული ამ დროს ხარებს მოჰყვებოდა ყანიდან. «ამ სიტყვების გაგონებაზე ღვთის სული გადმოვიდა საულზე და ძლიერ განრისხდა იგი. ადგა და აკუწა ორივე ხარი და მოციქულების ხელით დაგზავნა მთელს ისრაელში, შეუთვალა: ვინც საულსა და სამუელს არ გაჰყვება, ასე მოუვა მის ხარებსო- (1 მფ. 11:6-7).

   ეს იყო ძველისძველი ნიშანი, რომელსაც კაცი უკიდურეს ვითარებაში იყენებს, როცა სიტყვა ისე ვერ გაჭრის, როგორც მოქმედება. ეს არ არის მსხვერპლშეწირვა და მით უმეტეს შთამბეჭდავია, რომ ხარები მსხვერპლად კი არ იწირება, კი არ იკვლის, არამედ იკუწება. ეს სიმწრის გამომხატველია. ამის ჩამდენი გამბედავია, შესაძლოა, ის თავისი ნებითაც არ მოქმედებდეს. საულის შემთხვევაში კი აშკარა იყო, რომ მას ღვთის სული ამოქმედებდა, ამიტომაც «უფლის შიში დაეცა ხალხს და გამოვიდნენ როგორც ერთი კაცი- (1მეფ. 11:7).

   ეს შიში, საღვთო შიში, იმის გამოხატულება იყო, რომ ხალხმა ირწმუნა მისი მეფობა, იმათაც კი, რომლებიც ამბობდნენ, «ეგ ჩვენ როგორ გვიხსნისო, და შეიძულეს იგი და ძღვენი არ მიართვეს- (1მეფ. 10:27), ანუ არ აღიარეს იგი თავიანთ მეფედ. საულმა მოიმოქმედა, აღასრულა პირველი ხსნა და ჩაიდინა პირველი მეფური დიდსულოვნება, როცა არ დასაჯა ის ხალხი, ვინც ეჭვის თვალით უყურებდა მის მეფობას, თუმცა მისი ერთგულები მოითხოვდნენ მათ დასჯას. საულის პასუხი კი ასეთი იყო: «ერთი კაციც არ მოკვდება დღეს, რადგან ხსნა მოავლინა უფალმა დღეს ისრაელში- (1მეფ. 10:13). ამ სიტყვებში გამოჩნდა არა მხოლოდ სულგრძელობა ახლადდადგენილი მეფისა, არამედ იმის შეგნებაც, რაც ჭეშმარიტი მსაჯულებისათვის იყო ნიშანდობლივი, რომ ხსნა უფლისგან არის, წინამძღოლი კი მხოლოდ იარაღია მის ხელში. საგულისხმოა, რომ სწორედ ამ სიტყვების შემდეგ იყო, რომ სამუელმა შეჰყარა ხალხი გილგალში, ისრაელის ისტორიის ღირსშესანიშნავ ადგილას (აქ დაიბანაკა ხალხმა პირველად, როცა იორდანე გადალახა ქვეყნის დასამკვიდრებლად), რათა განემტკიცებინა საულის მეფობა: «უთხრა სამუელმა ხალხს: წამოდით, წავიდეთ გილგალში და განვაახლოთ იქ მეფობა. წავიდა მთელი ხალხი გილგალს და გაამეფეს საული უფლის წინაშე იქ, გილგალში. შესწირეს სამადლობელი მსხვერპლი უფლის წინაშე და ძლიერ გაიხარეს იქ საულმა და ყველა ისრაელიანმა- (1მეფ. 11:14-15).

   მაგრამ სწორედ გილგალშივე მიიღო საულმა უფლისგან პირველი საყვედური, აქედან დაიწყო უფალმა მისი მოძულება: «ინანა უფალმა, საული რომ გაამეფა ისრაელში- (1მეფ. 15:35). საულმა ორი დანაშაული ჩაიდინა, რისთვისაც დაიმსახურა რისხვა სამუელისა და უფლისა, თუმცა თანამედროვე მკითხველისთვის ძნელი განსაცდელია მათი სიმძიმე. მაგრამ საული საღვთო სამართლით იქნა განსჯილი.

   ეს მოხდა მისი მეფობის მეორე წელს, გილგალში. საული მასთან შემოკრებილ ხალხთან ერთად სამუელს ელოდებოდა, რათა ბრძოლის წინ მსხვერპლი შეწირულიყო და ვედრება აღვლენილიყო უფლის მიმართ, სამუელი დათქმულ დროზე არ მოდიოდა, საულს კი ხალხი ეფანტებოდა და ფილისტიმელებიც, სადაც არის, უნდა დასხმოდნენ თავს. საულმაც გაბედა, რისი უფლებაც არ ჰქონდა მიღებული უფლისაგან  –  აღავლინა აღსავლენი, რათა ხალხი გაემხნევებინა და დაეკავებინა ბანაკში. «თავს ვიკავებდი, მაგრამ მაინც აღვავლინე აღსავლენი მსხვერპლიო-, ასე იმართლა თავი საულმა დაგვიანებით მოსული სამუელის წინაშე. ძნელი სათქმელია, შემთხვევით დაიგვიანა სამუელმა თუ გამოსაცდელად, რაკი განწირული იყო საული, გაუძლებდა თუ არა განსაცდელს, მაგრამ ფაქტია, რომ ღვთისმსახურების უზურპაცია (გავიხსენოთ ალუდა ქეთელაურის განსაცდელი, როცა მან თვითნებურად შესწირა კურატი, რის გამოც მოიკვეთა კიდეც საზოგადოებისაგან) გახდა საბაბი მისი მოძულებისა. «უგუნურად მოიქეცი, რომ არ დაიცავი უფლის, შენი ღმერთის ნაბრძანები. ეს რომ არ გექნა, სამარადისოდ განამტკიცებდა უფალი შენს მეფობას ისრაელზე. ამიერიდან ვეღარ იმყარებს შენი მეფობა. გამოძებნის უფალი თავის სასურველ კაცს და თავისი ერის წინამძღოლობას უბრძანებს...- (1მეფ. 13:13-14).

   მაგრამ უფალი აქ არ განდგომია საბოლოოდ თავის ცხებულს. აქედან მხოლოდ დაიწყო განდგომა.

   იყო ტომი ყამალეკი, რომელთა წინაპრები ერთ დროს აბრკოლებდნენ გზაზე ეგვიპტიდან აღთქმული ქვეყნისკენ მიმავალ ისრაელს. ახლა მოადგა ყამალეკი იუდაელთა ერთ-ერთ ქალაქს ასაოხრებლად და გასაძარცვავად. უფალმა საულს უბრძანა სამუელის პირით, გაენადგურებინა ყამალეკის მთელი საბადებელი, როცა დაამარცხებდა, არ დაენდო არც ადამიანი, არც პირუტყვი (1მეფ. 15:1-3). დედანში გამოყენებული სიტყვა «განადგურების- გამოსახატავად (ხერემ) გულისხმობს მტრის ქონებისა თუ ცოცხალი ძალის მთლიანად მოსპობას, როცა ადამიანს არაფერი არ უნდა დარჩეს ნადავლად ანუ ეკრძალება ხელი ახლოს მტრის საბადებელს, რადგან ტოტალური განადგურებით უფლისადმია შეწირული. მისგან არაფერი არ უნდა დარჩეს, იგი განწირულია დასაღუპად და ამ განწირულობით ის გამორიდებულია ჩვეულებრივ, ყოფით სფეროს და საკრალიზებულია, ამიტომაც მისი ხელყოფა დანაშაულია; ისევე, როგორც დანაშაულია აღსავლენი, ანუ სხვანაირად, მთლიანად დასაწველი მსხვერპლის გემოს ხილვა საღვთო ტრაპეზზე.

   საულმა კი ხალხის შიშით, რადგან გამარჯვებულ ხალხს დაუოკებელი სურვილი ჰქონდა, დაპატრონებოდა მტრის დოვლათს, გასანადგურებლად არ გაიმეტა საუკეთესო საქონელი, სურსათ-სანოვაგე, ბაღ-ვენახები, ხოლო უვარგისი რაც იყო, გაანადგურა. დაინდო აგრეთვე ყამალეკის მეფე აგაგი. ტექსტი არ ამბობს, რატომ დაინდო საულმა ყამალეკის მეფე. მაგრამ მან დაინდო იგი როგორც ადამიანმა და არა მეფემ, რომელსაც უსიტყვოდ მართებდა დამორჩილებოდა უფლის განკარგულებას. უფალი მეფისგან მოითხოვს მორჩილებას, რადგან მეფეზეა დამოკიდებული ქვეყნის კეთილდღეობა და ბედი და, რაც მთავარია, ხსნა. საული მოიქცა როგორც კერძო კაცი მოიქცეოდა, საკუთარ გულისპასუხს მინდობილი.

   მღვდლობის ფუნქციის ხელყოფას ახლა დაერთო აკრძალულის ანუ ხერემის ხელყოფა და ამან გადაწყვიტა მისი, როგორც მეფის, ბედი. მას ზურგი შეაქცია სამუელმაც, მისმა მოყვარულმა, და როცა მოსასხამის კალთაზე მოეჭიდა მას ვედრებით, «დაბრუნდი ჩემთან ერთად, რომ თაყვანი ვცეო უფალს-, რადგან სრულიად მარტო რჩებოდა, კალთა გაიგლიჯა, რაზედაც სიმბოლური სიტყვები მოესმა მოსასხამის პატრონისაგან: «გამოგგლიჯა დღეს უფალმა ისრაელის მეფობა და მისცა იგი შენს თვისტომს, შენზე უკეთესს- (1მეფ. 15:26-28).

დავითი

   საულს უკვე მეორედ ესმის წინასწარმეტყველის სიტყვები, რომ ის მოძულებულია უფლისაგან, და რომ ისრაელის რომელიღაც ტომში, რომელიღაც საგვარეულოში, უკვე ამორჩეულია ღირსეული სამეფო კაცი.

   მაგრამ ეს ამბავი მხოლოდ მან იცის და სამუელმა. მაგრამ საულმა არ შეიძლება იცოდეს, ვინ იქნება კონკრეტულად ის რჩეული. ამის ცოდნა მხოლოდ სამუელს შეუძლია, რადგან კვლავ მისი ხელით უნდა მოხდეს ცხება და კურთხევა მეფისა. არჩევანი კვლავ უჩინო საგვარეულოზე მიდგა, თუმცა იუდას ტომი, რომელსაც ეკუთვნოდა იესეს  –  დავითის მამის გვარი, არც ისე უჩინო იყო. მაგრამ ბეთლემს სწორედ დავითის მეფობის გამო ელოდა დიდება მომავალში. «ბეთლემელ იესესთან გგზავნი, რადგან მის შვილთა შორის დავიგულე ჩემთვის მეფე-,  –  ესმის სამუელს უფლის სიტყვები (1მეფ. 16:1). წინასწარმეტყველი და მღვდელმთავარი უნდა სტუმრებოდა ბეთლემში იესეს ოჯახს, შეეწირა მსხვერპლი და საღვთო ტრაპეზზე მოეწვია ყველანი. იესეს კი რვა შვილი ჰყავდა, რვავე ვაჟი. «ჩამოატარა იესემ თავისი შვიდი ვაჟიშვილი სამუელის წინ-, მაგრამ არც ერთი მათგანი არ იყო უფლის რჩეული. მოგვიანო გადმოცემით, როცა სამუელმა იესეს ერთ-ერთ ვაჟიშვილს, ელიაბს, დაუპირა ცხება, ზეთი არ გადმოიღვარა რქიდან, იგივე განმეორდა სხვა ძმების მიმართაც; მაგრამ, როცა ჯერი დავითზე მიდგა, ზეთი თავისუფლად გადმოიღვარა და თავზე დაესხა ჭაბუკს.

   თუმცა სამუელი წინასწარმეტყველი იყო და მისანი (ხოზეჰ «მხილველი-), მაგრამ ის მაინც ადამიანი იყო და, როგორც ადამიანს სჩვევია, გარეგნობით არჩევდა სამეფო კაცს. პირველად მას თვალში მოხვდა ელიაბი  –  მაღალი, ტანადი, თანაც ყველაზე უფროსი ძმებში. როცა სამუელის თვალი მასზე შეჩერდა, მან ასეთი შეგონება მოისმინა უფლისაგან: «ნუ უყურებ მის გარეგნობას და ტანის სიმაღლეს, რადგან მე განვაყენე იგი...- უფალი გულისხმობს განყენებას საულისას, რომელიც ერთი თავით მაღალი იყო მთელს ხალხში. მერე კიდევ ჩაესმის ხმა სამუელს: «რადგან ისე არ არის, როგორც კაცი ხედავს. რადგან კაცი მხოლოდ იმას ხედავს, რაც თვალში ხვდება, ხოლო უფალი გულს ხედავს- (1მეფ. 16:7).

   შინაც რომ ყოფილიყო ამ დროს დავითი, ალბათ სამუელი ზედაც არ შეხედავდა, არც იესე წარუდგენდა უმრწემეს ძეს  –  ნაბოლარას. ამ დროს დავითი ცხვარში იყო და ეს გარემოება ორმაგად სიმბოლური შეიქნა: მეფე უნდა აღზევებულიყო იმ ადგილიდან, საიდანაც არავინ ელოდა მეფეს; და მეფე უნდა გამოსულიყო მწყემსობიდან უფლის ერის დასამწყემსავად. ეს იდეა მკაფიოდ არის გამოთქმული ფსალმუნში და ეზეკიელის წინასწარმეტყველებაში. 78-ე ფსალმუნში ვკითხულობთ:

   «გამოარჩია დავითი, თავისი მორჩილი, და გამოიყვანა ცხვრის ფარეხიდან, მწველავთაგან მოიყვანა იგი თავისი ერის, იაკობის და თავისი სამკვიდროს, ისრაელის დასამწყემსავად. და მწყემსავდა მათ წრფელი გულით და თავისი მარჯვე ხელით მიუძღვოდა მათ- (ფსალმ. 78:70-72).

   დავითი ბოლომდე ინარჩუნებს მწყემსობის სახელს  –  თავად სახელი «დავით- და ტიტული «მწყემსი- ესქატოლოგიური შინაარსით იტვირთება, ესენია: მესიის საკუთარი სახელი და ზედწოდება  –  როგორც წინასწარმეტყველებს ეზეკიელი:

   «მე დავიხსნი ჩემს ცხვარს და აღარ იქნებიან დატაცებულნი... ერთ მწყემსს დავუყენებ მათ და ის დამწყემსავს მათ. დავითი, ჩემი მსახური, დამწყემსავს მათ: ის იქნება მათი მწყემსი. მე  –  უფალი, მათი ღმერთი ვიქნები, ხოლო დავითი, ჩემი მორჩილი, წინამძღოლი იქნება მათი- (ეზეკ. 34:22-24).

   ამრიგად, შვიდში არ აღმოჩნდა ის, რომელსაც ეძებდა სამუელი, მაშინ იესემ საძოვრებიდან დაიბარა უმცროსი ვაჟი, ნაბოლარა, რომელზედაც დამყარებული იყო ხსნის იმედი და, უფრო ფართო მასშტაბით, ესქატოლოგიური იმედი. მაგრამ არც ამ შემთხვევაში არაფერია ნათქვამი რჩეულის ღირსებებზე, თითქოს ერთადერთი მისი ღირსება უმრწემესობა ყოფილიყო. ერის ისტორიაში, გენეალოგიურ თქმულებებში ძლიერად იყო ჩაბეჭდილი უმცროსობის უპირატესობა. ეს უპირატესობა იმდენად ნამდვილი იყო მისი ისტორიაში რეალიზაციის ძალით, რომ ესაია წინასწარმეტყველის ბაგეებში ანდაზურ ჭეშმარიტებადაც კი ჟღერს: «მცირე ათასად გადაიქცევა და უმრწემესი  –  დიდ ხალხად- (ეს. 60:22).

   გარეშე დამკვირვებლისათვის გაუგებარია ეს არჩევანი  –  არავითარი ხილული ნიშანი ღირსებისა, არც რაიმე მინიშნება შინაგანი თვისებისა, რომლის მატარებელი უნდა იმსახურებდეს მეფობას თუ ხალხის წინამძღოლობას. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ უფალი ირჩევს მას ისეთს, როგორიც არის იგი. საულიც ისეთივე აირჩია, როგორიც იყო იგი თავისი ხილული და უხილავი ნაკლოვანებებით, რომლებიც შემდეგ გამოვლინდებოდა ან, შეიძლება, არც კი გამოვლენილიყო. უფალს არ გარდაუქმნია იგი, არ შეუცვლია მისი პიროვნება, არ შეხებია მის შინაგან ბირთვს, რომელიც ყოველ კერძო შემთხვევაში წარმოშობს საქციელს. უფალმა მასში დატოვა ხელუხლებლად თავისუფალი ნება, მორჩილებისაკენ თუ ურჩობისაკენ ადამიანის მიმდრეკელი. ყველა პოტენცია, რომელიც მერე იჩენს თავს საულის ცხოვრებაში, იმთავითვე იყო მასში. მეფედ ცხებამ, რაც მდგომარეობდა წმიდა ზეთის მეოხებით ღვთის სულის მასზე გადმოსვლაში, მას მხოლოდ ქარიზმა, დავლათი მისცა დასაზღვრული ვადით, რათა სასიკეთოდ წარემართა თავისი მოქმედება და მორჩილი ყოფილიყო უფლის ხმისა, რომელმაც უბოძა ეს სული, როგორც მეფეს და არა კერძო ადამიანს.

   ასევე დავითიც არ იყო სრულყოფილი ადამიანი. იგი რჩება ისეთად, როგორიც იშვა იესესგან, ცოდვისკენ მიდრეკილი, როგორც ყოველი ადამიანი. ღვთის სული, რომელიც გადმოვიდა მასზე სამუელის ხელით ზეთისცხებისას, კი არ გარდაქმნის მას ახალ ადამიანად, სხვა ბუნების კაცად, არამედ აძლევს ძალას ხალხის გასაძღოლად, მეფობის წარსამართავად. ღვთის სული არ ეძლევა კერძო ადამიანს, არამედ მეფეს და ამიტომაც ეკრძალება მას მისი გამოყენება პირადი მიზნებისათვის.

   დავითის ბედი, განსაკუთრებით მისი ცხოვრების პირველ პერიოდში, გადაჯაჭვულია საულის ბედთან. მათ ურთიერთობაში ვლინდება ორი განსხვავებული ტიპი ადამიანისა. ეს ურთიერთობა, რომელიც დრამატულია და სახიფათო ორივესათვის, გამოაჩენს თითოეულ მათგანში ისეთ თვისებებს, როგორნიც არასოდეს გამოვლინდებოდა, რომ მათი შეხვედრა არ მომხდარიყო. დავითი და საული ერთმანეთს ქმნიან, შეიძლება ითქვას, ეს ურთიერთობა ერთს აღაზევებს მაღალ ზნეობაში, რომლისთვისაც არც ერთ პიროვნებას ძველი აღთქმის განმავლობაში არ მიუღწევია, და მეორეს ისე გასტანჯავს შურით და ეჭვით, ისე დასცემს, როგორც მცირენი თუ დაცემულად მეფეთაგან.

   დავითისა და საულის შეხვედრის ორი ვარიანტი შემოინახა ძველი აღთქმის ტრადიციამ. დავითი უნდა მოხვდეს საულის კარზე, მაგრამ როგორ? კანონიკური ტექსტი (სხვა ტექსტი კი არ არსებობს) საულის ცნობილ შავნაღვლიანობას ხსნის იმით, რომ «განეშორა საულს უფლის სული და დაუწყო მას წვალება ბოროტმა სულმა უფლისაგან- (1მეფ. 16:14). მისგან უფლის სულის განშორება კი უშუალოდ დაკავშირებულია დავითის მეფედ ცხებასთან ბეთლემში, რომელიც საიდუმლოდ უნდა მომხდარიყო, როგორც საულის მეფედ ცხება მოხდა. «აიღო სამუელმა რქა და სცხო მას მისი ძმების თანდასწრებით. ამ დღიდან და მერეც უფლის სული წარმართავდა დავითს... განეშორა საულს უფლის სული...- (1მეფ. 16:13-14). ხომ არ შეიძლებოდა, რომ ღვთის სული ერთდროულად ყოფილიყო დავანებული რჩეულზე და განყენებულზე? უფალმა მიატოვა საული და ბოროტ სულს გაუხსნა გზა მის ბუნებაში. ჩანს, ეს იყო ღვთის სასჯელი, მაგრამ საბედისწერო ის იყო, რომ საულის გვემული სულის შემსუბუქება დაევალა ახლადცხებულ დავითს:

   «უთხრეს მისმა მსახურებმა საულს: აჰა, ბოროტი სული ღვთისაგან გაშფოთებს შენ. უბრძანოს ჩვენმა ბატონმა შენს მსახურთ, მოძებნონ კაცი, ქნარზე დამკვრელი, და, როცა შემოგაწვება ბოროტი სული ღვთისაგან, დაუკრავს და შვება მოგეცემა. უთხრა საულმა თავის მსახურთ: მომიძებნეთ კაცი, კარგად რომ უკრავდეს ქნარზე, და მომიყვანეთ. მიუგო ერთმა მსახურთაგანმა და უთხრა: ბეთლემელი იესეს შვილი მეგულება, იცის ქნარზე დაკვრა, ქველი და მამაცი კაცია, სიტყვაგონიერი და ლამაზი. უფალია მასთან...- (1მეფ. 16:15-18).

   ასე მოხვდა დავითი საულთან და «როცა კი შემოაწვებოდა ბოროტი სული ღვთისგან საულს, აიღებდა დავითი ქნარს და უკრავდა. ამოისუნთქებდა საული, უკეთ ხდებოდა, გაეცლებოდა ბოროტი სული- (1მეფ. 16:23). მაგრამ ყოველთვის ასე მშვიდობიანად არ მთავრდებოდა ბოროტი სულის შემოწოლა: უფრო ხშირად საულის შუბი განსაგმირავად ემუქრებოდა დავითს, რისთვისაც საულს საბაბად ჰქონდა ჯერ ეჭვი, რაკი ახსოვდა სამუელისაგან მასზე უკეთესი რჩეულის არსებობის შესახებ ისრაელში, და მერე შური. რაც შურს შეეხება, საამისო საბაბიც ჰქონდა საულს. ამ მოტივზეა აგებული მათი შეხვედრის, უფრო სწორად, დავითის საულის კარზე მოხვედრის მეორე ვერსია.

   ეს არის ცნობილი ეპიზოდი, სადაც დავითი ამარცხებს ფილისტიმელთა ბუმბერაზს, სახელად გოლიათს, და იხსნის ისრაელის ლაშქარს სირცხვილისაგან და გადაწყვეტს ბრძოლის ბედს. ეს ეპიზოდი მოთხრობილია მე-17 თავში, რომელიც უშუალოდ მოსდევს დავითის მეფედცხებისა და საულთან მისი მიყვანის ამბავს. მე-16 თავში ჩვენ ვეცნობით დავითს, როგორც ფარულ ცხებულს და მემუსიკეს. ახლა კი დავითმა როგორც მხსნელმა გამოიჩინა თავი.

   არის აშკარად ზღაპრული ელემენტი ამ ეპიზოდში, თუმცა ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ამის გამო მე-17 თავში გადმოცემული ამბავი. ყრმა, დარწმუნებული თავის დავლათში (ის, ცხადია, გრძნობდა უფლის სულს თავის თავში), გაბედულად ჩაება ორთაბრძოლაში, რომლის შედეგს უნდა გადაეწყვიტა ბედი ბრძოლისა ისრაელსა და ფილისტიმელთა შორის. აქ არაფერია დაუჯერებელი (მსგავსი ასპარეზობა «ბაში-აჩუკშიც- არის მოთხრობილი), ოღონდ ყრმა დავითი გვაგონებს ზღაპრის გმირს, ხშირად გლეხის ბიჭს, გოლიათი  –  სამეფოზე მიჩენილ, მოურეველ ძალას, ხშირად გველეშაპს, საული კი  –  ქვეყნის მეფეს, რომელიც თავის ასულს ჰპირდება იმ გმირს, ვინც იხსნის ქვეყანას გველეშაპისაგან. ამ გმირს, რომელსაც ხშირად ძმებიც ჰყავს და, თუ ჰყავს, თავად უმცროსია და უფროსნი ვერ უყურებენ მას მაინც და მაინც ძმურად, აქვს რაღაც ჯადოსნური საგანი, რაღაც გაღებული მსხვერპლის სანაცვლოდ მოპოვებული, ან როგორც ჯილდო კეთილი სამსახურისა თუ მისი ბუნებრივი სიკეთისათვის, რაც არ ჩანს და, შესაძლოა, არც არასოდეს გამოჩნდეს; საგანი, რომლითაც ის ძლევს მასზე ათასწილად აღმატებულ ფიზიკურ ძალას,  –  ზღაპრის სიმბოლიკით, ეს საგანი ზღაპრის გმირის სწორედ ამ დაფარული, მისი მფლობელისთვის გაუცნობიერებელი სიკეთის გამოხატულებაა  –  გასაგნებული სიკეთე.

   რა იმედით გადიოდა აშკარად უთანასწორო ორთაბრძოლაში დავითი, ეს მხოლოდ ერთმა ღმერთმა უწყოდა.

   გოლიათის ეპიზოდში ავტორს ისე შემოჰყავს დავითი, თითქოს ის მკითხველისთვის უცნობი იყოს, თითქოს პირველად აცნობდეს მას;

   «დავითი იყო შვილი იმ ეფრათელისა, იუდას ბეთლემიდან, რომელსაც სახელას ერქვა იესე და რვა შვილი ჰყავდა. საულის დროს მოხუცებული იყო ეს კაცი, ხანდაზმული. წაჰყვა საულს ბრძოლაში იესეს სამი უფროსი ვაჟიშვილი; ომში წასული მისი ვაჟიშვილის სახელები იყო: პირმშოსი ელიაბი, მომდევნოსი ამინადაბი, მესამესი შამა. დავითი კი მათზე უმცროსი იყო. წაჰყვა სამი უფროსი საულს...- (1მეფ. 17:12-14).

   მამა აგზავნის ძმებთან უმცროსს, რომელიც უნდა იყოს მისი საყვარელი შვილი; მამა მოხუცებულია  –  ამას ხაზს უსვამს ტექსტი. უფროსი ძმები მაინც და მაინც არ უნდა იყვნენ კეთილად განწყობილნი უმცროსისადმი, რადგან სწორედ მათ თვალწინ გამოარჩია სამუელმა უმცროსი, როცა ზეთი სცხო მას, თუმცა ეს რიტუალი საიდუმლოდ უნდა შესრულებულიყო; მოხუცებული მამა კი, როგორც იაკობი იოსებს, აგზავნის ძმებთან  –  მათ მოსაკითხად და მათი ამბის მოსატანად სახლში. უფროსი ძმები  –  სამნი ორმოცი დღის განმავლობაში შემსწრენი არიან გალაღებული გოლიათის საქციელისა  –  როგორ არცხვენს იგი და სასაცილოდ იგდებს უფლის რჩეულ ხალხს  –  და მათი მეფის უმწეობისა. ბანაკში მისული დავითი ისმენს გოლიათის თავხედურ სიტყვებს, მეფის პირობას, რომ გოლიათის მძლეველს აძლევს იგი თავის ასულს; და ისმენს აგრეთვე უფროსი ძმის გესლიან საყვედურს, დაუფარავი სიძულვილით ნათქვამს: «რისთვის ჩამოხვედი აქ? ვის დაუტოვე ის მცირე ფარა უდაბნოში? ვიცი შენი ამპარტავნებისა და შენი ავგულობის ამბავი; მხოლოდ ბრძოლის საყურებლად ხარ ჩამოსული- (1 მფ. 17:28).

   საულის ყურამდე მიიტანეს სიტყვა, რომ დადის ბანაკში ტანმორჩილი ყრმა და ყველას ეკითხება, თუ რა ბედი მოელის კაცს, ვინც იმ ფილისტიმელს დაამარცხებს და სირცხვილს მოხოცავს ისრაელს; და კიდევ ამბობს მუქარით და დარწმუნებით: «ვინ არის ეგ წინდაუცვეთელი ფილისტიმელი, ასეთ სირცხვილში რომ აგდებს დღეს ღვთის რაზმებსო?- (1მეფ. 17:26). და, როცა წარუდგინეს საულს ეს უცნობი ყმაწვილი, რომელიც გაწვეულიც კი არ იყო ჯარში, მეფეს ესმის მისგან ეს სიტყვები:

   «ნურავის გული ნუ შედრკება მის წინაშე. წავა შენი მსახური და შეებრძოლება ამ ფილისტიმელს- (1 მფ. 17:32).

   არც მახვილით ან შუბით (ისრაელიანი ჯარისკაცის ჩვეულებრივი იარაღით), არც ჯავშანში ჩამჯდარი და არც თავმუზარადიანი (მან უარი თქვა მეფის შემოთავაზებულ სრულ აღჭურვილობაზე) არ გასულა გოლიათის წინაშე დავითი. გავიდა ის გარეგნულად სრულიად დაუცავი, როგორც დადიოდა თავის სამწყესურში. რა იყო მისი იარაღი? კომბალი  –  მისი მწყემსობის ნიშანი და ხუთიოდე რიყის ქვა და შურდული. ასეთმა აღჭურვილობამ მოულოდნელად გამოარჩია დავითი მთელი ისრაელობიდან. თუ საული ერთი თავით მაღალი იყო ყველა დანარჩენ თავის თვისტომზე, დავითის სიქველე დაფარულია ყველასაგან, როგორც მწყემსის გუდაში ჩაწყობილი საშურდულე ქვები. ერთადერთი საჩინო საგანი  –  კომბალიც (მას კვერთხის ღირსება უნდა მინიჭებოდა მომავალში) არ აღიქმებოდა საბრძოლო იარაღად, «ძაღლი ხომ არა ვარ, ჯოხით რომ გამოდიხარ ჩემთანო- მოესმა დავითს შეურაცხყოფილი ბუმბერაზის სიტყვები.

   შურდული დავითის ხელში ის ჯადოსნური იარაღია, რომელსაც ზღაპრის გმირი იპოვებს თავისი შინაგანი ღირსების ჯილდოდ; ამავე დროს, შურდული გამოხატავს ადამიანური გონების ძლევამოსილებას, მის უპირატესობას ბრმა და უსახური ფიზიკური ძალის წინაშე. დავითი იმავე გზით  –  გამჭრიახობით და მახვილი გონებით  –  იმარჯვებს, როგორც იმარჯვებენ ჩვენთვის ნაცნობი ოდისევსი (ცალთვალა ბუმბერაზის მძლეველი), დევთან მებრძოლნი ჩვენი ჯვარ-ხატები (ღვთისშვილნი), ან თუნდაც ნაცარქექია, ამოუწურავ შესაძლებლობათა დამმარხველი, რომელიც გადამწყვეტ წამებში არადჩასაგდებ, ყოფით საგნებს ძლევამოსილ იარაღებად აქცევს.

   «ჩაყო ხელი დავითმა გუდაში და ამოიღო იქიდან ქვა, სტყორცნა შურდული და შიგ შუბლში მოარტყა ფილისტიმელს. შუბლში ჩაეჭედა ქვა და პირქვე დაემხო ფილისტიმელი- (1მეფ. 17:49).

   ამ ორთაბრძოლამ დასაბამი მისცა საულის ლაშქრის გამარჯვებებს ფილისტიმელებზე.

   აი, მაშინ იკითხა საულმა (ეს არის მეორე ვერსია საულისა და დავითის დაახლოებისა) დავითის ვინაობა და ის მეორედ წარუდგინეს მეფეს, ამჯერად უკვე არა როგორც მემუსიკე  –  ქნარზე დამკვრელი, არამედ როგორც გმირი. მათი შეხვედრა გადმოცემულია უკიდურესი დაწურვით, თითქოს მხოლოდ და მხოლოდ როგორც ცნობა, მაგრამ ამ სიმშრალეში და სიტყვიერ სიძუნწეში ჩანს საულის მეფური, თან მამაშვილური ღირსება, ხოლო გამარჯვებული ყრმის თავმდაბლობა და მორჩილება. დასაწყისი საკეთილდღეო იყო.

   «როცა დაინახა საულმა ფილისტიმელის წინააღმდეგ გამავალი დავითი, ჰკითხა აბნერს, მხედართმთავარს: ვისი შვილია ეს ყმაწვილი, აბნერ? მიუგო აბნერმა: შენს თავს გეფიცები, არ ვიცი, მეფეო. თქვა მეფემ: იკითხე, ვისი შვილია ეს ჭაბუკი. როცა დაბრუნდა დავითი ფილისტიმელის დამარცხების შემდეგ, ხელი მოჰკიდა მას აბნერმა და წარუდგინა საულს; ხელში ფილისტიმელის თავი ეჭირა. უთხრა საულმა: ვისი შვილი ხარ, ყმაწვილო? მიუგო დავითმა: შენი მსახურის, იესეს შვილი ვარ, ბეთლემელის- (1მეფ. 17:55-58).

   საულის კარზე გამოსცადა პირველად დავითმა საკუთარ თავზე შურისა და ეჭვის დაუძლეველი ძალა საულისაგან და ასევე დაუძლეველი მეგობრული სიყვარული მეფის ძის, იონათანისა. «შეეკრა იონათანის სული დავითის სულს და შეიყვარა იგი იონათანმა, როგორც საკუთარი თავი... შეკრა იონათანმა დავითთან კავშირი, რადგან შეიყვარა იგი როგორც საკუთარი თავი. გაიძრო მოსასხამი იონათანმა, თან რომ ჰქონდა, და მისცა დავითს, აგრეთვე შესამოსელი, მახვილი, მშვილდი და სარტყელი- (1მეფ. 18:1-4).

   ძმადშეფიცვის ამ აქტმა, თითქმის რიტუალურმა და სიმბოლურმა მოქმედებამ, განსაზღვრა დავითის შემდგომი ბედი  –  მისი ურთიერთობა არა მხოლოდ იონათანთან, არამედ გააძლიერა მისი მოწიწება საულის წინაშე, არა როგორც მხოლოდ მეფის, არამედ ძმადნაფიცის მამის წინაშეც.

   ერთგულობდა დავითი საულს სიცოცხლეშიც და მისი სიკვდილის შემდეგაც პატრონობდა მის შთამომავლებს, ერთი სიტყვაც არ დასცდენია მის მიმართ სააუგო და არც საქმით ცდილა გაესწორებინა მისთვის ანგარიში, თუმცა საამისო შემთხვევა ბევრჯერ მიეცა მას. საულის სიცოცხლეში დავითი ავლენდა პატიოსნების, სიქველის, რაინდობის, მორჩილების და შვილობრივი სიყვარულის მაგალითს მეფისადმი, რომელიც თითქმის დღიდან გოლიათის დამარცხებისა მოსისხლე მტრად გადაეკიდა მას. საულში იძალა შურმა ჭაბუკი ქვეშევრდომის მიმართ, როცა ბრძოლიდან დაბრუნებულს მოესმა ქალების გუნდის მიერ სახელდახელოდ შეთხზული სიმღერა: «შემუსრა საულმა თავისი ათასი, ხოლო დავითმა თავისი ათიათასიო!- ეს სიტყვები საკმარისი იყო შურის აღსაძვრელად და საულმა თითქოს იწინასწარმეტყველა: «მეფობაღა აკლია!- ეს ეჭვი, ცხადია, არ იყო უსაფუძვლო, მხოლოდ მისი ავადმყოფური გონების ნაყოფი. ხომ ნამდვილად ცხებული იყო დავითი და, ამგვარად, მისი მეტოქე, თუმცა საულს ეს ამბავი არ შეიძლება დაბეჯითებით სცოდნოდა. ის მხოლოდ გრძნობდა შინაგანად, რომ უფალს ჰყავდა მიტოვებული, და სამუელიც, დავითის მცხებელიც, აღარ ეკარებოდა იმ შეხვედრის შემდეგ გილგალში, სადაც მან ამხილა იგი უფლის ურჩობაში და უფლის ნებაც გამოუცხადა, რომ «გამოგლეჯდა- მეფობას, რომ უფალს ამორჩეული ჰყავს სამეფოდ მასზე ღირსეული.

   ნება უფლისა, რომელიც მას გამოუცხადა სამუელმა, უკვე აღსრულებული იყო: სამეფო, მეფობა, უკვე წართმეული ჰქონდა მას, ხოლო უფლის სულის ნაცვლად, ბოროტი სული იყო მასზე მოვლენილი უფლისაგანვე. ის სამეფო დავლათი, რომელსაც იგი ვეღარ განიცდიდა საკუთარ თავში, ახლადმოვლენილ ყრმაში იყო გადასული. ამას გრძნობდა საული: «შეშინდა საული, რადგან უფალი იყო დავითთან, საულს კი განეშორა- (1მეფ. 18:12).

   საულის წინაშე სრულიად უდანაშაულო დავითს ჰქონდა ერთი დანაშაული: ის გულის სიღრმეში გრძნობდა  –  ეს არასოდეს არ ყოფილა გარკვევით გამოთქმული,  –  რომ ის ისრაელის მეფედ იყო მოწოდებული, ყოველ შემთხვევაში, შინაგანად განიცდიდა უფლის სულის შემწეობას არა მხოლოდ ცხების შემდეგ, არამედ მანამდეც, როცა მამამისის ფარას მწყემსავდა, რადგან მწყემსსაც ესაჭიროებოდა ღვთის შეწევნა. დავითის შინაგანი დარწმუნებულობა თავის დავლათში, რომ ეს ნამდვილად ღვთისაგან მობერილი ქარიზმა იყო, გამოჩნდა იმ სიტყვებში, რომლებიც საულმა მოისმინა მისგან. საული აკავებდა მას ფილისტიმელ ბუმბერაზთან ბრძოლისაგან, «რადგან ჯერ ბავშვი ხარ, ის კი მებრძოლია სიყრმითგანვეო-, მაგრამ როგორ პასუხობს დავითი? რა ჩანს დავითის პასუხში, რა მომავალი გამოკრთა მის პასუხში მეფის მამაშვილურ რჩევაზე?

   «უთხრა დავითმა საულს: მწყემსავდა შენი მსახური თავისი მამის ფარას და, როცა დაეცემოდა ლომი ან დათვი და გაიტაცებდა ფარიდან ცხვარს, გავეკიდებოდი, ვკლავდი და პირიდან გამოვგლეჯდი ხოლმე... ლომსაც და დათვსაც ამარცხებდა შენი მსახური, ამ წინდაუცვეთელ ფილისტიმელსაც იგივე დაემართება, რადგან სირცხვილში აგდებს იგი ცოცხალი ღვთის რაზმებს. თქვა დავითმა: უფალი, რომელიც დამიხსნიდა ხოლმე ლომისაგან ან დათვისაგან, ახლაც დამიხსნის ფილისტიმელისაგან...- (1მეფ. 17:34-37).

   ამ სიტყვებში ჩანს გამოუცდელი ჭაბუკის დარწმუნებულობა იმაში, რომ მწყემსობა მისთვის მოსამზადებელი საფეხურია ხალხის წინამძღოლობისაკენ. თუ წინათ ის მამის ფარას მწყემსავდა და უგერიებდა მტაცებელ მხეცებს, ახლა მას შეუძლია, შესაძლებელია, ვალდებულიც არის, დამწყესოს უფლის, თავისი ზეციური მამის სამწყსო  –  ისრაელი. დავითისათვის ეს ერთი და იგივე საქმიანობაა, ოღონდ სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა ასპარეზზე განხორციელებული. მწყემსობის ღირსება მისი ხალხის ისტორიაშია დადასტურებული: მწყემსი იყო მოსე, სანამ იგი ხალხს გამოიყვანდა ეგვიპტიდან; ის ჯერ თავისი სიმამრის ფარას მწყემსავდა უდაბნოში (სწორედ ამ სამწყესურში აღმოაჩინა მან ღვთის გამოცხადების მთა) და მერე შეუდგა თავისი ხალხის მწყემსვას. როგორც მოსესათვის, ასევე დავითისათვის ხალხის წინამძღოლობა იყო იგივე მწყემსობა, მაღალ რანგში აყვანილი. წინასწარმეტყველთა ესქატოლოგიურ სიმბოლიზმში მწყემსი მეფის სინონიმია და ამ სიმბოლიკას ფესვი რეალურ ნიადაგში უდგას. ასე იყო მთელს ახლო აღმოსავლეთში: ჯერ კიდევ შუმერისა და შემდეგ ბაბილონისა თუ აშურის მეფეები ატარებდნენ მწყემსის ტიტულს, რომლის შინაარსი დაფუძნებული იყო ხალხის წინამძღოლობისა და პატრონობის იდეაზე. «რა არის ხალხი თვინიერ მეფისა? მხოლოდ ცხვრის ფარა, უმწყემსოდ შთენილი!- ამბობს ერთი შუმერული ანდაზა.

   ხალხი უფლის ერია, ხოლო მისი წინამძღოლი  –  მეფე უფლის ნებით დაყენებული მწყემსი. ის პერიოდი დავითის ცხოვრებისა, როცა დავითი მწყემსავდა თავისი ხორციელი მამის ფარას, უნდა გავიგოთ როგორც სიმბოლური წინასწარმოსწავება იმ პერიოდისა, როცა დავითი კვერთხით ხელში ჩაუდგება სათავეში თავის ზეციერი მამის ფარას. როგორც ცხვრის პატრონი ეძებს ერთგულ მწყემსს, ასევე უფალი  –  რჩეული ხალხის პატრონი ეძებს ერთგულ წინამძღოლს. ეს სულისკვეთებაა გამოხატული ზემომოყვანილ ესქატოლიგიურ ნაწყვეტში ეზეკიელის წინასწარმეტყველებიდან: «მე დავიხსნი ჩემს ცხვარს და აღარ იქნებიან დატაცებულნი... ერთ მწყემსს დავუყენებ მათ და ის დამწყემსავს მათ; დავითი, ჩემი მსახური, დამწყემსავს მათ, ის იქნება მათი მწყემსი...-

   ამრიგად, გულმართალი ყრმის სიტყვებში მეფისადმი, გამოსჭვივოდა, რომ მისი კომბალი ერთ მშვენიერ დღეს სამეფო კვერთხად გარდაიქმნებოდა. საულის სასმენელნი დახშული არ ყოფილა ამ სიტყვების მიმართ.

   როცა საულისთვის ცხადი გახდა, რომ დავითია მისი მეტოქე სამეფო ტახტზე  –  თუმცა დავითი არც აპირებდა რაიმე ეღონა ზეთისცხების მეოხებით მიღებული პოტენციური მეფობის გასანაღდებლად,  –  ის უკვე აღარ მალავდა თავის მტრობას მის მიმართ და ხელსაყრელ შემთხვევას ეძებდა მის მოსაკლავად, რისხავდა შვილს იონათანს, ჩააგონებდა მას: «ვიდრე ცოცხალია იესეს ძე ამქვეყნად, ვერც შენ განმტკიცდები და ვერც შენი მეფობა განმტკიცდებაო- (1მეფ. 20:31); იონათანი კი, მისი მეგობარი, რომელსაც საკუთარ თავზე მეტად უყვარდა იგი, ესარჩლებოდა მას მეფის წინაშე, თუმცა მანაც იცოდა, რომ სამომავლოდ ტახტი დავითსა და მის შთამომავლობას უნდა დარჩენოდა. დავითი ორჯერ დაუსხლტა საულის ნასროლ შუბს მისი გაშმაგებისას, როცა ბოროტმა სულმა შეიპყრო იგი, დავითი კი ქნარს უკრავდა დასამშვიდებლად. მაგრამ ამაო იყო ქნარის ხმა, «უნდოდა საულს კედელზე მიეგმირა შუბით, მაგრამ გაუსხლტა დავითი და კედელს მოხვდა შუბი. დავითი კი გაიქცა და ასე გადარჩა სიკვდილს იმ ღამეს- (1მეფ. 19:10). მეორედ დავითი მისმა ცოლმა, საულის ასულმა მიქალმა, რომელსაც უყვარდა, იხსნა. ბოლოს კი, იონათანმა, რომელმაც ხელი შეუწყო საბოლოოდ გარიდებოდა საულს და სამეფო კარს, და დაეტოვებინა ქვეყანა, გადახვეწილიყო უცხო მხარეში, სადაც საულის შუბი ვერ მისწვდებოდა.

   ორი ხანაა დავითის ცხოვრებაში  –  ხეტიალისა და დამკვიდრებისა. ის ხეტიალობს როგორც კაენისაგან დევნილი მწყემსი აბელი. თავისი ცხოვრების ამ პერიოდში ის ახორციელებს იდეალს იმ დაღუპული აბელისა, რომელსაც სწყალობდა ღმერთი. ღმერთი დავითთან არის და არა საულთან, რომელიც დამკვიდრებულია მიწათმოქმედი კაენივით, მაგრამ შინაგანად ხეტიალობს, ძრწის, იტანჯება ბოროტი სულისაგან, როგორც კაენი, რომელიც გადაიხვეწა «ძრწოლისა- და «ხეტიალის-, «წრიალის- მხარეში (ასე ითარგმანება ქვეყნის სახელი ნოდ, სადაც დამკვიდრდა კაენი).

   დავითის დევნილება და გასვლა ქვეყნიდან გამოხატავს ისრაელის წარსულს, როცა ის უდაბნოს გზით მიდიოდა ქვეყნისაკენ, და მომავალსაც, როცა დადგა დიდი განფანტვის ხანა. ჭეშმარიტ მეფეს თითქოს უნდა გაემეორებინა თავისი ხალხის ისტორია, როგორც ძველ მითოსში მწყემსი იმეორებს ანუ, უფრო სწორად, იზიარებს თავისი სამწყსოს ბედ-იღბალს; თითქოს ხეტიალი უნდა ყოფილიყო დავითისათვის სამეფოდ მზადება, უდაბნოს ქრონოტოპულ ვითარებაში უნდა დაბადებულიყო ის მეფედ, როგორც ისრაელი იშვა ხელახლა, როგორც უფლის ერი, უდაბნოში ორმოცი წლის ხეტიალისას.

   მაგრამ ეს გასვლა ქვეყნიდან, რამაც განსაკუთრებული როლი შეასრულა დავითის, როგორც პიროვნების და როგორც მეფის, ჩამოყალიბებაში, სამძიმო ვითარებას უქმნიდა დავითს, როგორც ერთ კერძო ისრაელიანს, უფრო შორს რომ წავიდეთ ერის გენეზისამდე, აბრაამის წიაღიდან გამოსულს. ამ განდევნით დავითი წყდებოდა იმ მიწას, რომელიც უფლისაგან მიეცა მის მამა-პაპას და პირადად მასაც, როგორც წილის მქონებელს ამ მემკვიდრეობაში. იგი მოიკვეთა ქვეყნიდან არა მხოლოდ როგორც საცხოვრებელი ადგილიდან, არამედ საწმიდარიდან და ღვთის თაყვანისცემისაგან, რადგან სხვაგან, ამ ქვეყნის გარეშე, ისრაელიანისათვის წარმოუდგენელი იყო ეროვნული ღმერთის მსახურება; რადგან უფალი (იაჰვე) ღმერთი ჯერ კიდევ არ იყო მათ შეგნებაში უნივერსალური ღმერთი, რომ მისი სამსხვერპლო აღთქმული ქვეყნის გარდა სხვაგან სადმე აშენებულიყო. ამ განდევნით საულმა დავითს ფეხი ამოუკვეთა არა მხოლოდ სამკვიდროდან, არამედ საწმიდარიდან. ის უნდა დარჩენილიყო თავისი ღმერთის პატრონობის გარეშე და სხვა, უცხოთა ღმერთებს უნდა შეხიზნებოდა.

   «ახლა ისმინოს მეფე ბატონმა თავისი მსახურის სიტყვები: თუ უფალმა წაგაქეზა ჩემს წინააღმდეგ, სურნელოვანი იყოს ეს მსხვერპლი; თუ ადამიანებმა  –  წყეულიმც არიან ისინი უფლის წინაშე, რადგან მათ განმდევნეს მე დღეს, რომ წილი არ მქონოდა უფლის სამკვიდროში, და მითხრეს, წადი, უცხო ღმერთებს ემსახურეო- (1 მფ.26:19).

   ეს სიტყვები გადასძახა შორიდან საულს უდაბნოში, ბორცვიდან მას შემდეგ, რაც საულის ბანაკში იდუმალ შეღწეულმა შუბი და მათარა აართვა მძინარე მეფეს და წაიღო იმის ნიშნად, რომ იგი არასოდეს აღმართავდა ხელს უფლის ცხებულზე. უდაბნომ, როგორც განსაცდელმა, წარმოაჩინა დავითის საუკეთესო ზნეობრივი თვისებები, მაგრამ ავიდა თუ არა ტახტზე, დაკარგა სიმაღლე. ტახტზე ასვლის შემდეგაც, როცა ის მყარად დამკვიდრდა იერუსალიმში, რომელიც მან პირველმა აქცია დედაქალაქად და სადაც განიცადა დევნილება, ამჯერად უკვე მოჯანყე შვილისა, და ესეც განსაცდელი იყო. ხეტიალსა და უმკვიდრობაში, რომლითაც ის თითქოს ახორციელებს ღვთის სათნო აბელის იდეალს თავისი ცხოვრების პირველ პერიოდში, დავითი თანაზიარია ისრაელის უდიდესი სიწმიდის  –  უფლის კიდობნის ბედისა, რომელიც იესეს ძესავით უცხო ქვეყანაში იმყოფებოდა როგორც ტყვე და ტყვეობიდან თავდახსნის შემდგომ მიმოდიოდა, იცვლიდა ადგილ-სამყოფელს, ვიდრე საბოლოოდ იერუსალიმში არ დამკვიდრდა გამეფებულ დავითთან ერთად.

საულის აღსასრული

   ყველა თავისი ბედისწერით კვდება, ყველას თავისი განსაკუთრებული სიკვდილი აქვს. იაკობი მოკვდა ხანსრული, წლებით მაძღარი, ტკბილ სიბერეში, ვაჟიშვილებით და შვილთაშვილებით გარშემორტყმული, იმ შვილის ხელში, რომლის გამო ამბობდა, მგლოვიარე ჩავალო ჩემს შვილთან შავეთში. აბრაამი, ისაკი, იაკობი,  –  ერის მამამთავრები, მწყემსები, მშვიდობიანი ხალხი იყო და მშვიდად დატოვეს წუთისოფელი. როგორ მოკვდა საული, რომელმაც ბრძოლაში გაატარა მთელი ცხოვრება და ლხინის დროსაც კი, თავისი ერთგული ხალხით გარშემორტყმულს, შუბი ჰქონდა ხელში ჩაბღუჯული? თითქოს ელოდა ბოროტი სულის მობერვას, რომ ეჭვებით გასენილს თავისი მოყვასი გაეგმირა. შეიქმნებოდა თუ არა მისთვის ეს შუბი საბედისწერო?

   «მეფეთა წიგნებმა- საულის სიკვდილის ორი ვერსია შემოინახა, ორივე ჩაწერილ იქნა ერთმანეთის მიყოლებით: ბიბლია არ უფრთხის გარეგან წინააღმდეგობებს; ის არ ფიქრობს, რომ რაც მოხდა, სწორედ ისე მოხდა, როგორც უნდა მომხდარიყო. ბიბლია უტოვებს შემთხვევას სხვა შესაძლებლობასაც, რომ უფრო ამომწურავად გამოჩნდეს შემთხვევის მნიშვნელობა და იქ მოხვედრილი ადამიანის უკანასკნელი საქციელი.

   პირველი ვერსია.

   «მიეწივნენ ფილისტიმელები საულს და მის ვაჟებს და დახოცეს ფილისტიმელებმა იონათანი, აბინადაბი და მალქი-შუაყი  –  საულის შვილები. გაუძნელდა ბრძოლა საულს. ნიშანში ამოიღეს იგი მშვილდოსნებმა და მძიმედ დაჭრეს იგი მშვილდოსნებმა. უთხრა საულმა თავის საჭურველთმტვირთველს: იშიშვლე მახვილი და გამიყარე, რომ წინდაუცვეთელებმა არ მომკლან და არ შეურაცხმყონ. ვერ გაბედა საჭურველთმტვირთველმა, რადგან ძალიან ეშინოდა. მაშინ აიღო საულმა მახვილი და ზედ დაეგო. როცა დაინახა საჭურველთმტვირთველმა, რომ მოკვდა საული, ისიც ზედ დაეგო მახვილს და მოკვდა მასთან ერთად- (1მეფ. 31:2-5).

   ვინ უნდა ყოფილიყო შემსწრე ამ ტრაგიკული სცენისა? ვის უნდა მოესმინა პატრონისა და მისი მორჩილის უკანასკნელი დიალოგი? როცა მეფისწულნი და მისი თანამდგომნი დახოცილნი ეყარნენ მათ წინ? ვინ მოიტანა ეს ამბავი, რომ ყმამ არ შეასრულა მეფის უკანასკნელი ბრძანება, როცა არავინ იყო მის მეტი ბრძანების შემსრულებელი? ვინ ჩახედა მას სახეში, როცა მახვილჩაბღუჯული ხელი აუკანკალდა და ვერ აღმართა იგი ცხებულზე? «რადგან ძალიან ეშინოდა-? მაშინ ხომ არ აუკანკალდა ხელი, როცა მეფის კვალზე გულში იყრიდა მახვილს იმის დასადასტურებლად,  –  ვის წინაშე? მისი პატრონი მკვდარი იყო უკვე,  –  რომ საკუთარი სიცოცხლე არ ენანებოდა?

   მოდარაჯე თვალი დაჰყურებდა მათ ზემოდან. ამ თვალით დანახულს აგვიწერს ბიბლია მეფეთა პირველი წიგნის დასასრულს.

   მეფეთა მეორე წიგნი უბრუნდება ამავე ამბავს, არ ცნობს მას ამოწურულად. ეს ვერსია უნდა ავსებდეს წინამავალს, აზუსტებდეს საულის აღსასრულის სურათს.

   «მოვიდა მესამე დღეს საულის ბანაკიდან კაცი, სამოსელი შემოგლეჯოდა და თავზე ნაცარი ეყარა. მოვიდა დავითთან, მიწაზე დავარდა და თაყვანი სცა. უთხრა დავითმა: საიდან მოდიხარ? მიუგო: ისრაელის ბანაკიდან გამოვიქეცი. უთხრა დავითმა: რა ამბავი მოხდა, მიამბე. უთხრა კაცმა: ხალხი გაიქცა ბრძოლის ველიდან. ბევრი ჩვენიანიც დაეცა და დაიხოცა, საულიც და მისი ვაჟიც, იონათანიც დაიხოცნენ. უთხრა დავითმა ყმაწვილკაცს, ამბის მომტანს: როგორ გაიგე, რომ დახოცილან საული და მისი ვაჟი იონათანი? მიუგო ყმაწვილმა კაცმა, ამბის მომტანმა: გილბოაყის მთაზე მოვხვდი და, ვხედავ, თავის შუბზეა საული წამოგებული და, აჰა, ეტლები და მხედრები უახლოვდებიან მას. უკან მოიხედა, დამინახა და დამიძახა. მივუგე: გისმენ, ბატონო-მეთქი. მითხრა: ვინა ხარ? მივუგე: ყამალეკელი ვარ-მეთქი. მითხრა: დამეცი თავს და მომკალი, რადგან საშინელ ტანჯვაში ვარ, ჯერ კიდევ მიდგას სული. მივედი და მოვკალი, რადგან ვიცოდი, რომ მაინც არ იცოცხლებდა დამარცხების შემდეგ. მოვხადე გვირგვინი, თავზე რომ ეხურა, ავართვი სამაჯური, ხელზე რომ ეკეთა, და აქ მოვუტანე ჩემს პატრონს...- (2მეფ. 1:2-10).

   ჭეშმარიტად ტრაგიკული სურათის შემსწრე შეიქნა ეს ყამალეკელი ყმაწვილი: ცასა და მიწას შორის, ყველასაგან მიტოვებული, თავის შუბს წამოგებული განწირული მეფე. ეტლები და მხედრები გრიალით უახლოვდებიან. ყამალეკელს ნამდვილად საულისაგან უნდა მოესმინა ეს სიტყვები, რომლებიც გამარჯვებულ დავითს მოახსენა. მან მოისმინა საულის შინაგანი ხმა, არა მეფური, არამედ უბრალოდ ადამიანური. რა პასუხი უნდა გაეცა უცხო ყამალეკელს მეფის გულის ამოძახილზე? მართალია, ყმაწვილი, ისრაელს შეხიზნული ყამალეკელი, საულის მორჩილი იყო, მაგრამ მას არ შეშინებია მასზე ხელის აღმართვისა. თუ საჭურველთმტვირთველი დაძლევდა შიშს და ხელს აღმართავდა ცხებულზე, ეს ხელი ხომ მასაც მოუღებდა ბოლოს, როგორც მოხდა. მაგრამ საჭურველთმტვირთველმა ვერ აღმართა ხელი. საული წამოეგო თავისავე შუბს, მაგრამ სასიკვდილო არ ყოფილა ეს წამოგება, საჭურველმტვირთველმა კი ინიშნა საულის საქციელი და ხელი აღმართა საკუთარ თავზე  –  ისე რომ არც კი დაუცდია საულის სიკვდილისთვის. საული კვდებოდა და არც კვდებოდა, ცალკე საშინელი ტანჯვა ჭრილობისაგან, ცალკე მომდგარი მტერი, რომლის ხელით სიკვდილს გაურბოდა. ყმაწვილი ცივი გონებით სჯიდა, შეუცდომლად გაერკვა ვითარებაში. «მივედი და მოვკალი,  –  თქვა მან,  –  ვიცოდი, რომ დამარცხების შემდეგ არ იცოცხლებდა.- ასე თქვა მან, ვიდრე ერთი წამისყოფის შემდეგ მკვლელი გახდებოდა. საული, მართალია, არ იცოცხლებდა დაცემის შემდეგ, ის განწირული იყო, მაგრამ ვაი მას, ვინც პირველი აძგერებდა მახვილს. მოკლულ მეფეს სხვა ვინმეც აართმევდა გვირგვინს და სამაჯურს  –  სამეფო ნიშნებს და დავითს მიართმევდა; ამით ის ხილულ სახეს მისცემდა იმას, რაც სამუელმა საიდუმლო ზეთისცხებით მოიმოქმედა. საულიც დაიღუპებოდა, დავითიც მიიღებდა გვირგვინს, მაგრამ ვაი მას, ვინც სისხლიანი ხელით მიართმევდა გვირგვინს.

   «ჰკითხა დავითმა ყმაწვილკაცს, ამბის მომტანს: სადაური ხარ? მიუგო: ხიზანის შვილი ვარ, ყამალეკელი. უთხრა მას დავითმა: როგორ გაბედე და აღმართე ხელი უფლის ცხებულის დასაღუპად? დაუძახა დავითმა ერთ მსახურთაგანს და უთხრა: აქ მოდი და მოკალი ეს კაცი. მანაც დაჰკრა და მოკვდა იგი. უთხრა მას დავითმა: შენს თავზეა შენი სისხლი, რადგან შენმავე ბაგემ გამხილა, როცა თქვი, მე მოვკალიო უფლის ცხებული- (2მეფ. 1:13-16).

   დავითს მიეცა შემთხვევა თავისი მოსისხლის სიხლი აეღო და ეგლოვა იგი ომში დაღუპულთა გოდებით, სადაც ასეთი სიტყვებიც ისმის: «გილბოაყის მთებო! არ გეღირსოს ცვარი და წვიმა, ნაყოფიერი მინდვრები, რადგან მანდ გაცუდდა ვაჟკაცთა ფარი, საულის ფარი, თითქოს არ ყოფილიყო ზეთით ცხებული! განგმირულთა სისხლისაგან, ვაჟკაცთა გულ-ღვიძლისაგან უკან არ ბრუნდებოდა იოანათანის მშვილდი, საულის ხმალი ფუჭად არ ბრუნდებოდა! საულ და იონათან! საყვარელნი და სანატრელნი სიცოცხლეში, სიკვდილშიც განუყრელნი არიან... ისრაელის ასულნო, იტირეთ საული, თქვენი შემმოსველი ძოწეულით და ძვირფასეულით, ოქროს სამკაულებით რომ გიმშვენებდათ შესამოსელს. როგორ დაეცნენ ვაჟკაცები ბრძოლაში...- (2მეფ. 1:21-25).

დავითის განსაცდელი

   ბიბლიურ ადამიანს თან სდევს განსაცდელი. შეიძლება ითქვას, ჩასაფრებულია და ელის მის ნაბიჯს. რომელი ასცდა თავის ცხოვრებაში განსაცდელს, ვინ იყო მისგან თავისუფალი? განსაცდელის მეოხებით არიან, როგორნიც არიან, რომ არაფერი ვთქვათ ადამზე, პირველკაცზე, რომელმაც გზა გაუხსნა მას კაცობრიობაში, აბრაამი, იაკობი, იოსები და სხვანი. განსაცდელი სასინჯი ქვაა, რომელიც გამოაჩენს ადამიანის დიდებას და სიმდაბლეს; ქურაა, რომელშიც უნდა გადადნეს კაცი და გამოვიდეს მისი ხინჯი. განსაცდელიდან ადამიანი შეიძლება არნახულ სიმაღლეზე ავიდეს ან ისე დაეცეს, როგორც არასოდეს დაცემულა.

   იყო დრო, როცა დავითზე შეიძლება თქმულიყო: «სულ მაღლა და მაღლა მიდიოდა დავითი და უფალი, ცაბაოთ ღმერთი, მასთან იყო- (2მეფ. 5:10). მაგრამ თუ შეინარჩუნა ტახტზე გამტკიცებულმა ის სიმაღლე, რომელსაც დევნილებაში  –  ესეც ხომ განსაცდელი იყო  –  ატარებდა? შესაძლოა ამ ხანაში თავისი ცხოვრებისა უფრო ძნელი განსაცდელი მოელოდა, ვიდრე მაშინ, როცა საულის შუბი ჰქონდა დამიზნებული. მაშინ დავითი აბელი იყო, თითქოს დასაღუპად განწირული; მაგრამ მასთან იყო უფალი, როგორც იოსებთან, და დევნილი იოსებივით, ისიც მასზე იყო მინდობილი. შესაძლოა, მას ტახტზე ასვლამდე, როგორც კერძო კაცს, ბევრი რამ ეპატიებოდა. მაგრამ ტახტზე მჯდომი მთელ ქვეყანაში ხელისგულივით მოჩანდა თავისი სიავკარგით. მაშინ, როცა უდაბნოს მიწაზე და გამოქვაბულებში ათევდა ღამეებს, მისი ერთადერთი მამხილებელი საკუთარივე თავი იყო; სინდისს  –  «მამხილებელ გონებას- მისას არ ეძინა, მაგრამ ტახტზე აღზევებულისთვის, როცა სასახლეში დაიდო ბინა, საჭირო შეიქნა გარეშე მამხილებელი. ეს იყო ნათანი, მისი სულიერი მოძღვარი, რომელიც მოწოდებული იყო ღვთის ცხებულში სინანულის გასაღვიძებლად. მაგრამ ნათანი, რაკი მეფესთან ჰქონდა საქმე, იგავებით გამოთქვამდა სამხილებელს, არა პირდაპირ  –  ასეთი იყო აღმოსავლეთში მიღებული წესი მხილებისა.

   როცა დავითმა ბრძოლაში ღალატით მოაკვლევინა ურია ხეთელი, თავისი ერთგული ყმა და ცოლად შეირთო მისი ცოლი ბერშაბე (ბათ-შებაყ «ასული შვიდისა- თუ «ასული ფიცისა-), «არ მოეწონა უფალს ეს საქმე- და «მიუგზავნა უფალმა დავითს ნათანი და ისიც მივიდა მასთან და უამბო: ორი კაცი ცხოვრობდა ერთ ქალაქში, მდიდარი და ღარიბი. მდიდარს უამრავი ცხვარი და ძროხა ჰყავდა, ღარიბს კი არაფერი ებადა ერთი პატარა ბატკნის გარდა, რომელიც ნაყიდი ჰყავდა, და კვებავდა და ზრდიდა თავისთან, თავის ბავშვებთან ერთად. მის ლუკმას ჭამდა, მისი თასიდან სვამდა, მის უბეში ეძინა; როგორც ქალიშვილი, ისე ჰყავდა. ეწვია ერთხელ ვინმე მგზავრი მდიდარ კაცს. ვერაფერი გაიმეტა თავისი ცხვარ-ძროხიდან დასაკლავად, რომ გამასპინძლებოდა თავის სტუმარს, წამოიყვანა ღარიბი კაცის ბატკანი და გაუმზადა სტუმრებულ კაცს. დიდად განრისხდა დავითი ამ კაცზე და უთხრა ნათანს: უფალს ვფიცავ, სიკვდილის ღირსია ამის ჩამდენი! ბატკანი ოთხმაგად უნდა ზღოს, ასეთი საქმე რომ ჩაიდინა და შეუბრალებლად მოიქცა. უთხრა ნათანმა დავითს: შენ ხარ ის კაცი...- (2მეფ. 12:1-7).

   ისე მოაწყო ბრძენმა ნათანმა, რომ მეფემ მანამდე გამოუტანა განაჩენი იმ უსამართლო მდიდარს, სანამ მასში თავის თავს ამოიცნობდა. ამ იგავმა გამოაფხიზლა მეფე თავისი ცოდვისაგან, თითქოს ავ სიზმარში ყოფილიყო. ცოდვა ჩადენილია: ბატკანი წართმეულია, მისი საბრალო პატრონი მოკლულია. დავითი არ ისჯება, ცოცხალი რჩება, მაგრამ ცოდვის შეგნება არ წაშლილა მისი ცნობიერებიდან, სამუდამო სინანულად შერჩა მას, როგორც გამოითქვა ამ შემთხვევის გამო შეთხზულ ფსალმუნში: «ვიცი ჩემი დანაშაული და ჩემი ცოდვა მუდამ თვალწინ მიდგას- (ფსალმ. 51:5).

   დავითის დანაშაული კიდევ უფრო ღრმავდება ურია ხეთელის ზნეობრივი სიმაღლის ფონზე. რაც უფრო დაცემულია მეფე, მით უფრო ამაღლებულია მისი ყმა. აი, როგორ მოხდა, რომ დაეცა მეფე, მისი მორჩილი კი ამაღლდა.

   ბანზე მოსეირნე დავითი მობანავე ქალს დაინახავს, მოეწონება, დაიბარებს და დაუახლოვდება. ქალის ქმარი  –  ურია ხეთელი კი ამ დროს უფლისათვის და მისი ცხებულისათვის იბრძვის ისრაელის ძველი მტრების წინააღმდეგ. ქალტან სიახლოვის შემდეგ, იმავე დღეს, დავითმა ბრძოლის ველიდან თავისთან გამოიხმო მისი ქმარი, რათა ცოლთან შეხვედრის შესაძლებლობა მიეცა მისთვის.

   მეფე მოწმე ხდება იმ კაცის გამორჩეული სულიერი ღირსებისა, რომლის მიმართ ასეთი მუხანათობა ჰქონდა ჩადენილი. ბრძოლის ამბის გამოკითხვის შემდეგ მეფისგან დასაჩუქრებული და შინ გასტუმრებული ურია ხეთელი შინ არ წასულა, არამედ მეფის სახლის კართან გაათია ღამე. არც მეორე, არც მესამე ღამე სახლში არ გაუთევია მეფის მოყმეს, არ უნახავს თავისი ლამაზი ცოლი. ეს საქციელი  –  ღამის გათევა თითქოს ბრძოლის ველზე, ცის ქვეშ  –  მისი ბუნებრივი მოთხოვნილება იყო, რომელიც ამგვარად გამოიხატა სიტყვიერად მეფისადმი პასუხში: «როცა უფლის კიდობანი, ისრაელი და იუდა კარვებში არიან, ჩემი ბატონი იოაბი (ჯარის სარდალი) და ჩემი ბატონის ხალხი ველზე დგანან, როგორ წავიდე ჩემს სახლში, როგორ ვჭამო და ვსვა, როგორ დავწვე ცოლთან? შენ თავს ვფიცავ, ვერ ვიზამ ამ საქმეს!- (2მეფ. 11:11).

   ბიბლიური ავტორი არასოდეს იძლევა ადამიანის საქციელის შეფასებას. იგი ალაპარაკებს გმირს ან აჩვენებს მის საქციელს. აქ ის არ გამოთქვამს აღტაცებას მეფის მორჩილის სიტყვების გამო, არამედ უპირისპირებს მეფის საქციელს, რისი განმსჯელიც აგრეთვე არ არის. «დილით დაწერა დავითმა წერილი იოაბისათვის და ურიას ხელით გაუგზავნა. წერილში ასე დაწერა: დააყენეთ ურია იქ, სადაც სასტიკი ბრძოლა მოგელით, და მერე მიატოვეთ, რომ გაიგმიროს და მოკვდეს- (2მეფ. 11:14-15). ეს იყო პასუხი ერთგული მოყმის ქცევაზე, თითქოს სხვა გამოსავალი არ იყო. შესაძლოა, მართლაც არ იყო სხვა გამოსავალი: ბერშაბეს სირცხვილი ალბათ სხვაგვარად ვერ ჩამოირეცხებოდა. როცა ბერშაბემ დაიტირა ქმარი წესის მიხედვით, როცა გავიდა გლოვის დაწესებული დღეები, დავითმა შეირთო ბერშაბე და დავითის სახლში მას შეეძინა ვაჟი. ავტორი არ ტვირთულობს მსაჯულის როლს, არ აძლევს თავს უფლებას გაკიცხოს მეფე, ის მხოლოდ გადმოგვცემს ღვთის განაჩენს: «არ მოეწონა უფალს ეს საქმე, რაც დავითმა ჩაიდინა- (2მეფ. 11:27). თუმცა უფლის თვალსაზრისი ადამიანის საქციელზე ადამიანისავე უმაღლესი შეგნების გამომხატველია. და ბიბლიური მთხრობელის შეგნებაში იმდენად მძიმედ ჩანს დავითის ეს ცოდვა, რომელიც მიუტევებლობის შემთხვევაში სასიკვდილოა («უფალმა მოგიტევა ცოდვა, არ მოკვდები-, ეუბნება მეფეს მისი მოძღვარი ნათანი), რომ შემდგომი ტრაგიკული ამბები, რაც თავს დაატყდა დავითს, ამ ცოდვის შედეგად არის გააზრებული. თუმცა ცოდვა მიტევებულია, დავითი არ მოკვდება, მაგრამ მას ერთხელ და მეორეჯერაც შეემთხვევა ისეთი რამ, რომ სიკვდილიც კი სანატრელი გაუხდება კაენივით, რომელიც ცოცხლივ იხდიდა სიკვდილზე უარეს სასჯელს.

   კაცი, რომელიც თავის მოსისხლე მტერს პატიობდა, ერთგულობდა მის სიცოცხლეში და მისი სიკვდილის შემდეგაც, არ აღმართავდა ხელს არც მასზე, არც მის შთამომავლობაზე; არათუ შურისგების სურვილიც არ ჰქონია მის მიმართ, პირიქით, სიკვდილითაც კი დასაჯა საულის მკვლელი, რომელმაც ახარა ეს ამბავი დავითს; კაცი, რომელსაც თავის ვალად მიაჩნდა საულის დანაშთომზე ზრუნვა, მიაგებდა კეთილს იმ ბოროტების წილ, რაც სიჭაბუკეში მისგან ჰქონია ნაწვნევი,  –  ეს კაცი სჩადის სასიკვდილო ცოდვას უფლის თვალში, რომელიც მუდამ მასთან იყო და მხარში ედგა. განა უფლის წყალობით არ იყო იგი გადარჩენილი მრავალგზის საულის შუბისაგან თუ მის მორჩილთა მახვილისაგან? სინაის მთაზე მიღებული ცნებები «არა კაც კლა- და «არა იმრუშო- დაარღვია დავითმა, და მით უფრო მძიმე იყო მისი შეცოდება, რომ მან რჯული დაარღვია როგორც მეფემ, რომლის ყოველი საქციელი რჯულით უნდა ყოფილიყო განმტკიცებული.

   მართლაც მძიმე იყო ჩადენილი ცოდვის საზღაური, უფრო მძიმე, ვიდრე საკუთარი სიკვდილი. ნათანმა უწინასწარმეტყველა ბერშაბესგან შეძენილი ძის, ცოდვის შვილის, სიკვდილი: «უფალმა მოგიტევა ცოდვა, არ მოკვდები. ოღონდ, რაკი ამ საქციელით ალანძღვინე უფალი მის მტრებს, შვილი მოგიკვდება, რომელიც შეგეძინა- (2მეფ. 12:13-14). შვილი მოკვდა და მწარე იყო მისი სიკვდილი დავითისათვის. ეს იყო მისი სასჯელი. უნდა ვიფიქროთ, რომ პირმშოს სიკვდილით თითქოს განიწმიდა დავითისა და ბერშაბეს ცოლ-ქმრული კავშირი, თითქოს უფალმა აკურთხა მათი შეუღლება, თითქოს წარიხოცა ცოდვა, რადგან მეორე ვაჟი  –  სოლომონი, რომელიც უშვა მას ბერშაბემ, «შეიყვარა უფალმა- (2მეფ. 12:24). ეს კი იმას მოასწავებდა, რომ დავითის ძეთა შორის უპირატესობა მას მიენიჭებოდა და ტახტის ერთადერთი მემკვიდრე ის იქნებოდა.

   დავითს კვლავ შეხვდა სიმწარე და კვლავ შვილისაგან. მამამ განიცადა შვილის ღალატი, შვილი აუჯანყდა მამას, უფლისწულმა მეფის სიცოცხლეში მოინდომა გამეფება, როგორც იმ სხივოსანმა ანგელოზმა, უფლის ტახტს რომ შეჰბედა. ეს იყო აბესალომი  –  აბ შალომ «მამა მშვიდობისა-, თუმცა კი იყო მამა ჯანყისა. «არავინ იყო მთელს ისრაელში ისეთი ნაქები კაცი სილამაზით, როგორც აბესალომი: თხემით ტერფამდე უნაკლო იყო. როცა თავს მოიკრეჭდა ხოლმე (წლიდან წლამდე იკრეჭდა თმას, რადგან ამძიმებდა), თმის მონაკრეჭი ორას შეკელს იწონიდა სამეფო საწონით- (2მეფ. 14:25-26). ასეთი იყო აბესალომი, რომელიც გამორჩევით უყვარდა მეფეს, მსგავსი უფლის წინაშე მდგარი იმ ანგელოზისა.

   ჯანყი შინაგანად განცდილი დამოუკიდებლობის, თავისთავადობის გარეგანი გამოხატულებაა და, ამდენად, ალბათ აქვს მას თავისი სიმართლე. აქ ვლინდება ადამიანის თავისუფალი ნება და გაბედვა იმისა, რომ გზა მიეცეს თავისუფალ ნებას. და აი, აბესალომმა იგრძნო, რომ მას შეუძლია ჰყავდეს საკუთარი ეტლი (საომარი ეტლი) და ორმოცდაათი მალემსრბოლი ანუ მოყმე  –  პირადი გვარდია; აბესალომმა იგრძნო, რომ მას შეეძლო განეკითხა სამართალი ანუ აღესრულებინა მეფის უპირველესი ფუნქცია, ჯერ კიდევ მსაჯულთა ხანიდან წარმომავალი. «თაყვანის საცემად მოსულ კაცს ხელს გაუწვდიდა ხოლმე, ისიც მოეჭიდებოდა და აკოცებდა. ამგვარად ექცეოდა აბესალომი ყველა ისრაელიანს, ვინც კი მეფესთან მოდიოდა სამართლისთვის. ასე მოიგო აბესალომმა ისრაელიანთა გული- (2მეფ. 15:5-6).

   ბოლოს, როცა დარწმუნდა, რომ ისრაელის ყველა შტო მხარს დაუჭერდა, ხებრონში წასვლა გამოსთხოვა მეფეს იმ საბაბით, რომ უფლისათვის აღთქმული მსხვერპლი შეეწირა. ხებრონი ის ქალაქი იყო, სადაც დავითი გამეფდა, სადაც მეფედ ცხეს იგი, და რამოდენიმე ხანს მეფობდა ვიდრე იერუსალიმში დამკვიდრდებოდა საბოლოოდ. ახლა დავითი იერუსალიმში იჯდა, აბესალომს კი სურდა გაემეორებინა მამის გზა  –  ხებრონიდან მიეღწია იერუსალიმამდე.

   როგორც ჩანს, ორმოცდაათი მოყმე, სამართლის სჯა და ხებრონი  –  აუცილებელი პირობა უნდა ყოფილიყო გასამეფებლად. და კიდევ ერთი რამ. ერთი ასეთი მუხლია ნათანის წინასწარმეტყველებაში შემცოდე დავითის მიმართ: «ასე თქვა უფალმა: აჰა, უბედურებას დაგათევ შენივე სახლიდან; ავიყვან შენს თვალწინ შენს ცოლებს და შენს მოყვასებს მივცემ; მზისით დაწვებიან შენს ცოლებთან. თუმცა შენ ჩუმად გააკეთე, მე მთელი ისრაელის წინაშე და მზის წინაშე გავაკეთებ ამ საქმეს- (2მეფ. 12:11-12).

   ნათანი სიმბოლური ენით წინასწარმეტყველებდა, როგორც შეეფერება ქადაგს. დავითი უნდა მიმხვდარიყო ნათქვამს, როგორც თავადაც წინასწარმეტყველი. დღეს შეიძლება პარადოქსად მოეჩვენოს ადამიანს, მაგრამ ძველ აღმოსავლეთში მეფის ცოლი  –  დედოფალი განასახიერებდა მეფობას; მეფე ფლობდა დედოფალს და ამ ფლობით ის ფლობდა სამეფოსაც.

   როცა აბესალომმა რჩევა ჰკითხა თავის მხარდამჭერს, ახითოფელს, თუ რა უნდა მოემოქმედა პირველ რიგში, პასუხად მიიღო: «შედი მამაშენის ხარჭებთან- (2მეფ. 16:21). აი, სად ახდა ნათანის წინასწარმეტყველება როგორც პირდაპირი აზრით, ასევე სიმბოლურად: «გაშალა კარავი აბესალომმა ბანზე და შევიდა აბესალომი მამის ხარჭებთან მთელი ისრაელის თვალწინ- (2მეფ. 16:22). ამ აქტით აბესალომმა საბოლოოდ გააცხადა თავის განზრახვა. ცხადია, ეს სიმბოლური მოქმედება იყო, როგორც წესი, როგორც ნიშანი, რომლის აზრსაც მთელი ქვეყანა უნდა მიმხვდარიყო და ეღიარებინა ახალი მეფე.

   (დავითის ხარჭაზე კიდევ სხვა მისმა ძემ გააცხადა პრეტენზია, ოღონდ ეს მისი სიკვდილის შემდეგ მოხდა, როცა ტახტზე უკვე სოლომონი იჯდა. როცა ადონიას, აბესალომის მომდევნოს, გამეფებაზე ხელი მოეცარა, დაებადა იმედიანი აზრი, გამოეთხოვა სოლომონისათვის დავითის ხარჭა აბიშაგა სუნამელი. ეს იყო დავითის უკანასკნელი ხარჭა, რომელიც მას მიჰგვარეს მოხუცებულობაში გასათბობად და სანუგეშებლად (და მეფეს იგი არ შეუცვნია). ადონიამ ამ თხოვნით გასცა თავისი ფარული ზრახვები, რომ არ დაუკარგავს გამეფების იმედი. ამას მიხვდა სოლომონი, ამოიკითხა რა ამ თხოვნაში ადონიას პრეტენზია: რისთვის ითხოვს აბეშაგას ადონია? ბარემ მეფობაც მოითხოვოს, ხომ ჩემი უფროსი ძმა არისო? ამ თხოვნას შეეწირა ადონია. სოლომონმა დასაჯა იგი სიკვდილით, როგორც ტახტის მოჯანყე.)

   აბესალომი შევიდა დავითის ხარჭებთან. ამით ყველაფერი იყო თქმული: საფრთხეში ჩაიგდო თავი აბესალომმა და დავითის სიცოცხლეც საფრთხეში აღმოჩნდა.

   როგორც ჩანს, დევნილება, ხეტიალი, გაქცევა, ჩაწერილი იყო დავითის ბედში. როცა გაიგო მან, რომ «განმტკიცდა შეთქმულება და უამრავმა ხალხმა იწყო დენა აბესალომისაკენ-, დატოვა ტახტი, რომლის შეურყევლობა აღუთქვა მას უფალმა, და იერუსალიმი, რომელიც სატახტოდ და უფლის კიდობნის დასავანებელ ქალაქად იყო განწესებული. «გადალახა მეფემ კედრონის ხევი და დაადგა მთელი ხალხი უდაბნოს გზას.-

   ღირსშესანიშნავი ამ ეპიზოდში ის არის, რომ დავითის გზა სიმბოლურ მნიშვნელობას იძენს. თუმცა ეს გზა სავსებით რეალურია: რეალურია კედრონის ხევი, რომელიც იერუსალიმს ჰყოფს ზეთისხილის მთისაგან, რომელზეც გადის გზა უდაბნოსაკენ. რეალურია უდაბნო, საითაც თავგანწირვით, ღვთის ანაბარა მიტოვებული დავითი მიდის. ეს უდაბნო არ გამოიწვევდა მასში ხატს იმ ისტორიული უდაბნოსი, რომლის წიაღ ერის ქმნადობის ხანაში გამოატარა ხალხი მოსემ,  –  ის უდაბნო მუდამ ერთგვარ ნოსტალგიას ბადებდა ისრაელიანის გულში. დავითს უნდა გადაელახა ხევი, საზღვარი, ასულიყო ზეთისხილის მთაზე, თითქოს თავისი სიცოცხლის მწვერვალზე, და მერე შერთვოდა უდაბნოს უსაზღვროებას  –  თოჰუ-ვა-ბოჰუს, ადგილს, რომელსაც უფლის ხელი არ შეჰხებია.

   ამ განსაცდელში დავითმა არ ისურვა თან წაეყოლა ღვთის კიდობანი, ისრაელიანთა უდიდესი სიწმიდე, რომელიც უდაბნოში სვლისას ახლდა ხალხს. დავითმა არ ინდომა, რომ კიდობანს გაეზიარებინა მისი ბედი  –  გადასახლება. მან გზიდან გააბრუნა კიდობანი და თავის სიტყვებში მღვდელმთავრისადმი გამოაჩინა მორჩილება თავისი ბედის წინაშე: «დააბრუნე ქალაქში ღვთის კიდობანი. თუ მადლი მიპოვნია უფლის თვალში, მეც დამაბრუნებს და მახილვინებს მას და მის სამყოფელს. თუ ბრძანებს, აღარ მინდიხარო, სადღა წავალ; მიყოს, რაც ენებოს- (2მეფ. 15:25-26).

   მემატიანეს საშუალება მიეცა გამოეხატა დამცირებული და დამდაბლებული მეფის შინაგანი სიდიადე, მისი აღმასვლა ამ დამდაბლებაში. «ხოლო დავითი შეუდგა ზეთისხილის მთას, ადიოდა და ტიროდა, თავდაფარული და ფეხშიშველი- (2მეფ. 15:30). ჩანს, დავითმა დატოვა მეფობა იერუსალიმში უფლის კიდობანთან ერთად, უარყო, უკუაგდო რა სამეფო ღირსების გარეგანი ნიშნები და დარჩა ცასა და მიწას შორის შინაგანი ღირსებით, როგორც ცხებული უფლისა; მხოლოდ ეს  –  ცხებულობა  –  თუ გადაარჩენდა იმის წინაშე, ვისაც ეს მადლი არ ჰქონდა მინიჭებული. ფეხშიშველობა  –  შეურაცხების უკიდურესი ნიშანი, განძარცულობა არა მხოლოდ სამეფო ღირსებებისაგან, არამედ, საერთოდ ადამიანობის გარეგანი ატრიბუტებისაგან, სავსებით გამოხატავს განსაცდელში ჩავარდნილი დავითის შინაგან სულისკვეთებას, რომელიც შემდეგ სამონანულო საგალობლებად (ფსალმუნებად) გამოიკვეთა (მაგ. «ფსალმუნი დავითისი, რაჟამს ივლტოდა იგი პირისაგან აბესალომისა, ძისა თვისისა-, ფს. 3). განძარცულობა არ არის მხოლოდ რიტუალური მოქმედება დავითის მხრიდან, ეს არის მისი შინაგანი მდგომარეობის გამოხატულება, რაც არა მხოლოდ ქცევაში, არამედ მის სიტყვებშიც მჟღავნდება. როცა ზეთისხილის მთას გამცდარს ბახურიმთან საულის სახლის ნათესავი კაცი, ვინმე შიმყი შემოხვდა ქვების სროლითა და წყევლა-კრულვით, მხლებლის აბიშაი ცერუიას ძის სიტყვაზე, «რისთვის აგინებს ეს მკვდარი ძაღლი ჩემს მეფე-ბატონს, წავალ და თავს წავაცლიო-. მეფემ მიუგო: «თუ იწყევლება, იქნება უფალმა უბრძანა, დასწყევლეო დავითი... ხომ ხედავთ, ჩემი ღვიძლი შვილი მოსაკლავად მომდევს და ამ ბენიამინელს რაღა მოვკითხო? თავი დაანებეთ, იწყევლებოდეს. უფალს ასე უბრძანებია- (2მეფ. 16:11-12).

   ჭირთა თმენით, ბედისადმი მორჩილებით სურდა დავითს, როგორც საულის დროს, გადაეტანა ეს განსაცდელი. მაშინ მას სდევნიდა მისთვის მამად მიღებული კაცი, ახლა კი სდევნის შვილი ისევე სამკვდროდ, როგორც საული. აქაც გამოჩნდა დავითის სიმაღლე: თუმცა აჯანყებული აბესალომი ემუქრებოდა არა მხოლოდ მის ტახტს, არამედ მის სიცოცხლესაც, დავითს არ სურდა გამარჯვება შვილის სისხლის ფასად. მაგრამ ვითარება ისე გამწვავდა, ისე საბედისწეროდ დაუპირისპირდა დავითს აბესალომი, რომ იგი ან უნდა დაცემულიყო, ან უფლის ცხებულის ტახტზე ასულიყო. დავითის შინაგანი სულიერი ბრძოლა და გულისტკივილი სამი სიტყვით გამოითქვა ხალხის წინაშე, ყველას გასაგონად, რათა ყველას სცოდნოდა მისი სურვილი და რაიმე გაუგებრობა არ მომხდარიყო: «დამიზოგეთ ყმაწვილი, აბესალომი. უთხრა დავითმა სარდლებს, ვიდრე ისინი გადამწყვეტ ბრძოლაში გავიდოდნენ. და მთელმა ხალხმა მოისმინა, რაც აბესალომის გამო უბრძანა მეფემ თავის სარდლებს- (2მეფ. 18:5).

   შვილის დანდობას მამა ითხოვდა, არა მბრძანებელი მეფე, თუმცა, უნდა ვიფიქროთ, რომ ამ დროს დავითში ლაპარაკობდა ჭეშმარიტი მეფე, ხელმწიფე, «სახითა მის მიერითა-, მრავალმოწყალე და სულგრძელი. მაგრამ ამქვეყნიური მეფის მორჩილს სურს მეფის მტრის შურისმგებელი იყოს და არ ესმის ნამდვილი ძალა სიტყვებისა «დამიზოგე ყმაწვილი აბესალომი-,  –  ლმობილი გულის ამოძახილი, რომელშიც მამობრივი და ღვთიურია შეზავებული. შეზავებულია ერთმანეთთან გულისპასუხი მიწიერი და ზეციური მეფისა. რამდენადაც არატრადიციულია და უჩვეულო დავითის განწყობილება დინასტიური თვალთახედვით, იმდენად გამართლებულია მხედართმთავარ იოაბის მოქმედება, მიმართული ჯანყის ფესვის აღმოსაფხვრელად. აბესალომის მოკვლით სარდალი გადავიდა დავითის ნებას, როგორც მამისა, მაგრამ აღასრულა სასჯელი, რომელსაც ტახტის მოჯანყე იმსახურებდა, თუნდაც იგი მამის საყვარელი შვილი ყოფილიყო.

   დავითის მრავალრიცხოვან მონაგარში აბესალომი გამორჩეული იყო: მისი იყო პირმშოება, მაშასადამე, მამის კურთხევაც, ესოდენ სასურველი დავლათი ისრაელიანთა მამროვანისთვის. დავითის სიყვარული მისდამი მხოლოდ იაკობის იოსებისადმი სიყვარულს თუ გაუტოლდება. მშვენებით სავსე პირმშოს მამობრივი სიყვარული გულისხმობდა აგრეთვე იმას, რომ მამა აბესალომში მემკვიდრეს ხედავდა. «დამიზოგეთ ყმაწვილი აბესალომი- ალბათ უნდა გავიგოთ როგორც «დამიზოგეთ მემკვიდრე-. ერთგულმა სარდალმა არ დაუზოგა პირმშო და, ბოლოს, დაუწერელი წესისამებრ, დავითის ტახტზე უმრწემესი ძე  –  სოლომონი გაამეფა.

   ჩვეულებრივ, ბიბლიური წიგნების ავტორი მეტისმეტ სიძუნწეს იჩენს პერსონაჟის გარეგნობის აღწერაში. მკითხველმა არ იცის აბრაამის, იაკობის და ისაკის გარეგნობის ერთი ნიშანიც კი; საულზე მხოლოდ ის ვიცით, რომ ის ერთი თავით მაღალი იყო სხვებზე. დავითს წითური თმა ჰქონდა და ახოვანი არ იყო; ლეას, იაკობის პირველ ცოლს, სუსტი თვალები ჰქონდა, ხოლო რახელი, მისი და, რომელიც უყვარდა იაკობს, ლამაზი შესახედავი იყო; როცა მოსე დაიბადა, თქვეს კარგიაო (როგორც ღმერთმა თქვა თავის შექმნილ სამყაროზე) და გადამალეს, რომ გადარჩენილიყო. არც აბესალომის გარეგნობის აღწერაშია მეფეთა წიგნების ავტორი სიტყვაუხვი, მაგრამ ის გვიმხელს აბესალომის კონკრეტულ ნიშანს, თუმცა არა იმდენად მისი სილამაზის მარადსახსენებლად. ავტორი საგანგებოდ ლაპარაკობს აბესალომის თმაზე, მის უჩვეულო სიუხვეზე, მკითხველს ამცნობს მისი მონაკრეჭის წონასაც კი. თუმცა ეს სავსებით პროფანული თმაა, არა სამსონის თმასავით სამოწმიდარო, რომელშიც იყო მისი ძალა, სწორედ ამ სიუხვით შეიქნა მისი დამღუპველი, თმაში იყო აბესალომის ბედისწერა. ბიბლიური ავტორი შემთხვევით არც ერთ ნიშანს არ ახსენებს; თხრობაში აბესალომის შემოსვლისას ნახსენები მისი თმა გამოჩნდება მისი აღსასრულის ჟამს: «შეეჯახა აბესალომი დავითის მსახურთ ჯორზე ამხედრებული. როცა ჯორი ტოტებგაბარჯღული დიდი მუხის ქვეშ გადიოდა, თმებით გამოედო აბესალომი მუხას და ცასა და მიწას შორის გამოეკიდა. ჯორი კი გამოეცალა და გაიქცა-. უფლისწულის უმწეობით ისარგებლა სარდალმა იოაბმა და განგმირა იგი და აჯანყებაც ჩაქრა.

   ძველ აღთქმაში მოთხრობილ აღსასრულთა შორის ეს არის ერთი აბსურდული აღსასრული ადამიანისა, ყოველი მშვენებით, შესაძლოა გარდამეტებული მშვენებით შემკული უფლისწულის, რომელიც მოწოდებული იყო სამეფოდ და ალბათ შესწევდა კიდეც ქვეყნის მართვის უნარი. მაგრამ მეფე კარგავს მემკვიდრეს და შვილს ერთდროულად  –  ორკეცია მისი მწუხარება. შვილზე გლოვის მხოლოდ ორად ორი შემთხვევაა ძველ აღთქმაში: იაკობი მოთქვამს იოსებზე, მოთქვამს არა მხოლოდ როგორც შვილზე,  –  მის გარდა მას კიდევ თერთმეტი ჰყავს,  –  არამედ რჩეულ შვილზე, რომელიც მან დაამშვენა «ჭრელი კვართით-. ეს «ჭრელი კვართი- (ქეთონეთ ფასსიმ) გახდა ძმების შურის მიზეზი და ძმებმა დაღუპეს იგი, ჩააგდეს ჭაში, შესვარეს რა მისი სამოსელი თხის სისხლით, რათა მამას დაეჯერებინა საყვარელი შვილის სიკვდილი. ხომ უზომო იყო მამის მწუხარება, მაგრამ ბიბლიური ავტორი აქაც ერთგულია მოვლენათა აღწერის მისებური წესისა  –  იაკობის მოთქმა სამი ფრაზით არის გადმოცემული, იმ მნიშვნელოვანი, ერთადერთი სიტყვებით, რომლებიც უთუოდ უნდა წარმოეთქვა სასოწარკვეთილს: «ჩემი შვილის კვართია! ნადირს შეუჭამია, ნადირს დაუგლეჯია იოსები!- მერე სიტყვებია, რომელთაც ალბათ მრავალგზის იმეორებდა: «მგლოვიარე ჩავალ ჩემს შვილთან შავეთში!- ხომ განუზომელია დავითის მწუხარება, მაგრამ მხოლოდ ორმა სიტყვამ, ინდივიდუალური რიტმით წარმოთქმულმა, დაიტია იგი: «შვილო, აბესალომ, შვილო, შვილო აბესალომ! (ბენი აბშალომ ბენი ბენი აბშალომ) ნეტავ შენს მაგივრად მე მოვმკვდარიყავი, აბესალომ, შვილო, შვილო!- (2მეფ. 18:33). და ისევ და ისევ სხვა რიგით: «შვილო, აბესალომ, აბესალომ, შვილო, შვილო!- (ბენი აბშალომ აბშალომ ბენი ბენი).

სოლომონი

   სოლომონი არის ისრაელის პირველი მეფე, რომელიც უფლისწულად დაიბადა. დავითმა ის თავის სიცოცხლეშივე დასვა მეფედ იმ პირობის თანახმად, რომელიც მისცა მან ბერშაბეს. უარყო კანონიერი მემკვიდრე ადონია და გაამეფა უმრწემესი თავის ძეთა შორის, ფუფუნებაში აღზრდილი და ნაფერები სოლომონი, რომლის სახელის (შელომო) თანაჟღერადობა «მშვიდობასთან- (შალომ), არ შეიძლება მის თანამედროვეთა თვალში განგებისეულად არ აღქმულიყო: მისი მეფობა ქვეყანაში მშვიდობის სუფევით აღინიშნა. მან დაასადგურა ქვეყანაში ოქროს ხანა, სამოთხისდარი, უზრუნველი ცხოვრება მთელს ისრაელში, «ჭამდნენ, სვამდნენ, მხიარულობდნენ...- (3მეფ. 4:20). «უშიშრად ისხდნენ სოლომონის დროს იუდა და ისრაელი, თითოეული თავისი ვენახის ძირას და თავისი ლეღვის ძირას დანიდან ვიდრე ბერშებამდე- (3მეფ. 4:25).

   გადამწყვეტი განსაცდელი სოლომონის ცხოვრებაში, რამაც განსაზღვრა მისი მომავალი და მისი სახე თაობათა ხსოვნაში, იყო სიზმარი, სადაც მან ყველა ამქვეყნიურ სიკეთეს ამჯობინა სიბრძნე. სიზმრად გამოხცადებულმა უფალმა მისცა არჩევანის შესაძლებლობა: «მთხოვე, რა გინდა, რომ მოგცე- და მანაც ქვეყნის სამართავად აირჩია «ბრძენი და გონიერი გული-. უფალს მოეწონა მისი არჩევანი და ისიც მისცა, რაც არ უთხოვია მისთვის სოლომონს: სიმდიდრე და დიდება. მართალია, ის სიბრძნე, რომლითაც სახელი გაითქვა მან, უფლის მიერ მომადლებულად არის მიჩნეული, მაგრამ სიბრძნის არჩევანი ხომ თავისთავად გულისხმობდა თანდაყოლილ სიბრძნეს. მხოლოდ ბრძენი ირჩევს სიბრძნეს. სოლომონის პასუხში უფლის კითხვაზე, «მთხოვე, რა გინდა, რომ მოგცე-, უკვე ჩანს სიბრძნე და საღი აზრი. «უასაკო ყმაწვილი-, როგორც იგი უწოდებს თავს, აცნობიერებს იმ ჭეშმარიტებას, რომ მეფობა მიეცა მას როგორც დაუმსახურებელი მადლი, რომ იგი დავითისადმი უფლის კეთილგანწყობილების გამო ზის ტახტზე, და თუ უფალი მოითმენს მის მეფობას, მხოლოდ დავითის გულისათვის მოითმენს, რადგან დავითი «წრფელი გულით დადიოდა მის წინაშე-,  –  წრფელი იყო მაშინაც კი, როცა ცოდვას სჩადიოდა. და რასაც მას აპატიებდა, დავითის გულისათვის აპატიებდა. ყმაწვილს შეგნებული ჰქონდა, რომ იგი იჯდა არა თავის ტახტზე, არამედ დავითის განმტკიცებულ ტახტზე და მის აშენებულ ქვეყანაში, რომლის შესანარჩუნებლად მას სჭირდებოდა «გამგები გული-. ყმაწვილის არჩევანში და უფლის დასტურში ამ არჩევანზე გამოჩნდა მთელი ღირსება სიბრძნისა, რომ სიბრძნე ერთი საფეხურით მაღლა დგას ამქვეყნიურ ღირებულებათა კიბეზე, რომ ყოველი დოვლათის დასაბამია გულის სიბრძნე. რა შეიძლება ყოფილიყო ყმაწვილი მეფისათვის იმაზე მეტი ჯილდო, რაც მას ჩაესმა სიზმრად უფლისაგან? «უთხრა მას ღმერთმა: იმის გამო, რომ მთხოვე ეს და არ მოითხოვე შენთვის ხანგრძლივი სიცოცხლე, არ მოითხოვე სიმდიდრე, არ მოითხოვე შენი მტრების სული, არამედ გონიერება მთხოვე სამართლის გასაჩენად,  –  აჰა, მომინიჭებია შენთვის ბრძენი და გონიერი გული, ისე რომ შენი მსგავსი არც შენამდე იქნებოდა სადმე და არც შენს შემდეგ გამოჩნდება შენი მსგავსი. რაც არ გითხოვია, იმასაც მოგცემ: სიმდიდრესაც, დიდებასაც, ისე რომ, ვიდრე ცოცხალი ხარ, არავინ იქნება მეფეთა შორის შენი მსგავსი- (3მეფ. 3:11-13).

   რა არის ეს სიბრძნე, რომელიც სოლომონმა უფლისაგან მიიღო და რამაც მას სახელი გაუთქვა საქვეყნოდ და სამარადისოდ? როგორც «იგავთა წიგნიდან- ჩანს, რომლის ავტორობა მას მიეწერება, ეს არის უნარი წუთისოფლის ორომტრიალში გარკვევისა და მისი მრავალსახოვანი, ყოფითი ჭეშმარიტებების შეცნობისა; ეს არ არის მიღმიერი გამოცხადების სიბრძნე, რომელიც როგორც საიდუმლო რამ დაფარულია ჩვეულებრივი ადამიანისათვის. ეს არ არის წინასწარმეტყველთა ნაქადაგარი მცნებანი, რომლებიც იმარხავენ საბედისწერო საიდუმლოებებს წუთისოფლის მომავალზე, ქვეყნისა და ადამის მოდგმის ბედზე. სოლომონის სიბრძნე ხშირად პრაქტიკული ცოდნაა, იგავებში განსხეულებული და თუმცა ის ცდისეულია, ცხოვრების გამოცდილებაა მისი წყარო, მაგრამ ის მაინც ღვთიური წარმომავლობისად არის მიჩნეული. რადგან «უფლის შიში, ამბობს ერთი იგავი, სიბრძნის სათავეა- (იგავ. 9:19). და კიდევ: «უფალმა შემიძინა თავისი გზის დასაწყისში, თავის ქმნილებებამდე დასაბამით- (იგავ. 8:22). ეს სიბრძნე ყველასათვის უნდა იყოს მისაწვდომი, ის არ არის რჩეულთა პრივილეგია. «ნეტარია კაცი, ამბობს სიბრძნე, მე რომ მისმენს, ჩემს კარებთან ფხიზლობს დღენიადაგ და ჩემი კარის წყრთილებს იცავს- (იგავ. 8:34). სიბრძნე წარმოდგენილია გვირგვინოსან დედაკაცად, დედოფლად, რომელიც დღენიადაგ უნდა ახლდეს მეფეს, როგორც მეფობის პრინციპის განსახიერება. ის არის მისი ზეციერი სასძლო, რომელიც ჩააგონებს მას: «ჩემით მეფობენ მეფენი და ჩემით აწესებენ სამართალს მთავარნი; ჩემით მთავრობენ მთავარნი და დიდებულნი  –  ქვეყნის ყველა მსაჯული- (იგავ. 8:15-16).

   სოლომონი სრულიად განკერძოებული მოვლენაა ისრაელის ისტორიაში. მას არ ჰყოლია წინამორბედი და არც შთამომავალი, რომელიც იქნებოდა სიბრძნის მატარებელი. თუ რაიმეში ან ვინმეში ჰპოვა განივთება მისმა სულმა, ეს არის «იგავთა წიგნი-, რომელიც ცხრაას თხუთმეტი შეგონებისგან შედგება; თუმცა მრავალი მათგანი მოარული ანდაზაა, ე.წ. «ხალხური სიბრძნის- ნაწილი, მაგრამ ტრადიციამ მთელი ეს სიტყვიერი დოვლათი მის შემოქმედებად დასახა; მის ბაგეს მიეწერება უფრო მეტი იგავი, ვიდრე ბიბლიის «იგავთა წიგნშია- შემონახული. «წარმოთქვა სამი ათასი იგავი, ამბობს მატიანე, და შეთხზა ხუთი ათასი საგალობელი- (3მეფ. 4:32).

   რა მიიღო სოლომონმა დავითისაგან გარდა სხეულისა და გამზადებული სამეფოსი? დავითი სრულიად მოკლებული იყო სიბრძნის იმ სახეობას, რომელიც იგავებშია გაკვალთული. სოლომონი თხზავდა ამ იგავებს და მათი მეშვეობით გაიკითხავდა ქვეყნის სამართალს. დავითი არც თხზავდა იგავებს და არც სჯიდა, პირადად არ გაიკითხავდა თავის მორჩილთა სამართალს,  –  ალბათ, ამით ისარგებლა მეფობის მოსურნე აბესალომმა, მეფის კარზე სამართლის საძიებლად მომსვლელთ რომ ეუბნებოდა: «კარგია და სამართლიანი შენი სიტყვები, მაგრამ ვინ მოგისმენს მეფის კარზეო?- და თან რომ ოცნებობდა, «ნეტავ მსაჯულად დამადგინონ ამ ქვეყანაში, ყველა მე მომაკითხავდა, ვისაც კი სადაო საქმე და საჩივარი ექნებოდა, და მეც სამართალს გავუჩენდიო- (2მეფ. 15:3-4),  –  არამედ თავად ისმენდა მხილების იგავს, რათა ამოეცნო ამ იგავში საკუთარი თავი და საკუთარი შეცდომების ამბავი. მაგრამ დავითს ჰქონდა უნარი სხვაგვარი შემოქმედებისა და შემეცნებისა. თუ სოლომონი იგავებს თხზავდა და ადამიანებს დასაყრდნობელ არგანს აძლევდა წუთისოფელში ან მის ბნელში უნათებდა გზას, რომ გზა-კვალი არ არეოდა, ბოროტთან ბრძოლაში სამართალი ენახა და გაემარჯვა, დავითი ქმნიდა ფსალმუნებს, რომლებიც მისი ცოდვილობის განცდაში იღებდნენ დასაბამს; ფსალმუნი იბადებოდა მისი შემუსვრილი და მონანიე გულიდან, რადგან მასში მუდამ ცოცხლობდა შეგნება ჩადენილი ცოდვისა და იმ ჩაუდენელ ცოდვათა, რის შესაძლებლობასაც მეფის განუსაზღვრელი ძალაუფლება იძლეოდა. სოლომონი ზემოდან სჯიდა ქვეყანას, როგორც წარმომადგენელი ზეციერი მსაჯულისა, დავითი კი დაცემული, არა ტახტის სიმაღლიდან და არა სამეფო სამოსელით შემოსილი, არამედ უხამლო და განძარცული შეღაღადებდა უფალს, თავს კი არ იმართლებდა, უფლის განუსაზღვრელ მადლსა და წყალობას აღიარებდა.

   სოლომონი თავის ვალად თვლიდა თავის მეფობაში განეხორციელებინა დავითის სურვილი  –  უფლისათვის სახლის აშენება. უფალმა არ მოისურვა დავითი ყოფილიყო მისი სახლის აღმშენებელი. ასეთი იყო არა მხოლოდ ნება ღვთისა, არამედ ობიექტური პირობაც: დავითი ჯერ კიდევ არ იჯდა მყარად ქვეყანაში  –  ახალი დასრულებული იყო ხეტიალი, დევნილება; დავითი არ იყო სავსებით მკვიდრი, ის ჯერ კიდევ აბელი იყო, რომელსაც არ შეეძლო სახლის აშენება. მას შეეძლო მხოლოდ ერთ, მყარ ადგილზე დაემკვიდრებინა რჯულის კიდობანი  –  ტაძრის თესლი, ისრაელიანთა უდიდესი სიწმიდე. დავითი თავის ხალხს წარმოუდგა როგორც მროკველი დასავანებლად მიმავალი, ამოძრავებული კიდობნის ირგვლივ  –  ეს იყო მისი ღვთისმოსავობის უშუალო გამოვლინება.

   სოლომონის ხანაში საბოლოოდ დადგინდა ისრაელის ტომთა საზღვრები და ერთიანმა ტერიტორიამაც გაიჩინა შუაგული იერუსალიმის სახით, როგორც სამეფოს ცენტრი, ასევე რელიგიური ცენტრი, რაკი უფლის კიდობანი მასში დამკვიდრდა სამუდამოდ. სოლომონი, როგორც სატახტო ქალაქში შობილი, სიმყარესა და სიმკვიდრეს ატარებს თავის თავში და ამიტომაც ის უნდა გამხდარიყო მშენებელი ტაძრისა, რომლის წიაღშიც მოექცეოდა უფლის კიდობანი, მანამდე დროებით კარავში შეფარებული, დასადგურდებოდა წმიდათა წმიდაში, რათა კვლავ აღარ დაძრულიყო. ტაძრის აშენებით სრულიად უნდა შეცვლილიყო ისრაელის საკულტო ცხოვრება. ამიერიდან ტაძარში, როგორც შუაგულში, თავი უნდა მოეყარა ისრაელის თორმეტ შტოს, რათა აქ, უფლის წინაშე დაედასტურებინა რელიგიური და ეროვნული ერთობა, ხალხმა შეიძინა ისეთი რამ, რაც არასოდეს ჰქონია შეგნებული ეროვნული ცხოვრების მანძილზე  –  ერთი განსაზღვრული ადგილი იმ ღმერთის თაყვანსაცემად, რომელმაც ისინი ეგვიპტიდან გამოიყვანა და აღთქმულ ქვეყანაში დაასახლა. ეს ადგილი არ იყო ჩვეულებრივი ადგილი; ის ამორჩეული იყო ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ხალხის წინაპარი ამ ქვეყანაში თავის შთამომავლობას სამშობლოს უმზადებდა. გადმოცემით, ტაძარი იმ მაღლობზე იქნა აგებული, იმ მორიას მთაზე, სადაც აბრაამს თავისი სიბერის ძე ისაკი უნდა შეეწირა უფლისათვის. სხვაგან სად უნდა აშენებულიყო ტაძარი, თუ არა იმ ადგილას, სადაც ხალხის მამამთავარმა ღვთის მორჩილებისა და სამსახურის არნახული მაგალითი აჩვენა.

   ტაძრის მშენებლობა, რომლის მასშტაბები, აღწერილობის მიხედვით, მხოლოდ ბაბილონის ტაძრებისა ან ზიკურათების მასშტაბებს თუ შეედრება, მართალია, მონუმენტურობას ანიჭებს სოლომონის მეფობის ხანას, მაგრამ ისიც ფაქტია, რომ ამავე ხანაში გაუჩნდა ბზარი სამეფოს. როცა სოლომონის პიროვნულმა დიდებამ, რომელმაც სახელი გაუთქვა მის სამეფოსაც, და ღვთისმოსავურმა ძალისხმევამ, რომელმაც ტაძრის შენობაში ჰპოვა განივთება, უმაღლეს მწვერვალს მიაღწია, სწორედ მაშინ დაიწყო დაცემა, თუმცა დიდების ნაყოფები კი დარჩა. პარადოქსია, რომ ტაძრის ამშენებელი, ქვეყანაში ღვთის დასადგურების ისტორიული მისიის აღმსრულებელი, დროებითი რღვევადი კარვიდან გამძლე შენობაში მისი დამამკვიდრებელი, მტკიცედ ვეღარ დადგა მამა-პაპის რჯულზე. კაცი, რომელიც ტაძრის აშენების შემდეგ ღვთის ტრანსცენდენტულობითა და სიდიადით შეძრული ამბობდა: «ნუთუ ნამდვილად იმკვიდრებს მიწაზე ღმერთი? აჰა, ვერ იტევენ მას ცანი და ცანი ცათანი, როგორ დაიტევს ეს ჩემი აშენებული ტაძარი?- (3მეფ. 8:27). კაცი, რომელიც «იდგა და ხმამაღლა აკურთხებდა ისრაელის მთელს კრებულს- ამ სიტყვებით, რომლებიც მხოლოდ რჯულის ნამდვილი მოძღვრის ბაგეებიდან შეიძლება გამოსულიყო: «კურთხეულ იყოს უფალი, რომელმაც სიმშვიდე მიანიჭა თავის ერს, ისრაელს, როგორც დაპირებული იყო. ერთი სიტყვაც არ დარჩენილა აღუსრულებელი იმ სასიკეთო სიტყვებიდან, თავისი მორჩილის, მოსეს პირით რომ ბრძანა. ჩვენთან იყოს უფალი, ჩვენი ღმერთი, როგორც ჩვენს მამა-პაპასთან იყო; არ მიგვატოვოს, არ გაგვწიროს, მიიზიდოს თავისკენ ჩვენი გულები, რომ მის გზაზე ვიაროთ და დავიცვათ მისი შეგონებები, წესები და მცნებები, რომელნიც ჩვენი მამა-პაპისათვის დაუწესებია. იყოს ეს ჩემი სიტყვები, რომლებითაც უფალს ვევედრები, ახლოს უფალთან, ღმერთთან, დღითა და ღამით, რომ მარადღე აჩენდეს სამართალს მისი მსახურისათვის და მისი ერის, ისრაელისათვის, რათა გაიგოს დედამიწის ყოველმა ხალხმა, რომ ღმერთია უფალი და სხვა არავინაა მის მეტი. იყავით გულწრფელნი უფლისადმი, ჩვენი ღმერთისადმი, როგორც დღესა ხართ, რომ იაროთ მის წესზე და დაიცვათ მისი შეგონებანი- (3მეფ. 8:56-61), ამ სიტყვათა წარმომთქმელი აღარ იყო წრფელი უფლისადმი და აღარ იარა მისი გზებით. ნიშანდობლივი და საბედისწერო იყო ისტორიულ პერსპექტივაში, რომ სოლომონის «ოქროს ხანას- არ ეწერა ხანგრძლივი არსებობა და რომ ამქვეყნიური დიდების მწვერვალზე ასული სოლომონისათვის არ ჩანდა სხვა უფრო მაღალი მწვერვალი  –  წუთისოფლის წესის თანახმად მხოლოდ დაცემა იყო მოსალოდნელი.

   «სიბერის ხანს მიდრიკეს სოლომონის გული მისმა ცოლებმა უცხო ღმერთებისაკენ. ისე წრფელი არ იყო მისი გული უფლისადმი, როგორც დავითის, მამამისის გული. დადიოდა სოლომონი ციდონელთა ღმერთის, აშთორეთისა და ყამონელთა სიბილწის, მილქომის კვალზე. უკეთურებას სჩადიოდა სოლომონი უფლის თვალში და ისე არ ერთგულებდა უფალს, როგორც მამამისი დავითი. მაშინ აუგო სოლომონმა სამსხვერპლო ქამოშს, მოაბის სიბილწეს, მთაზე, იერუსალიმის პირდაპირ, და მოლოქს, ყამონიანთა სიბილწეს. ასევე მოიქცა თავის ყველა უცხოელი ცოლის გულისათვის, რომელნიც უკმევდნენ და მსხვერპლს სწირავდნენ თავ-თავიანთ ღმერთებს...- (3მეფ. 11:4-8).

   ჯერ კიდევ ქანაანში ცხოვრებისას, სანამ ეგვიპტეში გადასახლდებოდა ისრაელის თორმეტი შვილი, უცხოელი ცოლები დიდი საცთური იყო ერთი უფლის, უხილავი და ტრანსცენდენტული ღმერთის აღმსარებელთათვის. ებრაელთა წინაპარი მამები უკრძალავდნენ თავიანთ შვილებს ქანაანელი ცოლების მოყვანას. «გაფიცებ უფალს, ღმერთს ცისას და ღმერთს მიწისას,  –  ასე ეუბნებოდა აბრაამი თავის მსახურს,  –  არ მოუყვანო ცოლი ჩემს ძეს ქანაანელთაგან, რომელთა შორის მე ვცხოვრობ; არამედ წახვიდე ჩემს ქვეყანაში, ჩემს სამშობლოში და იქიდან მოუყვანო ცოლი ჩემს ძეს, ისაკს- (დაბ. 24:3-4); თავის მხრივ ისაკიც ამგვარ ანდერძს უტოვებდა იაკობს: «ნუ მოიყვან ცოლს ქანაანელთაგან. ადექი და წადი შუამდინარეთში, დედაშენის მამის, ბეთუელის სახლში და იქიდან მოიყვანე ცოლად დედაშენის ძმის, ლაბანის ასული...- (დაბ. 28:1-2). ამ ენდოგამიას ხალხის გენეზისში ღრმა საფუძველი ჰქონდა: უნდა დაცულიყო ამ ხალხის სხეული და სული, უფრო სული, რათა მისგან შექმნილიყო რჩეული და წმიდა ერი, რათა მისი სული არ შემღვრეულიყო, არ დატყვევებულიყო ქანაანელთა ორგიასტულ დღესასწაულებში. «ამ ქალებმა სული შეუწუხეს ისაკს და რებეკას- (დაბ. 26:35)  –  ნათქვამია ესავის ქანაანელ ცოლებზე, რომელთაც განსაზღვრეს საბოლოოდ ესავის ანუ ედომის სულიერება. იაკობის ტყუპისცალი უსასრულოდ დაშორდა თავის ძმას, რომლის წიაღიდან უნდა გამოსულიყო უფლის რჩეული ერი. «მიატოვებს კაცი დედ-მამას და მიეწებება თავის ცოლს (დედაკაცს)- (დაბ. 2:24)  –  ამბობს ადამიანის შესაქმის მითოსი. ქალი შემოდის მამაკაცში თავისი რჯულით და შესწევს უნარი შეუცვალოს მას რჯული. მამაკაცის რელიგია შეიძლება იძლიოს დედაკაცის რელიგიით, როგორც იძლია ადამი ევას რჩევით, როცა აკრძალული ხილის გემოსხილვას ურჩევდა, რის შედეგადაც ადამმა დაკარგა მამის რელიგია.

   სოლომონმა ააშენა ტაძარი და შეუქმნა თავის ხალხს და ქვეყანას ეროვნულ-რელიგიური შუაგული, მაგრამ სიცოცხლის მიწურულზე თავად უღალატა მასში დავანებულ უფალს: მის გვერდით ქვეყანაში შემოიყვანა და დაასადგურა ცოლეურთა უცხო ღმერთები. ეს იყო უფრო მძიმე ცოდვა, ვიდრე ის ცოდვა, რომელიც დავითმა ჩაიდინა  –  ერთადერთი ცდუნება თავის ცხოვრებაში; რადგან ურია ხეთელისთვის ცოლის წართმევა და მერე მისი მუხანათური მოკვლა  –  ეს საზარელი საქციელი მხოლოდ მისი ჩამდენის სულსა და ხორცს ვნებდა (დავითმა, მხილებულმა ცოდვაში, მოინანია და იკისრა სასჯელი), სოლომონის მოქმედებამ კი, რაც მამაპაპეული ერთღმერთობის (მონოთეიზმის) ღალატი იყო («რადგან გული აიცრუა მან უფალზე-), აცთუნა მთელი ერი.

   «უთხრა უფალმა სოლომონს: იმის გამო, რომ ასე იქცევი, არ ასრულებ აღთქმას და წესებს, რომლებიც დამიწესებია შენთვის, გამოგგლეჯ სამეფოს და მივცემ შენს მსახურს. ოღონდ შენს სიცოცხლეში არ გავაკეთებ ამას მამაშენის, დავითის გულისათვის. შენს შვილს კი გამოვგლეჯ ხელიდან. მაგრამ მთელს სამეფოს როდი გამოვგლეჯ, ერთ შტოს შენს შვილს დავუტოვებ დავითის, ჩემი მსახურის გულისათვის და იერუსალიმის გულისათვის, რომელიც მე ავირჩიე- (3მეფ. 11:11-13).

   ასე რომ, მამის ჩრდილი ეფინა სოლომონს და არ დაისაჯა განდგომისათვის, რაც არც ერთ მის შემდგომ მეფეს არ ეპატია. მაგრამ ის პირველი იყო, რომელზეც შეითხზა უფლისაგან გამდგარ მეფეთა გამკიცხველი ფორმულა.  –  «უკუღმართად იქცეოდა სოლომონი უფლის თვალში-.

იუდას და ისრაელის მეფეები

   დავითის ერთიანი სამეფოს ორად გახლეჩა უფლის ნებით მოხდა. მაგრამ უფლის ნება უშუალოდ არ იწვევს პროცესებს, უფალს ადამიანის ხელი «ეხმარება-. რაც ხდება უფლის ნებით ხდება, მაგრამ ადამიანის ხელით ხორციელდება. ასეთი შედგენილობის არის ისტორიული პროცესი, ეს ორი ფაქტორი განსაზღვრავს მას: ერთია ღვთის ნება და მეორე  –  ადამიანის ხელი, ერთმანეთის შეუწონადი ფაქტორები. მაგრამ  –  ესეც უფლის ნებაა  –  ყოველი ისტორიული ცვლილება უფლისა და ადამიანის თანაშემოქმედების  –  სინერგიის შედეგია.

   იყო პერიოდი სამყაროს ისტორიაში, როცა რაც შეიქმნა, ყველაფერი კეთილად და მშვენიერად შეიქმნა. შექმნილის სიკეთე შესაქმის ყოველი აქტის შემდეგ ხუთგზის დაადასტურა შემოქმედისეულმა შეფასებამ, რომ კარგია, მეექვსედ კი მთლიანობაში  –  ძალიან კარგია. თუ ბერძნული მსოფლგანცდა სამყაროში წესრიგს  –  კოსმოსს  –  ხედავს, არც ბიბლია უყურებს სხვანაირად ამ სამყაროს, მისთვისაც იგი წესრიგისა და მშვენიერების გამოხატულებაა. «გასრულდა ცა და მიწა მთელი მისი წყობითურთ- (დაბ. 2:1). ამრიგად, სამყარო შეიქმნა, როგორც სრულება, როგორც წყობა (წყობილება, წესრიგი), როგორც თანხმობა, მშვიდობა ქმნილებათა შორის. შემოქმედი ღმერთი არა მხოლოდ სამყაროს მეფეა, არამედ კაცობრიობისა მთლიანობაში და, კერძოდ, ისრაელისა, რომელზეც ცის მხედრობის, ცის წყობის ანალოგიურად მეფობს უფალი. არსებობს შესატყვისობა სამყაროსა და ადამიანთა საზოგადოებას (სოციუმს) შორის, სამყაროს წესრიგსა და სოციუმის წესრიგს შორის. მეორე მხრივ, ადამიანი მოწოდებულია დაიცვას ეს წესრიგი ამ მიწაზე, ქვეყანაში, რომელიც უფალმა მისცა მას სამკვიდრებლად. ეს მისია მას შეეძლო სრულყოფილად შეესრულებინა, რამდენადაც ის «ღვთის ხატად- შეიქმნა, რამდენადაც მას შეეძლო ევლო ღვთის ნებით (ეს ნიშნავს არა მონურ მორჩილებას, არამედ საკუთარი ადამიანური ნების შერთვას ღვთიურ აბსოლუტურ ნებასთან). ბიბლია რამდენიმე ადამიანს ასახელებს კაცობრიობის გენეალოგიაში, რომლებიც იყვნენ სრულნი (თამ, თამიმ) და «იქცეოდნენ ღვთის (ნების) თანახმად-. ასეთები იყვნენ ენოქი, რომელიც ცოცხლივ იქნა ატაცებული ღმერთთან (დაბ. 5:25), და ნოე, რომელიც ერთადერთი თავის თაობაში გადაურჩა საყოველთაო წარღვნას, რითაც უფალმა ცოდვილი კაცობრიობა დასაჯა.

   ადამიანი უნდა ყოფილიყო ყოვლისშემოქმედისა და სამყაროს მეფის ვიკარიუსი დედამიწაზე, რათა მას განეგრძო ღვთის შემოქმედება დედამიწის სფეროში. თუ ადამს შეეძლო, გაეწია ცხოველთა სამყაროს პატრონობა, რაც არაორაზროვნად არის მითითებული ბიბლიის მე-2 თავში, სადაც ადამი ღვთის მითითებით სახელებს არქმევს ცხოველებს, რამდენად პასუხისმგებელი უნდა ყოფილიყო იგი წესრიგზე ადამიანთა საზოგადოებაში, რომელიც ღვთის ხატად შექმნილ არსებათაგან შედგება.

   სხვა ღირებულებათა შორის, რომელზეც დგას არა მხოლოდ სამყარო, არამედ უნდა იდგას ადამიანთა საზოგადოება, არის შალომ  –  უნივერსალური ონტოლოგიური სინამდვილის ამსახველი ცნება, რომელიც სეპტუაგინტას (ბიბლიის ბერძნული თარგმანის) მეშვეობით ყველა ქრისტიანულ ენაზე «მშვიდობის- მნიშვნელობამდე დავიწროვდა. მართალია, შალომ ნიშნავს მშვიდობას (ბერძნ. ეირენე), მაგრამ არა მხოლოდ მშვიდობას, არამედ ყველაფერს, რაც მშვიდობის პირობას ქმნის და რასაც შედეგად იწვევს. ერთი სიტყვით რომ გამოვხატოთ, თუმცა ძნელია, ეს იქნება «სიმრთელე-, რომელიც ერთდროულად უნდა მოიცავდეს განუყოფელი მთლიანობისა და სისრულის იდეას. ძველაღთქმისეულ მისალმებაში შალომ იგულისხმება არა მხოლოდ ზავის, უომობის მდგომარეობა, არამედ ისეთი მდგომარეობა, რომელიც შეიძლება დავახასიათოთ როგორც სრულყოფილება. ამ აზრით, შალომ ესქატოლოგიური კატეგორიაა, რამდენადაც ის ისტორიის პროცესში განუხორციელებელია. ყოველ შემთხვევაში, ედემიდან გამოსული ღვთისხატშებღალული ადამიანი ვერ ახორციელებს მას. შალომის მდგომარეობა დასასრულის მდგომარეობაა, და თუ ვინმე ამბობს, რომ ქვეყანაში დასადგურდა იგი, ტყუის. წინასწარმეტყველნი აფრთხილებდნენ ხალხს, არ დაეჯერებინათ შალომის, როგორც უკვე დამკვიდრებულის, მქადაგებელთათვის. «ამბობენ: მშვიდობაა, მშვიდობა! მაგრამ არ არის მშვიდობა-  –  ეს იერემიას სიტყვებია, რომელთაც ის გამუდმებით იმეორებდა (იერ. 6:14; 8:11).

   და მაინც, ის ამოცანა, რომელიც აღთქმულ ქვეყანაში რჩეული ხალხის დამკვიდრებას გულისხმობდა, იმავდროულად შალომის დამკვიდრებაც ჰქონდა მხედველობაში. ვინაიდან, რა ღირებულება უნდა ჰქონოდა უფლის თვალში და ხალხის თვალშიც (რამდენადაც ამ ხალხს უფლის თვალით უნდა ემზირა) «რძითა და თაფლით მდინარ ქვეყანას-, თუ იქ უფლის მშვიდობა არ იქნებოდა დამკვიდრებული? მშვიდობა-შალომ, რამდენადაც შესაძლებელი იქნებოდა მისი მიღწევა დედამიწაზე ერთი ქვეყნის ფარგლებში, დამოკიდებული იყო თავად ხალხის სულისკვეთებაზე, მის მონოლითურობაზე, მის შინაგან თანხმობაზე, მცნებათა აღსრულებაზე, უფლისადმი ერთგულებაზე... მაგრამ, ბოლოს და ბოლოს, რაც მთავარია, მათ ერთ ქვეყანაში უნდა ეცხოვრათ. ვიდრე უდაბნოში იმყოფებოდნენ, მათი მიზანი იყო, დაემკვიდრებინათ ქვეყანა და დამკვიდრებულიყვნენ ქვეყანაში, მაგრამ როცა ეს მიზანი შესრულდა და დიდი წარმატებითაც, არათუ ესქატოლოგიური შალომი, არამედ ელემენტარული მშვიდობა, მისი ყოფითი ასლიც კი სანატრელი შეიქნა.

   ენოქი და ნოე გამონაკლისები იყვნენ კაცობრიობაში, მათ წესს არ მისდევს კაცთა მოდგმა. მაგრამ განა ასეთივე გამონაკლისი არ უნდა ყოფილიყო იაკობის საზარდულიდან გამოსული თორმეტი ძმური ტომი, რომელიც ღმერთმა მთელი კაცობრიობიდან თავის უნჯ ხალხად აირჩია? რომელ ხალხს ჰყოლია ასეთი ღმერთი, რომელს ჰქონია ასეთი წინამძღოლობა, ასეთი მიზანი? ისინი იმავე ჯიუტი და ქედუხრელი კაცობრიობის ნაწილი იყვნენ, მაგრამ რჩეულობას ხომ უნდა გარდაექმნა ისინი, რათა თავიანთ სულიერ ცხოვრებაში, ყოველდღიერ ყოფაში, სოციალურ ურთიერთობებში, სხვა ხალხებთან დამოკიდებულებაში ეჩვენებინათ, რომ ისინი ნამდვილად რჩეულ მოდგმას წარმოადგენდნენ. მაგრამ, როგორც დავინახეთ, თუნდა მეფობის შემოღების ისტორიულ ეპიზოდში, რჩეულმა ხალხმა ვერ აიტანა თავისი რჩეულობა, შეიძლება ითქვას, ოცდაათ ვერცხლად გაყიდა იგი. გაყიდეს იოსები მისმა ძმებმა, საიდანაც ეს ხალხი წარმოიშვა? გაყიდა უფრო ადრე პირმშოება ესავმა? ასევე გაყიდა ისრაელმა თავისი საუნჯე  –  უნიკალობა, ერთადერთობა, რისკენაც მათ სამყაროს შემოქმედი მოუწოდებდა. მათ კი თქვეს: ჩვენ გვინდა ისეთები ვიყოთ, როგორც სხვა ხალხები არიან. მეფობის შემოღებით დაიწყეს და ასე გაჩნდა პირველი განანგრევი საგანძურის კედელში.

   გასაგებია, ხალხს ცხოვრება უნდოდა, წინასწარმეტყველნი კი მუდმივად აფრთხილებდნენ, რომ ისეთი ცხოვრება, როგორიც მათ გადაიღეს გარეშემო ხალხებისაგან, კეთილ ბოლომდე არ მიიყვანდა მათ. რძეზე და და თაფლზე ხომ ზედმეტი იქნებოდა ლაპარაკი. ვინაიდან, რაც მეტია დაუმსახურებლად გადმოსული მადლი, მით მეტია პასუხისმგებლობა: მადლის მეორე მხარე სასჯელია. უფალმა მაღლა აიყვანა ხალხი, მაგრამ როცა ის დაეცა, მაღლიდან დაეცა, და, როგორც წინასწარმეტყველნი ამბობდნენ, განაცვიფრა ამ დაცემამ ხალხები. ღმერთი თავისიანებს უფრო მეტს მოჰკითხავს, ვიდრე სხვებს, ვისთვისაც რჯული არ მიუცია.

   საიდან დაიწყო ერთიანი სამეფოს გახლეჩის პროცესი? შეიმჩნეოდა თუ არა იაკობის შვილებში ერთმანეთისადმი გაუცხოება ან თუ იუდა და ბენიამინი ერთად იყვნენ, ათი ტომი კი  –  ცალკე, და ამ ურთიერთზურგშექცევამ, პარტიკულარიზმმა უკვე ერთი ტომის ფარგლებში გადაინაცვლა? იუდა და სხვანი ერთზრახვა იყვნენ, როცა მამის გულის მოსაკლავად გაწირეს იოსები, ხოლო ერთადერთი რეუბენი, არცთუ ყველაზე უკეთესი ძმათა შორის,  –  მან არ შეურაცხყო მამის სარეცელი?  –  ცდილობდა მათი განზრახვის ჩაშლას? ჯიუტნი და ქედფიცხელნი იყვნენ შვილები, ყველა თავისებურად ჯანყდებოდა მამის წინააღმდეგ, რაც შემდეგ უფლის წინააღმდეგ ჯანყში გადაიზარდა, როცა მათ ერთი ხალხი წარმოშვეს.

   ნათელი წერტილი ამ მოდგმაში ჯერ იოსები იყო, რომლის პროვიდენციულ დიდსულოვნებას შეეძლო გამოესყიდა ძმების უთნოებანი (და ასეც მოხდა, ეს გახდა საჭირო), იოსები, ვისი ცხოვრებაც მაცხოვრის პრეფიგურაციის ერთ-ერთ წყაროდ იქცა, და მერე დავითი, იუდას შტოდან, რომლის ღირსებები უთვალავია, თუმცა მოერია მას ადამიანური სისუსტე, რისთვისაც პიროვნულად, არა მისმა მოდგმამ, მწარედ აგო პასუხი. და მაინც დავითი გახდა მეფობის მაგალითი, რომელმაც ერთგვარად შეძერწა მაცხოვრის სახე. თუ ეგვიპტეში გაყიდული იოსები უცხო ქვეყნის ფაქტიური განმგებელი გახდა, იხსნა თავისიანები და ძმებიც, მათი უკეთური საქციელის პატიებით, კვლავ ერთ სხეულად შეკრა, დავითი პირველი იყო, რომლის დროსაც და კვერთხის ქვეშ (გავიხსენოთ იაკობის კურთხევიდან: «არ წაერთმევა კვერთხი იუდას... ვიდრე არ მოვა მისი მფლობელი და ის იქნება სასო ხალხების-) ისრაელიანთა თორმეტი ტომით დასახლებული მიწა-წყალი ერთიანი სამეფო იყო. მის დროს თითქმის სავსებით აღსრულდა აბრაამისთვის უფლისაგან მიცემული აღთქმა, რომ მისი შთამომავლობა დაიმკვიდრებდა ქანაანს.

   ამ ორ, თუმცა ერთმანეთისაგან ბედითა და ხასიათით განსხვავებულ პიროვნებაზე შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ ისინი იქცეოდნენ უფლის ნებაზე და იყვნენ  –  თითოეული თავის ასპარეზზე  –  სრულნი. მაგრამ ახლა ჩვენი ყურადღება დავითისაკენ იხრება, რომელიც შეიძლება ითქვას ცენტრალური და, ერთგვარად, არქეტიპული ფიგურაა ხალხის ისტორიაში. აქ ის არის შესანიშნავი, პირველ რიგში, რომ მან შეძლო მიეღწია თორმეტი ტომის ერთიანობისათვის, თუმცა თავდაპირველად ქვეყნის ჩრდილოეთში მცხოვრებ ტომებს დიდი სიმპათიით არ შეუწყნარებიათ მისი მეფობა. მან აქცია იერუსალიმი პოლიტიკურ და რელიგიურ ცენტრად და აქამდე მოხეტიალე კარავი მთავარი სიწმიდით  –  უფლის კიდობანითურთ  –  ერთ მკვიდრ ადგილას დაავანა, თუმცა მას საძირკვლიანი ტაძარი უფლისათვის არ აუშენებია. მის დროს საბოლოოდ ნივთიერი აღვსება მიიღო უფლის მიერ მრავალგზის თქმულმა, რომ ის აირჩევდა ადგილს თავისი სახელის დასამკვიდრებლად. ასეთი ადგილი იერუსალიმი გამოდგა, რომლის დიდებული წარსული გამოუცნობი მელქიცედეკის  –  «შალემის მეფისა და უზენაესი ღვთის მღვდლის-  –  სახელთან კავშირდება.

   გარდა ურია ხეთელის ეპიზოდისა, რომლისთვისაც დავითმა პიროვნულად სავსებით მიიღო საზღაური, ხოლო შთამომავლობას, კაცობრიობას დაუტოვა ყოველი ქრისტიანისათვის ნაცნობი სინანულის შეუდარებელი 50-ე ფსალმუნი, მასში არავითარი ბიწი არ იპოებოდა. უფალს უყვარდა დავითი და, რომ მის შემდეგ გვირგვინი და კვერთხი არ წართმევია მის ნაშიერს მრავალი თაობის მანძილზე, ამ სიყვარულის გამო იყო. მიუხედავად მეფობისადმი უფლის უარყოფითი დამოკიდებულებისა, დავითი რჩებოდა მეფის ეტალონად დინასტიურ ისტორიაში და მესიის წინასახედ საკაცობრიო ესქატოლოგიურ პერსპექტივაში.

   როცა სოლომონმა, დავითის სიყვარულის ძემ, დავითის სიკვდილის შემდეგ და, რაც პარადოქსულია, თუმცა ამასაც შეიძლება მოეძებნოს რაციონალური ახსნა (თუ არა, გაგება მაინც), ტაძრის შენების დასრულების «მეორე დღეს- უცხო ღმერთებისაკენ მიდრიკა გული, დავითისადმი სიყვარულის გამო იყო, რომ უფალს განმდგარი მეფისათვის ზურგი არ შეუქცევია, არ მოუძულებია ბედკრული საულივით, არ წაურთმევია მისთვის მეფობა, უფრო მეტი: სამეფოს გახლეჩის შემდეგ იუდას სამეფოში არ გამრუდებულა დავითისაგან მომდინარე დინასტიური ხაზი: იუდას ტახტზე საბოლოო კატასტროფამდე დავითიანები, თუმცა უკეთურნი, მეფეები ისხდნენ. ასე უყვარდა უფალს დავითი.

   რა იყო სამეფოს გახლეჩის მიზეზი თუ მიზეზები? იყო მიზეზიც და იყო საბაბიც, რამაც შესაძლებელი გახადა მომხდარიყო ის, რაც აუცილებლობით უნდა მომხდარიყო. პირველი მიზეზი თავად ხალხის შიგნით მწიფდებოდა დასაბამიდან, როგორც ითქვა, იმ ხნიდან, როცა ხალხი ჯერ კიდევ არ იყო ხალხი, არამედ ერთი მამის თორმეტი ძე, რომლებიც არცთუ მორჩილი შვილები და თანხმიერი ძმები იყვნენ. როგორც იაკობს უჭირდა მათი დაზავება, ისე მეფეს გაუჭირდებოდა (უფრო მეტადაც) მთელი ხალხის თანხმობაში მოყვანა. ვგულისხმობ რელიგიურ, არა იმდენად პოლიტიკურ თანხმობას. ქანაანში დამკვიდრების შემდგომმა ისტორიამ აჩვენა, რომ უფლის არჩეული ერთადერთი საკულტო ადგილი  –  იერუსალიმი არცთუ ავტორიტეტული გამოდგა სარწმუნოებრივი სეპარატიზმისკენ მიდრეკილი ჩრდილოელი ათი ტომისათვის.

   დავიწყეთ შორიდან და გამოვყვეთ დროის დინებას.

   ჯერ კიდევ მაშინ, როცა ქანაანი დაპყრობილი არ იყო და ისრაელის მხედრობა იორდანეს აღმოსავლეთ მხარეს იმყოფებოდა, რეუბენისა და გადის ტომმა და მენაშეს ტომის ერთმა ნაწილმა (ნახევარმა), ნაცვლად იმისა, რომ ქანაანის ტერიტორიაზე მიეღოთ წილი, თავიანთ სამკვიდროდ მდინარე იორდანეს აღმოსავლეთით ნაყოფიერი მიწები აირჩიეს. ეს იყო გალაადი, ბაშანი, რომლებიც საძოვრებით იყო მდიდარი, ამ ტომებს კი ბევრი საქონელი ჰყავდათ. მოსემ დასტური დასცა, ოღონდ იმ პირობით, რომ ეს ორი ტომი და ნახევარტომი ჯერ თავიანთ ძმებს მიეხმარებოდნენ ქანაანის დაპყრობაში; მერე კი მათ შეეძლებოდათ დაბრუნება თავიანთ არჩეულ მიწა-წყალზე. და, აჰა, დასრულდა უფლის ბრძოლები აღთქმული ქვეყნისთვის, რომლის დასამკვიდრებლად მთელი ისრაელი  –  მისი ყველა შტო მონაწილეობდა. მათ შორის იყვნენ რეუბენი, გადი და მენაშეს ნახევარი. როდესაც ისინი, ვალმოხდილნი, უკან ბრუნდებოდნენ, გზაზე სამსხვერპლო ააგეს. თითქოს არაფერი: რატომ უნდა ჩათვლოდათ საეჭვო მოქმედებად სამსხვერპლოს აგება ტომებს, რომლებიც სტოვებდნენ ქანაანს და იორდანეს გაღმა გადიოდნენ? სამსხვერპლო ხომ არა ბაალის, არამედ იაჰვე-უფლის სახელზე ააგეს? მაგრამ ეს არ მოიწონეს დანარჩენმა ისრაელიანებმა. მათ ამ ქმედებაში უმალ სეპარატიზმის მცდელობა თუ დაგვირგვინება დაინახეს, ვიდრე ღვთისმოსაობის აქტი. «რატომ უმტყუნეთ ისრაელის ღმერთს, ზურგი რომ შეაქციეთ დღეს უფალს და სამსხვერპლო ააშენეთ უფლის გასაჯავრებლად? ... ნურც ჩვენ გვაჯავრებთ იმით, რომ უფლის, ჩვენი ღმერთის სამსხვერპლოს გარდა სხვა სამსხვერპლოს აშენებთ- (იესო 22:16). რითი იმართლეს თავი სამსხვერპლოს მშენებლებმა? არა, თქვეს მათ, ჩვენი სამსხვერპლო სრულიადაც არ არის საკულტო დანიშნულების; ჩვენი აშენებული სამსხვერპლო სრულიადაც არ უპირისპირდება უფლის ერთადერთ სამსხვერპლოს. არა, ჩვენ ავაშენეთ იგი, რათა ყოფილიყო მოწმედ ჩვენს შთამომავალთათვის იმისა, რომ მათაც, იორდანეს გაღმა მცხოვრებთაც, აქვთ წილი ქანაანში მცხოვრებ ისრაელიანებთან ერთად. «დღესვე დავიღუპოთ... თუ თავის დასაზღვევად არ მოვქცეულიყავით ასე, რომ ხვალ თქვენმა შვილებმა არ უთხრან ჩვენს შვილებს: რა საქმე გაქვთ უფალთან, ისრაელის ღმერთთან?... ვიფიქრეთ: როცა ასე გვეტყვიან ჩვენ და ჩვენს შემდგომ თაობას, მივუგებთ: აჰა, უფლის სამსხვერპლო, რომელიც ჩვენმა მამა-პაპამ ააშენა არა აღსავლენისათვის და საკლავისათვის, არამედ რათა მოწმე ყოფილიყო იგი ჩვენსა და თქვენს შორის.- (იესო 22:22-28). მათ აღიარეს, რომ მათთვისაც უფლის ერთადერთი სამსხვერპლო ის იყო, რომელიც უფლის სავანის წინ იდგა (იესო 22:29). ანუ ის ადგილი, სადაც უფალმა თავისი სახელის დავანება ისურვა. უფლის ეს სურვილი გასდევს ლაიტმოტივად «მეორე რჯულის- წიგნს. ეს იყო ისრაელიანთა ერთიანობის პირობა, რაკი მათ მიწიერი მეფე  –  ერთიანობის გარანტი არ უნდა ჰყოლოდათ, მხოლოდ ერთადერთი ღმერთის რწმენა და მისი ერთადერთი სამსხვერპლო  –  ერთადერთი საკულტო ცენტრი უნდა ყოფილიყო მათი ერთიანობის გარანტი. სამსხვერპლოთა სიმრავლე გამორიცხული იყო  –  ეს შებღალავდა ძველი აღთქმის უკომპრომისო მონოთეიზმს. ერთი ღმერთი, ერთი სამსხვერპლო და ერთი ხალხი  –  ეს იყო მოსეს რჯულის პრინციპი, რასაც შემდგომ წინასწარმეტყველნი გამუდმებით ქადაგებდნენ.

   დავითმა, როგორც ითქვა, განახორციელა ეს პრინციპი: იერუსალიმში უფლის კიდობნის გადატანით მან სამუდამოდ მიანიჭა ამ ქალაქს ცენტრალური და ერთადერთი საკულტო ადგილის ღირსება: როგორც სხვა კიდობანი არ არსებობდა, ასევე არ უნდა ეარსება სხვა სამსხვერპლოს. ერთი ღმერთი (ელოჰიმ), ერთი «აღთქმის კიდობანი- (არონ ჰა-ბერით), ერთი სამსხვერპლო (მიზბეახ), ერთი «უფლის კრებული- (კეჰალ Yაჰვე), ერთი «ისრაელის საზოგადოება- (ყედათ ისრაელ)  –  და ამას დაემატა: ერთი მეფე, თუმცა, უნდა გავიმეოროთ, მეფობას არ ჰქონდა ისრაელის რელიგიურ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში თეოლოგიური გამართლება.

   როდესაც პოლიტიკური თუ სხვა მიზეზით, ერთიანი სამეფო გაიხლიჩა, მაშინ რელიეფურად გამოჩნდა ამ პრინციპის შებღალვის კატასტროფული შედეგი. იმ ადამიანმა, რომელსაც უფლის მიშვებით ხელში ჩაუვარდა ჩრდილო ათი ტომის მეფობა, პირველი, რაც გააკეთა, ეს იყო ოქროს ხბოს ორი კერპის აღმართვა  –  ერთისა ბეთელში, სადაც იაკობს ზეციური კიბე ესიზმრა, მეორისა დანში, ისრაელიანთა განსახლების უკიდურეს პუნქტში.

   იერობოამი ერქვა ამ მეფეს, ჩრდილო სამეფოს პირველ მეფეს, რომელმაც შემდგომ უკეთურ მეფეთა ტიპს დაუდო დასაბამი. «ითათბირა მეფემ და გააკეთა ორი ოქროს ხბო და უთხრა ხალხს: გეყოფათ იერუსალიმში სიარული. აჰა, შენი ღმერთები, ისრაელო, რომელთაც ეგვიპტიდან გამოგიყვანეს- (3მეფ. 12:28). სინაის მთის ძირას, სადაც პირველად აღიმართა ოქროს ხბო, იგივე სიტყვები ისმინეს ეგვიპტიდან ახლადგამოსულმა ისრაელიანებმა: «აჰა, შენი ღმერთები...- (გამ. 32:8). ეს სიტყვები აარონის პირიდან გამოვიდა, მაგრამ აარონს პასუხი არ უგია მათთზე, იერობოამი კი ისრაელის უკეთურ მეფეთა წინასახე შეიქნა. მაშინ თუ კერპი მოსეს ბრძანებით გაცამტვერდა, ისე რომ, მისი თაყვანისცემა ვერც მოასწრო ხალხმა, ახლა ამ ოქროს ხბოებმა ხანგრძლივად (ისრაელის სამეფოს დაცემამდე) განსაზღვრა ქვეყნის რელიგიური სახე. ყველაზე მკრეხელურად და უღვთოდ დაუპირისპირდა ბეთელი და დანი თავიანთი კერპებით იერუსალიმის სიწმიდეს. იერობოამმა კიდევ გადადგა ორი ნაბიჯი რელიგიური სეპარატიზმის გზაზე. ერთი  –  სამსხვერპლო გორაკების (ბამოთ) დაწესებით და მეორე  –  იერუსალიმის ტრადიციული დღესასწაულის საპირისპიროდ «მისი მსგავსი- დღესასწაულის დაარსებით «მერვე თვის მეთხუთმეტე დღეს- (3მეფ. 12:31). ასე დაუპირისპირდა იერობოამი არა მხოლოდ დავითს, არამედ ისრაელის კრებულის მთელს ტრადიციულ რელიგიურ პრაქტიკას. დაბოლოს, მან პიროვნულად გაბედა ისეთი რამ, რასაც ვერც მოსეს დროს, ვერც მსაჯულთა არეულ ხანაში ვერავინ გაბედავდა: დაარღვია რა წმიდა ტრადიცია, რომლის ძალითაც სამსხვერპლოს მხოლოდ ლევიანები (ლევისაგან წარმოშობილი შტოს წარმომადგენლები) ემსახურებოდნენ, მოსედან მოყოლებული, თვითნებურად «ავიდა თავის აგებულ სამსხვერპლოზე მერვე თვის მეთხუთმეტე დღეს, იმ თვეში, რომელიც თავისი ნებით ამოირჩია, დაუწესა რა დღესასწაული ისრაელიანებს, და ავიდა სამსხვერპლოზე საკმევის საკმევლად- (3მეფ. 12:33). ამ საქციელით ისრაელის (ასე დაერქვა ცხრა ტომით დასახლებული ქვეყნის ჩრდილო ნაწილს) პირველი მთლიანად მოწყდა იერუსალიმს და მის კულტს. მისი პიროვნება და სახელი უკეთური მეფის ანდაზად იქცა მეფობის ისტორიაში. «ბოროტად იქცეოდა უფლის თვალში, მიჰყვებოდა იერობოამის გზას და მის ცოდვებს და ისრაელსაც აცდუნებდა- (3მეფ. 15:34), ასე აჯამებს მემატიანე ისრაელის მეფის ბაყაშას მეფობას. «მიწებებული იყო და არ განრიდებია იერობოამ ნაბატის ძის ცოდვებს, რომელმაც აცდუნა ისრაელი- (4მეფ. 3:3), ნათქვამია მეფე იორამზე.

   არადა, კეთილად დაიწყო იერობოამმა გამოჩენა. «მამაცი კაცი (გიბორ ხაილ) იყო იერობოამი-, ასე ახასიათებს მას მატიანე. ამიტომაც სოლომონმა მას ბეგარის საქმე ჩააბარა. უფალი კი მას სხვა ასპარეზისთვის ამზადებდა. ერთხელ, იერუსალიმიდან გასულს, შემოხვდა სილოამელი წინასწარმეტყველი ახია, რომელსაც ახალი მოსასხამი ჰქონდა მოსხმული. ჩვენ ვიცით, რომ სიტყვის გარდა, წინასწარმეტყველებს გამომსახველობის სხვა საშუალებაც აქვთ მარაგში, სახელდობრ, სიმბოლური მოქმედება. და ამ ახიამ, გაიხადა თავის ახალი მოსასხამი და თორმეტ ნაწილად დაგლიჯა და ათი ნაწილი იერობოამს მისცა ხელში. მათ გარდა სხვა არავინ იყო იქ. გარეშე მაყურებელი უთუოდ გიჟად ჩათვლიდა მას. ვინ არის ეს შეშლილიო (მეშუგაყ), იტყოდა მისი ამ ქმედების შემსწრე, როგორც ერთხელ თქვეს ერთი უსახელო წინასწარმეტყველის დანახვისას (4მეფ. 9:11). რისი თქმა სურდა ამ უცნაური საქციელით წინასწარმეტყველს? მან ხატოვნად აჩვენა და სიტყვითაც განუმარტა, რომ მრთელი მოსასხამი თორმეტი ტომისგან შემდგარი ერთიანი სამეფოა, რომელსაც ორ ნაწილად გაყოფა მოელის. უფალი გამოგლეჯს სოლომონს ათ შტოს (ტომს) და იერობოამს ჩააბარებს. მხოლოდ ორი შტო (იუდასა და ბენიამინის) დარჩება სოლომონის შთამომავლებს დავითის გულისათვის. ასე თავისებურად, შეიძლება არატრადიციულად, იქნა არჩეული მეფედ იერობოამი  –  თუმცა მხოლოდ სოლომონის სიკვდილის შემდეგ ჩაიბარა სამეფო. აქვე მიიღო შეგონებაც, თუ როგორ უნდა მოქცეულიყო, რომ მეფობა შერჩენოდა მის სახლს მომავალში ანუ მისი დინასტია გაგრძელებულიყო. «თუ შეისმენ ყველაფერს, რაც მე გიბრძანე,  –  ეუბნებოდა უფალი ახიას პირით,  –  და ივლი ჩემს გზაზე, თუ გააკეთებ ჩემს მოსაწონს, დაიცავ ჩემს წესებს და მცნებებს, როგორც ჩემი მსახური დავითი აკეთებდა, მაშინ შენთან ვიქნები, აგიშენებ მტკიცე სახლს, როგორც დავითს ავუშენე და მოგცემ ისრაელს- (3მეფ. 11:38). და ნაცვლად იმისა, რომ ევლო იერობოამს უფლის გზაზე, მან თავისი გზა აირჩია, «იერობოამის გზა-, რომელსაც მიყვებოდნენ მისი მომდევნო მეფეები ისრაელის სამეფო ტახტზე.

   ისრაელის სამეფომ თავის დაცემამდე (722 წ. ძვ. წ-აღ.) ხუთზე მეტი დინასტია და ცხრამეტი მეფე გამოიცვალა. დინასტიის შეცვლა, როგორც ახლა შეიძლება ვუწოდოთ, სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად ხდებოდა. გამოჩნდებოდა ვინმე «დავლათიანი-, ქარიზმატული პიროვნება, რომელიც გაბედავდა და მოკლავდა მეფეს, განთქმულს თავისი უკეთურებით, ღვთისგან და ხალხისგან მოძულებულს, და თავად დაჯდებოდა ტახტზე. შვილს მამის წინააღმდეგაც მოუწყვია შეთქმულება და მის ნაცვლად გამეფებულა. ცხადია, სამეფო სახლის შენაცვლება უფლის ნებით ხდებოდა: უზურპატორი იარაღი იყო უფლის ხელში არასასურველი დინასტიის დასამხობად. მაგრამ უკეთურის ნაცვლად გამეფებული წინამორბედის გზას მიყვებოდა.

   კი მიყვებოდა ისრაელის მეფეთა უმრავლესობა «იერობოამის გზას-, მაგრამ იყვნენ გამონაკლისნიც, რომელთა შესახებ შეეძლო მემატიანეს ეთქვა, როგორც იოაშზე დაიწერა: «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში იოაში მთელი სიცოცხლე, სანამ იეჰოიადაყ მღვდელი მოძღვრავდა- (4 მეფ. 12:3). თუმცა მისი სწორად მოქცევა პირობითი იყო: მას სამსხვერპლო გორაკები არ გაუუქმებია  –  ხალხი კვლავინდებურად სწირავდა იქ მსხვერპლს და საკმეველს აკმევდა.

   ისრაელის სამეფოს პირველი მეფე იერობოამი იყო. ვინ იყო იუდას პირველი მეფე? ეს იყო რობოამი, სოლომონის ძე. მართალია, უფალმა გაუმეექვსედა სამეფო სოლომონს, მაგრამ მეფობა მაინც მის სახლს შეუნარჩუნა და ასე გაგრძელდება სამეფოს დაცემამდე, ბაბილონის ტყვეობამდე. დავითიან-სოლომონიან მეფეთა ხაზი არ გაწყვეტილა. ბოლო მეფეს, იეჰოიაქინს, ბაბილონში ვხედავთ ტუსაღს, შემდეგ გათავისუფლებულს და ტახტზე მჯდომს ბაბილონის მეფის გვერდით სხვა მეფეთა შორის, რომლებიც ბაბილონის მეფეს დატყვევებული ჰყავდა. სიკვდილამდე ეძლეოდა მას სარჩო მეფისაგან (4მეფ. 25:27-30).

    რობოამს, სოლომონის ძეს, არ აღმოაჩნდა სიბრძნე, რომლითაც მამამისმა სახელი გაითქვა. ცუდად დაიწყო მან. როცა ჩრდილო შტოთა უხუცესები ეახლნენ სოლომონის ძეს თხოვნით, შეემსუბუქებინა მათთვის სოლომონის ხელით დადებული ბეგარა, «უღელი დაგვიმძიმა მამაშენმა. ახლა შეგვიმსუბუქეს ძნელი სამსახური და მძიმე უღელი, მამაშენმა რომ დაგვაკისრა, და გემსახურებით- (3მეფ. 12:4),  –  ამ სიტყვებით გამოხატეს მათ თავიანთი სათხოვარი. რობოამი დაეკითხა მამის უხუცესებს, იუდასტომელებს, რომელთაგან ასეთი პასუხი მიიღო: «თუ დღეს მაგ ხალხის მსახური იქნები, დაემორჩილები და დააკმაყოფილებ მათ, კარგ სიტყვებს ეტყვი, მაშინ შენი მსახურნი იქნებიან სამუდამოდ- (მეფ. 12:7). შესანიშნავი სიტყვებია, რომლებიც აქტუალობას არასოდეს დაკარგავენ, სანამ ადამიანთა საზოგადოებაში ხელისუფლების საჭიროება იქნება. ეს ურთიერთმსახურება, ჰარმონია, რომელსაც გამოხატავს ზემოთნახსენები სიტყვა-ცნება შალომ. მაგრა არ ეწერა შალომს დამკვიდრება ისრაელიანთა საზოგადოებაში  –  არც ჩრდილოეთში, ისრაელში, არც სამხრეთში, იუდაში. რობოამმა არ ისმინა მამის უხუცესთა რჩევა და ახლა თავის თანატოლებს, მასთან ერთად გაზრდილებს დაეკითხა, ცხადია, ფორმალურად, რადგან რობოამს უკვე ჰქონდა თავისი პასუხი, იცოდა კიდეც, როგორ პასუხს მოისმენდა მათგან. აი, რა მოისმინა: «ასე უთხარი იმ ხალხს, რომელიც გეუბნება, უღელი დაგვიმძიმა მამაშენმა და ახლა შენ უნდა შეგვიმსუბუქოო, ასე უთხარი მათ: მამაჩემის წელზე მსხვილია-თქო ჩემი ნეკათითი. ხომ დაგადგათ მამაჩემმა მძიმე უღელი, მე კიდევ უფრო დაგიმძიმებთ უღელს. ხომ გსჯიდათ შოლტებით მამაჩემი, მე მორიელებით დაგსჯით-თქო- (3მეფ. 12:10-11). უფალს ხომ გადაწყვეტილი ჰქონდა, რომ გამოგლეჯდა ათ შტოს სოლომონის ნაშიერთ, მაგრამ ეს განგება ადამიანის ხელით უნდა აღსრულებულიყო. ასეთი პასუხის მოსმენის შემდეგ ხალხს სხვა არაფერი ჰქონდა სათქმელი, გარდა ამ საბედისწერო სიტყვებისა: «რა წილი გვიდევს დავითში! რა მემკვიდრეობა გვაქვს იესეს ძისაგან? შენ-შენი კარვებისაკენ, ისრაელო! ახლა შენ მიხედე შენს სახლს, დავით!- (3მეფ. 12:16). და, როცა რობოამმა სცადა თავისი ძალაუფლების გამოყენება ჩრდილო ტომებზე, ხალხმა არ მიიღო მისი ხელისუფალი  –  მოკლეს და ჩაქოლეს იგი. «მაშინ სასწრაფოდ ახდა ეტლზე რობოამი და იერუსალიმში გაიქცა- (3მეფ. 12:18). იერუსალიმი დავითის ქალაქი იყო. იუდას ქვეყანა, სადაც ეს ქალაქი მდებარეობდა, დავითის ღვიძლი ტომით იყო დასახლებული. ასე რომ, დავითის სახლი მის საკუთარ ტომზე მეფობით შეიზღუდა. მაგრამ ის მაინც ძლიერი იყო დავითის სახელით, იერუსალიმის ავტორიტეტით და, რაც მთავარია, სოლომონის აშენებული ტაძრით, რომლის სიწმიდე ერთი  –  იუდას ტომის  –  ფარგლებში არ ეტეოდა.

   დავითის სახელი და იერუსალიმის ტაძარი პასუხისმგებლობას აკისრებდა იუდას მეფეებს, მაგრამ მათ შორისაც, როგორც ისრაელის მეფეთა შორის, ცოტანი იყვნენ «კეთილი მეფეები-, რომლებიც დავითის გზას მიყვებოდნენ.

   რობოამი ვიცით, მისი ძე აბიამიც «დადიოდა ყველა იმ ცოდვით, რასაც მასზე წინ მამამისი სჩადიოდა. არ იყო სრულად მინდობილი მისი გული უფლისადმი...- (3მეფ. 15:3). უმეტესობა ასეთი შეფასებით არის ჩაწერილი მეფეთა მატიანეში. ძირითადი ცოდვა მაინც რელიგიური ხასიათის იყო, არა ყოფითი, ან პოლიტიკური. მატიანეში ნათქვამია, რომ იუდას ხალხი არ ჩამორჩა ისრაელის ხალხს უფლისგან განდგომაში, რაც საკულტო გორაკების, სვეტების, აშერებისა თუ ხემხვივანების გაშენებაში მდგომარეობდა. უარესიც: «როსკიპებიც იყვნენ ქვეყანაში, სჩადიოდნენ იმ ხალხების ყოველგვარ სიბილწეს, რომლებიც აყარა უფალმა ისრაელიანებისაგან- (3მეფ. 14:23-24). ანუ ხდებოდა ის, რისგანაც გამუდმებით აფრთხილებდა უფალი ისრაელიანებს  –  ნუ შეეზრდებით, ნუ შეეთვისებით ქანაანელებს, წარმართებს და კერპთაყვანისმცემლებს, ნუ გადაიღებთ მათი ცხოვრების წესს. თქვენ რჩეული ერი ხართ. ეს იყო ერთადერთი მოწოდება მოსეს ხანიდან მოყოლებული, მაგრამ მოწოდება მოწოდებად რჩებოდა.

   345 წელი გასტანა დავითის დინასტიამ და 20 მეფეში მხოლოდ ხუთიოდემ თუ დაიმსახურა კეთილი სახელი ისრაელისა და იუდას მეფეთა ისტორიაში. პირველი იყო ასა, რომელიც «სიმართლით იქცეოდა უფლის თვალში მამამისის, დავითის მსგავსად- (4მეფ. 15:11). ასამ, უკეთური რობოამის ძემ და ასევე უკეთური აბიამის შვილიშვილმა, გაყარა ქანაანური წესის საღვთო როსკიპები ქვეყნიდან და დალეწა მამაპაპისდროინდელი კერპები. ასა იმდენად მკაცრი ყოფილა, რომ დედასაც, რომელიც აბესალომის ასული იყო, არ აპატია კერპის თაყვანისცემა და დედოფლობას განაშორა, მისი კერპები კი აჩეხა და მათი ნაგაბარი კედრონის ხევში გადაყარა. თუმცა მან ბოლომდე ვერ მიიყვანა დაწყებული საქმე: ვერ მოერია გორაკებს და ხალხი კვლავ გორაკებზე წირავდა მსხვერპლს. სოლომონის დიდებით აგებული ტაძარი  –  ღვთის სახლი (ბეთ ელოჰიმ) კი იდგა იერუსალიმში. ასას დროს გამუდმებული ბრძოლები იყო იუდასა და ისრაელს შორის.

   მეორე იყო იოშაფატი, რომელიც «ყველაფერში მამამისის, ასას გზას ადგა, არ უხვევდა მისგან და სწორად იქცეოდა უფლის თვალში- (3მეფ. 22:43). ოღონდ მანაც ვერ შეძლო სამსხვერპლო გორაკების გაუქმება. თავის ოცდახუთწლიან მეფობაში იოშაფატს ზავი ჰქონდა ისრაელის მეფესთან. მეტიც: მასთან ერთად ლაშქრობდა კიდეც. დახმარების ხელს უწვდიდა ისრაელის მეფეს არამის მეფისა თუ განმდგარი მოაბის წინააღმდეგ.

   მესამე იყო იოაში. «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში იოაში მთელი თავისი სიცოცხლე, სანამ იეჰოიადაყ მღვდელი მოძღვრავდა მას- (4მეფ. 12:3). იეჰოიადაყ მღვდლის, მისი მოძღვრის, სიკვდილის შემდეგ (იგი მეფეთა სამარხში დამარხეს), განუდგა იოაში იუდას მთავრებთან ერთად უფალს  –  აშერებსა და კერპებს დაუწყეს მსახურება. არ გაჭრა არც ღვთისაგან მოვლენილ წინასწარმეტყველთა სიტყვამ და არც ზაქარია მღვდლის, იეჰოიადაყის ძის ქადაგებამ. არათუ არ უსმინა იოაშმა თავისი მოძღვრის ძეს, მის მემკვიდრეს, არამედ ბრბოს ჩააქოლინა იგი. «არ გაიხსენა მეფე იოაშმა მადლი, რაც იეჰოიადაყმა, მამამისმა, უყო მას და მოკლა მისი ვაჟი...- (2ნეშტ. 24:22). ამის შემდეგ უკან წავიდა იოაშის საქმე: უფალმა მცირე ლაშქრით გაამარჯვებინა არამის ლაშქარს, რომელიც იუდას და იერუსალიმს შეესია, გაწყვიტა ერისმთავრები და დიდძალი ალაფი მოხვეტეს და დამასკოში გაუგზავნეს მეფეს. ხალხმა ამ მარცხისათვის იოაშს დასდო ბრალი, მღვდელმთავრის მკვლელობაც გაუხსენეს და მძიმედ დასნეულებული საკუთარ საწოლში მოკლეს. მეფეთა სამარხში არ დაუმარხავთ, ღირსად არ ჩათვალეს (2ნეშტ. 24:23-25).

   მეხუთე იყო ამაცია (სრულად: ამაციაჰუ), მისი ძე. «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში, ოღონდ არა ისე, როგორც მისი მამა დავითი. ყველაფერს ისე აკეთებდა, როგორც იოაში, მამამისი- (4მეფ. 14:3). ამაციამ მამის შური იძია, მკვლელები დახოცა, მაგრამ მათი შვილები არ დაუხოცავს, დაიცვა რა მოსეს რჯული, რომლის თანახმად არ უნდა დაისაჯონ შვილები მამის და მამები შვილთა დანაშაულის გამო. ეს სწორი მოქცევა იყო უფლის თვალში. მაგრამ რაც ამის შემდეგ ჩაიდინა, არ შეიძლებოდა უფალს მოწონებოდა. შეესია ედომს, გაანადგურა და წამოასხა მისი ღმერთები, და თაყვანს სცემდა და უკმევდა. ეს იყო გადახვევა დავითის გზიდან და მამის  –  იოაშის გზაზე შედგომა. ამას ისიც დაემატა, რომ ბრძოლაში გამოიწვია ისრაელის მეფე, როგორც ჩანს, უფლის იმედით, მაგრამ უფალი აღარ იყო მასთან. აქამდე ზავი იყო ორ სამეფოს შორის, ახლა ამაცია არღვევს ამ ზავს. ისრაელის მეფე, რომელსაც ამაციას მამის სახელი ერქვა  –  იოაში (სრულად: იეჰოაში) ამპარტავნულ, თუმცა საკადრის პასუხს აძლევს მის გამოწვევას. იგავურად პასუხობს იგი. აი, მისი სიტყვები, რომლებიც სამუდამოდ აღბეჭდა მეფეთა მატიანემ: «ლიბანის კვრინჩხმა შეუთვალა ლიბანის კედარს: ცოლად მიათხოვე შენი ასული ჩემს ვაჟს. მაგრამ ჩაიარა ლიბანის გარეულმა მხეცმა და გათელა კვრინჩხი. დაგიმარცხებია ედომი და გადიდგულებულხარ. ღირსეულად გეჭიროს თავი და შენთვის იჯექი სახლში. რისთვის სტეხ შფოთს? შენც დაეცემი და იუდაც- (4მეფ. 14:9-10). მაგრამ იუდას მეფემ ყური არ ათხოვა გონივრულ რჩევას, რომელიც ისრაელის ერთ-ერთი უკეთური მეფის პირიდან გამოდიოდა, და უფალმა გაამარჯვებინა იოაშს, თუმცა მისი მეფობა ამ ტრადიციული ფორმულით შეფასდა მატიანეში: «უკუღმართად იქცეოდა უფლის თვალში...- (4მეფ. 13:11). ამაცია დამარცხდა ბრძოლაში, ტყვედ ჩავარდა; ისრაელის მეფე მიადგა იერუსალიმს, დაანგრია მისი კედელი და დიდძალი ქონება გაზიდა უფლის სახლიდან და სამეფო საგანძურიდან. საბოლოოდ, მან, განმდგარმა მეფემ, ისევე დაასრულა სიცოცხლე, როგორც მისმა მამამ იოაშმა: შეთქმულებმა იერუსალიმიდან გააძევეს და სადღაც ლაქიშში მიუგზავნეს მკვლელები, და მოკლეს.

   მეექვსე ყუზია იყო, რომელსაც განსაკუთრებული ხვედრი შეხვდა. თექვსმეტი წლის იყო ყუზია (სრულად: ყუზიაჰუ), როცა გაამეფა იუდას ხალხმა მოკლული მამის ნაცვლად. ორმოცდათორმეტი წელი იმეფა და ბედნიერი და წარმატებული იყო მისი მეფობა, ვიდრე ცოცხალი იყო ზაქარია წინასწარმეტყველი, «ვიდრე ეძიებდა უფალს, ღმერთიც შეეწეოდა მას- (2ნეშტ. 26:5). უფალი იყო მასთან ყველა საქმეში  –  ბრძოლებსა და მშვიდობიან აღმშენებლობაში. ფილისტიმელები დაიმორჩილა, წაართვა ქალაქები  –  გათი, იაბნე, აშდოდი; ყამონელებს, რომლებიც ერთ დროს აოხრებდნენ იუდას მიწა-წყალს, ხარკი დაადო; გაამაგრა იერუსალიმი, კოშკები აღმართა მის კარიბჭეებზე, და ზედ საომარი მანქანები დააყენა ისრებისა და ლოდების სასროლად; ჰყავდა გაწვრთნილი ჯარი, ჯაჭვის პერანგებით, ფარებით, მუზარადებით, მშვილდებით და შურდულებით აღჭურვილი; უდაბნოშიც კოშკები ააგო და უამრავი ჭა ამოიღო; ჰყავდა უთვალავი ფარა და ნახირი, ყანები და ვენახები, «რადგან მიწის მოყვარული იყო-, ასკვნის მატიანე (2ნეშტ. 26:10). მისმა სახელმა ეგვიპტესაც უწია. «შორს გაითქვა სახელი, რადგან საკვირველად იყო შეწევნილი, ვიდრე არ გაძლიერდა- (2ნეშტ. 26:15). ეს შეწევნა და გაძლიერება ყუზიასთვის განსაცდელი ყოფილა, თურმე უფალი ცდიდა მას, გაუძლებდა თუ არა მეფე ამ წარმატებას, სახელს და დიდებას. აქ იყო ჩასაფრებული ხიფათი. დიდების მწვერვალზე მან ისეთი ნაბიჯი გადადგა, რომელიც არ ახსოვს ისრაელიანთა ისტორიას მოსეს დროიდან, როცა კორახი და მისი დასი ლეგიტიმურ, უფლისაგან კურთხეულ აარონიანებს სამღვდელო ფუნქციებს შეედავა იმ მოტივით, რომ «წმიდაა ერთიანად მთელი საზოგადოება- (რიცხ. 16:5), როგორც უფლის ერი, და რომ მათაც აქვთ უფალთან სიახლოვის უფლება და ნება, რადგან უფალი მათ შორისაც არის. ეს სიახლოვე წმიდათა წმიდაში შესვლისა და იქ კმევის საკრალურ უფლებაში გამოიხატა. მაშინ მოსემ დაუმტკიცა კორახს და მის თანამდგომთ, თუ ვის უნდა შეძლებოდა საცეცხლურის პყრობა და უფლის წინაშე საკმევლის კმევა. როდესაც წარდგნენ ხელსაცეცხლურიანები უფლის წინაშე საკმევად, გამოვარდა უფლისაგან ცეცხლი და შთანთქა ისინი  –  «ორასორმოცდაათი კაცი, საკმევლის შემწირველი- (რიცხ. 16:35), ხოლო ჯანყის წამომწყებს კორახს და მის დასს კი მიწამ უყო პირი მთელი ხალხის თვალწინ. გადარჩა მხოლოდ აარონი, რომელსაც უფლისაგან მოსეს ხელით ჰქონდა მონიჭებული ეს პრეროგატივა. ამ ეპიზოდთან არის დაკავშირებული «განედლებული კვერთხის- სასწაული. აღთქმის კარავში უფლის წინ დაწყობილ ნუშისხის კვერთხთაგან, რომლებიც ისრაელის თავკაცებს ეკუთვნოდათ, ერთადერთი აარონის კვერთხი გამოარჩია უფალმა: «აჰა, აყვავდა აარონის კვერთხი, ლევის სახლიდან, აყვავდა, გაიფურჩქნა ყვავილი და დამწიფდა ნუში- (რიცხ. 17:23). ამის შემდეგ კიდევ უფრო განმტკიცდა აარონიანების სამღვდელო უფლებები და, განსაკუთრებით, მღვდელმთავრისა, რომელსაც ერთადერთს მიეცა უფლება შესულიყო წმიდათა წმიდაში, შეეტანა მსხვერპლის სისხლი თავისი და ერის გამოსასყიდად, და ეკმია საკმეველი. ეს ხდებოდა წელიწადში ერთხელ. სწორედ ამ დროს წარმოითქმოდა ღვთის სახელი, რომლის საჯაროდ წარმოთქმას აკრძალვა დაედო, ისე რომ აღარავის ახსოვდა, როგორ გამოითქმოდა იგი (ე.წ. ღვთიური ტეტრაგრამა ანუ ოთხი თანხმოვნისაგან შემდგარი სიტყვა  –  YHჭH-?ჰვჰ).

   კორახის ჰუბრისი (გაბუდაყება) მაშინ მოსეს ეპოქაში სასტიკად დაისაჯა უფლისავე ხელით და მას შემდეგ არავის უცდია სამღვდელო პრეროგატივების ხელყოფა. ახლა ყუზია, დიდების მწვერვალს მიღწეული კეთილი მეფე, რომლის ცხოვრება აქამდე შეუბღალავი იყო, იმეორებს კორახის ცოდვას. სჯობს მოვუსმინოთ მატიანეს: «როცა გაძლიერდა ყუზიაჰუ, გადიდგულდა და თავისდა დასაღუპად შესცოდა უფალს, თავის ღმერთს, რადგან შევიდა უფლის ტაძარში საკმევლის საკმევად სამსხვერპლოზე. მას მიჰყვა მღვდელი ყაზარიაჰუ ოთხმოცი ვაჟკაცის თანხლებით. წინ გადაუდგნენ მეფე ყუზიაჰუს და უთხრეს: შენ არ გეკუთვნის, ყუზიაჰუ, უფლისათვის კმევა, არამედ მღვდლებს, აარონიანებს, რომლებიც მკმევლებად არიან ნაკურთხნი. გამოდი საწმიდარიდან, რადგან შესცოდე და პატივად არ ჩაგეთვლება უფლისაგან, შენი ღმერთისაგან. განრისხდა ყუზიაჰუ, ხელში კი საცეცხლური ეჭირა საკმევად და, როცა განურისხდა მღვდლებს, კეთრი გამოაჩნდა შუბლზე მღვდლების წინაშე უფლის სახლში, საკმევლის სამსხვერპლოსთან. და მიიხედეს მისკენ ყაზარიაჰუ მღვდელმთავარმა და ყველა მღვდელმა და, აჰა, შუბლზე კეთრი აქვს, და სასწრაფოდ გამოიყვანეს იქიდან. თავადაც ჩქარობდა გამოსვლას, რადგან უფალმა დაჰკრა მას- (2ნეშტ. 26:16-20).

   კეთრი უფლის სასჯელი იყო და, როგორც დასჯილი, ცალკე სახლში ცხოვრობდა ყუზიაჰუ სიკვდილამდე, თუმცა რჩებოდა მეფედ, მაგრამ სამეფო კარსაც და ქვეყანასაც მისი ძე იოთამი განაგებდა.

   მაგრამ მაინც ყუზიამ, რომლის მეორე სახელი იყო ყაზარია (ასეა იგი მოხსენებული მეფეთა წიგნში), კეთილი სახელი დაიმკვიდრა მატიანეში. მისი ძის, იოთამის მეფობა მისი მაგალითით არის შეფასებული: იოთამი «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში, როგორც მამამისი ყუზიაჰუ იქცეოდა. ოღონდ ტაძარში არ შესულა- (2ნეშტ. 27:2).

   უკეთური მეფის ახაზის (იოთამის ძის) შემდეგ, რომელზეც ჩაწერილია მატიანეში, რომ «არ იქცეოდა სწორად უფლის თვალში... დადიოდა ისრაელის მეფეთა გზით, ბაალების ქანდაკებებიც კი ჩამოასხა, საკმეველს აკმევდა ბენ-ჰინომის ველზე, ცეცხლში ატარებდა თავის შვილებს იმ წარმართთა ბილწი ჩვეულებისამებრ, რომელნიც აჰყარა უფალმა ისრაელიანთაგან, მსხვერპლს სწირავდა და აკმევდა გორაკებზე...- (2ნეშტ. 28:1-4) და დასკვნის სახით, რომ უფალმა «დაამდაბლა იუდა ახაზის, იუდას მეფის გამო, რადგან გარყვნა მან იუდა და ცოდვით სცოდავდა უფალს- (2ნეშტ. 28:19), გამოჩნდა მეფედ იუდას ტახტზე მისი ძე ხიზკია (სრულად: იეხიზკიაჰუ, ძველქართული თარგმანით: ეზეკია), რომელზეც მარტივად არის ნათქვამი: «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში, როგორც დავითი, მისი მამა, იქცეოდა- (2ნეშტ. 29:2; 4მეფ. 18:3) და კიდევ, რომ «არც მანამდე ყოფილა მისი მსგავსი ისრაელის მეფეთა შორის და არც მის მერე იქნება- (2ნეშტ. 29:5).

   მანამდე, ცხადია, იყო დავითი, მაგრამ დავითი, როგორც ითქვა, კეთილმეფობის თაურსახეა (ამიტომ იწოდება ის მეფეთა მამად  –  აბ), თითქმის მეტაისტორიული, მესიანური ფიგურა, რომელიც მომავალში მოვა კვლავ გამთლიანებული სამეფოს მეფედ. რაც შეეხება, «მის მერე-, ხიზკიას მერე იყო იოშია, მისი შვილიშვილი, კეთილი მეფე, იუდას ბოლო მეფეები კი უკეთურნი იყვნენ  –  მათზე, მათ უკეთურებაზევე, დასრულდა იუდას სამეფოს ისტორია. თუმცა აღსანიშნავი ისიც არის, რომ ხიზკიას დროს დაეცა სამარია (722 წ. ძვ.წ.), ჩრდილო ისრაელად წოდებული სამეფოს, დედაქალაქი და არსებობა შეწყვიტა ამ სამეფომაც. აშურის მეფე, სალმანასარ V, არ დასჯერდა სამარიის აღებას და ქვეყნის დაპყრობას; მან თავისი იმპერიის სხვადასხვა კუთხეებში გადაასახლა ცხრა (არა ათი) ტომი, რომლებიც ჩრდილო სამეფოს მოსახლეობას შეადგენდა. ისრაელის ცხრა ტომი შეერია ადგილობრივ მოსახლეობას, გაითქვიფა და სამუდამოდ დაიკარგა ებრაელი ხალხისა და ისტორიისათვის. დარჩა იუდას და ბენიამინის შტოები სამხრეთ სამეფოში, მაგრამ მათაც მძიმე დღეები ელოდა  –  ბაბილონში გადასახლება, თუმცა უფალმა არ გასწირა ისინი, განსაკუთებით, იუდა, დავითის სიყვარულის გამო, და ტყვეობიდან უკან დააბრუნა.

   დავუბრუნდეთ ხიზკიას, იმავე იეხიზკიაჰუს, რომლის სახელი ამგვარად ითარგმნება: «განამტკიცა უფალმა (იაჰუმ)- ან «ჩემი სიმტკიცეა უფალი-. მისი მეფობა იმითაც არის ღირსშესანიშნავი, რომ იგი მოესწრო დიდი წინასწარმეტყველის ესაიას მოღვაწეობას. «კეთილ მეფე- იყო ხიზკია, მაგრამ მისი ცხოვრება დრამატული მოვლენებით იყო აღსავსე.

   პირველი, რაც მან იტვირთა, რელიგიური რეფორმა იყო. მან თავის ერთგულ მსახურებთან ერთად მოაწყო დიდი, ეპოქალური წმენდა იერუსალიმის ტაძარში; საუკუნოობით დაგროვილი ნაკერპავი, წარმართული ნაგავი კედრონის ხევში გადაყარა; უფლის სახლი რჯულის თანახმად მსხვერპლშეწირვებისათვის გაამზადა. ბოლოს და ბოლოს, მან შეძლო გაეუქმებინა სამსხვერპლო გორაკები, სადაც მრავალი ხნის მანძილზე მსხვერპლს სწირავდნენ ლევიანი მღვდლები, რომელთაც მიტოვებული ჰქონდათ უფლის ტაძარი; არ იქნებოდა იოლი საქმე რამდენიმე ასეული წლით გაუქმებული რიტუალების აღდგენა; ყველაფერი თითქოს თავიდან უნდა დაწყებულიყო, როგორც მოსეს ხანიდან დაიწყო. მისი განმაახლებელი ქმედებანი გასცდა იუდას საზღვრებს და გაუქმებულ ჩრდილო სამეფოს ტერიტორიასაც მისწვდა: ეფრემის, მენაშეს, ისაქარის შტოთა ნაშთებიც, ვინც გადასახლებას გადაურჩნენ, ჩაებნენ განმაახლებელ, უფრო სწორად, აღმადგენელ მოძრაობაში: მათაც გაჩეხეს აშერები, დაანგრიეს გორაკთა სამსხვერპლოები, დალეწეს სვეტები... დაბოლოს, ხიზკიაჰუმ დიდიხნის დავიწყებული პასექის დღესასწაულის საყოველთაო, მთელი ისრაელის მასშტაბით აღნიშვნა გამოაცხადა (2ნეშტ. 30). ამ აქტით მეფე შეეცადა დაეახლოვებინა და შეერიგებინა ერთმანეთთან ერთ დროს ერთიანი, აწ კი ორ ნაწილად გახლეჩილი ხალხის სხეული და სული. ეს უდიდესი ჩანაფიქრი იყო, რაც კი ოდესმე დავითიანი მეფის გონებასა და გულში ჩასახულა. დაგზავნა მთელ ქვეყანაში მალემსრბოლი მაცნენი ამ ისტორიული მისიით, რათა ხალხისათვის ემცნოთ მეფის გადაწყვეტილება. მატიანე არ მალავს, რომ ზებულონის, ეფრემის თუ მენაშეს ქვეყანაში იყვნენ ისეთნიც, რომლებიც სკეპტიკურად შეხვდნენ მეფის მოწოდებას, დასცინოდნენ მათ და აბუჩადაც იგდებდნენ. მაგრამ მიზანი, თუმცა ეფემერულად,  –  მალე კვლავ დიდი ხნის მანძილზე აღარ გაიმართებოდა პასექი, რადგან ხალხი აღარ იქნებოდა ამ მიწაზე,  –  მაგრამ მიღწეული იქნა. მაინც «დიდძალი ხალხი მოაწყდა იერუსალიმს მეორე თვეში უფუარობის დღესასწაულის გადასახდელად...- (2ნეშტ. 30:13). ყველაფერი თავისი წესისა და რიგის მიხედვით შესრულდა, ლევიანი მღვდლები თავ-თავის ადგილებზე იდგნენ, როგორც მოსემ დაუწესა მათ. «ხარობდა იუდას მთელი კრებული, მღვდლები და ლევიანები, ისრაელიდან მოსული მთელი კრებული, ისრაელის ქვეყნიდან მოსული ხიზნები და იუდას მკვიდრნი. ისეთი დიდი სიხარული სუფევდა იერუსალიმში, რომლის მსგავსი სოლომონ დავითის ძის, ისრაელის მეფის, დღეების მერე არ ყოფილა იერუსალიმში- (2ნეშტ. 30:25-26).

   და, აჰა, მისი დიდების მწვერვალზე, როგორც მატიანე წერს, «ამ პატიოსან საქმეთა შემდეგ მოვიდა სანხერიბი, აშურის მეფე, შემოიჭრა იუდაში...- (2მეშტ. 32:1). მტერი ურიცხვი ლაშქრით შემოადგა იერუსალიმს, ალყა შემოარტყა მას, გამოვიდა ჰეროლდი მტრის ბანაკიდან და მაღალი ხმით, ებრაულ ენაზე, რომ მთელ ქალაქს გაეგონა, აშურის მეფის სახელით დაუწყო ლანძღვა და დამცირება მათ უფალს და მათ მეფეს, რომ სულით დაცემულიყო ისედაც ცუდი აღსასრულის მოლოდინით შეშინებული ხალხი. «ნუ დაუჯერებთ ხიზკიას, რადგან ასე ამბობს აშურის მეფე: დამიზავდით და გადმოდით ჩემ მხარეზე, ჭამოს თითოეულმა თავისი ყურძენი და ლეღვი და სვას თავისი ჭის წყალი. სანამ მოვიდოდე და წაგიყვანდეთ თქვენი ქვეყნისნაირ ქვეყანაში, პურისა და ღვინის ქვეყანაში, ყანებისა და ვენახების ქვეყანაში, ზეთისხილისა და თაფლის ქვეყანაში... როდის უხსნიათ ღმერთებს თავ-თავისი ქვეყნები აშურის მეფის ხელიდან?- (4მეფ. 18:31-33). ამას პირდებოდა აშურის მეფე იერუსალიმში შეყუჟულ ხალხს, თითქოს ღმერთი ყოფილიყო, რომელმაც მოიყვანა ამ მიწაზე ისრაელიანები და დაასახლა. ნუ ერწმუნებით თქვენს ღმერთს, ნუ დაუჯერებთ ხიზკიას, ნუ გაიმედებთ ხიზკია... ესმოდა ეს სიტყვები ხალხს, რომელსაც ხიზკიამ უფლის სახელით დაუნგრია სამსხვერპლო გორაკები და კერპთა თაყვანისცემა აუკრძალა, რის გამოც ბევრი მათგანი უკმაყოფილო იქნებოდა. აშურის მეფის სიტყვები სწორად იყო გათვლილი. ნამდვილად იყო საშიშროება, რომ გატყდებოდა სულმოკლე ხალხი და იერუსალიმი გაუღებდა მტერს კარიბჭეებს. ისევ და ისევ ხიზკიას ღვთისმოსაობის გამო იყო რომ იხსნა უფალმა იერუსალიმი და იუდას სამეფო. რომ აცნობეს აშურელი ჰეროლდის სიტყვები, სახელოვანი მეფე ჯვალოთი შეიმოსა და ტაძარში წავიდა სალოცავად. სოლომონის მხურვალე ლოცვის შემდეგ, რომელიც მან ტაძრის შენობის დასრულებისას აღავლინა ღვთის წინაშე იმ ღირსსახსოვარ დღეს იქ შეკრებილი ხალხის გასაგონად, არ მოიძებნება მთელ ბიბლიაში სხვა ლოცვა, ასეთი რწმენით, სასოებით და სიმშვიდით რომ წარმოთქმულიყო, როგორც ხიზკიამ წარმოთქვა და  –  როდის, როცა გადარჩენის არავითარი იმედი აღარ იყო. როცა ჯვალოთი შემოსილი ხიზკია ტაძარში შედიოდა, ხელში მტრის ბანაკიდან ღვთის მაგინებელი ეტრატი ეჭირა. დაჩოქილმა უფლის წინაშე გაშალა გრაგნილი და ასე ილოცა:

   «უფალო, ღმერთო ისრაელისა, ქერუბიმზე ამხედრებულო! შენა ხარ ერთადერთი ღმერთი ქვეყნიერების ყველა სამეფოსი, შენი შექმნილია ცა და მიწა. ყური მოაპყარ, უფალო, და ისმინე, თვალი გაახილე და შეხედე; გაიგონე სანხერიბის სიტყვები, ცოცხალი ღვთის საგინებლად რომ შემოთვალა. მართალია, უფალო, მოაოხრეს აშურის მეფეებმა ხალხები და მათი ქვეყნები, ცეცხლს მისცეს მათი ღმერთები და გაანადგურეს, რადგან ღმერთები კი არ ყოფილან ისინი, არამედ ხისაგან და ქვისაგან ადამიანის ხელით ნაკეთები საგნები იყო. აწ გვიხსენ, უფალო, ღმერთო ჩვენო, მისი ხელიდან, რათა გაიგოს ქვეყნიერების ყველა სამეფომ, რომ შენ ხარ უფალი, ერთადერთი ღმერთი- (4მეფ. 19:15-19).

   პასუხმაც არ დააყოვნა. ესაიას პირით გამოცხადებული პასუხი შეიცავს უფლის, როგორც ისტორიის შემოქმედის, სიტყვას: ყველაფერი, რაც ხდება, მისი ნებით ხდება, ყველაფერი წინასწარ არის განზრახული მის დაფარულში, რათა საბოლოოდ გაცხადდეს: «ნუთუ არ გსმენია, რომ ეს ძველთაგანვე განვამზადე? ახლაღა მოვაწიე, რომ ნანგრევებად ქცეულიყვნენ ციხე-ქალაქები- (4მეფ. 19:25). პასუხი შეიცავს აშურის მეფის განაჩენს: «იმის გამო, რომ გამიდიდგულდი და მოსწვდა ჩემს ყურებს შენი ამპარტავნება, ნესტოებში რგოლს გაგიყრი და პირში ლაგამს ამოგდებ, იმავე გზით დაგაბრუნებ, რომლითაც მოხვედი... მე დავიფარავ ამ ქალაქს, რომ ვიხსნა იგი ჩემთვის და დავითისთვის, ჩემი მსახურისთვის- (4მეფ. 19:28,34).

   და, მართლაც, ისტორიის მამოძრავებელმა სულმა მოწყო ისე, რომ სანხერიბი იძულებული შეიქნა უკან გაბრუნებულიყო. რა იყო ამის ობიექტური მიზეზი  –  მოულოდნელი შავი ჭირი ბანაკში, როგორც ბიბლია გვაუწყებს (4მეფ. 19:35), თუ აშურის ხელისუფლებას დამორჩილებული ბაბილონის ჯანყი, როგორც აშურული საისტორიო წყარო გადმოგვცემს,  –  სინხერიბმა მოხსნა ალყა და თავის ქვეყანას მიაშურა, სადაც მოკლეს კიდეც მისმა ვაჟებმა (4მეფ. 19:37).

   ამჯერად გადარჩა იუდა და იერუსალიმი, არ მოუხდა მას, რომ ჩრდილო სამეფოს ბედი გაეზიარებინა. ხიზკიაც გადარჩა, რომ მის დროს არ მოხდა, რაც ასი წლის შემდეგ მისი უკეთური შთამომავლის დროს მოხდა.

   მართალი მეფე, რომლის დროსაც სასწაულებრივად გადარჩა ქვეყანა განადგურებას და ხალხი წარტყვევნას, და თავადაც არანაკლები სასწაულით გაუხანგრძლივდა სიცოცხლე (სასიკვდილო სენისგან განკურნების ნიშნად ჩრდილი ათი საფეხურით დაბრუნდა უკან, 4მეფ. 20:9-11), ახლოს იყო დამღუპველ გაამაყებასთან, მაგრამ მან დათრგუნა სიამაყე, როგორც საგანგებოდ აღნიშნა მემატიანემ:

   «მოდრკა იეხიზკიაჰუ თავის დიდგულობაში და მასთან ერთად იერუსალიმის ყველა მკვიდრი და აღარ დასტყდომიათ ღვთის რისხვა იეხიზკიაჰუს დღეებში-

   (2ნეშტ. 32:26).

   ერთი საბედისწერო საქციელი ჩაიდინა უფლის ნებიერმა მეფემ. როცა აშურის წინააღმდეგ მისმა მოკავშირემ ბაბილონის მეფემ შეიტყო მისი გამოჯანმრთელება, წერილები და ძღვენი გამოუგზავნა. სიხარულით მიიღო ელჩები ხიზკიაჰუმ და ბაბილონის მეფისადმი მადლობის ნიშნად გაუხსნა მათ საგანძურები და ყველაფერი, რაც მათში ინახებოდა, დაათვალიერებინა. წინასწარმეტყველმა ესაიამ მეფის ამ მოქმედებაში სამეფოს მწარე აღსასრულის ნიშანი დაინახა: «აჰა, დადგება ჟამი და ყველაფერს, რაც სახლში გაქვს, და რაც შენს მამა-პაპას დღემდე მოუხვეჭავს, ბაბილონში წაიღებენ, აღარაფერი დარჩება, ამბობს უფალი- (4მეფ. 20:17).

   მისმა შთამომავლებმა ორ თაობაში  –  შვილმა მენაშემ და შვილიშვილმა ამონმა უკუღმა დაატრიალეს მისი წაღმა ნაკეთები საქმეები, კვლავ დააბრუნეს იუდას ხალხი კერპთაყვანისმცემლობისკენ, უფლის სახლშიც კი შეიტანეს აშერას კერპები და ვარსკვლავებს სამსხვერპლოები აუშენეს. «უბრალო სისხლიც ბევრი დაღვარა მენაშემ, ისე რომ პირთამდე აავსო იერუსალიმი...- (4მეფ. 21:16).

   ამ ორი უკეთური მეფის შემდეგ კვლავ და უკანასკნელად მოვიდა კეთილი მეფე  –  ეს იყო იოშია. რვა წლის გამეფდა იოშია, რადგან მისი უკეთური მამა ამონი შეთქმულებმა მოკლეს, ორიოდე წელი მოუხდა მეფობა. არც ერთ სხვა მეფეს, გარდა ხიზკიასი, მისი დიდი პაპისა, არ დაუმსახურებია ისეთი შეფასება, როგორიც ხვდა წილად იოშიას: «სწორად იქცეოდა უფლის თვალში და ყველაფერში დავითის გზას მიჰყვებოდა, არც მარჯვნივ გადაუხვევია, არც მარცხნივ- (4მეფ. 22:2). «არც მის მერე გამოჩენილა მისი მსგავსი-, ასკვნის მემატიანე მისი ღვაწლის აღწერის ბოლოს (4მეფ. 22:25). მან უკანასკნელმა განახორციელა მეფობის პრინციპი, რომლის მაგალითი დავითმა მისცა თაობებს, რომ უფლის მცნებათა ერთგულნი ყოფილიყვნენ.

   სრულწლოვანი რომ შეიქნა, პირველი, რაც იოშიამ მოიმოქმედა, უფლის სახლის გასუფთავება და შეკეთება იყო. სწორედ ამ სამუშაოების დროს იპოვნა მღვდელმთავარმა ხილკიამ სადღაც, ტაძრის კუნჭულებში მიკარგული «რჯულის წიგნი- (სხვანაირად, «აღთქმის წიგნი-). წაუკითხეს წიგნი მეფეს და მან შემოიხია სამოსელი. მიხვდა იოშია და მერე უფალმაც გამოუცხადა, რომ ყველა ის უკეთურება, ზნეობრივი თუ რელიგიური, რომელიც ხდებოდა წარსულ თაობებში, ამ წიგნის მცნებათა დავიწყების შედეგი იყო. იმასაც მიხვდა იოშია, რომ ახლოს იყო ჟამი, როცა უნდა ავსებულიყო უფლის მოთმინების თასი. «რჯულის წიგნის- სიტყვებში იუდას სამეფოს საბოლოო განაჩენი იკითხებოდა. დაიღუპებოდა იუდა, მაგრამ ეს არ მოხდებოდა იოშიას მეფობაში, რაკი მან ამ წიგნის სიტყვების მოსმენისას ქედი მოიდრიკა უფლის წინაშე და სამოსელი შემოიგლიჯა, და ატირდა (4მეფ. 22:19). და შეუდგა იოშია ქვეყნის განწმედას იმ სისაძაგლეთაგან, რომლებიც მრავალი თაობის განმავლობაში დაგროვდა. რასაც ხიზკიას ხელი ვერ მისწვდა, სახელდობრ, სოლომონ მეფის დროს, მის განდგომილებაში, დადგმულ კერპებს აშთორეთის, ქამოსის და მილქომის სახელზე. მისი ხელი ჩრდილო ტერიტორიასაც გადასწვდა, სადაც მისი იურისდიქცია არ ვრცელდებოდა: დაანგრია გორაკები, სადაც სამასი წლის წინათ იერობოამ ნაბატის ძემ ოქრის ხბოები დადგა და ისრაელიანთა განდგომას მისცა დასაბამი.

   მაგრამ ღვთის განგებაში ეფემერული ჩანდა მისი რჩეულის ღვაწლი. სამეფოს ბედი გადაწყვეტილი იყო. «არ მოჰბრუნებია გული უფალს დიდი რისხვისაგან, რომელიც აღიგზნო იუდაში ყველა იმ წყენის გამო, მენაშემ რომ აწყენინა მას. თქვა უფალმა: იუდასაც მოვიშორებ ჩემგან, როგორც ისრაელი მოვიშორე. არად ჩავაგდებ ქალაქს, იერუსალიმს, რომელიც ავირჩიე, იერუსალიმს და სახლს, რომელზეც ვთქვი, აქ იქნება-მეთქი ჩემი სახელი- (4მეფ. 23:26-27). საბოლოოდ, მეფემ, რომელმაც რადიკალური რელიგიური რეფორმები ჩაატარა და ღვთისმოსავის სახელი დაიმკვიდრა, პოლიტიკაში დაუშვა საბედისწერო შეცდომა: აშურის წინააღმდეგ დაძრულ ეგვიპტის ძლევამოსილ ლაშქარს ბრძოლით შეეგება, რათა მხარი დაეჭირა ძველი მტრისათვის, რომელიც ახლა მოკავშირედ აირჩია, და მოიკლა მეგიდოსთან.

   სამი უკანასკნელი მეფის წლები უფლის განგების აღსრულების წლები იყო. ჯერ წვრილ-წვრილი სამეფოებიდან შემოსეული ურდოები აწუხებდნენ იუდას. მერე, როცა დაირღვა პოლიტიკურ ძალთა წონასწორობა და ბაბილონმა თავისი «მშვიდობა- დაამყარა წინა აზიაში, იუდას ბედიც უნდა გადამწყდარიყო საბოლოოდ იმ განზრახვის სისრულეში მოსაყვანად, რომელიც უფალმა ჩაიფიქრა. იოშიადან მესამე თაობაში უკეთურ იეჰოაქინზე დასრულდა იუდას სამეფოს დამოუკიდებლობა.

   ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორი მოადგა იერუსალიმს, აიღო ქალაქი, გაზიდა ტაძრის მთელი საგანძური, დაამტვრია ოქროს ჭურჭელი, რომელიც ჯერ კიდევ სოლომონმა დაამზადებინა უფლის სახლში სამსახურებლად; აჰყარა იერუსალიმის მოსახლეობა  –  ათი ათასი დიდებული და მეომარი, მათთან ერთად ხელოსნები და მშენებლები  –  რვა ათასი კაცი, და ბაბილონში წაასხა დასასახლებლად. მხოლოდ მდაბიორნი დატოვა ქვეყანაში. მათ კვალს გაუყენა მეფე იეჰოაქინი, დედამისი, მისი მსახურები და კარისკაცები. მის ნაცვლად ბიძამისი მათანია ციდკიაჰუს სახელით, რაც ნიშნავს «სამართლიანია უფალი-, დასვა ტახტზე (4მეფ. 24:11-17). მართლაც, სამართლიანი იყო უფალი, როცა «მრისხანებდა იერუსალიმზე და იუდაზე, ვიდრე საბოლოოდ არ მოიშორა ისინი თავიდან- (4მეფ. 24:20).

   ათი წლის შემდეგ უფლის წყალობას მოკლებული ციდკიაჰუ ეგვიპტის იმედით განუდგა ბაბილონის მეფეს. ბაბილონის ლაშქარი მეორედ მოადგა იერუსალიმს, ალყა შემოარტყა და შიმშილის პირას მიიყვანა ქალაქი. ციდკიაჰუ გაიპარა ქალაქიდან თავისი სახლეულითურთ; თითქოს სამშვიდობოს იყო გასული, რომ იერიქონის ველზე მიეწივნენ ბაბილონელები, შეიპყრეს და მეფეს მიჰგვარეს. მეფემ შვილები დაუხოცა თვალწინ ციდკიაჰუს, თავად მას თვალები დათხარა და ბორკილდადებული ბაბილონში წაიყვანა (4მეფ. 25:11-7).

   ეს იყო იუდას და იერუსალიმის აღსასრული. ბაბილონელებმა გადაწვეს ტაძარი და მეფის სასახლე, ყველა სახლი, «ყველა დიდი სახლი-, დაანგრიეს იერუსალიმის კედელი; წაიღეს ყველაფერი, რაც პირველი წარტყვევნისას გადარჩა; დარჩენილი მოსახლეობაც ტყვედ წაასხეს, ამჯერად მდაბიორთაგან მხოლოდ «მევენახეები და მხვნელ-მთესველები- დატოვეს.

   ციდკიაჰუს ბედი ჩვენთვის უცნობია, მისი ძმისწული იეჰოიაქიანი კი, მეფეყოფილი, საპყრობილედან გამოიყვანა ბაბილონის მეფემ, პატიმრის სამოსელი გამოუცვალა, ბაბილონის ტყვეობაში მყოფ მეფეთა შორის ტახტზე დასვა და სამუდამო სარჩო განუჩინა (4მეფ. 25:27-30).

   იერუსალიმი კი შორს დარჩა, ნანგრევებში.

დაბრუნება

   იუდას სამეფოს დაცემის წინა ხანებში, როცა მეფეები და მათი მაამებელი წინასწარმეტყველნი და მრჩევლები ეგვიპტეზე ამყარებდნენ ბაბილონისგან ხსნის იმედს, ერთადერთი წინასწარმეტყველი იერემია იყო, რომელიც ბაბილონისადმი მორჩილებისაკენ მოუწოდებდა მეფეს და ხალხს, რისთვისაც მას ერის მოღალატედ აცხადებდნენ და სასიკვდილოდ დევნიდნენ. იოშიას სიკვდილის შემდეგ, ჯერ კიდევ იეჰოიაკიმის მეფობის დროს იერემია წინასწარმეტყველებდა იერუსალიმისა და მისი ტაძრის დაქცევას. როცა იეჰოიაკიმს მიუტანეს გრაგნილი, სადაც ეს წინასწარმეტყველება იყო დაწერილი, მეფე წაკითხულ ნაწილს ხევდა და ცეცხლში წვავდა. იერემიამ უფლის კარნახით მეორე გრაგნილი დაწერა. მაგრამ არც მეფე, არც ერი არ ისმენდა მის სიტყვას. შეუსმენლობას შეგუებული იყო წინასწარმეტყველი, რადგან მან იცოდა, რომ განწირული იყო შეუსმენლობისთვის. განა არ ეუბნებოდა უფალი? «ეტყვი მათ ყველა ამ სიტყვას, მაგრამ არ მოგისმენენ. მოუწოდებ მათ, მაგრამ არ გაგიგონებენ- (იერემ. 7:27). მაგრამ წინასწარმეტყველი არ ცხრებოდა: თუ სიტყვა არ ჭრიდა, სიმბოლური ქცევით აჩვენებდა ჭეშმარიტებას, რომელიც უფლისაგან ჰქონდა გამოცხადებული. ჭეშმარიტება კი ის იყო, რომ ერთადერთი ხსნა დამორჩილება იყო. უფალი ალაპარაკებს იერემიას, ათქმევინებს ჭეშმარიტებას, რომელიც ძალზე მწარე იყო პატრიოტულად განწყობილი ადამიანებისთვის: «ამიერიდან (ამბობს იერემიას პირით უფალი) მთელი ეს ქვეყნები ნაბუქოდონოსორს, ბაბილონის მეფეს, ჩემს მსახურს, უნდა ჩავაბარო ხელში. ველის მხეცებიც მისთვის ჩამიბარებია, რათა ემორჩილებოდნენ მას...- (იერემ. 27:6). უფლის შთაგონებით იერემიას მიჰყავს ხალხი, უხუცესები და მღვდლები იერუსალიმის კედლებს გარეთ, ბენ-ჰინომის ველზე, წინასწარმეტყველებს და მათ თვალწინ ამსხვრევს თიხის ქოთანს იერუსალიმისა და იუდას დაქცევის ნიშნად. ამისათვის იქვე სცემეს მას და დილეგში ჩააგდეს.

   597 წელს, როცა ნაბუქოდონოსორმა მეფესთან ერთად პირველად გადაასახლა იუდას და იერუსალიმის მცხოვრებნი ბაბილონს, იერემიამ წერილი მისწერა გადასახლებულთ, არწმუნებდა, ახლა მაინც მიეღოთ მორჩილებით ბაბილონის ტყვეობა, დამორჩილებოდნენ ბედს, რაშიც უფლის ნება გამოიხატა. მოუწოდებდა ყველას, ეშენებინათ სახლები ბაბილონში, გაეშენებინათ ბაღ-ვენახები, შეექმნათ ოჯახები, ეზრუნათ იმ ქალაქთა კეთილდღეობისათვის, სადაც დასახლდებოდნენ, რომ თავადაც კეთილდღეობაში ყოფილიყვნენ და, რაც მთავარია, ტყვეობის ვადასაც უნიშნავს. «რადგან ასე ამბობს უფალი: როგორც კი შეუსრულდება ბაბილონს სამოცდაათი წელი, მოგხედავთ და აგისრულებთ ჩემს სასიკეთო სიტყვას, ამ ადგილზე დაგაბრუნებთ-მეთქი- (იერემ. 29:10).

   წინასწარმეტყველება ახდა: დაბრუნება (თეშუბაჰ) მოვიდა, ვიდრე დათქმული სამოცდაათი წელი გავიდოდა.* გადასახლებიდან ორმოცდარვა წლის შემდეგ ისტორიის ჩარხი გადასახლებულთა და ქვეყანაში დარჩენილთა სასიკეთოდ შემოტრიალდა. დაეცა ბაბილონი და მისი მეფობა სპარსეთის ხელში გადავიდა. არა საკუთარი ბელადების, არამედ უცხო მეფის ხელით მოუვლინა უფალმა ხსნა იუდას და იერუსალიმს. ეს იყო სპარსეთის მეფე კიროსი, რომელიც უფალმა თავის ცხებულად (მაშიახ) ჩათვალა: «ასე უთხრა უფალმა თავის ცხებულს, კიროსს, რომლის მარჯვენა მიჭირავს, რათა ხალხები დავამხო მის წინაშე... ჩემი მსახურის, იაკობის, და ისრაელის, ჩემი რჩეულის, გულისათვის გიწოდებ სახელს და პატივით შეგმოსავ, თუმცა არ მიცნობ... მე გარტყამ სარტყელს, თუმცა არ მიცნობ...- (ეს. 45:1,4,5).

   ბაბილონში გამეფების პირველ წელს  –  ეს იყო 538 წელი  –  კიროსმა, რომლის პოლიტიკა ხალხების მიმართ ძირეულად განსხვავდებოდა აშურისა და ბაბილონის მეფეთა პოლიტიკისგან, გამოუშვა ედიქტი იუდეველთა თავიანთ ქვეყანაში დაბრუნების შესახებ. «ასე ამბობს კიროსი, სპარსეთის მეფე: ქვეყნიერების ყველა სამეფო მომცა მე უფალმა, ცათა ღმერთმა, და მანვე მიბრძანა ავუშენო მას სახლი იერუსალიმში, იუდაში რომ არის. ვინ არის თქვენს შორის ამ ხალხიდან, ღმერთი იყოს მასთან! წავიდეს იერუსალიმში, იუდაში, და აუშენოს სახლი უფალს, ისრაელის ღმერთს. ეს არის ღმერთი, რომელიც იერუსალიმშია- (1ეზრა 1:2-3). უფრო მეტიც: კიროსმა მოუწოდა ყველას, ვისთვისაც ძვირფასი იყო იერუსალიმის ტაძარი, გაეღო სახსარი მის ხელმეორედ ასაგებად. და ამაზე მეტიც: კიროსმა დაუბრუნა იუდაელებს ტაძრის წმიდა საგანძური, რომელიც ნაბუქოდონოსორმა გაზიდა იერუსალიმიდან.

   დაბრუნებიდან შვიდი თვის თავზე ისრაელიანები უკვე ქალაქებში ესახლნენ, თითოეული თავის ქალაქში, საიდანაც გადაასახლეს. იმ ხანად დაბრუნდა სულ ორმოცდაათი ათას სამას სამოცი კაცი. აი, ამ ხალხმა ააშენა ტაძარი, დაბრუნებულთა მეორე ტალღა იერუსალიმის კედლის აღდგენას შეუდგა.

   ტაძრის შენების პროცესი ღირსშესანიშნავი პერიოდი იყო ხალხის ცხოვრებაში, ეს იყო მცდელობა წარსულის აღდგენისა. მშენებელთა სულისჩამდგმელი იყო სამღვდელო კაცი, მეფეთა ნათესავი, სახელად ზერუბაბელი, რომელზეც ხმაც კი დაირხა, სწორედ ეგ არის ის მესია, რომლის მოსვლას ესაია წინასწარმეტყველებდაო. მაგრამ ვარაუდი არ გამართლდა, თუმცა ზერუბაბელ შალთიელის ძემ ზედმიწევნით აღასრულა მისია, რისთვისაც ის ნამდვილად მოვლინებული იყო. ამ დროს მოღვაწეობდნენ წინასწარმეტყველნი  –  ანგია და ზაქარია, რომლებიც გვერდში ედგნენ მშენებლებს და ღვთის სიტყვით ამხნევებდნენ (1ეზრა 3). ეს იყო დიდი ენთუზიაზმის ხანა: თუ სოლომონის დროს ტაძარს ძირითადად უცხოელები აშენებდნენ, მეორე ტაძრის შენებაში მთელი ხალხი იყო ჩაბმული. დიდი იყო სიხარული. «ნეტარ მას ჟამსა, რა? იგი იქმნებოდა!- ეს ფორმულა, ფუძემდებლური ჟამის გამომხატველი სიტყვები, სავსებით მიესადაგება მათ განწყობილებას. თუმცა მოვუსმინოთ თავად ეზრას, როგორ უკვდავყო მან ის ჟამი, როცა ტაძრის საძირკველი იყრებოდა:

   «როცა მშენებლები შეუდგნენ უფლის ტაძრის საძირკვლის ჩაყრას, დააყენეს შემოსილი მღვდლები საყვირებით და ლევიანები, ასაფის ძენი, დაფდაფებით, რათა ედიდებინათ უფალი ისრაელის მეფის დავითის წესის მიხედვით. უმღერდნენ ქება-დიდებას უფალს: რადგან კეთილია, რადგან საუკუნოა მისი წყალობა ისრაელზე! მთელი ხალხი კი მაღალი ხმით ყიჟინებდა უფლის ქება-დიდებას უფლის სახლის დაფუძნების გამო. ბევრი მღვდელი და ლევიანი, მამისსახლთა თავკაცნი, რომელთაც ნანახი ჰქონდათ პირვანდელი ტაძარი, ხმამაღლა ტიროდნენ, როცა მათ თვალწინ საძირკველი ეყრებოდა ტაძარს. ბევრნი სიხარულის ყიჟინას სცემდნენ. ხალხი ვერ არჩევდა სიხარულის ყიჟინას და ტირილის ხმებს, რადგან დიდი ხმით ყიჟინებდა ხალხი და შორს გაისმოდა მათი ხმა- (1ეზრა 3:10-13).

წინასწარმეტყველნი

«რადგან არაფერს მოიმოქმედებს უფალი ღმერთი, თუ არ გაუცხადა თავისი საიდუმლო თავის მორჩილთ, წინასწარმეტყველთ. ლომი ბრდღვინავს  –  ვინ არ შეშინდება! უფალი ღმერთი ლაპარაკობს  –  ვინ არ გაქადაგდება!- (ამოს, 3:7-8).

   «წინასწარმეტყველი-  –  ეს სახელწოდება ძველი აღთქმის სულიერი მოღვაწისა ახალ ენებში მოდის ბერძნული სიტყვიდან პროფეტეს, რაც გულისხმობს იმის წინასწარმთქმელს, წინასწარგამცხადებელს, რაც ჯერ არ მომხდარა და რაც მოსახდენია აუცილებლობით. წინასწარმეტყველის ცნობიერება წინ უსწრებს ყოფიერებას, სინამდვილის ფაქტებს და მოვლენებს. ეს ერთი ასპექტია ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველობისა, მაგრამ არა ძირითადი, არა არსებითი. თუ ბიბლიური წინასწარმეტყველის არსს მხოლოდ ამ ფუნქციით შემოვზღუდავთ, მისი ბუნება საგრძნობლად გაღარიბებული გამოჩნდება  –  მას დააკლდება ის სპეციფიკა, რაც ეკუთვნის მხოლოდ მას, რაც არ ახასიათებს სხვა ხალხებისა და სხვა კულტურათა წინასწარმეტყველთ, მისანთ, ნათელმხილველთ და სხვა. ძველ აღთქმაში ხსენებულნი არიან, მონაწილეობენ ქანაანური ღვთაებების ბაალების წინასწარმეტყველნი, მაგრამ საეჭვოა, რომ მათი მოღვაწეობა სულიერ ასპექტში ისეთივე ღირებული ყოფილიყო, როგორიც უფლის წინასწარმეტყველთა მოღვაწეობა იყო. მაინც რაში მდგომარეობს ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთა განსაკუთრებულობა?

   უპირველეს ყოვლისა, რას გვეუბნება თავად ტერმინი, რომლითაც აღინიშნება წინასწარმეტყველობის ფუნქცია? ეს არის ნაბი და ნიშნავს «გამომთქმელს-, «გამომცხადებელს-; ეტიმოლოგიურად ეს ძირი დაკავშირებულია ებრაული ენისა და სხვა სემიტური ენების იმავე ფონეტიკური აღნაგობის ძირებთან, რომლებიც ნიშნავს «გარეთ გასვლას-, «გადმოღვრას- და სხვ. ამრიგად, ნაბის გარეთ გამოაქვს სიტყვა, რომელიც დაფარულია სხვებისათვის; მისი შემოქმედება, რომელიც უპირატესად სიტყვასთან არის დაკავშირებული, აპოკალიფსურია თავისი არსით: ეს არის დაფარულის გამოცხადება. ამ დაფარულს აბსოლუტური ღირებულება აქვს; ის ისეთი რამ არის, რაც აუცილებლად უნდა გამოცხადდეს, აუცილებლად უნდა ისმინოს ხალხმა, რადგან ის შეადგენს მათი ქცევებისა და ზრახვების პროგრამას. საკუთარი აზრების გამოცხადება რომ დაეწყო წინასწარმეტყველს, მას არავინ მოუსმენდა. ის არ ამბობს: «მე გეუბნებით-, არამედ: «ასე ამბობს უფალი- ანუ ის აცხადებს ობიექტურ ჭეშმარიტებას და არა საკუთარ წარმოდგენებს. მისი წინასწარმეტყველობის ავტორიტეტი განმტკიცებულია იმ წყაროთი, საიდანაც იღებს იგი გამოცხადების შინაარსს და თავად გამოცხადების, როგორც აქტივობის, უფლებას. ნაბი  –  გამომცხადებელი, როგორც წესი, უზენაესი ნების გამომცხადებელია. ის არის უფლის ბაგე, რომლის მეშვეობით უფალი აცხადებს თავის ჭეშმარიტებას. ღვთის სიტყვას იგი გარდათქვამს კაცთათვის გასაგებ ენაზე, თუმცა ეს ენა ხშირად სიმბოლურია, მაგრამ ის გასაგებია იმ საზოგადოებისათვის, სადაც იგზავნება წინასწარმეტყველი.

   ამგვარად, წინასწარმეტყველება მოწოდებაა; მოწოდებაა იმ აზრით, რომ იგი მოწოდებულია, ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით, საწინასწარმეტყველოდ. წინასწარმეტყველება ზეგარდმო დავალებაა, საუფლო ტვირთია, რომელიც უნდა ატაროს კაცმა მთელი თავისი სიცოცხლე. და ტვირთი, როგორც ტვირთი, თავისი ნამდვილი მნიშვნელობით, ყოველთვის მძიმეა. «მე ცა მნიშნავს...- შეუძლია თქვას წინასწარმეტყველმა ასეთი სიტყვები; ამ სიტყვებში გამოხატული განცდა მხოლოდ პირველ პირში თუ გამოითქმის, რადგან ეს არის წინასწარმეტყველის შინაგანი გამოცდილება. ვინ იტყვის მასზე უკეთ, თუ რა ხდება იმ ადამიანის გულში, არა მხოლოდ გულში  –  მთელს მის არსებაში, მის ფიზიკურ სხეულშიც კი, როდესაც მას მოესმება მოწოდება, როცა ის «ორსულდება- სიტყვით და მას არ შეუძლია საშო გადაუკეტოს სიტყვას. სიტყვა მოდის, როგორც სტიქიონი, როგორც ბუნების ძალა, როგორც ნიაღვარი, რომელმაც უნდა წარხოცოს ყოველივე წარმავალი თავის გზაზე. სიტყვა წმედს, ასუფთავებს ადამიანს მისი ზედაპირული, შემთხვევითი «მე--საგან.

   «შენ გადამიბირე, უფალო, და მეც დაგყევი,  –  აღიარებს იერემია წინასწარმეტყველი,  –  ჩამიჭირე და დამძალე... ვიფიქრე, დავივიწყებ მას და აღარ ვილაპარაკებ-მეთქი მისი სახელით. მაგრამ ცეცხლივით ამიგიზგიზდა გულში, ძვლებამდე გამატანა; ვცდილობდი გამეძლო, მაგრამ ვერ შევძელი- (იერ. 20:7-8). აქ ჩანს, რომ წოდებული განიცდის ამ მოწოდებას, როგორც თავის ბედისწერას, როგორც გარდუვალობას; ის გრძნობს, რომ მაგარ ხელს უჭირავს იგი, რომ იგივე ხელი დევს მასზე, რომელსაც ხალხი გამოჰყავდა მონობის სახლიდან, ხელს, რომელიც იდო რჩეულ ერზე. წინასწარმეტყველიც ასეთივე რჩეულია რჩეულ ხალხში  –  რჩეულზე რჩეული, იმ ხალხში, რომელიც საუფლო ერად უნდა შექმნილიყო, ამიტომ პოტენციურად შეიძლება ყოველი მათგანი უფლის წინასწარმეტყველი ყოფილიყო. «რიცხვთა- წიგნში ასეთი ამბავია მოთხრობილი: წინასწარმეტყველების ტვირთი რომ შეემსუბუქებინა მოსესათვის,  –  გაძნელდა უდაბნოში ხალხის მწყესვა,  –  უფალმა მოსეზე გადმოსული სული გაუნაწილა სამოცდაათ კაცს, ისრაელიანთა უხუცესებს, რომ შეშველებოდნენ მას ხალხის ტვირთის ტარებაში. როცა მათზეც გადმოვიდა სული და სამოცდაათივე გაქადაგდა მცირეხნით, მათ შორის, ორნი, რომლებიც კარავთან არ იდგნენ, მოსეს ერთგულ მსახურს, იესო ნავეს ძეს, არ მოეწონა ეს და უთხრა თავის მოძღვარს, ნუ მისცემ მათ წინასწარმეტყველების ნებასო, ხოლო მოსემ თქვა: «ნეტავ მთელი უფლის ხალხი წინასწარმეტყველი იყოს! რომ უფალმა თავისი სული მოაფინოს მათზე!- (რიცხ. 11:16-29).

   იბადება თუ იქმნება წინასწარმეტყველი? რომაელები ამბობდნენ: პოეტები იბადებიან, ორატორები იქმნებიანო. წინასწარმეტყველი პოეტიც არის და ორატორიც, მაგრამ იგი არც იბადება და არც იქმნება ჩვეულებრივი ყოფითი აზრით. უფრო სწორად, მისი ასაკი არ განისაზღვრება ფიზიკური დაბადებით; წინასწარმეტყველმა შეიძლება იგრძნოს მოწოდების ჟამი, რადგან ეს არის მისი ცხოვრების რომელიღაც ცნობიერი მონაკვეთი. მაგრამ მას არასოდეს არ ეცოდინება, როდის აირჩია იგი უფალმა თავის წინასწარმეტყველად; ეს მხოლოდ უფლისაგან შეიძლება გაიგოს, როგორც იერემიამ. «ვიდრე მუცელში გამოგსახავდი, გამოგარჩიე,  –  ჰქონდა უფლის სიტყვა იერემიას თავისი წინასწარმეტყველების დასაწყისში,  –  ვიდრე საშოდან გამოხვიდოდი, წმიდა გყავი, ხალხების ქადაგად დაგადგინე- (იერ. 1:5). სრულიად გაუგებარია, რა ღირსებისათვის იქნა წინასწარმეტყველი არჩეული უფლის ქადაგად. იერემია ვერც ერთ ნიშანს ვერ გრძნობს თავის თავში, რომ თავი უფლის ქადაგის ღირსად მიიჩნიოს. «ეჰ, უფალო ღმერთო! მე ხომ ლაპარაკი არ ვიცი, რადგან ბალღი ვარ-, პასუხობს ის. «ბალღი- არ ნიშნავს მხოლოდ «უასაკოს- და არც «ლაპარაკი არ ვიცი-  –  არცოდნას ჩვეულებრივი ადამიანური მეტყველებისა, რომელიც გარკვეული ასაკიდან იწყება. ბალღი გამოუცდელია და არ იცის, რა ილაპარაკოს და როგორ ილაპარაკოს. იერემია თავის თავში ვერ ხედავს წინასწარმეტყველების რაიმე უნარს, მაგრამ თურმე ის დედის საშოდანვე ყოფილა მოწოდებული.

   არც მოსეს, თუმცა მისი სიცოცხლის ადრეული ხანა  –  დაბადება და ბავშვობა სასწაულებრივად შობილ და აღზრდილ ჩვილთა მითოსს იმეორებს, მოწიფულ ასაკამდე არ შეუცვნია წინასწარმეტყველების ნიჭი და მოწოდება; მაინც მას გამძაფრებული ჰქონდა სამართლიანობის გრძნობა და განიცდიდა ეროვნულ განსაკუთრებულობას, რის გამო კაცისმკვლელიც კი გახდა და კარგა ხანს მოშორებული იყო თავის ხალხს, რომლის ენა, შესაძლოა, კარგად არც იცოდა. ალბათ ასე უნდა გავიგოთ მისი სიტყვები უფლის მოწოდებაზე ეწინასწარმეტყველა ანუ დაემწყესა თავისი ერი და ეგვიპტიდან გამოეყვანა. მან უთხრა უფალს, როგორც მრავალი საუკუნის შემდეგ იერემიამ, მე ხომ მოლაპარაკე არ ვყოფილვარ «არც გუშინ, არც გუშინწინო- და ახლაც, როცა შენ მელაპარაკებიო; რადგან ძნელმეტყველი და ენაბრგვილი ვარო, დაუმატა (გამ. 4:10). უფალი არ იხევს უკან, რაკი ერთხელ მოუწოდა მას: აჰა, აარონი, რომელმაც იცის ლაპარაკი; ის იქნება მოსეს ბაგე, ხოლო მოსე მისთვის ღმერთივით იქნება (გამ. 4:16). ასე რომ, ენაბრგვილობა დაბრკოლება არ არის წინასწარმეტყველისათვის; ჩანს, არის რაღაც გამოუცნობი ადამიანური თვისება, რის გამოც ხალხის მასიდან გამოირჩევა წინასწარმეტყველი. ძველი აღთქმის ავტორი არ ასახელებს ამ თვისებას, მით ნაკლებ, თავად წინასწარმეტყველი, რომელიც გადმოგვცემს თავისი მოწოდების ამბავს. არავინ იცის, რა ღირებულებისათვის იქნა იერემია დადგენილი ქადაგად დედის მუცელშივე. იერემიას მხოლოდ გამოცხადება შეიძლება ახსოვდეს: «გამოიწოდა ხელი უფალმა და შეეხო ჩემს ბაგეს. მითხრა უფალმა: აჰა, ჩამიდვია ჩემი სიტყვები შენს ბაგეებში- (იერ. 1:9). ეს არის მისი მეორედშობა ამჯერად სულიერად, ღვთის სულიდან დაბადება.

   წინასწარმეტყველი არა თუ ვერ გრძნობს თავის მისიას, არამედ უწმიდურად მიაჩნია თავი უფლის სიტყვის სატარებლად და სალაპარაკოდ. მოწოდების აქტიც, თუ ის გადმოცემულია, თავზარდამცემ შთაბეჭდილებას ახდენს წოდებულზე, რადგან წოდებული აბსოლუტური სიწმიდის წინაშე კატასტროფულად განიცდის თავის კერძო და ზოგადკაცობრიულ უწმიდურობას. ზეციურ ტაძარში უფლის და სერაფიმების წრეში მოხვედრილ ესაიას (ასეთი იყო მისი ხილვა, ეს. 6:1-13) აღმოხდება, როგორც აღსარება უზენაესის წინაშე: «ვაიმე, დავიღუპე, რადგან ბაგეუწმიდური კაცი ვარ და ბაგეუწმიდურ ხალხში ვცხოვრობ! ჩემმა თვალებმა კი მეუფე, ცაბაოთ უფალი იხილეს!-.

   უფლის ხელის შეხებით იერემიას უტყვი ბაგე მეტყველი იქმნა, ხოლო ესაიას ბაგე, მეტყველი, მაგრამ უწმიდური, უნდა გაწმედილიყო. «მოფრინდა ჩემთან ერთ-ერთი სერაფიმთაგანი (გვამცნობს ესაია) და ხელში სამსხვერპლოდან აღებული მუგუზალი ეჭირა მაშით. ბაგეზე შემახო და მითხრა: აჰა, შეეხო ეს შენს ბაგეს და მოგცილდა უკეთურება, მიტევებულია შენი ცოდვა- (ეს. 6:6-7).

   ღვთიურ ჩვენებაში უფლის დიდების ხილვით თავზარდაცემული და პირქვედამხობილი ეზეკიელი ფეხზე წამოაყენა დაძახილმა «ადამის ძევ!- და მის არსებაში დასადგურებულმა სულმა (ეზ. 2:1-2),  –  ეს იყო მისი წინასწარმეტყველად დაბადება ანუ სულიერი შობა, მეორედ შობა. რადგან ზეგარდმო მოვლენილი სული აღძრავს მას ღვთის ჭეშმარიტების საქადაგებლად, ამიტომაც წინასწარმეტყველს სხვანაირად ეწოდება «სულის კაცი- (იშ ჰა-რუახ) ან «ღვთის კაცი- (იშ ჰა-ელოჰიმ). ის უკვე აღარ ეკუთვნის თავის თავს, რადგან ატარებს წმიდა სიტყვას, უფრო სწორად, გამსჭვალულია ამ სიტყვით. ეს გამსჭვალვა კი ნატურალისტურად არის გამოხატული. იერემია ამბობს, რომ უფალმა მას ბაგეში ჩაუდო სიტყვა, მაგრამ ეზეკიელი უფრო ორგანულად განიცდის სიტყვის შეჭრას თავის არსებაში. «გააღე პირი და შეჭამე, რასაც მოგცემ.  –  ეუბნება ხმა,  –  და მე ვიხილე, აჰა, ხელია გამოწვდილი ჩემკენ და, აჰა, წიგნის გრაგნილია მასში. გაშალა ჩემს წინ და, აჰა, ორივე მხარეს არის დაწერილი; სწერია: გოდება, მოთქმა და ვაი. მითხრა: ადამის ძევ! შეჭამე, რასაც ხედავ, შეჭამე ეს გრაგნილი და წადი, და ელაპარაკე ისრაელის სახლს. გავაღე პირი და შევჭამე ეს გრაგნილი. მითხრა: ადამის ძევ! აჭამე შენს მუცელს და აივსე ნაწლავები ამ გრაგნილით, რომელსაც მე გაძლევ. მეც შევჭამე და თაფლივით მეტკბილა პირში- (ეზ. 2:8-10; 3:1-3). ეს «დანაყრება- სიტყვით, როცა სიტყვა მოხვდება არა მხოლოდ მის ბაგეში, არა მხოლოდ მის შეგნებაში, არამედ შეაღწევს მის შიგანში «მოსანელებლად- მის ნაწლავებში, გადააქცევს მას სულის კაცად ანუ ახალ ადამიანად, ნამდვილ ქადაგად, რომელსაც არ შეუძლია არ ილაპარაკოს; ის ილაპარაკებს, თუნდაც იცოდეს, რომ არავინ მოუსმენს. «გინდ მოგისმინონ, გინდ არ მოგისმინონ-, ჩასძახის ხმა ეზეკიელს. როგორც წესი, ჭეშმარიტების გამომცხადებელ წინასწარმეტყველს არ უსმენენ. უფალი აძლევს მას სიტყვას, აგზავნის ხალხში, მაგრამ არ აძლევს წარმატების იმედს. წინასწარ აფრთხილებს, რომ ხალხი არ დაუგდებს მას ყურს, მის ნათქვამ სიტყვას არ დაიჯერებს, სიტყვას არ შეუშვებს თავის შიგანში, რადგან ემწარება, ვერ შეიცნობს მასში ტკბილ დვრიტას. თითქოს პარადოქსია, მაგრამ ყოველი წინასწარმეტყველი აღიარებს თავისი მისიის წარუმატებლობას. უფრო მეტიც: თავად მისი შთამაგონებელი სული უმხელს წინასწარმეტყველს, რომ მას ხელი მოეცარება თავის გზაზე და რომ ის არ არის გამონაკლისი. «იმ დღიდან, რაც თქვენი მამა-პაპა ეგვიპტის ქვეყნიდან გამოვიდა,  –  ეუბნება ხმა იერემიას,  –  დღემდე გიგზავნით და გიგზავნით გამუდმებით ჩემს მსახურთ, წინასწარმეტყველებს. მაგრამ არ მიგონებდნენ და ყურს არ მათხოვებდნენ... ეტყვი მათ ყველა ამ სიტყვას, მაგრამ არ მოგისმენენ; დაუძახებ და არ გაგაგონებენ- (იერ. 7:25-27).

გვერდი 2

Please Share it! :)