საქართველო და რომის საყდარი ადრეულ ხანაში

მერაბ ღაღანიძე

საქართველოში რომის კათოლიკე ეკლესიის მეთაურის, იოანე პავლე II-ის, მოახლოებულ ისტორიულ სტუმრობასთან დაკავშირებით, ზერელედ მაინც გადავავლოთ თვალი საქართველოს ურთიერთობას რომთან ანუ წმიდა პეტრეს საყდართან, _ კათედრასთან, რომელიც თავის სამოციქულო ტრადიციებს თითქმის ოცი საუკუნის განმავლობაში მიჰყვება. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ თავად თემა ლამის ამოუწურავია და მრავალ დიდტანიან ტომს მოიცავს და მოითხოვს.

***

ქართლში ქრისტიანობის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადებისთანავე, ქართული ეკლესიისათვის საფუძვლის ჩაყრისთანავე მოდის კურთხევა რომიდან _ ქართველთა განმანათლებელი წმიდა ნინო, მეფე მირიანი და მთელი ქართლის ერი იღებს კურთხევის წერილებს რომის პაპისაგან. VI საუკუნის მიწურულს, 596 წელს, მართლმადიდებლობის დასაცავად სომეხ კათოლიკოსთან დავაში ჩაბმული ქართლის კათოლიკოსი კირიონი მსაჯულად და განმსჯელად რომის პაპს მიმართავს და რომიდანაც წმიდა პაპის, გრიგოლ დიდის, სამოძღვრო წერილი მოდის. მეცხრე საუკუნეში, წმიდა ილარიონ ქართველი, იმდროინდელი მსოფლიოს უმთავრესი ქრისტიანული სიწმიდეების, უმთავრესი ქრისტიანული ადგილების მოსალოცად მიდის და იგი ჩადის იერუსალემში, თესალონიკეში, კონსტანტინოპოლში. შემდგომ კი იგი მიემგზავრება რომს და კათოლიკე ეკლესიის დედაქალაქში ორწლიანი ყოფნისას იქაურ სულიერ სიმდიდრეებს ეზიარება. ერთი საუკუნის შემდეგ ათონზე, _ ივერთა მონასტრის დამაარსებლის, იოანე ათონელის, დროს, _ ვხედავთ ქართველი ბერების ბენედიქტელ მოწესეებთან მეგობრობასა და ურთიერთთანადგომას წმიდა მთაზე საბერო-სამონასტრო ცხოვრების გასაღვივებლად. “იოანესა და ეფთვიმეს ცხოვრებაში” მოთხრობილია, რომ ლეონ რომაელი ხშირად სტუმრობდა ივერთა მონასტერს და გაბრიელ ქართველის ახლოს, მისთვის საგანგებოდ განკუთვნილ სენაკში, რჩებოდა.

ისტორიკოსებსა და ისტორიულ წყაროებს თუ ვერწმუნებით, მას შემდეგაც კი, რაც 1054 წლის 16 ივლისს მანამდე ერთიანი ქრისტიანული ეკლესია სქიზმის შედეგად აღმოსავლურ და დასავლურ ანუ მართლმადიდებლურ და კათოლიკურ ნაწილებად გაიყო, ქართულ სამეფო-სამთავროებსა და ქართულ ეკლესიას მაინც არ შეუწყვეტია კავშირი რომის საყდართან და ქართველი სასულიერო თუ პოლიტიკური მოღვაწეები კათოლიკურ სამყაროსთან ურთიერთობას ბიზანტიის საეკლესიო პოლიტიკისაგან დამოუკიდებლად წარმართავდნენ. რომისა და კონსტანტინოპოლის იმჟამინდელ საეკლესიო კონფლიქტში ქართველი სამღვდელოება არც ჩაბმულა (თუ არ ჩავთვლით გიორგი მთაწმიდელის განცხადებას 1065 წელს ბიზანტიის იმპერატორის, კონსტანტინე დუკას, კარზე, სადაც მან ხელმწიფეს რომის კათოლიკე ეკლესიის უპირატესობა და ქრისტეს მოძღვრებისაგან გადაუხვევლობა მოაგონა, _ და ამ დროს უკვე თერთმეტი წელია გასულია მას შემდეგ, რაც ბიზანტიის ეკლესიამ კათოლიკური სარწმუნოება მწვალებლობად გამოაცხადა და შეაჩვენა. ყურადსაღებია, რომ გახარებულმა რომაელმა დიდებულებმა ქართველ ბერს რომის პაპთან შეხვედრა შესთავაზეს, თუმცა რამდენიმე დღის შემდეგ გიორგი მთაწმიდელის გარდაცვალების გამო ეს შეხვედრა ვეღარ მოხერხდა). ხოლო მაშინ, როცა აგონიაში მყოფმა ბიზანტიის იმპერიამ რომის საყდრის უზენაესობა აღიარა და უნიაზე _ დასავლურ ეკლესიასთან გაერთიანებაზე დათანხმდა, ქართველი მღვდელმთავრები ბიზანტიელების გვერდით აღმოჩნდნენ. ამის დასტურად 1437-1439 წლების ფერარა-ფლორენციის საეკლესიო კრების ოქმები გამოდგება, იმ მსოფლიო საეკლესიო კრებისა, რომლის შემდეგაც მართლმადიდებელმა ეკლესიამ აღიარა კათოლიკური დოგმები (მათ შორის, პაპის უზენაესობა) და რომის კათოლიკე ეკლესიას შეურთდა. ამ კრების მსვლელობაში, როგორც ცნობილია, ქართველი მღვდელმთავრებიც მონაწილეობდნენ. თუმცა ისიც აღსანიშნავია, რომ უნიამ _ კავშირმა აღმოსავლეთისა და დასავლეთის საქრისტიანოს შორის _ რამდენიმე ათეული წელიც ვერ გაძლო და ფაქტობრივ ბიზანტიის იმპერიის დაცემისთანავე შეწყვიტა მოქმედება. მაგრამ სქიზმის მიუხედავად, ქართველი სულიერი მოღვაწენი ცდილობდნენ არ მოსწყვეტოდნენ დასავლური სულიერების წყაროს. ისიცაა აღსანიშნავი, რომ, თუ ისევ საქმის მცოდნე სპეციალისტებს დავეყრდნობით, გვიანდელ შუა საუკუნეებამდე ქართულად ერთადერთი ანტიკათოლიკური თხზულება არსებულა, _ და ისიც, ბერძნულიდან თარგმნილი. თუმცა მოგვიანებით, XVIII საუკუნეში, ამ ტიპის პოლემიკური თხზულებების შექმნაში ქართველი თეოლოგებიც ჩაბმულან, თუნდაც ბესარიონ კათოლიკოსი (ბესარიონ ბარათაშვილ-ორბელიშვილი), რომლის “გრდემლი” მძაფრი ანტიკათოლიკური პათოსითაა გაჟღენთილი. მაგრამ ეს უკვე ის ხანაა, როცა საქართველოს ეკლესიის და ქართული სამეფო-სამთავროების თავკაცები ქვეყნისათვის გადამწყვეტი არჩევანის პირისპირ აღმოჩნდებიან: იმჟამად საქართველოს პოლიტიკურმა და საეკლესიო ხელმძღვანელობამ სასურველად არ მიიჩნია ევროპული ორიენტაცია და მართლმადიდებლობის და, შესაბამისად, ერთმორწმუნე რუსეთის ერთგულება ამჯობინა.

***

საქართველოს ისტორიაში არაერთხელ გამკრთალა ისეთი გადამწყვეტი მობრუნებები, როცა ქართველი სახელმწიფო მოღვაწენი თავიანთ პოლიტიკას რომის ან, უფრო ფართოდ, ევროპულ პოლიტიკასთან ათანხმებდნენ, _ მაგალითად, დიდგორის ბრძოლის და დავით აღმაშენებლის მიერ ტფილისის გათავისუფლების წინაპირობების შექმნისას. დავით აღმაშენებლის ისტორიკოსი, რომლის დაწერილია ქართული ისტორიული პროზის უბრწყინვალესი ნიმუში, “ცხოვრება მეფეთმეფისა დავითისი”, ამ წინაპირობებს ამგვარად აღწერს: “ამას ჟამსა გამოვიდეს ფრანგნი და აღიღეს იერუსალემი და ანტიოქია და შეწევნითა ღმრთისათა მოეშენა ქუეყანა ქართლისა, განძლიერდა დავით და განამრავლა სპანი, და არღარა მისცა სულტანსა ხარაჯა და თურქნი ვერღარა დაიზამთრებდეს ქართლსა” (აღსანიშნავია, რომ “ფრანგი” აგერ, მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე ქართულ სიტყვათხმარებაში ლათინური წესის კათოლიკეს ნიშნავდა). დავითის ერთ-ერთი მემკვიდრე ბაგრატიონთა სამეფო სახლიდან, მეფე რუსუდანი, უკვე სრულიად სხვაგვარ პირობებსა და უთუო შეჭირვებაში, რომის პაპს, გრიგოლ IX-ს, წერილით მიმართავდა და სთხოვდა, დასავლურ სამყაროს დახმარება აღმოეჩინა მონგოლთაგან მეტისმეტად შევიწროებული ქართული ქრისტიანული სამეფოსათვის. ყურადსაღებია, რომ წმიდა კეთილმორწმუნე მეფის, თამარის, ასული კათოლიკე ეკლესიის მეთაურს ამგვარად მიმართავს: “უწმიდეს პაპს, მამას და ყველა ქრისტიანის მეთაურს, წმიდა პეტრეს მოსაყდრეს”. არც ისე დიდი ხნის შემდეგ, XIII საუკუნის დასაწყისისათვის, საქართველოში ფრანცისკელი ბერები _ მინორიტები ჩამოდიან, რომლებიც იაკობ როგსანელის მეთაურობით ტფილისში კათოლიკურ მონასტერს უყრიან საფუძველს. მოკლე ხანში მათ დომინიკელები შემოუერთდებიან და თავიანთ მონასტერს ააგებენ ქალაქის შუაგულში. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ამ ორ ორდენს უკავშირდება ეპოქის ყველაზე მნიშვნელოვანი სულიერ-ინტელექტუალური მოძრაობანი ევროპაში. თუ ფრანცისკელები და, პირველ ყოვლისა, ორდენის დამაარსებელი წმიდა ფრანჩესკო ასიზელი საუკუნეების განმავლობაში ქრისტიანული სიქველის ხორცშესხმულ სიმბოლოდ აღიქმება, დომინიკელები (მათ შორის, ერთ-ერთი დომინიკელი, წმიდა თომა აკვინელი) ევროპულ ინტელექტუალურ ფასეულობათა დაცვასა და გამრავლებას იტვირთავენ საკუთარ მხრებზე. 1329 წელს კი ტფილისში, რომის პაპის, იოანე XXII-ის, განკარგულებით, ლათინური წესის საეპისკოპოსო კათედრა არსდება, _ მას დომინიკელი ბერი იოანე ფლორენციელი მეთაურობს, რომელსაც, როგორც ჩანს, მანამდე კარგა ხანს უცხოვრია საქართველოში და ქართულ ენასაც შეძლებისდაგვარად დაუფლებია.

XV საუკუნის 50-იან წლებში ერთიანი საქართველო უკვე ნაწილებად, სამეფო-სამთავროებად დაშლილა, რომლებიც ერთმანეთთან ძნელად პოულობენ საურთიერთო ენას, მაგრამ როცა საქმე რომთან მოლაპარაკებასა და დასავლური ქრისტიანობის აღიარებაზე მიდგება, მეფეები თუ მთავრები ერთიანნი აღმოჩნდებიან ხოლმე, _ მაგალითად, როცა ისინი ერთსულოვნად დაჰპირდებიან პაპის ელჩს, ლუდოვიკო ბოლონიელს, რომ, დასავლეთის მხრივ დახმარების შემთხვევაში, საქართველოს ეკლესია უმალ აღიარებს რომის სამოციქულო საყდრის უზენაესობას. მაგრამ გადის დრო და ქართული მიწები სულ უფრო და უფრო წყდება ევროპას, ისლამურ გარემოცვასა და იზოლაციაში აღმოჩენილი ქვეყანა ჩაკეტილი და განმარტოებული აღმოჩნდება. XVI საუკუნეში პოლიტიკურად, საზოგადოებრივად, კულტურულად დაცემულ საქართველოში უქმდება არა მარტო კათოლიკური მონასტრები, არამედ თვით ტფილისის საეპისკოპოსო კათედრაც. მომდევნო საუკუნეში ქართული სამეფო-სამთავროებისაკენ რომიდან წამოსული მისიონერები გამოემართებიან, მათი სახელები და მათი ღვაწლი უკეთაა ცნობილი, _ პირველი ქართული ნაბეჭდი წიგნები, პირველი ქართული გრამატიკა, ქართული ხალხური ზღაპრების პირველი ჩანაწერები, _ მაგრამ ეს ხომ საგანგებო და უფრო ღრმა საუბარს მოითხოვს…

ოქტომბერი, 1999

ამოღებულია წიგნიდან:

მერაბ ღაღანიძე, რწმენისა და იმედის გზაზე: 50 ესეი რელიგიათა ისტორიიდან,თბ., 2003.


matiane.

Please Share it! :)