შეცდომის აღმოჩენა პირველი ნაბიჯია შეცდომების თავიდან აცილების გზაზე. კოგნიტური თერაპიის მეთოდები წარმატებით გვეხმარება რუტინული, ყოველდღიური ემოციური შეცდომების თავიდან აცილებაში – ასეთი შეცდომებისაგან ხომ ყველაზე საღად მოაზროვნე ადამიანიც კი არ არის დაზღვეული. კოგნიტური თერაპია, ფსიქოლოგიური კონსულტირების ერთ-ერთი ფართოდ აღიარებული მიმართულებაა, რომელიც ეფუძნება ლოგიკური ანალიზის მეთოდებს. ამ თეორიის თანახმად, ადამიანმა თავისი მძლავრი გონებრივი პოტენციალი უნდა წარმართოს არა გამართლების ძიებისაკენ, არამედ არაწინააღმდეგობრივი ლოგიკური კონსტრუქციების აგებისაკენ. ადამიანს ძალუძს ისეთი ახალი ჩვევების შემუშავება, რომლებიც ძველ ჩვევებზე გაცილებით უფრო ჯანსაღი და სასარგებლო იქნება.
ვნახოთ, თუ რას გვირჩევს პენსილვანიის უნივერსიტეტის კოგნითური თერაპიის ცენტრის დირექტორი, მედიცინის დოქტორი არტურ ფრიმანი (Arthur Frееman).
შეცდომის აღმოჩენა პირველი ნაბიჯია შეცდომების თავიდან აცილების გზაზე. არტურ ფრიმანი გვთავაზობს ადამიანის ქცევაში ყველაზე ხშირი შეცდომების შემდეგ ნუსხას:
1. პატარა წიწილას სინდრომი. ზღაპარში წიწილას ხიდან გადმოვარდნილი კაკალი დაეცა თავზე, მაგრამ წიწილამ იფიქრა, რომ მას თავზე ცის თაღი ჩამოენგრა. ანალოგიურად ადამიანი ხშირად დაუფიქრებლად სრულიად კატასტროფიულ დასკვნებს აკეთებს. შიში ადამიანს სულიერი და გონებრივი პარალიჩის მდგომარეობაში აგდებს.
2. აზრების „კითხვა". ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ილუზია ისაა, რომ დარწმუნებული ვართ, რომ ადამიანს ძალუძს სხვისი აზრების წვდომა. „ხმას არ ამოვიღებ, თვითონ უნდა მიხვდეს!" – ასეთი აზრი ძალიან ხშირად გვიჩნდება და უცილობლად ღრმა იმედგაცრუებას იწვევს. ბოლოსდაბოლოს ირკვევა, რომ ამ ადამიანმა არა მარტო არ იცოდა, თუ რა უნდა გაეკეთებინა, არამედ მსგავსი ეჭვიც კი არ გასჩენია.
3. ყველაფრის საკუთარ თავთან დაკავშირება. ბევრი ადამიანი მზად არის, აიღოს პირადი პასუხისმგებლობა ყველაფერზე, რაც მის გარშემო ხდება. მაგალითად, ის დამნაშავეა იმაში, რომ მისი ახლობელი ცუდ გუნებაზეა, რომ ამინდი ცუდია და სხვ. ბუნებრივია, რომ ის ბრაზდება ან ნერვიულობს.
4. დიდების შარავანდედი. ესაა ცნობილი ადამიანის ტიპობრივი შეცდომა, თუმცა ანალოგიური შეცდომის მსხვერპლი ხშირად ხდება რიგითი ადამიანი, რომელსაც პიარ-სამსახური არ ემსახურება. ადამიანი დარწმუნებულია, რომ გარკვეული მიღწევა ერთ დარგში ნიშნავს იმას, რომ ის ავტომატურად მიაღწევს წარმატებას ცხოვრების ყველა სხვა დანარჩენ სფეროში, ანუ იმ ძალისხმევის გარეშე, რომელიც თავის დროზე დასჭირდა მას პირველი გამარჯვების მოსაპოვებლად.
5. ნდობა კრიტიკოსთა მიმართ. ეს შეცდომა წინას საპირისპიროა, თუმცა არანაკლები უსიამოვნების მომტანი. ადამიანი ყოველგვარი განსჯის გარეშე იღებს მისი მისამართით გამოთქმულ კრიტიკას.
6. მაქსიმალიზმი. ეს თვისება გულისხმობს ყველა სფეროში სრულყოფისაკენ სწრაფვას. თავისთავად ეს ძალიან კარგად ჟღერს: არავის ეპარება ეჭვი, რომ მაღალი სტანდარტების დაწესება კარგი საქმეა. მაგრამ ასეთი მომთხოვნელობა შეუსაბამო ხდება, როცა ეს თქვენს მიერ დაწესებული სტანდარტი იმდენად მაღალია, რომ ვერც კი უახლოვდებით. დამეთანხმებით, ალბათ, რომ ასპროცენტიანი სრულყოფისაკენ სწრაფვა და ნულოვანი შედეგის მიღება სხვა არაფერია, თუ არა სისულელე.
7. მტკივნეული შედარება. შედარება და კონტრასტის გამოვლენა განსხვავების გამოვლენის, ანალიზის სწორი ხერხია. მაგრამ ადამიანი ხშირად იტანჯება იმის გამო, რომ ყურადღებას ამახვილეს მხოლოდ ისეთ შედარებაზე, რომელიც მისი სასარგებლო არ არის.
8. „ეს რომ..." შფოთვა! შფოთვა! შფოთვა! სწორედ ამას იწვევს „ეს რომ..." ტიპის აზროვნება. გაწუხებთ რაღაც ისეთი, რაც ან საერთოდ არ არსებობს, ანდა მისი ალბათობა ნულს უახლოვდება. ამრიგად, დაუსაბუთებელი შფოთი ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე (როგორც საკუთარზე, ისე ახლობლებისა) მხოლოდ ამცირებს იმ თქვენ პოტენციალს, რეალურ სიძნელესთან შერკინებისათვის რომ უნდა გამოგეყენებინათ.
9. „შენ უნდა!" . „უნდა" ჩვეულებრივი, ყოველდღიური სიტყვაა, მაგრამ არა მაშინ, როცა უპირობო ბრძანებას ნიშნავს. ასეთ შემთხვევაში ჩვეულებრივი სიტყვა კატეგორიულ იმპერატივად იქცევა, რომელიც მოითხოვს: „არ გაბედო მითითებული გზიდან გადახვევა! დააშავებ, შეგრცხვება! ". ადამიანი, რომელიც საკუთარ თავს ასეთ მოთხოვნას („უნდა!" ) ხშირად უყენებს, თავად აგებს მაღალ კედლებს საკუთარი თავის გარშემო. ის იმდენად კონცენტრირებულია იმაზე, თუ რა უნდა გააკეთოს ან რა უნდა გაეკეთებინა წარსულში, რომ უბრალოდ დრო არ რჩება იმისათვის, რომ დაფიქრდეს, თუ როგორ კეთდება ეს აწმყოში ან რა უნდა გააკეთოს მომავალში.
10. „კი, მაგრამ..." . ადამიანი, რომელიც ამ გამოთქმას ხშირად იყენებს, ყოველთვის და ყველაფერში რაღაც უარყოფით მხარეებს პოულობს, რომლებიც გადაწონის ყველაფერ დადებითს, ანდა ნებისმიერი ნეგატიური მოვლენის ასახსნელად ფანტასტიკურ ახსნას თხზავს. ასეთი ტიპის ადამიანი ხშირად „გზას უღობავს" როგორც სხვებს, ისე საკუთარ თავსაც.
არტურ ფრიმანის თქმით, შესაძლოა ვინმე არ დაეთანხმოს ამა თუ იმ თვისების შეცდომათა ნუსხაში შეტანას ანდა მიიჩნიოს, რომ ამ ნუსხას რაიმე თვისება აკლია. მაგალითად, ნუსხის მეექვსე ნომერი – მაქსიმალიზმი: მაღალი მომთხოვნელობა ან სრულყოფისაკენ სწრაფვა. რა თქმა უნდა, მაქსიმალიზმის შეფასება შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს, ხოლო სიტყვები „მაღალი მომთხოვნელობა" ჟღერს, როგორც ქათინაური. მაგრამ იდეალის მიღწევისაკენ სწრაფვა, ჩვეულებრივ, მახე ხდება. თუ, მაგალითად, გადაწყვეტთ, რომ დამკვეთს სამუშაოს არ ჩააბარებთ მანამდე, სანამ ის სრულყოფილი არ გახდება, სამუშაოს დროულად ვერ ჩააბარებთ. მაგრამ დამკვეთი იმ ფაქტს, რომ სამუშაო დათქმულ ვადაში ვერ ჩააბარეთ, სულაც არ აღიქვამს, როგორც სრულყოფისაკენ სწრაფვას. პროდუქციულ აზროვნებასა და მცდარ მეცადინეობას შორის განსხვავების განსაზღვრა შესაძლებელია მხოლოდ შედეგების ანალიზის გზით.
ასეთ შემთხვევაში ფსიქოთერაპევტები იყენებენ ტერმინებს: „დისფუნქცია" და „დისკომფორტი". რაიმე მოქმედება ან აზრი შეცდომად იქცევა იმ შემთხვევაში, თუ არ გაძლევთ იმის გაკეთების საშუალებას, რასაც სინამდვილეში აპირებდით, ანდა შიდა დისკომფორტს იწვევს. ამიტომ თუ მაღალი მომთხოვნელობა ან სრულყოფისაკენ სწრაფვა წარმატების ან სიამოვნების მომტანია, ის, რა თქმა უნდა, შეცდომა არ არის. მაგრამ თუ ხედავთ, რომ მაღალ მომთხოვნელობას შეიძლება არა წარმატება, არამედ მარცხი მოჰყვეს, უკეთესია, თუ ამ პოზიციას გადახედავთ. ანალოგიური უნდა იყოს მიდგომა სხვა შეცდომების მიმართაც.
1. პატარა წიწილას სინდრომი. ზღაპარში წიწილას ხიდან გადმოვარდნილი კაკალი დაეცა თავზე, მაგრამ წიწილამ იფიქრა, რომ მას თავზე ცის თაღი ჩამოენგრა. ანალოგიურად ადამიანი ხშირად დაუფიქრებლად სრულიად კატასტროფიულ დასკვნებს აკეთებს. შიში ადამიანს სულიერი და გონებრივი პარალიჩის მდგომარეობაში აგდებს.
2. აზრების „კითხვა". ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ილუზია ისაა, რომ დარწმუნებული ვართ, რომ ადამიანს ძალუძს სხვისი აზრების წვდომა. „ხმას არ ამოვიღებ, თვითონ უნდა მიხვდეს!" – ასეთი აზრი ძალიან ხშირად გვიჩნდება და უცილობლად ღრმა იმედგაცრუებას იწვევს. ბოლოსდაბოლოს ირკვევა, რომ ამ ადამიანმა არა მარტო არ იცოდა, თუ რა უნდა გაეკეთებინა, არამედ მსგავსი ეჭვიც კი არ გასჩენია.
3. ყველაფრის საკუთარ თავთან დაკავშირება. ბევრი ადამიანი მზად არის, აიღოს პირადი პასუხისმგებლობა ყველაფერზე, რაც მის გარშემო ხდება. მაგალითად, ის დამნაშავეა იმაში, რომ მისი ახლობელი ცუდ გუნებაზეა, რომ ამინდი ცუდია და სხვ. ბუნებრივია, რომ ის ბრაზდება ან ნერვიულობს.
4. დიდების შარავანდედი. ესაა ცნობილი ადამიანის ტიპობრივი შეცდომა, თუმცა ანალოგიური შეცდომის მსხვერპლი ხშირად ხდება რიგითი ადამიანი, რომელსაც პიარ-სამსახური არ ემსახურება. ადამიანი დარწმუნებულია, რომ გარკვეული მიღწევა ერთ დარგში ნიშნავს იმას, რომ ის ავტომატურად მიაღწევს წარმატებას ცხოვრების ყველა სხვა დანარჩენ სფეროში, ანუ იმ ძალისხმევის გარეშე, რომელიც თავის დროზე დასჭირდა მას პირველი გამარჯვების მოსაპოვებლად.
5. ნდობა კრიტიკოსთა მიმართ. ეს შეცდომა წინას საპირისპიროა, თუმცა არანაკლები უსიამოვნების მომტანი. ადამიანი ყოველგვარი განსჯის გარეშე იღებს მისი მისამართით გამოთქმულ კრიტიკას.
6. მაქსიმალიზმი. ეს თვისება გულისხმობს ყველა სფეროში სრულყოფისაკენ სწრაფვას. თავისთავად ეს ძალიან კარგად ჟღერს: არავის ეპარება ეჭვი, რომ მაღალი სტანდარტების დაწესება კარგი საქმეა. მაგრამ ასეთი მომთხოვნელობა შეუსაბამო ხდება, როცა ეს თქვენს მიერ დაწესებული სტანდარტი იმდენად მაღალია, რომ ვერც კი უახლოვდებით. დამეთანხმებით, ალბათ, რომ ასპროცენტიანი სრულყოფისაკენ სწრაფვა და ნულოვანი შედეგის მიღება სხვა არაფერია, თუ არა სისულელე.
7. მტკივნეული შედარება. შედარება და კონტრასტის გამოვლენა განსხვავების გამოვლენის, ანალიზის სწორი ხერხია. მაგრამ ადამიანი ხშირად იტანჯება იმის გამო, რომ ყურადღებას ამახვილეს მხოლოდ ისეთ შედარებაზე, რომელიც მისი სასარგებლო არ არის.
8. „ეს რომ..." შფოთვა! შფოთვა! შფოთვა! სწორედ ამას იწვევს „ეს რომ..." ტიპის აზროვნება. გაწუხებთ რაღაც ისეთი, რაც ან საერთოდ არ არსებობს, ანდა მისი ალბათობა ნულს უახლოვდება. ამრიგად, დაუსაბუთებელი შფოთი ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე (როგორც საკუთარზე, ისე ახლობლებისა) მხოლოდ ამცირებს იმ თქვენ პოტენციალს, რეალურ სიძნელესთან შერკინებისათვის რომ უნდა გამოგეყენებინათ.
9. „შენ უნდა!" . „უნდა" ჩვეულებრივი, ყოველდღიური სიტყვაა, მაგრამ არა მაშინ, როცა უპირობო ბრძანებას ნიშნავს. ასეთ შემთხვევაში ჩვეულებრივი სიტყვა კატეგორიულ იმპერატივად იქცევა, რომელიც მოითხოვს: „არ გაბედო მითითებული გზიდან გადახვევა! დააშავებ, შეგრცხვება! ". ადამიანი, რომელიც საკუთარ თავს ასეთ მოთხოვნას („უნდა!" ) ხშირად უყენებს, თავად აგებს მაღალ კედლებს საკუთარი თავის გარშემო. ის იმდენად კონცენტრირებულია იმაზე, თუ რა უნდა გააკეთოს ან რა უნდა გაეკეთებინა წარსულში, რომ უბრალოდ დრო არ რჩება იმისათვის, რომ დაფიქრდეს, თუ როგორ კეთდება ეს აწმყოში ან რა უნდა გააკეთოს მომავალში.
10. „კი, მაგრამ..." . ადამიანი, რომელიც ამ გამოთქმას ხშირად იყენებს, ყოველთვის და ყველაფერში რაღაც უარყოფით მხარეებს პოულობს, რომლებიც გადაწონის ყველაფერ დადებითს, ანდა ნებისმიერი ნეგატიური მოვლენის ასახსნელად ფანტასტიკურ ახსნას თხზავს. ასეთი ტიპის ადამიანი ხშირად „გზას უღობავს" როგორც სხვებს, ისე საკუთარ თავსაც.
არტურ ფრიმანის თქმით, შესაძლოა ვინმე არ დაეთანხმოს ამა თუ იმ თვისების შეცდომათა ნუსხაში შეტანას ანდა მიიჩნიოს, რომ ამ ნუსხას რაიმე თვისება აკლია. მაგალითად, ნუსხის მეექვსე ნომერი – მაქსიმალიზმი: მაღალი მომთხოვნელობა ან სრულყოფისაკენ სწრაფვა. რა თქმა უნდა, მაქსიმალიზმის შეფასება შეიძლება სხვადასხვაგვარი იყოს, ხოლო სიტყვები „მაღალი მომთხოვნელობა" ჟღერს, როგორც ქათინაური. მაგრამ იდეალის მიღწევისაკენ სწრაფვა, ჩვეულებრივ, მახე ხდება. თუ, მაგალითად, გადაწყვეტთ, რომ დამკვეთს სამუშაოს არ ჩააბარებთ მანამდე, სანამ ის სრულყოფილი არ გახდება, სამუშაოს დროულად ვერ ჩააბარებთ. მაგრამ დამკვეთი იმ ფაქტს, რომ სამუშაო დათქმულ ვადაში ვერ ჩააბარეთ, სულაც არ აღიქვამს, როგორც სრულყოფისაკენ სწრაფვას. პროდუქციულ აზროვნებასა და მცდარ მეცადინეობას შორის განსხვავების განსაზღვრა შესაძლებელია მხოლოდ შედეგების ანალიზის გზით.
ასეთ შემთხვევაში ფსიქოთერაპევტები იყენებენ ტერმინებს: „დისფუნქცია" და „დისკომფორტი". რაიმე მოქმედება ან აზრი შეცდომად იქცევა იმ შემთხვევაში, თუ არ გაძლევთ იმის გაკეთების საშუალებას, რასაც სინამდვილეში აპირებდით, ანდა შიდა დისკომფორტს იწვევს. ამიტომ თუ მაღალი მომთხოვნელობა ან სრულყოფისაკენ სწრაფვა წარმატების ან სიამოვნების მომტანია, ის, რა თქმა უნდა, შეცდომა არ არის. მაგრამ თუ ხედავთ, რომ მაღალ მომთხოვნელობას შეიძლება არა წარმატება, არამედ მარცხი მოჰყვეს, უკეთესია, თუ ამ პოზიციას გადახედავთ. ანალოგიური უნდა იყოს მიდგომა სხვა შეცდომების მიმართაც.
კოგნიტური თერაპიის მეთოდების გამოყენება შეცდომებთან ბრძოლისათვის
კოგნიტური თერაპიის მეთოდები იძლევა ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი შეცდომის თავიდან აცილების (აღმოფხვრის) საშუალებას. კოგნიტური თერაპიის მეთოდები წარმატებით გვეხმარება რუტინული, ყოველდღიური ემოციური შეცდომების თავიდან აცილებაში – ასეთი შეცდომებისაგან ხომ ყველაზე საღად მოაზროვნე ადამიანიც კი არ არის დაზღვეული.
კოგნიტური თერაპია ფსიქოლოგიური კონსულტირების ერთ-ერთი ფართოდ აღიარებული მიმართულებაა, რომელიც ეფუძნება ლოგიკური ანალიზის მეთოდებს. ამ თეორიის თანახმად, ადამიანმა თავისი მძლავრი გონებრივი პოტენციალი უნდა წარმართოს არა გამართლების ძიებისაკენ, არამედ არაწინააღმდეგობრივი ლოგიკური კონსტრუქციების აგებისაკენ. კოგნიტური თერაპიის მეთოდიკის ძირითადი იდეის თანახმად, შესაძლებელია მავნე ჩვევების აღმოფხვრა. არასწორი აზროვნების მანერის შეცვლის პროცესი არაფრით განსხვავდება ცუდი ქცევის მანერების კორექციისაგან. ადამიანს ძალუძს ისეთი ახალი ჩვევების შემუშავება, რომლებიც ძველ ჩვევებზე გაცილებით უფრო ჯანსაღი და სასარგებლო იქნება.
ყველაზე რთულია არა აზროვნების მავნე ჩვევების აღმოფხვრა და ახალი ჩვევების ათვისება, არამედ ამ უკანასკნელთა ავტომატიზმამდე დაყვანა. იგივე ითქმის ფიზიკური ჩვევის შესახებაც. სულ არ არის ძნელი ჩოგბურთის ჩოგნის სწორად დაჭერის სწავლა: წვრთნელი ამას გასწავლის. და აი, ყოველგვარი ძალისხმევის გარეშე ჩოგანი სწორად გიჭირავს, თუმცა მხოლოდ მანამდე, სანამ ამაზე ფიქრობ. მაგრამ მთავარი ხომ ისაა, რომ სწორად დაიჭირო ჩოგანი რთული თამაშის პროცესშიც კი, ეს კი პრაქტიკას მოითხოვს.
არტურ ფრიმანის თქმით, ქვემოთ წარმოდგენილი სხვადახვა მეთოდიკა გვეხმარება, გულმშვიდად ვიმოქმედოთ საგანგებო სიტუაციაშიც კი. ამასთანავე, ცხადია ისიც, რომ განსაზღვრუ¬ლობის დონის ამაღლება, საკუთარ ძალებში დარწმუნება თავისთავად კარიერულ წინსვლას ვერ უზრუნველყოფს, მაგრამ წარმატების მიღწევის ალბათობას გაზრდის. სიხარულით აღსავსე სიყვარულის მოლოდინი ვერ იქნება გარანტია იმისა, რომ უცილობლად მშვენიერი უფლისწული კარზე დაგიკაკუნებს, მაგრამ კარიდან იმ კლიტეს მოხსნის, რომელიც ხელს შეუშლიდა მას შენთან შემოსვლას, თუ ის ამას დააპირებდა.
1. სიტყვების მნიშვნელობის განსაზღვრა
ამ მეთოდიკის არსი ძალიან მარტივია, უბრალოდ უნდა დავუსვათ საკუთარ თავს შემდეგი კითხვა: „რა მნიშვნელობა აქვს ჩემთვის ამ სიტყვას თუ ამ მოვლენას (მომხდარს)?". ხშირად ადამიანებისათვის ერთი და იგივე სიტყვა სრულიად განსხვავებულ აზრს გულისხმობს. ერთისათვის სიტყვა „ნაპოლეონი" ნამცხვარს ნიშნავს, მეორეს კი ფრანგი იმპერატორის პორტრეტი ახსენდება. ერთი ადამიანის მიერ ნათქვამი – „ცუდი სამუშაო კვირა მქონდა" გულისხმობს, რომ მან ვერ მოასწრო დაგეგმილის გაკეთება, მაგრამ სხვა ადამიანმა ამით შეიძლება გვითხრას ის, რომ მძიმე დეპრესია ჰქონდა. სწორედ მსგავსი ორაზროვნების გამო ადამიანებს ხშირად ერთმანეთის არ ესმით.
ხშირად სრულიად უსაფუძვლოდ გვგონია, რომ სხვა ისევე ფიქრობს, როგორც შენ. მსგავსი შეცდომა ურთიერთობაში პრობლემებს წარმოქმნის. სულ არ არის აუცი-ლებელი, რომ სხვაც შენნაირად ფიქრობდეს. მაგალითად, ვაჟი ეუბნება ქალიშვილს: „ძალიან მომწონხარ". ამით ის ცდილობთ ფრთხილად, ანუ ისე, რომ არ აწყნინოს, აუხსნას გოგონას, რომ არ უყვარს. ვაჟი გულისხმობს, რომ გოგონა კარგ ადამიანად მიაჩნია და მასთან მეგობრობა სურს. მაგრამ გოგონას სხვა რამ ესმის: სიტყვებს „ძალიან მომწონხარ" ის იგებს, როგორც „მიყვარხარ", ვინაიდან მისთვის ფრაზა „მომწონხარ " სწორედ ამას ნიშნავს. ცხადია, რომ ორივესათვის უკეთესი იქნებოდა, თუ ვაჟი ზუსტად გამოხატავდა სათქმელს.
როცა მოგვიანებით ქალიშვილი გააცნობიერებს, რომ ვაჟს ის არ უყვარს, მას უჩნდება აზრი: „ჩემი ცხოვრება დაიმსხვრა". ის გრძნობს თავს ისე, თითქოს მას ცხოვრებაში აღარაფერი დარჩა. მაგრამ რას გულისხმობს კონკრეტულად გოგონა, როცა ამ ყოვლისმომცველ კატასტროფაზე ფიქრობს? მხოლოდ იმას, რომ ვაჟს ის არ უყვარს, რომ მის სიყვარული უპასუხო დარჩა. მაგრამ მართლაც დაინგრა გოგონას ცხოვრება? რას გულისხმობს სიტყვა „ჩემი ცხოვრება"? – ოჯახს, მეგობრებს, სამუშაოს, ჯანმრთელობას და ა.შ. თუ გოგონა ამას საკუთარ თავს შეახსენებს, ეს ტკივილის, რა თქმა უნდა, მაინც ვერ მოუხსნის, მაგრამ კრიზისული მდგომარეობისაგან ნამდვილად დაიცავს.
პირველი ნაბიჯი ასეთია: შეჩერდი და უთხარი საკუთარ თავს: „ჩემი აზრები დასაზუსტებელია. რას ნიშნავს ეს სიტყვები? როგორია მომხდარის ჩემი ინტერპრეტა¬ცია? რა მნიშვნელობა აქვს მომხდარ ჩემი ცხოვრებისათვის?". ჩვენ ხშირად ვამბობთ „უიღბლო ვარ, იღბალი არ მწალობს", თუმცა ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ, მაგალითად, სამივე მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. ანდა ვამბობთ: „ხელ-ფეხი შეკრული მაქვს", „დავიღუპე" და ა.შ. და ამით ნეგატიურ განწყობას ვიქმნით. ამიტომ საჭიროა, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ თავს განუმარტო, რას გულისხმობს მსგავსი აზრები.
ამ მეთოდიკის არსი ძალიან მარტივია, უბრალოდ უნდა დავუსვათ საკუთარ თავს შემდეგი კითხვა: „რა მნიშვნელობა აქვს ჩემთვის ამ სიტყვას თუ ამ მოვლენას (მომხდარს)?". ხშირად ადამიანებისათვის ერთი და იგივე სიტყვა სრულიად განსხვავებულ აზრს გულისხმობს. ერთისათვის სიტყვა „ნაპოლეონი" ნამცხვარს ნიშნავს, მეორეს კი ფრანგი იმპერატორის პორტრეტი ახსენდება. ერთი ადამიანის მიერ ნათქვამი – „ცუდი სამუშაო კვირა მქონდა" გულისხმობს, რომ მან ვერ მოასწრო დაგეგმილის გაკეთება, მაგრამ სხვა ადამიანმა ამით შეიძლება გვითხრას ის, რომ მძიმე დეპრესია ჰქონდა. სწორედ მსგავსი ორაზროვნების გამო ადამიანებს ხშირად ერთმანეთის არ ესმით.
ხშირად სრულიად უსაფუძვლოდ გვგონია, რომ სხვა ისევე ფიქრობს, როგორც შენ. მსგავსი შეცდომა ურთიერთობაში პრობლემებს წარმოქმნის. სულ არ არის აუცი-ლებელი, რომ სხვაც შენნაირად ფიქრობდეს. მაგალითად, ვაჟი ეუბნება ქალიშვილს: „ძალიან მომწონხარ". ამით ის ცდილობთ ფრთხილად, ანუ ისე, რომ არ აწყნინოს, აუხსნას გოგონას, რომ არ უყვარს. ვაჟი გულისხმობს, რომ გოგონა კარგ ადამიანად მიაჩნია და მასთან მეგობრობა სურს. მაგრამ გოგონას სხვა რამ ესმის: სიტყვებს „ძალიან მომწონხარ" ის იგებს, როგორც „მიყვარხარ", ვინაიდან მისთვის ფრაზა „მომწონხარ " სწორედ ამას ნიშნავს. ცხადია, რომ ორივესათვის უკეთესი იქნებოდა, თუ ვაჟი ზუსტად გამოხატავდა სათქმელს.
როცა მოგვიანებით ქალიშვილი გააცნობიერებს, რომ ვაჟს ის არ უყვარს, მას უჩნდება აზრი: „ჩემი ცხოვრება დაიმსხვრა". ის გრძნობს თავს ისე, თითქოს მას ცხოვრებაში აღარაფერი დარჩა. მაგრამ რას გულისხმობს კონკრეტულად გოგონა, როცა ამ ყოვლისმომცველ კატასტროფაზე ფიქრობს? მხოლოდ იმას, რომ ვაჟს ის არ უყვარს, რომ მის სიყვარული უპასუხო დარჩა. მაგრამ მართლაც დაინგრა გოგონას ცხოვრება? რას გულისხმობს სიტყვა „ჩემი ცხოვრება"? – ოჯახს, მეგობრებს, სამუშაოს, ჯანმრთელობას და ა.შ. თუ გოგონა ამას საკუთარ თავს შეახსენებს, ეს ტკივილის, რა თქმა უნდა, მაინც ვერ მოუხსნის, მაგრამ კრიზისული მდგომარეობისაგან ნამდვილად დაიცავს.
პირველი ნაბიჯი ასეთია: შეჩერდი და უთხარი საკუთარ თავს: „ჩემი აზრები დასაზუსტებელია. რას ნიშნავს ეს სიტყვები? როგორია მომხდარის ჩემი ინტერპრეტა¬ცია? რა მნიშვნელობა აქვს მომხდარ ჩემი ცხოვრებისათვის?". ჩვენ ხშირად ვამბობთ „უიღბლო ვარ, იღბალი არ მწალობს", თუმცა ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ, მაგალითად, სამივე მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. ანდა ვამბობთ: „ხელ-ფეხი შეკრული მაქვს", „დავიღუპე" და ა.შ. და ამით ნეგატიურ განწყობას ვიქმნით. ამიტომ საჭიროა, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარ თავს განუმარტო, რას გულისხმობს მსგავსი აზრები.
2. დასკვნების დასაბუთებულობის გადამოწმება
ჩვენი გრძნობები გაცილებით უფრო ხშირად მცდარია, ვიდრე მართებული. მათ აზრს თუ ჩაწვდები, მერე შეძლებ გაანალიზებასაც. რამდენად მართებულია ამა თუ იმ ფაქტით აღძრული გრძნობები? იქნებ მომხდარის სხვა ახსნაც არსებობს?
ცნობილი ფრანგი მწერლის, გი დე მოპასანის, ბევრი მოთხრობა კარგი ილუსტრაციაა იმისა, რომ ადამიანისათვის დამახასიათებელია ნაჩქარევი, დაუფიქრებელი დას-კვნების გამოტანა განსჯის გარეშე ან მხოლოდ ზედაპირული განსჯის საფუძველზე. მაგალითად, მოთხრობაში „გულსაბამი" ახალგაზრდა ქალმა დაკარგა მდიდარი მეგობრისაგან ნათხოვარი გულსაბამი. იმისათვის, რომ მეგობარს ამის შესახებ არ გაეგო, მან აიღო ვალი და იყიდა ზუსტად ისეთივე ძვირფასი გულსაბამი, მერე კი ლამის მთელი ცხოვრება ამ ვალს ისტუმრებდა. მრავალი წლის შემდეგ ამ გაუსაძლისი ტვირთით დატანჯული ქალი იგებს, რომ მეგობრისაგან ნათხოვარი გულსაბამი იაფფასიანი ნაყალბევი იყო.
მანამდე, სანამ ფაქტები არა გაქვს, სწორ დასკვნას ვერ გამოიტან. სამკაული შეიძლება იაფფასიანი ნაყალბევი აღმოჩნდეს, ხოლო სერიოზული პრობლემა – წვრილმანი.
ჩვენი გრძნობები გაცილებით უფრო ხშირად მცდარია, ვიდრე მართებული. მათ აზრს თუ ჩაწვდები, მერე შეძლებ გაანალიზებასაც. რამდენად მართებულია ამა თუ იმ ფაქტით აღძრული გრძნობები? იქნებ მომხდარის სხვა ახსნაც არსებობს?
ცნობილი ფრანგი მწერლის, გი დე მოპასანის, ბევრი მოთხრობა კარგი ილუსტრაციაა იმისა, რომ ადამიანისათვის დამახასიათებელია ნაჩქარევი, დაუფიქრებელი დას-კვნების გამოტანა განსჯის გარეშე ან მხოლოდ ზედაპირული განსჯის საფუძველზე. მაგალითად, მოთხრობაში „გულსაბამი" ახალგაზრდა ქალმა დაკარგა მდიდარი მეგობრისაგან ნათხოვარი გულსაბამი. იმისათვის, რომ მეგობარს ამის შესახებ არ გაეგო, მან აიღო ვალი და იყიდა ზუსტად ისეთივე ძვირფასი გულსაბამი, მერე კი ლამის მთელი ცხოვრება ამ ვალს ისტუმრებდა. მრავალი წლის შემდეგ ამ გაუსაძლისი ტვირთით დატანჯული ქალი იგებს, რომ მეგობრისაგან ნათხოვარი გულსაბამი იაფფასიანი ნაყალბევი იყო.
მანამდე, სანამ ფაქტები არა გაქვს, სწორ დასკვნას ვერ გამოიტან. სამკაული შეიძლება იაფფასიანი ნაყალბევი აღმოჩნდეს, ხოლო სერიოზული პრობლემა – წვრილმანი.
3. პასუხისმგებლობის გადანაწილება
დამნაშავის ძიება კაცობრიობის ერთ-ერთი საყვარელი საქმეა. იმის გამო, რომ ხშირად ადამიანი კატეგორიულად აზროვნებს – „ყველაფერი ან არაფერი", „შავი ან თეთრი", გვესმის: „ეს მხოლოდ შენი ბრალია" ან „ეს მხოლოდ ჩემი ბრალია". მაგრამ ყველაფერი მხოლოდ ერთი ადამიანის ბრალი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიძლება იყოს. ამიტომ საჭიროა ჩვენი აზრების დაზუსტება იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ არის დამნაშავე და რამდენად.
მაგალითად, ავიღოთ ყბადაღებული თემა: მშობლების პასუხისმგებლობა შვილის ქცევისათვის. შეიძლება ფიქრობდე, რომ მშობლებს შენთვის ბევრი პრობლემა შეუქმნიათ. მაგრამ ზრდასრული ადამიანი საკუთარ ცხოვრებაზე პასუხს თავად აგებს. შენი მშობლების მიერ წარსულში დაშვებულ შეცდომებზე ფიქრის ნაცვლად იფიქრე იმაზე, როგორ შეცვალო საკუთარი ცხოვრება მომავალში. მშობლები პასუხს მხოლოდ წარსულზე აგებენ; ზრდასრული ადამიანი აწმყოსაც და მომავალსაც თავად ქმნის.
ნუ ჩაატარებ პირადი ცხოვრების „არქეოლოგიურ გათხრებს". იცხოვრე შენი ცხოვ-რებით. შესაძლოა, რომ დანაშაულის განცდა გაწუხებს წარსულში მომხდარის გამო. მაშინ გადაწყვიტე, ახლა კონკრეტულად რისი გაკეთება შეიძლება მდგომარეობის გამოსასწორებლად, ანუ წარსულის ნეგატიური შედეგების შესარბილებლად?
ადამიანები ხშირად იმეორებენ: „ვერაფერს გავაკეთებ, გამოსავალი არ მაქვს". მაგალითად: „თუ ახლა მამაჩემს უარს ვეტყვი, ის მთელი ცხოვრება არ მომასვენებს". მეთევზე კარგი სატყუარას შერჩევას ცდილობს, მაგრამ თევზი სულ არ არის მოვალე, ჩაყლაპოს ის. ის ადამიანი, რომელმაც კარგად იცის შენი სუსტი „წერტილები", მშვენივრად აცნობიერებს, თუ რომელ სატყუარას წამოეგები. მაგრამ თუ აცნობიერებ, რომ ეს სატყუარაა, მხოლოდ შენზეა დამოკიდებული, ჩაყლაპავ თუ არა მას.
დამნაშავის ძიება კაცობრიობის ერთ-ერთი საყვარელი საქმეა. იმის გამო, რომ ხშირად ადამიანი კატეგორიულად აზროვნებს – „ყველაფერი ან არაფერი", „შავი ან თეთრი", გვესმის: „ეს მხოლოდ შენი ბრალია" ან „ეს მხოლოდ ჩემი ბრალია". მაგრამ ყველაფერი მხოლოდ ერთი ადამიანის ბრალი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიძლება იყოს. ამიტომ საჭიროა ჩვენი აზრების დაზუსტება იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ არის დამნაშავე და რამდენად.
მაგალითად, ავიღოთ ყბადაღებული თემა: მშობლების პასუხისმგებლობა შვილის ქცევისათვის. შეიძლება ფიქრობდე, რომ მშობლებს შენთვის ბევრი პრობლემა შეუქმნიათ. მაგრამ ზრდასრული ადამიანი საკუთარ ცხოვრებაზე პასუხს თავად აგებს. შენი მშობლების მიერ წარსულში დაშვებულ შეცდომებზე ფიქრის ნაცვლად იფიქრე იმაზე, როგორ შეცვალო საკუთარი ცხოვრება მომავალში. მშობლები პასუხს მხოლოდ წარსულზე აგებენ; ზრდასრული ადამიანი აწმყოსაც და მომავალსაც თავად ქმნის.
ნუ ჩაატარებ პირადი ცხოვრების „არქეოლოგიურ გათხრებს". იცხოვრე შენი ცხოვ-რებით. შესაძლოა, რომ დანაშაულის განცდა გაწუხებს წარსულში მომხდარის გამო. მაშინ გადაწყვიტე, ახლა კონკრეტულად რისი გაკეთება შეიძლება მდგომარეობის გამოსასწორებლად, ანუ წარსულის ნეგატიური შედეგების შესარბილებლად?
ადამიანები ხშირად იმეორებენ: „ვერაფერს გავაკეთებ, გამოსავალი არ მაქვს". მაგალითად: „თუ ახლა მამაჩემს უარს ვეტყვი, ის მთელი ცხოვრება არ მომასვენებს". მეთევზე კარგი სატყუარას შერჩევას ცდილობს, მაგრამ თევზი სულ არ არის მოვალე, ჩაყლაპოს ის. ის ადამიანი, რომელმაც კარგად იცის შენი სუსტი „წერტილები", მშვენივრად აცნობიერებს, თუ რომელ სატყუარას წამოეგები. მაგრამ თუ აცნობიერებ, რომ ეს სატყუარაა, მხოლოდ შენზეა დამოკიდებული, ჩაყლაპავ თუ არა მას.
4. კატასტროფის გაუქმება
ეს მეთოდიკა გამოგადგებათ მაშინ, როცა ფიქრობთ, რომ უსაშველო მდგომარეობაში აღმოჩნდით ან აღმოჩნდებით: „დავიღუპე; ყველაფერი დამთავრდა". ცოტა ხნით შეწყვიტეთ ეს მწარე ფიქრი და ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „რა შეიძლება მოხდეს ყველაზე უარესი?"
მართლაც, როგორი შეიძლება იყოს ყველაზე უარესი შედეგი:
• შეიძლება მოვკვდე
• დამამცირებენ
• სამსახურიდან დამითხოვენ
• უფულოდ დავრჩები
• ის მიმატოვებს
• ისინი შემიძულებენ.
ზოგჯერ ასეთი ყველაზე უარესი შედეგების ჩამოთვლაც კი საკმარისია მძიმე აზრების დასაძლევად. ზოგჯერ საკმარისია პასუხის გაცემა კითხვაზე: „რა შეიძლება მოხდეს ყველაზე უარესი?" – იმისათვის, რომ გააცნობიერო, რომ ეს ან არ მოხდება, ანდა თუ მოხდება, ქვეყნის დასასრულს არ ნიშნავს. კატასტროფის გაუქმება ნიშნავს ეჭვის შეტანას იმაში, რომ ყველაზე უარესი მოხდება ანდა, სულ მცირე, შემოწმებას იმისას, მართლაც მოხდება თუ არა ეს. გაქვთ თუ არა საფუძველი ამტკიცოთ, რომ ყველაზე საშინელი რამ მოხდება?
თუ აიძულებ საკუთარ თავს შეწყვიტო ეს შიშის მომგვრელი აზრები და დაფიქრდები იმაზე, თუ რამდენად მოსალოდნელია ასეთი შედეგი, შეიძლება მიხვდე, რამდენად გადაჭარბებულია შენი საფრთხის მოლოდინი.
ეს მეთოდიკა გამოგადგებათ მაშინ, როცა ფიქრობთ, რომ უსაშველო მდგომარეობაში აღმოჩნდით ან აღმოჩნდებით: „დავიღუპე; ყველაფერი დამთავრდა". ცოტა ხნით შეწყვიტეთ ეს მწარე ფიქრი და ჰკითხეთ საკუთარ თავს: „რა შეიძლება მოხდეს ყველაზე უარესი?"
მართლაც, როგორი შეიძლება იყოს ყველაზე უარესი შედეგი:
• შეიძლება მოვკვდე
• დამამცირებენ
• სამსახურიდან დამითხოვენ
• უფულოდ დავრჩები
• ის მიმატოვებს
• ისინი შემიძულებენ.
ზოგჯერ ასეთი ყველაზე უარესი შედეგების ჩამოთვლაც კი საკმარისია მძიმე აზრების დასაძლევად. ზოგჯერ საკმარისია პასუხის გაცემა კითხვაზე: „რა შეიძლება მოხდეს ყველაზე უარესი?" – იმისათვის, რომ გააცნობიერო, რომ ეს ან არ მოხდება, ანდა თუ მოხდება, ქვეყნის დასასრულს არ ნიშნავს. კატასტროფის გაუქმება ნიშნავს ეჭვის შეტანას იმაში, რომ ყველაზე უარესი მოხდება ანდა, სულ მცირე, შემოწმებას იმისას, მართლაც მოხდება თუ არა ეს. გაქვთ თუ არა საფუძველი ამტკიცოთ, რომ ყველაზე საშინელი რამ მოხდება?
თუ აიძულებ საკუთარ თავს შეწყვიტო ეს შიშის მომგვრელი აზრები და დაფიქრდები იმაზე, თუ რამდენად მოსალოდნელია ასეთი შედეგი, შეიძლება მიხვდე, რამდენად გადაჭარბებულია შენი საფრთხის მოლოდინი.
5. ალტერნატივათა ძიება
არაფერი თრგუნავს ადამიანს ისე, როგორც აზრი იმის შესახებ, რომ რაღაცის გაკეთება ან რაღაცაზე ფიქრი შესაძლებელია მხოლოდ ერთადერთი ხერხით. თუ ამგვარი უალტერნატივო აზროვნების ხერხი უვარგისი ან მტკივნეული აღმოჩნდა, ადამიანი პრობლემას აწყდება.
წარმოიდგინეთ, რომ მოძრაობთ ისეთ ქუჩაზე, სადაც მოძრაობა ცალმხრივია. უეცრად გადმოვარდა ხე და გზა გადაგიღობათ. რას გააკეთებთ ასეთ შემთხვევაში? თუ მიიჩვევთ, რომ ერთადერთი გზა გადაკეტილია, ისღა რჩება, აღიაროთ, რომ ჩიხში აღმოჩნდით. თუმცა, თუ მოუხვევთ, გზა გაიხსნება. მაგრამ აქ ხომ მობრუნება აკრძალულია, აქ ხომ მოძრაობა ცალმხრივია? დიახ, მაგრამ თუ გზა გადაკეტილია, შეიძლება წესების ფრთხილად დარღვევა.
ზოგჯერ აუცილებელია ამა თუ იმ მოვლენის სხვა კუთხით განხილვა და მომხდარის ალტერნატიული ახსნის შემუშავება, თუმცა შემდგომში ამ თვალსაზრისის გაზიარება აუცილებელი სულაც არ არის. მაგრამ ზოგჯერ ხდება ისე, რომ საწინააღმდეგო მხარის პოზიციიდან საკითხის განხილვას მოჰყვება ისეთი სხვა გადაწყვეტილება, რომელსაც ვერ ხედავდი და რომელიც სავსებით მისაღებია.
ჩვენი აზრები ჩვენ გრძნობებს შეესაბამება, მოქმედება კი ისეთივეა, როგორც ჩვენი გრძნობები.
არაფერი თრგუნავს ადამიანს ისე, როგორც აზრი იმის შესახებ, რომ რაღაცის გაკეთება ან რაღაცაზე ფიქრი შესაძლებელია მხოლოდ ერთადერთი ხერხით. თუ ამგვარი უალტერნატივო აზროვნების ხერხი უვარგისი ან მტკივნეული აღმოჩნდა, ადამიანი პრობლემას აწყდება.
წარმოიდგინეთ, რომ მოძრაობთ ისეთ ქუჩაზე, სადაც მოძრაობა ცალმხრივია. უეცრად გადმოვარდა ხე და გზა გადაგიღობათ. რას გააკეთებთ ასეთ შემთხვევაში? თუ მიიჩვევთ, რომ ერთადერთი გზა გადაკეტილია, ისღა რჩება, აღიაროთ, რომ ჩიხში აღმოჩნდით. თუმცა, თუ მოუხვევთ, გზა გაიხსნება. მაგრამ აქ ხომ მობრუნება აკრძალულია, აქ ხომ მოძრაობა ცალმხრივია? დიახ, მაგრამ თუ გზა გადაკეტილია, შეიძლება წესების ფრთხილად დარღვევა.
ზოგჯერ აუცილებელია ამა თუ იმ მოვლენის სხვა კუთხით განხილვა და მომხდარის ალტერნატიული ახსნის შემუშავება, თუმცა შემდგომში ამ თვალსაზრისის გაზიარება აუცილებელი სულაც არ არის. მაგრამ ზოგჯერ ხდება ისე, რომ საწინააღმდეგო მხარის პოზიციიდან საკითხის განხილვას მოჰყვება ისეთი სხვა გადაწყვეტილება, რომელსაც ვერ ხედავდი და რომელიც სავსებით მისაღებია.
ჩვენი აზრები ჩვენ გრძნობებს შეესაბამება, მოქმედება კი ისეთივეა, როგორც ჩვენი გრძნობები.
7. რა მოჰყვება ამას...
ეს მეთოდიკა სასარგებლოა წარმოსახულ მოვლენათა განვითარების შესამოწმებლად. მაგალითად, საქმიან შეხვედრაზე მიდიხართ და ნერვიულობთ, რომ საცობების გამო დაგაგვიანდებათ: აზრით ამის გამო თქვენ უკვე სამსახური დაკარგეთ...
ამ შემთხვევაშიც ისევ პირდაპირ სიუჟეტის ბოლოზე, „კვანძის გახსნაზე " გადადიხართ, ამის გაკეთება კი არ ღირს. ეს მეთოდიკა მოითხოვს, რომ განვიხილოთ სიტუაცია და თანდათან გამოვყოთ მისი შემადგენელი ნაწილები – კითხვაზე – „რა მოჰყვება ამას..."– თანამიმდევრულად პასუხის გაცემის გზით. ეს იძლევა იმის შემოწმების საშუალებას, თუ რამ¬დენად სწორია ჩვენი მექანიკური აზროვნება, კატასტროფას რომ წინასწარ¬მეტყველებს. ამ მეთოდიკის დახმარებით გააცნობიერებთ წარმოქმნილი პრობლემის დაძლევის გზას, რამაც შეიძლება მიგიყვანოთ ალტერნატივების ჩამოყალიბების მეთოდიკასთან.
– საშინელი საცობებია, დამაგვიანდება.
– რა მოჰყვება ამას?
– მანქანის გასაჩერებელ ადგილს ვერ ვიპოვი.
– რა მოჰყვება ამას?
– დამაგვიანდება, დარბაზში ვეღარ შევალ.
– რა მოჰყვება ამას?
– უფროსი გაბრაზდება.
– რა მოჰყვება ამას?
– სამსახურს დავკარგავ.
– რა მოჰყვება ამას?
– მომიწევს სხვა სამსახურის ძებნა.
ეს სცენარი ცუდად მთავრდება. მაგრამ განა შეიძლება მისი შედარება იმ პანიკასთან, რომელიც გვეუფლება, როცა ჩვენი ტვინი მყისიერად უბედურების სურათს ხატავს? დაფიქრებით შეიძლება იმის გარკვევაც, თუ რამდენად მოსალოდნელია თითოეული ეტაპი. ხომ შესაძლებელია, რომ მანქანის გასაჩერებელი ადგილი იპოვო, დარბაზის კარი ღია დაგხვდეს და შესვლა შეძლო; უფროსი შეიძლება გაბრაზდეს, მაგრამ ამის გამო სამსახურიდან არ დაგითხოვოს; ანდა ახალი სამსახური უკეთესი აღმოჩნდეს, ვიდრე ამჟამინდელი. ასე თანდათან წრმუნდები, რომ სიტუაცია სულაც არ არის ისეთი უიმედო, როგორც თავიდან გეგონა.
ეს მეთოდიკა სასარგებლოა წარმოსახულ მოვლენათა განვითარების შესამოწმებლად. მაგალითად, საქმიან შეხვედრაზე მიდიხართ და ნერვიულობთ, რომ საცობების გამო დაგაგვიანდებათ: აზრით ამის გამო თქვენ უკვე სამსახური დაკარგეთ...
ამ შემთხვევაშიც ისევ პირდაპირ სიუჟეტის ბოლოზე, „კვანძის გახსნაზე " გადადიხართ, ამის გაკეთება კი არ ღირს. ეს მეთოდიკა მოითხოვს, რომ განვიხილოთ სიტუაცია და თანდათან გამოვყოთ მისი შემადგენელი ნაწილები – კითხვაზე – „რა მოჰყვება ამას..."– თანამიმდევრულად პასუხის გაცემის გზით. ეს იძლევა იმის შემოწმების საშუალებას, თუ რამ¬დენად სწორია ჩვენი მექანიკური აზროვნება, კატასტროფას რომ წინასწარ¬მეტყველებს. ამ მეთოდიკის დახმარებით გააცნობიერებთ წარმოქმნილი პრობლემის დაძლევის გზას, რამაც შეიძლება მიგიყვანოთ ალტერნატივების ჩამოყალიბების მეთოდიკასთან.
– საშინელი საცობებია, დამაგვიანდება.
– რა მოჰყვება ამას?
– მანქანის გასაჩერებელ ადგილს ვერ ვიპოვი.
– რა მოჰყვება ამას?
– დამაგვიანდება, დარბაზში ვეღარ შევალ.
– რა მოჰყვება ამას?
– უფროსი გაბრაზდება.
– რა მოჰყვება ამას?
– სამსახურს დავკარგავ.
– რა მოჰყვება ამას?
– მომიწევს სხვა სამსახურის ძებნა.
ეს სცენარი ცუდად მთავრდება. მაგრამ განა შეიძლება მისი შედარება იმ პანიკასთან, რომელიც გვეუფლება, როცა ჩვენი ტვინი მყისიერად უბედურების სურათს ხატავს? დაფიქრებით შეიძლება იმის გარკვევაც, თუ რამდენად მოსალოდნელია თითოეული ეტაპი. ხომ შესაძლებელია, რომ მანქანის გასაჩერებელი ადგილი იპოვო, დარბაზის კარი ღია დაგხვდეს და შესვლა შეძლო; უფროსი შეიძლება გაბრაზდეს, მაგრამ ამის გამო სამსახურიდან არ დაგითხოვოს; ანდა ახალი სამსახური უკეთესი აღმოჩნდეს, ვიდრე ამჟამინდელი. ასე თანდათან წრმუნდები, რომ სიტუაცია სულაც არ არის ისეთი უიმედო, როგორც თავიდან გეგონა.
8. თვითინსტრუქტაჟი
თვითინსტრუქტაჟის მიზანია თვითდახმარება. საკუთარ თავს წინასწარ გარკვეულ განწყობას უქმნი, გარკვეულ დირექტივებს აძლევ. მაგრამ ამას კონკრეტულ მოქმედებათა გეგმაც უნდა ახლდეს. მაგალითად, თუ მაღაზიაში მიდიხართ, კარგი იქნება, თუ წინასწარ შეადგენთ სიას, მაშინ არაფერი დაგავიწყდებათ.
ეს მეთოდიკა შეიძლება სრულიად განსხვავებულ სიტუაციაში დაგვეხმაროს. დავუშვათ, ჩასატარებელი გაქვთ პრეზენტაცია უზარმაზარი აუდიტორიის წინაშე. ბუნებრივია, რომ ნერვიულობთ. შეეცადეთ შეადგინოთ საჭირო მოქმედებათა დეტალური (დეტალური ნიშნავს ყველა წვრილმანის გათვალისწინებას) ნუსხა. დაახლოებით ასე: შევიდე ტუალეტში, შევამოწმო, შეკრული მაქვს თუ არა ყველა ღილი, გადავხედო და გავუღიმო აუდიტორიაში მსხდომ ადამიანებს... გამოყავით მაქსიმალურად წვრილი ნაბიჯები – როცა ყველაფერი გაწერილია, „საფრთხის" მოლოდინი მცირდება. ძალიან სასარგებლოა სიტუაციის განვითარების სცენარის შედგენა. რაღაცას იტყვით. ვიღაც გიპასუხებთ. ამის საპასუხოდ ამას იტყვით, იმის საპასუხოდ – ამასა და ამას. მთავარია იმის განსაზღვრა, თუ რა სახის განწყობა გამოგადგებათ ამ კონკრეტულ სიტუაციაში.
თვითინსტრუქტაჟის მიზანია თვითდახმარება. საკუთარ თავს წინასწარ გარკვეულ განწყობას უქმნი, გარკვეულ დირექტივებს აძლევ. მაგრამ ამას კონკრეტულ მოქმედებათა გეგმაც უნდა ახლდეს. მაგალითად, თუ მაღაზიაში მიდიხართ, კარგი იქნება, თუ წინასწარ შეადგენთ სიას, მაშინ არაფერი დაგავიწყდებათ.
ეს მეთოდიკა შეიძლება სრულიად განსხვავებულ სიტუაციაში დაგვეხმაროს. დავუშვათ, ჩასატარებელი გაქვთ პრეზენტაცია უზარმაზარი აუდიტორიის წინაშე. ბუნებრივია, რომ ნერვიულობთ. შეეცადეთ შეადგინოთ საჭირო მოქმედებათა დეტალური (დეტალური ნიშნავს ყველა წვრილმანის გათვალისწინებას) ნუსხა. დაახლოებით ასე: შევიდე ტუალეტში, შევამოწმო, შეკრული მაქვს თუ არა ყველა ღილი, გადავხედო და გავუღიმო აუდიტორიაში მსხდომ ადამიანებს... გამოყავით მაქსიმალურად წვრილი ნაბიჯები – როცა ყველაფერი გაწერილია, „საფრთხის" მოლოდინი მცირდება. ძალიან სასარგებლოა სიტუაციის განვითარების სცენარის შედგენა. რაღაცას იტყვით. ვიღაც გიპასუხებთ. ამის საპასუხოდ ამას იტყვით, იმის საპასუხოდ – ამასა და ამას. მთავარია იმის განსაზღვრა, თუ რა სახის განწყობა გამოგადგებათ ამ კონკრეტულ სიტუაციაში.
9. ყურადღების გადატანა
როცა გრძნობთ, რომ მოწოლილი აზრები შემაწუხებელი ხდება, შეეცადეთ რაიმეზე გადართვა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ წარმოსახვის მიერ წარმოდგენილი სურათი სურათი გთრგუნავთ, საჭიროა „სხვა არხზე" გადართვა.
მძიმე ჩემოდნით აეროპორტში მისულმა ჯორჯმა გაიგო, რომ მის რეისზე რეგისტრაცია უზარმაზარი დარბაზის ბოლოს მიმდინარეობს. ის ფიქრობს: „ხელი მომწყდება. ბორბლებიანი ჩანთა უნდა წამომეღო. ეს ჩემოდანი მომსპობს". ჯორჯი ცუდ გუნებაზე დგება, დაძაბულია, რაც თითქოსდა ჩემოდანს კიდევ უფრო ამძიმებს. რისი გაკეთება შეუძლია მას? ჯორჯმა ასეთი თამაში მოიფიქრა: ის დაენიძლავა საკუთარ თავს, რომ რეგისტრაციის ადგილამდე ზუსტად 225 ნაბიჯია. ახლა ის იძულებულია ნაბიჯები ითვალოს. ნაბიჯების დათვლაზე ყურადღების გადატანის წყალობით ჯორჯი აღარ ფიქრობს ჩემოდნის სიმძიმესა და დიდ მანძილზე.
როცა უსიამოვნებას აწყდებით, შეიძლება გადართვა წარმატების გახსენებით; ამის შედეგად თავს უკეთ იგრძნობთ. ზოგიერთი, შესაძლოა, მსგავსი რჩევა აბუჩად აიგდოს: „ეს ხომ მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ აიძულებ თავს, უკეთ იგრძნო თავი". ეს მართლაც ასეა, მაგრამ გაცილებით უფრო აზრიანია აიძულო თავი უკეთ გახდე, ვიდრე პირიქით, აიძულო თავი, ცუდად იყო. გადართვაში გვეხმარება რელაქსაციის სხვადასხვა მეთოდიკაც. დავუშვათ, საღამო ხანია, ლოგინში წევხართ და გტანჯავთ ფიქრი ხვალინდელი დღის მოსალოდნელ უსიამოვნებაზე. ვერ იძინებთ. ამ მძიმე აზრების დასაძლევად სცადეთ ყურადღების გადართვა სუნთქვაზე. მოსადუნებელი, დამამშვიდებელი სუნთქვა უნდა იყოს ღრმა, უფრო მუცლისა და არა მკერდის არიდან მომავალი. დააკვირდით, ჩასუნთქვისას მაღლა იწევს მუცელი თუ მკერდი. კონცენტრაცია სუნთქვაზე კიდევ უფრო გაძლიერდება, თუ შეეცდებით იგრძნოთ, როგორ შედის ჰაერი ცხვირის ნესტოებიდან. დათვალეთ, რამდენჯერ ჩაისუნთქვეთ და ამოისუნთქეთ: ძნელია, თან ითვალო და თან რამეზე იფიქრო.
როცა გრძნობთ, რომ მოწოლილი აზრები შემაწუხებელი ხდება, შეეცადეთ რაიმეზე გადართვა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ წარმოსახვის მიერ წარმოდგენილი სურათი სურათი გთრგუნავთ, საჭიროა „სხვა არხზე" გადართვა.
მძიმე ჩემოდნით აეროპორტში მისულმა ჯორჯმა გაიგო, რომ მის რეისზე რეგისტრაცია უზარმაზარი დარბაზის ბოლოს მიმდინარეობს. ის ფიქრობს: „ხელი მომწყდება. ბორბლებიანი ჩანთა უნდა წამომეღო. ეს ჩემოდანი მომსპობს". ჯორჯი ცუდ გუნებაზე დგება, დაძაბულია, რაც თითქოსდა ჩემოდანს კიდევ უფრო ამძიმებს. რისი გაკეთება შეუძლია მას? ჯორჯმა ასეთი თამაში მოიფიქრა: ის დაენიძლავა საკუთარ თავს, რომ რეგისტრაციის ადგილამდე ზუსტად 225 ნაბიჯია. ახლა ის იძულებულია ნაბიჯები ითვალოს. ნაბიჯების დათვლაზე ყურადღების გადატანის წყალობით ჯორჯი აღარ ფიქრობს ჩემოდნის სიმძიმესა და დიდ მანძილზე.
როცა უსიამოვნებას აწყდებით, შეიძლება გადართვა წარმატების გახსენებით; ამის შედეგად თავს უკეთ იგრძნობთ. ზოგიერთი, შესაძლოა, მსგავსი რჩევა აბუჩად აიგდოს: „ეს ხომ მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ აიძულებ თავს, უკეთ იგრძნო თავი". ეს მართლაც ასეა, მაგრამ გაცილებით უფრო აზრიანია აიძულო თავი უკეთ გახდე, ვიდრე პირიქით, აიძულო თავი, ცუდად იყო. გადართვაში გვეხმარება რელაქსაციის სხვადასხვა მეთოდიკაც. დავუშვათ, საღამო ხანია, ლოგინში წევხართ და გტანჯავთ ფიქრი ხვალინდელი დღის მოსალოდნელ უსიამოვნებაზე. ვერ იძინებთ. ამ მძიმე აზრების დასაძლევად სცადეთ ყურადღების გადართვა სუნთქვაზე. მოსადუნებელი, დამამშვიდებელი სუნთქვა უნდა იყოს ღრმა, უფრო მუცლისა და არა მკერდის არიდან მომავალი. დააკვირდით, ჩასუნთქვისას მაღლა იწევს მუცელი თუ მკერდი. კონცენტრაცია სუნთქვაზე კიდევ უფრო გაძლიერდება, თუ შეეცდებით იგრძნოთ, როგორ შედის ჰაერი ცხვირის ნესტოებიდან. დათვალეთ, რამდენჯერ ჩაისუნთქვეთ და ამოისუნთქეთ: ძნელია, თან ითვალო და თან რამეზე იფიქრო.
10. ადვოკატის როლის თამაში
ამ მეთოდიკას აგრეთვე ჰქვია „არგუმენტაცია საკუთარი თავის სასარგებლოდ". ზოგჯერ აუცილებელია საკუთარი თავის დაცვა, ვინაიდან ზოგიერთი საკუთარ თავს უფრო მკაცრ მოთხოვნებს უყენებს, ვიდრე სხვებს. ვთქვათ, მეგობრის მიერ ჩადენილ ქმედებას გამართლებას ადვილად მოუძებნით, თუმცა საკუთარ თავს იგივე შეიძლება არ აპატიოთ. სხვა ადამიანებს შეცდომებს ადვილად ივიწყებთ, მაგრამ საკუთარი შეცდომები წლობით გახსოვთ.
მოაწყეთ „სასამართლო", რომელშიც თავად შეასრულებთ ყველა როლს, გარდა ერთისა. ამ სასამართლოში ხართ ბრალდებულიც, პროკურორიც, მოსამართლეც, რომელიც სასიკვდილო განაჩენს კითხულობს. დასჯის თავიდან აცილების შანსი არ არსებობს. ერთადერთი, ვინც ამ „სასამართლო" პროცესში არ მონაწილეობს, არის ადვოკატი. ადვოკატი აქ საჭიროა იმისათვის, რომ გააცნოს დამსწრეთ ბრალის შემარბილებელი გარემოებები. ადვოკატს მხოლოდ ერთი რამ მოეთხოვება: წარმოადგინოს საქმის ვითარება ხელსაყრელი კუთხით: „დიახ, შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ ეს ადამიანი დამნაშავეა, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ საქმის ყველა ვითარებას არ იცნობთ". ადვოკატი სასამართლოს და დამსწრეთა ყურადღებას ამახვილებს ზოგიერთ ისეთ ნიუანსზე, რომელსაც ითვალისწინებენ ხოლმე განაჩენის გამოტანისას: „დიახ, ადამიანმა გადაცდომა ჩაიდინა, მაგრამ ასეთ მკაცრ სასჯელს ნამდვილად არ იმსახურებს".
როცა თავს ზედმეტად მკაცრად გაკიცხავთ, შეამოწმეთ, ესწრება თუ არა ამ წარმოსახვით პროცესს თქვენი ადვოკატი. თუ არა, მაშინ თავად შეასრულეთ მისი როლი:
– სრული მარცხი?
– არა, უბრალოდ არასწორი გზით წავიდა.
– უჭკუოა?
– არა, მართალია, ამ შემთხვევაში მაინცდამაინც ჭკვიანურად ვერ მოიქცა, მაგრამ ბევრი სხვა კარგი უნარი აქვს.
– ვერაფერი გააკეთა.
– განა ასეთი საქმის წამოწყებისას წინასწარი გარანტია შეიძლება ვინმეს ჰქონდეს?
ამ მეთოდიკას აგრეთვე ჰქვია „არგუმენტაცია საკუთარი თავის სასარგებლოდ". ზოგჯერ აუცილებელია საკუთარი თავის დაცვა, ვინაიდან ზოგიერთი საკუთარ თავს უფრო მკაცრ მოთხოვნებს უყენებს, ვიდრე სხვებს. ვთქვათ, მეგობრის მიერ ჩადენილ ქმედებას გამართლებას ადვილად მოუძებნით, თუმცა საკუთარ თავს იგივე შეიძლება არ აპატიოთ. სხვა ადამიანებს შეცდომებს ადვილად ივიწყებთ, მაგრამ საკუთარი შეცდომები წლობით გახსოვთ.
მოაწყეთ „სასამართლო", რომელშიც თავად შეასრულებთ ყველა როლს, გარდა ერთისა. ამ სასამართლოში ხართ ბრალდებულიც, პროკურორიც, მოსამართლეც, რომელიც სასიკვდილო განაჩენს კითხულობს. დასჯის თავიდან აცილების შანსი არ არსებობს. ერთადერთი, ვინც ამ „სასამართლო" პროცესში არ მონაწილეობს, არის ადვოკატი. ადვოკატი აქ საჭიროა იმისათვის, რომ გააცნოს დამსწრეთ ბრალის შემარბილებელი გარემოებები. ადვოკატს მხოლოდ ერთი რამ მოეთხოვება: წარმოადგინოს საქმის ვითარება ხელსაყრელი კუთხით: „დიახ, შეიძლება მოგეჩვენოთ, რომ ეს ადამიანი დამნაშავეა, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ საქმის ყველა ვითარებას არ იცნობთ". ადვოკატი სასამართლოს და დამსწრეთა ყურადღებას ამახვილებს ზოგიერთ ისეთ ნიუანსზე, რომელსაც ითვალისწინებენ ხოლმე განაჩენის გამოტანისას: „დიახ, ადამიანმა გადაცდომა ჩაიდინა, მაგრამ ასეთ მკაცრ სასჯელს ნამდვილად არ იმსახურებს".
როცა თავს ზედმეტად მკაცრად გაკიცხავთ, შეამოწმეთ, ესწრება თუ არა ამ წარმოსახვით პროცესს თქვენი ადვოკატი. თუ არა, მაშინ თავად შეასრულეთ მისი როლი:
– სრული მარცხი?
– არა, უბრალოდ არასწორი გზით წავიდა.
– უჭკუოა?
– არა, მართალია, ამ შემთხვევაში მაინცდამაინც ჭკვიანურად ვერ მოიქცა, მაგრამ ბევრი სხვა კარგი უნარი აქვს.
– ვერაფერი გააკეთა.
– განა ასეთი საქმის წამოწყებისას წინასწარი გარანტია შეიძლება ვინმეს ჰქონდეს?
11. ათქულიანი სისტემა
როგორ შეაფასებდით საკუთარი მიმდინარე პრობლემას ათქულიანი სისტემით? თუ უგუნებოთ ხართ, მძიმე აზრები გაწუხებთ, დეპრესიული განწყობა დაგეუფლად, მაშინ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემისას ავტომატურად შეაფასებთ საკუთარ მდგომარეობას მაქსიმალური ათი ქულით. არასახარბიელო სიტუაციაში აღმოჩენისას ყოველთვის ვფიქრობთ: „რა შეიძლება მოხდეს ამაზე უარესი?". მსგავსი განცდის მიზეზი ისაა, რომ მოვლენების შეფასებისას ადამიანი სათანადო ათვლის წერტილს არ ადგენს. ეს კი დაახლოებით იგივეა, რომ შეეცადო ოთახის სიგრძის გაზომვა სახაზავის ძირს დაგდებით. ათვლის წერტილის დასადგენად გაიხსენეთ თქვენი ცხოვრების ყველაზე მძიმე მოვლენა: ახლობელი ადამიანის გარდაცვალება, განქორწინება, სამსახურიდან გათავისუფლება და სხვ. შემდეგ კი გაიხსენეთ ცხოვრების, მათ შორის ბავშვობის, ყველაზე ბედნიერი, იმედითა და სიხარულით აღსავსე, წუთები.
შემდეგ ათქულიან სკალის ქვედა ნაწილში ჩაწერეთ თქვენი ცხოვრების ყველაზე მძიმე მოვლენა და შეაფასეთ ის ერთი ქულით, ზემოთ კი – ყველაზე ბედნიერი, რომელიც ათი ქულით ფასდება. ახლა კი გაქვთ ათვლის წერტილი იმისათვის, რომ შეაფასოთ ამჟამინდელი განცდა. მძიმეა ის თუ არც თუ ისე? ეგებ, ოთხ ქულასაც კი არ აღემატება? თუ გააცნობიერებთ, რომ წარსულში გაცილებით უფრო მძიმე მდგომარეობაში ყოფილხართ, დარწმუნდებით, რომ ამჟამინდელი სირთულეების დაძლევასაც მოახერხებთ.
როგორ შეაფასებდით საკუთარი მიმდინარე პრობლემას ათქულიანი სისტემით? თუ უგუნებოთ ხართ, მძიმე აზრები გაწუხებთ, დეპრესიული განწყობა დაგეუფლად, მაშინ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემისას ავტომატურად შეაფასებთ საკუთარ მდგომარეობას მაქსიმალური ათი ქულით. არასახარბიელო სიტუაციაში აღმოჩენისას ყოველთვის ვფიქრობთ: „რა შეიძლება მოხდეს ამაზე უარესი?". მსგავსი განცდის მიზეზი ისაა, რომ მოვლენების შეფასებისას ადამიანი სათანადო ათვლის წერტილს არ ადგენს. ეს კი დაახლოებით იგივეა, რომ შეეცადო ოთახის სიგრძის გაზომვა სახაზავის ძირს დაგდებით. ათვლის წერტილის დასადგენად გაიხსენეთ თქვენი ცხოვრების ყველაზე მძიმე მოვლენა: ახლობელი ადამიანის გარდაცვალება, განქორწინება, სამსახურიდან გათავისუფლება და სხვ. შემდეგ კი გაიხსენეთ ცხოვრების, მათ შორის ბავშვობის, ყველაზე ბედნიერი, იმედითა და სიხარულით აღსავსე, წუთები.
შემდეგ ათქულიან სკალის ქვედა ნაწილში ჩაწერეთ თქვენი ცხოვრების ყველაზე მძიმე მოვლენა და შეაფასეთ ის ერთი ქულით, ზემოთ კი – ყველაზე ბედნიერი, რომელიც ათი ქულით ფასდება. ახლა კი გაქვთ ათვლის წერტილი იმისათვის, რომ შეაფასოთ ამჟამინდელი განცდა. მძიმეა ის თუ არც თუ ისე? ეგებ, ოთხ ქულასაც კი არ აღემატება? თუ გააცნობიერებთ, რომ წარსულში გაცილებით უფრო მძიმე მდგომარეობაში ყოფილხართ, დარწმუნდებით, რომ ამჟამინდელი სირთულეების დაძლევასაც მოახერხებთ.
Комментариев нет:
Отправить комментарий