“… გამოდით კიდობნიდან შენ და შენი ცოლი, შენა შვილები და მათი ცოლები… და თქვა უფალმა თავისთვის: ამიერიდან აღარ დავწყევლი მიწას ადამიანის გამო, რადგან ბოროტისკენაა მიდრეკილი ადამიანის გულისთქმა მისი სიყრმიდანვე. მეტად აღარ გავანადგურებ ცოცხალ არსებას, როგორც მოვიქეცი. ვიდრე ქვეყანა იქნება – არც თესვა და მკა, არც ყინვა და სიცხე, არც ზაფხული და ზამთარი, არც დღე და ღამე არ გაუქმდება“ (დაბადება 8, 21-22).
ნებისმიერი ადამიანი შეპყრობილია ეგზისტენციალური შიშით სიკვდილისა და ფიზიკური განსაცდელების წინაშე. მეორეს მხრივ, მას არ ძალუძს ბოლომდე აკონტროლოს სტიქიები. ამიტომ, ხშირად, ახსნის ძებნისას, თავს გადამხდარ უსიამოვნო მოვლენებს და ამგვარ კატაკლიზმებს ზებუნებრივ ძალებს მიაწერენ ხოლმე. თითქმის ყველა კულტურასა და რელიგიაში არსებობს მსგავსი წარმოდგენების მძლავრი შრე. აზროვნების ეს ტიპი განსაკუთრებით ძლიერი არქაულ საზოგადოებებსა და რელიგიებშია. ესაა თვითრწმენა, რომ ადამიანის ქცევა ბუნებაზე ზემოქმედებს ან სულაც ღმერთი ბუნების მეშვეობით სჯის მას. ესაა მცდელობა, მოეძებნოს ახსნა, თუ რატომ ევლინება განსაცდელი ადამიანს, რა არის ამის მიზეზი და მიზანი. თეოლოგიასა და ფილოსოფიაში ამგვარ საკითხებს თეოდიცეა – სპეციალური მიმართულება განიხილავს.
ძველ აღთქმაში ეს ყველაფერი წარმოდგენილი იყო შეცოდება-სამართლიანი სასჯელის თეოლოგიით. ამიტომაც, იგი აკრძალვების სისტემას ეფუძნებოდა. ცოდვის გამო ბუნებრივი კატაკლიზმის საშუალებით ადამიანების დასჯის პასაჟები ბიბლიაში ვრცლადაა წარმოდგენილი, როგორც მაგალითად, ბიბლიური წარღვნის, ეგვიპტის 10 სასჯელი, სოდომის და გომორის შესახებ თხრობა (რომელიც ასე პოპულრალური გახდა საქართველოში სულ სხვა კონტექსტის გამო), მაგრამ ამ სულისკვეთებით განსაკუთრებით ძველი აღთქმის „რიცხვთა წიგნების ისტორიული ტექსტები“ და წინასწარმეტყველთა ნაწილია გაჯერებული. ამ მიმართულებას ოფიციალურად ეწოდება “ჩვენ ცოდვათა გამო“ (ებრ. מפני חטאינו -mi-penei hataeinu) თეოლოგია და ცალკე კვლევის სფეროს წარმოადგენს.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ბიბლიაში არსებული მსგავსი ფრაგმენტები უმეტეს შემთხვევაში ეთოლოგიური თხრობებია, რამდენადაც მათ ამოცანას არა იმდენად ფაქტების ასახვა, არამედ გარკვეული მორალური წარმოდგენების დამკვიდრება წარმოადგენს. მაგალითად, ბიბლეისტიკა უკვე დიდი ხანია აღიარებს, რომ წარღვნას იმ ფორმით, როგორადაც ის ბიბლიაშია აღწერილი, ადგილი არ ჰქონია. უფრო მეტიც – იგი შუამდინარული ეპოსის ბიბლიური გამოძახილია, რომელსაც ებრაელები ბაბილონის ტყვეობისას უნდა გასცნობოდნენ და ბიბლიაში შეეტანათ, როგორც დამატებითი ცოდნა სამყაროს წარმოშობაზე.
თეოდიცეის – ღმერთთან მიმართებაში სიკეთესა და ბოროტების არსის გარკვევას ეძღვნება ასევე იობის წიგნი და იონა წინასწარმეტყველის ამბავი. ამ უკანასკნელს სურდა, რომ ღმერთს ნინეველები მათი სინანულის მიუხედავად დაესაჯა, მაგრამ უფალმა მისი მოსაზრება არ გაიზიარა -“შეინანა ღმერთმა, ბოროტების ყოფას რომ უპირებდა მათ და აღარ უყო“ (იონა, 3,10). იონას კი აყიროს აღმოცენების მაგალითზე აჩვენა, რომ ყოველი ცოცხალი არსება სამყაროში ფასეულია (იონას წიგნი 3-4 თავები). სხვათაშორის, იობის წიგნში, რომლის მთავარ თემასაც წარმოადგენს კითხვა: “თუ სიკეთეს ვიღებთ უფლისგან, სიავე აღარ უნდა მივიღოთ?!“ (იობის წიგნი, 2, 10.), ღვთის სიდიადის სადემონსტრაციო მაგალითთაგან ერთ-ერთ არსებად სწორედ ბეჰემოთია მოყვანილი. მისი ბიბლიური დახასიათებაც საოცრად მიესადაგება თბილისის ზოოპარკის ბინადარ “ბეგის“: “აჰა, ბეჰემოთი, შენთან ერთად რომ შევქმენი, ხარივითა ძოვს ბალახს. აჰა, მის წელშია მისი ძალა და მისი ღონე – მისი მუცლის კუნთებში. კედარივით დრეკს თავის კუდს, ბარძაყის ძარღვები გადაგრეხილი აქვს, მისი ძვლები ბრინჯაოს მილებია. მისი სახსრები რკინის წნელებივითაა. ის პირველია ღვთის ქმნილებათაგან, მხოლოდ მისი გამჩენი თუ დაჰკრავს მახვილს. რადგან მთები აძლევენ საზრდოს, და იქ შეიქცევს თავს ველის ყოველი ცხოველი. ლოტოსებს ქვეშ გაწოლილა, ლერწმისა და ჭაობის საფარში. ლოტოსები ჩრდილს ჰფენენ მას, გარს ძეწნები ახვევია. აჰა, წყალს სვამს მდინარისას და არ ჩქარობს, არ კრთება, მშვიდადაა, მის პირს იორდანეც რომ მიასკდეს. ვინ შეიპყრობს მას? (იობის წიგნი, თავი 40, 15-24).
ქრისტიანული თეოლოგიის მიხედვით ათი მცნება, რჯულისმიერი აკრძალვების ვრცელი კოდექსი და სამაგიეროს მიგების ტრადიცია ადამიანთა ქედფიცხელობის (უფრო მაღალი ღირებულებების მიმღებლობის მზაობის არქონის) გამო დადგინდა (მათე 19,8). ამგვარ აკრძალვებს ადამიანები ახალი აღთქმისეული ცნობიერებისათვის უნდა მოემზადებინა, რაც უფლისა და, აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი ადამიანის სიყვარულს, მათთვის თავგანწირვას, უსაზღვრო მიმტევებლობას და მათდამი მსახურებას ეყრდნობა. აკრძალვების დამრღვევი რჯულის მასწავლებლებისაგან, ან, მათივე ინტერპრეტაციით, ღვთისგან ისჯებოდა.
ახალი აღთქმის მოძღვრებაში სასჯელის ნაცვლად მთავარი წარმართველი ხაზი ნეტარების, სიკეთეში დასადგურებისა და ჯილდოს მოპოვების საზრისმა დაიკავა. ამგვარი შემოტრიალების თვალნათელი შემთხვევაა, მაგალითად, მათეს სახარების მეხუთე და მეექვსე თავები, სადაც ადამიანთა ქცევის კოდექსთან მიმართებაში ტექსტი ცხრა ნეტარების ჩამოთვლით იწყება. შესაბამისად, ტანჯვა-შეჭირვების საკითხები სულ სხვა პერსპექტივით წარმოდგება. სასჯელის ნაცვლად, ახალი აღთქმის მთავარ გზავნილად ჯილდოს სახავს, რომელიც ღვთის მოწყალების, სახიერების, ლმობიერებისა და სიყვარულის გამოვლინებაა. ამიტომაც იკითხება ლიტურგიაზე ცხრა ნეტარება, როგორც ახალი აღთქმის ეკლესიის ერთ-ერთი უმთავრესი გზავნილი ადამიანების მიმართ.
საინტერესოა, რომ სულხან-საბა ორბელიანი სიტყვა „შიშს“ ექვს ქვეკატეგორიად განმარტავს და მის ყოველ გამოვლინებას ცალკე ახასიათებს. ხოლო ამ ცნების არსის უკეთ გასაგებად, კონოტაციის სახით, ის იოანეს პირველი ეპისტოლეს სიტყვებს უთითებს: „შიში არ არის სიყვარულში, არამედ სრულყოფილი სიყვარული გარეთ სდევნის შიშს, რადგან შიშს სასჯელთანაქვს საქმე, ხოლო შეშინებული არ არის სიყვარულში სრულყოფილი“ (1 იოანე 4,18).
სამწუხაროდ, ქრისტეს სასიხარულო უწყება (სწორედ ასე ითარგმნება სახარების ბერძნული შესატყვისი εὐαγγέλιον) არ აღმოჩნდა ასე ადვილი მისაღები კაცობრიობისათვის, რომლის რელიგიური გრძნობები ძირითადად შიშითა და სასჯელით არის ნასაზრდოები. გარდა ამისა, შიშზე დაფუძნებული თეოლოგია ძალიან მოსახერხებელია ინსტიტუციური რელიგიების ელიტისათვის, ძალაუფლების კონცენტრაციისა და რიგითი მორწმუნეებით მანიპულირებისათვის. საქართველოში შიშისა და სასჯელის თეოლოგიის განვითარებას მთელი რიგი ისტორიული წინაპირობები განსაზღვრავდა. სამყაროს ამგვარად აღქმა განსაკუთრებით პოპულარული მონღოლების პერიოდიდან გახდა; მაგალითად, ჟამთააღმწერლის ქრონიკა მონღოლთა მიერ მოწეულ ყველა განსაცდელს, ღვთის მიერ, მისი მცხოვრებლების უზნეობის გამო, საქართველოსთვის მოვლენილ სასჯელად წარმოაჩენს. პარადოქსულ ვითარებაში ამგვარი ცნობიერება დღემდე ქართული რელიგიურობის (განსაკუთრებით პოლიტიკური თეოლოგიის) მთავარ ღერძს წარმოადგენს და ეს უშუალოდ კათოლიკოს-პატრიარქის დიდი დამსახურებაცაა. სწორედ მისი მოწადინებით გაცოცხლდა ეს შუასაუკუნეობრივი დამოკიდებულება გარესამყაროს მიმართ, ხდება საქართველოს უახლოესი წარსულისა და თანამედროვეობის იმგვარად აღქმა, რომ ვინც ეკლესიის შეგონებებს არ ისმენს ან წარსულში მას არ ემორჩილებოდა, ის აუცილებლად დაისჯება. სხვათაშორის, იგივე სქემა იყო გამოყენებული 2013 წლის 17 მაისს განვითარებულ მოვლენათა თანმხლებ რიტორიკაში: უნდა დასაჯო, განდევნო, გააქრო განსხვავებულნი, სანამ უფალი მათი არსებობის გამო მთელ ქვეყანას და მის მცხოვრებთ დასჯის. ვაწყენინეთ ევროპას, ვასიამოვნეთ ღმერთს – სწორედ ამ უცნაური წარწერით ტრიალებდა სოციალურ ქსელებში ძალმომრეობის ამსახველი ფოტოები.
ღვთის სასჯელის ამ პოლიტიკურ-საკრალური რიტორიკის კიდევ ერთი გაგრძელებაა პატრიარქის განცხადება, თითქოს ზოოპარკის დაარსებისას, კომუნისტების მხრიდან ეკლესიასთან მიმართებაში გამოჩენილი სიმკაცრის გამო, უფალი მუდმივად სჯის ამ ტერიტორიას, უდანაშაულო ადამიანებსა და ცხოველებს ხოცავს. ესაა ერთგვარი “ბოღმიანი ნიშნის მოგების (Ressentiment)“ ფენომენი, რომელსაც ახალი აღთქმისეული თეოლოგია არ ცნობს. პირიქით – ქრისტიანული დოქტრინა ცდილობს, ეს საკითხები შედარებით დაბალანსებული პოზიციიდან, არსებული გარკვეული ტიპის მიზეზ-შედეგობრივი ჯაჭვის მეშვეობით ახსნას: საღვთო განგებულება, დაშვება, ადამიანის თავისუფალი ნება და, რაც მთავარია, უფლის მიერ შექმნილი სამყაროს კანონები. შეუძლებელია, ეს ყველაფერი ისე დავაჯამოთ, რომ გავიგოთ – ვინ რის გამო დაისაჯა, ან რის გამო იტანჯება ან სულაც რის გამო დაუშვა ღმერთმა მისი მოკვდინება. უფრორე უფალი სწორედ ამ დანაშაული-სასჯელის სქემებს მიღმა დგას და ეს ყველაფერი დიდწილად მხოლოდ ადამიანური კატეგორიებით დალაგებული სამყაროს სურათი ან სწორედ ადამიანების უგუნური მოქმედების შედეგია. შესაბამისად, შეუძლებელია ადამიანების ქცევა (ეკლესიის აზრით “ცოდვა“) სტიქიური უბედურებების მიზეზად განიხილებოდეს, მით უმეტეს ცხოველების მოქმედება, რომელთაც “ცოდვის“ გაგება საერთოდ არ გააჩნიათ.
თუმცა, პატრიარქის განცხადება ის შემთხვევაა, როდესაც ყოველგვარი საკრალური ახსნების გარეშე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მომხდარის ერთ-ერთი მიზეზი თბილისში განვითარებული საშინელი ურბანული პოლიტიკის შედეგია, რომელიც ათწლეულები გრძელდება და კონკრეტული ადამიანების, ინსტიტუციების (მათ შორის, საპატრიარქოს) გამდიდრებას ემსახურება. ეს ყველაფერი ხდება ბუნების, კულტურული ძეგლებისა და, რაც მთავარია, ადამიანების სიცოცხლის განადგურების საშუალებით. არ არსებობს ფაქტი, რომ პატრიარქს ბუნებასა და საკუთარ საცხოვრებელ გარემოსთან ამგვარი უდიერი დამოკიდებულება გაეკრიტიკებინოს. ეკლესია არც საკუთარ ეკოლოგიურ კონცეპტს არ ავითარებს განსხვავებით, მაგალითად, კონსტანტინეპოლის მსოფლიო საპატრიარქოსაგან, რომლის საჭეთმპყრობელი ბართლომეოსი ხშირად მოიხსენიება როგორც მწვანე პატრიარქი და ეკოლოგიური ცნობიერების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ავტორად ითვლება.
მოულოდნელი არ იყო, რომ ადამიანების მიერ გალიებში შემწყვდეულმა უფლის ქმნილებებმა – ცხოველებმა სტიქიურ უბედურებას თავი დააღწიეს. თუმცა, ისევ ადამიანებმა მოუღეს ბოლო. ეს ნათლად აჩვენებს ბუნების მიმართ ჩვენს დამოკიდებულებას და ესაა სწორედ კატასტროფა.
პატრიარქის განცხადება ადამიანურ დონეზეც გაუგებარია; იმის ნაცვლად, რომ ადამიანები ასეთი რთული სიტუაციის დროს ანუგეშოს, მათ ნიშნის მოგებით ესაუბრება და გაუგებარ ისტორიებს ყვება ზარებზე. ამგვარი განცხადებებით საპატრიარქო ცდილობს თავიდან აიცილოს სოციალური პასუხისმგებლობა და ისედაც დიდ განსაცდელში მყოფ ადამიანებს ტკივილს უასკეცებს. ცნობილი გახდა, რომ მდინარე არაგვმა მლეთის ტაძარი დატბორა; ტრაგიკული მდგომარეობაა მღვდელ გიორგი ჯიბუტის ოჯახშიც, რომელიც ასევე წყალდიდობის მსხვერპლი გახდა. საინტერესოა, პატრიარქი ამ შემთხვევებსაც იგივე ლოგიკით ხსნის?
ვუსამძიმრებ ყველა დაზარალებულ ადამიანს; ყველას, ვისაც ტკივილი მიაყენა სტიქიამ, ზოოპარკს და მთელს ქალაქს. დარწმუნებული ვარ, უფალი გასაჭირში არავის მიატოვებს.
Комментариев нет:
Отправить комментарий