თარგმანი რუსულიდან - ბასილ კობახიძე
რუსულ საზოგდოებაში აგრესიული ნაციონალიზმისა და ანტისემიტიზმის ამჟამად მიმდინარე კულტივირება, რომელმაც ებრაელების რუსეთიდან მასობრივად გამგზავრებამდე მიგვიყვანა და რომელსაც ექნება სხვა უარყოფითი შედეგები, ძირითადად განიხილება მხოლოდ პოლიტიკურ კონტექსტში. თუ იყენებენ ისტორიულ განზომილებას, ეს, როგორც წესი, ჩვენი საკუთარი ისტორიაა
რაც ხელთა გვაქვს:
რუსული ნაციონალისტური აზროვნება XIX-XX საუკენეებში, ბოლო სამი საუკუნის რუსული იმპერიული სახელმწიფოებრიობა, რუსული ქრისტიანობის ათი საუკუნე და ა.შ. ჩვენ ყოველთვის გატაცებული ვიყავით ისტორიოსოფიული პრობლემატიკით და ამ სფეროში იმდენი დაიწერა, რომ დღეს მკვლევარი, რომელიც ცდილობს ანტისემიტიზმის განხილვისას დაეყრდნოს რუსეთის ისტორიის გარკვეულ ანალიზს, თითქოსდა და მიტინგზე აღმოჩნდება, სადაც ყველა ცდილობს სხვაზე უფრო ხმამაღლა იყვიროს და ერთმანეთს არავის უსმენს. ყოველ ავტორს თავისი შეხედულებები აქვს ებრაელებზე, წმ. მოციქულთასწორ მთავარ ვლადიმირზე რუსული რევოლუციის მიზეზებზე, XVIII საუკუნის საეკლესიო განხეთქილებაზე, რუსულ იდეაზე, დოსტოევსკიზე, ლენინზე, რუსული კომუნიზმის წყაროებსა და არსზე, მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტ სწავლებაზე და კიდევ სხვა მრავალზე.
ვფიქრობ, რომ XX საუკუნის რუსული ნაციონალიზმისა და ამ ფენომენში მართლმადიდებლობისა და ანტისემიტიზმის ადგილის შესახებ საუბრისას ისეთი შეხდულებაც გამოგვადგება, რომელიც არ ჯდება პოლიტიკური და ისტორიოსოფიული დისკუსიების ნაცნობ ჩარჩოებში. სწორედ ასეთ შეხედულებას შემოგთავაზებთ იმ იმედით, რომ სასარგებლო იქნება ამ თემებზე დაფიქრებული მკითხველისათვის.
მრავალი დამეთანხმება, რომ XX საუკუნის ერთერთ უმნიშვნელოვანეს გამოგონებას მასობრივი განადგურების საკონცენტრაციო ბანაკები წარმოადგენენ, რომ XX საუკუნე ისტორიაში შევა როგორც გულაგისა (საბჭოთა საკონცენტრაციო ბანაკები
მთარგმნ.) და ოსვენციმის საუკუნე. მე როგორც ქრისტიანს და თანამედროვე პეროდის ქრისტიანული აზროვნების ისტორიკოსს, პროფესიულად მაინტერესებს ამ ფენომენის საღვთისმეტყველო გააზრების არსებული მცდელობები, ამ შემთხვევაში მკითხველს სრული უფლება აქვს მოელოდოს გულაგისა და მასთან დაკავშირებული მოვლენების გააზრებას მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების მიერ. მკითხველს უფლება აქვს მოელოდოს ანალიზს თემაზე რუსული ქრისტიანობა გულაგის შემდეგ . მაგრამ გულაგის მართლმადიდებლური გაზრება არ არსებობს. არ არსებობს მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველება გულაგის შემდეგ იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ დღეს საერთოდ ქრისტიანული ღვთისმეტყველება არ არსებობს რუსულ ენაზე.
რჩება ოსვენციმი. ვიმედოვნებ წარმოვაჩინო, რომ დასავლური ქრისტიანული აზროვნების მიერ ამ სფეროში გამომუშავებული ზოგიერთი პოზიციები ჩვენთვისაც შეიძლება გახდეს მნიშვნელოვანი.
I.
დასავლურ (უპირველეს ყოვლისა ამერიკულ და გერმანულ) საღვთისმეტყველო ლიტერატურაში სიტყვა ოსვენციმი წარმოადგენს ნაციონალ-სოციალიზმის ბატონობის პერიოდში, ევროპელი ებრაელების გენოციდის ერთერთ განსაზღვრებას. ებრაელები ამ მოვლენას უწოდებენ კატასტროფას ანუ ებრაული სიტყვას შოა , რომელიც უბედურებას , განადგურებას ნიშნავს, მაგრამ უფრო ხშირად გამოიყენება სიტყვა ჰოლოკაუსტი , რაც ბერძნულად ყოვლადდასაწველს აღნიშნავს. ეს სიტყვა აღებულია ებრაული ბიბლიის ძველბერძნული თარგმანიდან და ნიშნავს ისეთ მსხვერპლშეწირვას, როდესაც სამსხვერპლო ცხოველის გვამს მთლიანად წვავდნენ ცეცხლში. ეს ბიბლიური მეტაფორა საკმაოდ გამჭვირვალეა. მწერალი ჟან ამერი, რომელიც საკონცენტრაციო ბანაკს გადაურჩა და შემდეგ მთელი ცხოვრება იტანჯებოდა ებრაელად ყოფნის აუცილებლობითა და შეუძლებლობით (თავი მოიკლა 1978 წლის 17 ოქტომბერს) ამის შესახებ წერდა: მართალია არიელი ტყვეებიც ჩვენთან, ებრაელებთან აღმოჩნდნენ ბანაკში, მაგრამ ისინი გაცილებით მაღლა იდგნენ, უფრო მეტიც, ჩვენ შორის მანძილი რამდენიმე სინათლის წლით გაიზომებოდა.. . . ებრაელი იყო სამსხვერპლო ცხოველი. მას ბოლო წვეთამდე უნდა შეესვა მწარე სასმელი. მე შევსვი. სწორედ მაშინ შევიგნე თუ რას ნიშნავს იყო ებრაელი.
რას ნიშნავს ქრისტიანობა ოსვენციმის შემდეგ ? რა დატვირთვა აქვს ოსვენციმის თემას თანამედროვე ქრისიტანულ ღვთისმეტყველებაში? პირველ მიდგომის ჩამოყალიბება ამგვარად შეიძლება: ებრაელებს ხოცავდნენ არა ქრისტიანები, არამედ ნაცისტები და მათი მომხრეები (თუმცა მათი უმრავლესობა მონათლული იყო და ქრისტიანულ საზოგადოებაში აღზრდილი, ზოგიერთები კი ყოველთვის თვლიდნენ თავს ეკლესიის წევრებად). მაგრამ პასუხისმგებლობას იმაზე, რომ ეს გენოციდი შესაძლებელი გახდა ქრისტიანებიც იზიარებენ.
რა პასუხისმგებლობა იგულისხმება? ცნობილმა გერმანელმა ფილოსოფოსმა კარლ იასპერსმა 1946 წელს გამოაქვეყნა წიგნი სათაურით დანაშაულის პრობლემა მასში საუბარია გერმანულ დანაშაულზე ანუ კაცობრიობის წინააღმდეგ ნაციონალ-სოციალისტების მიერ ჩადენილ დანაშაულებში გერმანელი ხალხის ბრალეულობაზე. ეს წიგნი ომის შემდეგი პერიოდის გერმანიის სულიერ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი მოვლენა გახდა. ოსვენციმის შემდეგ ქრისტიანობის თემაზე საუბრისას საკითხის დაყენება სწორედ ამგვარადაა მოსალოდნელი, მაგრამ სინამდვილეში საუბარია არა რელიგიისა და ღვთისმეტველების სფეროში გადატანილ გერმანულ დანაშაულზე, არამედ რაღაც უფრო ფუნდამენტალურზე. დღევანდელ ქრისტიანულ (და არა მარტო გერმანულ) ღვთისმეტყველებაში ძირითადად განიხილება არა ქრისიტიანების მორალულ-პოლიტიკური პასუხისმგებლობა ებრაელების გენოციდის გამო: ამჟამად ქრისტიანების უშუალო თანაბრალეულობა ეჭვს აღარ იწვევს, უფრო მეტიც, მისი საჯარო აღიარება ნელ-ნელა კარგი ტონის ელემენტი ხდება. ჩვენი თემისათვის მნიშვნელოვანია ის, რომ განიხილება საკუთრივ ქრისტიანულის მნიშვნელობა კატასტროფის შემდეგ, საკითხი ეხება ქრისტიანობის დედაარსს ჰოლოკაუსტის წინაშე.
XX საუკუნის ქრისტიანული აზროვნების ერთ-ერთმა ყველაზე გამოჩენილმა წარმომადგენელმა, ფილოსოფოსმა და ღვთისმეტყველმა პაულ ტილიხმა (1886-1965) თქვა, რომ დღეს ქრისტიანს არ შეუძლია შეურთდეს იმ გუნდს, რომელიც უეჭველი მტკიცებეულების სამყაროში ცხოვრობს. ტილიხი გულისხმობდა არა ჰოლოკაუსტს, არამედ ყველა თანამედროვე მსოფლმხედველობრივი სისტემების, მათ შორის ქრისტიანობის, მიმართ არსებულ ნდობის კრიზისს. ტილიხის სიტყვებით შეიძლება გამოვხატოთ ოსვენციმის
შემდგომი
ღვთისმეტყველების უპირველესი აზრობრივი წანამძღვარი: ახლა, ჰოლოკაუსტის შემდეგ, ქრისტიანს უკვე აღარ შეუძლია იცხოვროს უეჭველი მტკიცებეულებების სამყაროში .
რატომ გამოიწვია ებრაელთა გენოციდმა ქრისტიანებში ნდობის კრიზისი საკუთარი სარწმუნოებისადმი? ამის შესახებ დაწვრილებით ვისაუბრებთ. აქვე შევნიშნავ: ეს კრიზისი, მართალია დიდი დაგვიანებით, მაგრამ რომ არ დაწყებულიყო, დღეს დასავლური ქრისიტიანობა მხოლოდ მკვდარი იდეოლოგია იქნებოდა. ჰოლოკაუსტის ქრისტიანული გააზრების პირველ მცდელობებს 1960-იანი წლების დასაწყისში ვხედავთ. ასე რომ ვსაუბრობთ ქრისტიანული აზროვნების იმ მიმართულებაზე, რომელმაც თითქმის ჩვენ თვალწინ დაიწყო განვითარება. ჯერ კიდევ 1968 წელს, ებრაელი ფილოსოფოსი ემილ ფაკენჰაიმი სრულუფლებიანად აცხადებდა: არაებრაული სამყარო გაურბის ოსვენციმის თემას არა მარტო მის მიმართ შეძრწუნების გამო, არამედ ეს თემა გულისხმობს მომხდარის გამო მის რეალურ ან წარმოსახვით ბრალეულობას.
ისტორიულად გამოვყოფ პრობლემატიკაში ჩაღმავების სამ ეტაპს:
1. ჰოლოკაუსტზე ეკლესიების მორალურ-პოლიტიკური პასუხისმგებლობის აღიარებას. საუბარია იმაზე, რომ უკვე ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლისთანვე, ევროპულ და ამერიკულ პროტესტანტულ და კათოლიკურ ეკლესიებს შეეძლოთ ხმა აღემაღლებინათ ებრაელების დასაცავად, მაგრამ ეს არ გააკეთეს. საკუთარი პასუხისმგებლობის ამგვარი აღიარებაა გერმანული პროტესტანტული ეკლესიის რეინლანდის სინოდის 1980 წელს მიღებულ რეზოლუციაში სახელწოდებით ქრისტიანებსა და ებრაელებს შორის ურთიერთობის განახლების შესახებ . შევნიშნავთ რომ ამგვარი აღიარება არ არის ვატიკანის მეორე კრების (1965) ცნობილ დოკუმენტში Nostra aetate, რომელიც ეხება კათოლიკური ეკლესიის ურთიერთობას ებრაელებთან.
2. ქრისტიანმა ღვთისმეტყველებმა დაიწყეს მრავალსაუკუნოვანი საეკლესიო ანტიიუდაიზმის, როგორც თანამედროვე რასისტული ანტისემიტიზმის ერთ-ერთი წყაროს კვლევა. ებრაელების მიმართ საეკლესიო მტრობის ხანგრძლივმა ისტორიამ დღეს შემაძრწუნებელი მნიშვნელობა მიიღო, მაგალითად ლატერანის IV საეკლესიო კრების (1215) კანონები, რომლებიც არეგულერიბენ ებრაელთა ცხოვრების წესებს ქრისტიანული საზოგადოების წიაღში, ნაცისტების რასისტული კანონმდებლობის თითქმის იდენტური აღმოჩნდნენ. სწორედ ამ კრებამ დაადგინა რომ ებრაელებმა, როგორც კეთროვანებმა და როსკიპებმა ტანსაცმელზე უნდა ატარონ განმასხვავებელი ნიშნები. 1941 წლის 1 სექტემბერს ნაცისტებმა გამოსცეს კანონი, რომლის მიხედვითაც გერმანული რეიხის ტერიტორიაზე ებრაელებს უნდა ეტარებინათ ტანსაცმელზე დაკერებული ყვითელი ექვსქიმიანი ვარსკვლავი.
ნელ-ნელა ქრისტიანებმა დაიწყეს ჰოლოკაუსტს გადარჩენილი ადამიანების მოწმობების შემჩნევა. აქ უნდა მოვიხსენიოთ ელი ვიზელი, რომელიც სულ ბავშვი იყო როდესაც ოსვენციმში მოხვდა. ელი ვიზელი გახდა მსოფლიოში ცნობილი მწრალი, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი. მთელი კაცობრიობისთვის მაუწყებელი , როგორც დაწერა მისი შემოქმედების შესახებ წიგნის ავტორმა, ცნობილმა ქრისტიანმა ღვთისმეტყველმა რობერტ მაკაფი ბრაუნმა. იმ ქრისტიანებისათვის, რომლებმაც დაიწყეს აღნიშნული თემის გააზრება აგრეთვე მნიშვნელოვანი გახდა ებრაელი ფილოსოფოსების, ღვთისმეტყველებისა და ისტორიკოსების ნაშრომები ჰოლოკაუსტის შესახებ. ამიტომ ამ მოაზროვნეების მონათხრობსაც დავუგდებთ ყურს.
ერთის მხრივ ადრეულქრისტიანული და შუასაუკუნეობრივი საეკლესიო სამართლის, ხოლო მეორეს მხრივ ნაცისტურ კანონმდებლობის შორის მსგავსებები დეტალურად განიხილა ჰოლოკაუსტის ისტორიკოსმა რაულ ჰილბერგმა თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში ევროპელი ებრაელების განადგურება . ჰილბერგის აზრით ნაცისტური ებრაული საკითხის საბოლოო გადაწყვეტა უნდა განიხილებოდეს როგროც ქრისტიანთა მიერ ებრაელთა დევნის მემკვიდრეობა. ქრისტეს შობიდან IV საუკუნიდან მოყოლებული, როდესაც ქრისტიანობა რომის იმპერიაში სახელმწიფო რელიგია გახდა, ჰილბერგი გამოყოფს ანტიებრაული პოლიტიკის სამ ტიპს, რომლებიც ერთმანეთის მიყოლებით განვითარდა: ძალადობით მოქცევა ქრისტიანობაზე, განდევნა (აგრეთვე გეტოებში ჩაკეტვა) და ხოცვა. ჰილბერგი წერს: ქრისტიანი მისიონერები ფაქტიურად გვეუბნებოდნენ: თქვენ არა გაქვთ უფლება რომ იცხოვროთ ჩვენთან ერთად როგორც ებრაელებმა. მათ შემცვლელად მოსულმა საერო მმართველებმა განაცხადეს: თქვენ საერთოდ არა გაქვთა უფლება ჩვენთან ერთად ცხოვრების. ბოლოს გერმანელმა ნაცისტებმა დაადგინეს: თქვენ სიცოცხლის უფლება არა აგქვთ. . . ამგვარად ეს პროცრსი დაიწყო ებრაელების ქრისტიანობაზე ძალადობით მოქცევის მცდელობიდან. პროცესის განვითარება გახდა მათი განდევნა, ხოლო პროცესის ბოლოს ებრაელებს სიკვდილი მიუსაჯეს. შესაბამისად ნაცისტებმა არ უარყვეს წარსული; ისინი დაეყრდნენ მას. ნაცისტებს არ დაუწყიათ ეს პროცესი, მათ უბრალოდ დაამთავრეს იგი .
ამ ეტაპზე ქრისტიანი ღვთისმეტყველები პირველად დაფიქრდნენ თემაზე ანტიიუდაიზმი ახალ აღთქმაში . მათ აღმოაჩინეს ახალი აღთქმის იუდეველოფობური პოტენციალი, რომელიც მთლიანად განხორციელდა ეკლესიის ისტორიაში. ქვემოთ შევეცდები ავხსნა, თუ რას ეფუძნებიან რუსული კულტურული ცნობირებისათვის ეს უცნაური შეხდულებები.
3. ახალი აღთქმიდან ბუნებრივია გადასვლა ქრისტიანობის შინაარსის მთავარ ცენტრზე, ქრისტოლოგიაზე, რომელიც წარმოადგენს სწავლებას იესო ნაზარეველზე, როგორც მესიასა (ქრისტესა) და ძე ღვთისაზე და აქედან გამომდინარე ქრისიტანობის უნივერსალურობაზე. ყველა ამ საკითხების განხილვის შინაგანმა კანონზომირებებმა ზოგიერთი ღვთისმეტყველი მიიყვანა იმ შეხედულებამდე, რომ ოსვენციმის შემდეგ ქრისტიანული დოგმატიკის შინაარსობრივი ცენტრი სხვაგვარად უნდა წარმოჩინდეს.
ცხადია, ამგვარი ანალიზისათვის აუცილებელია სიწრფელე და მთელი ტრადიციის გადახედვის მტანჯველი ძალისხმევა. ვიტყოდი, რომ ჰოლოკაუსტის თანმიმდევრული საღვთისმეტყველო გააზრებისათვის ქრისტიანებს გარკვეული ვაჟკაცობა სჭირდებათ, რათა საკუთარი მსოფლმხედველობის საფუძვლების შესახებ დასვან კითხვები.
ქრისტიანული აზროვნების გარდაუვალი შემოტრიალება ზუსტად გამოხატა გერმანელმა ლუთერელმა ღვთისმეტყველმა ფრიდრიხ-ვილჰელმ მარკვარდტმა 1979 წელს: დღეს ოსვენციმი, წარმოადგენს ჩვენი ქრისტიანობის, ქრისტიანული ყოფიერების წარსულისა და დღევანდელობის სასამართლოს, უფრო მეტიც ოსვენციმის მსხვერპლთა თვალში ის არის თვით ქრისტიანობის სასამართლო. და კიდევ: ოსვენციმი ჩვენთვის წარმოადგენს მონანიებისა და მოქცევის მოწოდებას. უნდა შეიცვალოს არა მარტო ჩვენი ცხოვრება, არამედ ჩვენი სარწმუნოებაც. Oოსვენციმის გააზრებას უნდა მოჰყვეს არა მარტო ეთიკური, არამედ სარწმუნებრივი შედეგები. ოსვენციმი მოგვიწოდებს დღეს აღვიქვათ ღვთის სიტყვა სრულიად სხვაგვარად, ვიდრე ამას გადმოგვცემდენ ღვთისმეტყველების მასწავლებელები და უფროსი თაობის მქადაგებლები. ეს მონანიება და მოქცევა ცვლის ქრისტიანობის არსის ჩვენეულ გაგებას .
II.
რათა გავერკვეთ თუ რატომ მივიდნენ დასავლეთის ქრისტიანები ამგვარი ცვლილების განხორციელების დასკვნამდე და უკეთესად დავინახოთ სახელდობრ რისი შეცვლა ხდება, საჭიროა ერთად გადავიკითხოთ ახლა უკვე ყველსათვის ხელმისაწვდომი ტექსტი, კერძოდ ნიკოლოზ ბერდიაევის სტატია ქრისტიანობა და ანტისემიტიზმი . მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ ბერდიაევის ეს ნაშრომი არ წარმოადგენს ნაკლებადცნობილ ან დავიწყებულ ნაწარმოებს, პირიქით სპეციალისტები ყოველთვის იცნობდნენ მას და იგი ითარგმნებოდა მრავალ ენაზე. ის ფაქტი, რომ სტატია გამოქვეყნებულია ჟურნალებში , თუკი მათ პოლიტიკურ ორიენტაციასაც გავითვალისწინებთ, მეტყველებს იმაზე, რომ აღნიშნულმა ჟურნალებმა გადაწყვიტეს გამოჩენილი რუსი ფილოსოფოსის სტატია გამოეყენებინათ როგორც ძველი, მაგრამ მრისხანე იარაღი აგრესიულ ნაციონალიზმთან და ანტისემიტიზმთან ბრძოლაში.
ბერდიაევენის ნაწარმოები ეხება ებრაელობის რელიგიურ ბედს (ასეთია მისი ქვესათაური). იგი საშუალებას გვაძლევს დავინახოთ ჩვენი ქრისტიანული ყოფიერების წარსული . (ფ.
ვ. მარკვარდტი), ანუ ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ასპექტები იმ ღვთისმეტყველებისა, რომლითაც შედიოდნენ ოსვენციმის ეპოქაში ყველაზე მგრძნობიარე ქრისიტიანი მოაზროვნეებიც კი. ბერდიაევმა თავისი სტატია 1938 წელს დაწერა, როგორც გერმანელი ნაცისტების რასისტულ ანტისემიტიზმზე ქრისტიანული პასუხის მცდელობა. იმ პერიოდში, ის უკვე ევროპაში საყოველთაოდ ცნობილი ფილოსოფოსი იყო.
ჩვენ ვსაუბრობთ დასავლურ ქრისტიანობაზე და შეგვეძლო განგვეხილა უმნიშვნელოვანესი ევროპელი ღვთისმეტყველების ნაშრომები, რომლებიც იმ პერიოდში და იმავე თემაზე დაიწერა, ნაცისტურ ანტისემიტიზმთან ბრძოლის ქრისტიანული დასაბუთებისათვის. მაგრამ ჩვენთვის საინტერესო იდეები ერთნაირი სიცხადით არიან გამოხატული როგორც აღნიშნული ღვთისმეტყველების, ასევე ბერდიაევის ნაშრომებში: რადგან საკითხი ეხება განსხვავებული ქრისტიანული ტრადიციების და აგრეთვე ამ ტრადიციების შიგნით ლიბერალების და კონსერვატორებისათვის საერთო იდეურ მემკვიდრეობას.
ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი განვიხილოთ ბერდიაევის ნაშრომი.
ქრისტიანული აზროვნების ისტორიკოსი, რომელიც დღეს, ოსვენციმის შემდგომ ეპოქაში, როდესაც ქრისტიანები ცდილობენ ოსვენციმის მსხვერპლთა თვალებით შეხედონ საკუთარ თავს (ფ.
ვ. მარკვარდტი) და სწავლობენ ებრაელთა ხმისადმი ყურისგდებას - კითხულობს ბერდიაევის სტატიას, აღმოაჩენს რომ ებრაელთა რელიგიური ბედის შესახებ ტრაქტატის ავტორ ფილოსოფოსს არავითარი ინტერესი არ გააჩნია ებრაელთა რელური ისტორიის მიმართ. ვერ ვიტყვით, რომ ბერდიაევი არ იცნობდა ებრაულ ისტორიასა და აზროვნებას, მას მოჰყავს ფრანც როზენცვაიგის, მარტინ ბუბერის XIX საუკუნის ებრაელი ისტორიკოს სალვადორის, რომელმაც იესო ნაზარეველის ცხოვრების აღწერა დაწერა, ციტატები, აღწერს ბოლო ოცი საუკუნის ებრაელთა ისტორიის ზოგიერთ ეპიზოდს. მაგრამ ებრელთა ისტორია
ის რაც სინამდვილეში მოხდა , არ არის გაანალიზებული ბერდიაევის მიერ, რადგან ამ ისტორიის ადგილი ფილოსოფოსის ნაშრომში დაიკავა ებრაელთა რელიგიურმა ბედმა, რომელიც დეტალური განხილვისას აღმოჩნდა ებრაელთა ისტორიის ქრისტიანული სწავლებიდან გამომდინარე ინტერპრეტაცია.
ბერდიაევის სტატიის დასაწყისში ჩვენ ვხვდებით მტკიცებულებას, რომელსაც ავტორი ეყრდნობა როგორც აბსოლუტურად უეჭველს: ებრაელები განსაკუთრებული რელიგიური ბედის ერია, ეს არის ღვთის მიერ რჩეული ერი და სწორედ ამით განისაზღვრება მათი ისტორიული ბედის ტრაგიკულობა. ღვთის რჩეულ ერს, რომლის წიაღიდანაც იშვა მესია და რომელმაც უარყო მესია, არ შეიძლება ჰქონდეს სხვა ერების მსგავსი ისტორიული ბედი .
მე არ ვთავაზობ მკითხველს წარმოიდგინოს, თუ რა აზრს შეიძენდნენ ებრაელთა ბედის ტრაგიკულობის კანონზომირების შესახებ ეს სათნო სიტყვები, მათი გამოქვეყნებიდან სულ სამიოდე წლის შემდეგ, 1941 წლის სექტემბრის ბოლოს რომ წარმოეთქვათ კიევის ბაბი იარის თხრილთან, სადაც ბერდიაევის თანამემამულე ათიათასობით ებრაელი ჩახოცეს. აღსანიშნავია, რომ თავისი ცხოვრების პირველი 24 წელი ბერდიაევმა კიევში გაატარა. არ ვთავაზობ იმიტომ, რომ ისინი არავითარ ახალ აზრს არ შეიძენდნენ: ებრაელთა ისტორიული ბედი , რომლისათვისაც გაწირეს ის ქრისტიანმა ერებმა, ბაბი იარში უბრალოდ გრძელდებოდა. ჰიტლერელები პირველები არ იყვნენ რომლებმაც უკრაინაში ებრაელთა მასობრივი გენოციდი მოაწყვეს. მათი წინამორბედი იყო ბოგდან ხმელნიცკი, რომელიც ებრაელი ერის ისტორიულ მეხსირებაში შევიდა როგორც საშინელი ბოროტმოქმედი.
უკეთესი იქნება იმაზე დავფიქრდეთ, თუ რა საღვთისმეტყველო საფუძველს უდებს ბერდიაევი ებრაელთა ტრაგიკულ ისტორიულ ბედს : ღვთის მიერ რჩეულმა ერმა . . . უარყო მესია . იღებს რა ამ მტკიცებულებას, ბერდიაევი ავითარებს ქრისტიანული ანტისემიტიზმის თემას: რელიგიური ანტისემიტიზმი ფაქტიურად არის ანტიიუდაიზმი და ანტითალმუდიზმი. ქრისტიანული რელიგია მართლაც ემტერება ებრაულ რელიგიის იმ ფორმას, რომელიც ჩამოყალიბდა მას შემდეგ, რაც ქრისტე არ იქნა აღიარებული იმ მესიად, რომელსაც ებრაელები ელოდნენ. იუდაიზმი ქრისტემდე და იუდაიზმი ქრისტეს შემდეგ სულიერად განსხვავებული მოვლენებია. თელოგიური ანტისემიტიზმის ყველა ამ კლასიკურ პოსტულატებს ბერდიაევი უპირობოდ იღებს და უფრო შორს მიდის. მცირე ყოყმანის შემდეგ ის ეთანხმება ებრაელების მიმართ ცნობილ ბრალდებას რომ მათ ღმერთი მოკლეს და ამისთვის ებრაელები ისტორიულად დაწყევლილები არიან:
ებრაელმა ერმა თვითონ დაწყევლა საკუთრი თავი, ის დაეთანხმა, რომ ქრისტეს სისხლი მასზე და მის შვილებზე ყოფილიყო. მან მიიღო თავის თავზე პასუხისმგებლობა . . . ასეთია ბრალდება. მაგრამ ებრაელებმა ხომ პირველებმა აღიარეს ქრისტე. მოციქულები ებრაელები იყვნენ. . . ებრაელი ერი ყვიროდა: ჯვარს აცუ, ჯვარ აცუ, ეგე . მაგრამ ყველა ერს აქვს გადაულახავი სურვილი რომ ჯვარს აცვას თავისი წინასწარმეტყველები, მასწავლებელები და გამოჩენილი პიროვნებები. . . . და არა მხოლოდ ებრაელებმა აცვეს ჯვარს ქრისტე. ქრისტიანები და ისინი ვინც თავის ტავს ქრისტიანებს უწოდებდნენ მარავალის საუკუნის განმავლობაში თავის საქმეებით ჯვარს აცვამდნენ ქრისტეს, ჯვარს აცვამდნენ თავისი ანტისემიტიზმითაც. . . .
აქ ბერდიაევი იმეორებს ებრაელთა მიმართ უძველეს ცილისწამებას, რომელსაც ისტორიულ სიმართლესთან ისეთივე კავშირი აქვს, როგორიც მეორე სისხლიან ჭორს, რომლის მიხედვითაც ებრაელები ქრისტიანთა რიტუალურ მკვლელობებს აღასრულებდნენ. ეს ჭორი შუსაუკუნეებში ხშირად ხდებოდა ებრაელთა მასობრივი დევნის მიზეზი.
მართლაც რას ნიშნავს ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე ? ადვილია იმაში დარწმუნება, რომ ქრისტეს უარყოფა ანუ ებრაელთა მიერ იესო ნაზარეველის თავის მესიად შეგნებული არაღიარება მიეკუთვნება არა ებრაელი ერის, არამედ ქრისტიანული სარწმუნების ისტორიას. ითვლება რომ იესო ჯვარს აცვეს იუდეის რომაელი პრეფექტის განაჩენით საყოველთაოდ მიღებული წელთაღრიცხვით I საუკუნის 33 წელს. მისი მიმდევრები, პალესტინაში პირველი ქრისტიანული თემი რომლიც შედგებოდა თორას წესების დამცველი ებრაელებისაგან, ძალზედ მცირერიცხოვანი იყვნენ და ისინიც კი, ვინც იცოდა ქრისტეს მოწაფეების არსებობის შესახებ, ფარისეველთა რელიგიურ - პოლიტიკური მოძრაობის ნაწილად მიიჩნევდნენ მათ. (ამას გვამცნობს ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი). პალესტინაში I საუკუნის შუა ხანები ხასიათდება პოლიტიკური დაძაბულობის ზრდით, ზილოტების (რომის წინააღმდეგ წმიდა ომის მომხრეების) პარტიზანული ბრძოლებით რომაული ოკუპაციის წინააღმდეგ, რომაელი პრეფექტებისა და რომზე დამოკიდებული ჰეროდეს დინასტიის წარმომადგენელი მმართველების ხშირი ცვლით, რელიგიურ პოლიტიკური პარტიებისა და მოძრაობების სიმრავლით, თვითმარქვია მესიების გამოჩენით, რომელთაგან ალბათ ერთ-ერთად ითვლებოდა იესო ნაზარეველი. ქვეყანა ნელნელა უახლოვდებოდა 66-73 წლების დიდ აჯანყებას. აჯანყების დამარცხება, სოლომონის ტაძრის დანგრევა, ერის მიერ ნციონალურ - სახელმწიფოებრივი მოწყობის უკანასკნელი ელემენტების დაკარგვა, ასეულობით ათასი პალესტინელი ებრაელის დაღუპვა ან მონებად გაყიდვა, ყველაფერი ეს გახდა ებრაელი ერის ისტორიის ახალი ეპოქის დასაწყისი.
თუ გავითვალისწინებთ რომ ეს პერიოდი (აჯანყებამდე) გამოირჩეოდა რელიგიური მარავალფეროვნების გაფურჩქვნით ებრაულ საზოგადოებაში, რაც მკაფიოდ განასხვავებს იმ ეპოქის ადრეულ იუდაიზმს კლასიკური იუდაიზმისაგან, რომელმაც მხოლოდ ანტირომაული აჯანყების შემდგომ დაიწყო ჩამოყალიბება, მაშინ შეიძლება ითქვას: ისტორიულად იესო და მისი იმდევრები, ისევე როგორც მაგალითად იოანე ნათლისმცემელი და მისი მიმდევრები წარმოადგენდნენ, ერთ- ერთ ჯგუფს ადრეული იუდაიზმის ეპოქის ებრაულ საზოგადოებაში. ამიტომ ბერდიაევის მიერ გამეორებულ შეხედულებას რომ ებრაელმა ერმა უარყო მესია , არა აქვს ისტორიული მნიშვნელობა. ებრაელი ერის ისტორიაში ასეთი ფაქტი უბრალოდ არ ყოფილა. ისტორიულ წყაროებს მივყავართ შემდეგ დასკვნამდე: ზოგადად ებრაელმა ერმა უბრალოდ ვერ შეამჩნია იესო მისი მიწიერი ცხოვრების წლებში, ხოლო შემდეგ, დიდ აჯანყებამდე პერიოდში, თითქმის ვერ შეამჩნია მისი მიმდევრების (ებრაული) თემები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იესო და მისი მოწაფეები იმ ეპოქაში ვერ გახდნენ საზოგადოებრივი ცხოვრების მნიშვნელოვანი მოღვაწეები.
მკითხველი ყურადღებას არ მოვაცდენ I და II-III საუკუნეების ებრაელთა ისტორიით. ეს დაგვაშორებს ჩვენს მთავარ თემას ქრისტიანობა ოსვენციმის შემდეგ . მხოლოდ აღვნიშნავ, რომ დაახლოებით 120 წლამდე (II საუკუნის დასაწყისი) , როდესაც არსებობდა ებრაელთა რელიგიის სრული აკრძალვის საფრთხე, დიასპორა აჯანყდა რომალების წინააღმეგ და პალესტინაში მზადდებოდა ახალი აჯანყება, სინედრიონმა თემიდან მოკვეთა ქრისტიანი ებრაელები, როგორც არასანდო წევრები (ებრაული ისტორიული წყარო მათ დამსმენებს და ერეტიკოსებს უწოდებს). ეს გადაწყვეტილება ერთანაირად ნაკლებადმნიშვნელოვანი იყო როგორც ებრაული თემისათვის, ასევე ეკლესიისათვის, რომელშიც მაშინ უკვე სჭარბობდნენ წარმართობიდან მოქცეული ქრისტიანები. ეკლესიამ პრაქტიკულად ვერც კი შეამჩნია ეს გადაწყვეტილება (რადგან თორას წესების დამცველი ქრისტიანები, რომლებიც ებრაელი თემის წევრებად რჩებოდნენ, ეკლესიის თვალშიც ერეტიკოსები იყვნენ). აქ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ეკლესიამ ადრეულ ეტაპზე განიცადა ელინიზაცია და თავის რიგებს ავსებდა მხოლოდ წარმართების მოქცევით, ასე რომ II-III საუკუნეების რეალურ ისტორიაში ებრაულ და ქრისტიანულ თემებს ფაქტიურად ურთიერთშეხება არ ჰქონდათ.
იესო ქრისტეს უარყოფის ისტორიული შანსი ებრაელებმა, როგორც რელიგიურმა თემმა, მიიღეს მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც IV საუკუნეში ქრისტიანობა იმპერიაში სახელმწიფო რელიგია გახდა და ეკლესიამ სახელმწიფოს ძალაზე დაყრდნობით, დაიწყო ებრაელების უფლებები შეზღუდვა და მათი იძულებითი ნათლობა. ეს სწორედ ის სიტუაციაა, რომელიც ზემოთ უკვე აღვწერე რაულ ჰილბერგის სიტყვებით.
ქრისტიანების მიერ ებრაელების მიმართ განხორციელებული დევნის ისტორიაში ყველაზე საშინელი როლი შეასრულა ბერდიაევის მიერ გაზიარებულმა ბრალდებამ იმის თაობაზე, რომ ებრაელებმა ჯვარს აცვეს ქრისტე და ამიტომ დაწყევლილები არიან და კოლექტიურად აგებენ პასუხს ღმერთის მკვლელობაზე . წყევლის საღვთისმეტველო იდეის შემაძრწუნებელი შედეგები იმგვარია, რომ თვით კათოლიკურმა ეკლესიამ ჩათვალა თავი ვალდებულად გამიჯნვოდა ამ იდეას ვატიკანის II კრების ზემოთაღნიშნულ დელარაციაში (1965):
მართალია ებრაელთა მეთაურებმა თავის მომხრეებთან ერთად ქრისტეს სიკვდილით დასჯა მოითხოვეს (იოანეს სახარება 19: 6), მაგრამ მიუხედავად ამისა მისი ვნებე არ შეიძლება დავაბრალოთ არც იმ პერიოდში მცხოვრებ განურჩევლად ყველა ებრაელს და არც თანამედროვე ებრაელობას. მართალია ეკლესია არის ღვთის ახალი ერი, მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ უფალმა უარყო და დაწყევლა ებრაელები და თითქოს ეს გამომდინარეობს წმინდა წერილიდან .
ვატიკანის II კრების მიერ ძლივ-ძლივობით კბილებში გამოცრილი ეს ნახევრადაღიარება დაგვეხმარება გავიგოთ, თუ როგორ წარმოიშვა იდეა იმის თაობაზე რომ ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე და როგორ წარმოიშვა შეხედულება ღმერთის მკვლელობასა და წყევლაზე.
ცხადია ჩვენი წმიდა წერილი, ახალი აღთქმა, შეიცავს სწავლებას რომლის მიხევითაც ებრაელები ღმერთის მიერ უარყოფილნი და დაწყევლილნი არიან . ასე რომ დეკლარაციის ავტორები ეშმაკობენ. საინეტერესო სხვაა: კრების დეკლარაცია ნათლად მიუთითებს, რომ აღნიშნული სწავლება დაკავშირებულია მეორე საღვთისმეტველო იდეასთნაც, რომელიც ასევე ახალი აღთქმიდან გამომდინარეობს
ეკლესია როგორც ღვთის ახალი ერი ანუ ახალი ისრაელი.
ამ ორი იდეის ურთიერთკავშირი ნათელყოფს ახალაღთქმისეულ ანტიიუდაიზმსა და მის საფუძველზე წარმოქმნილ ქრისტიანულ იუდეველოფობიას.
მოდით დავფიქრდეთ: რას ნიშნავდა ებრაელთა ბედისათვის ეკლესიის, როგორც ღმერთის ახალი რჩეული ერის, ახალი ისრაელის ახალაღთქმისეული იდეა? სავარაუდოა შემდეგს: ძველი ისრაელის ისტორიიდან მოშორებას, რომელმაც უკვე დაამთავრა ერთადერთი ჭეშმარიტი სწავლების წყაროს როლის შესრულება. ამიტომაც ქრისტიანებმა ებრაულ საკრალურ ტექსტებს ძველი აღთქმა ანუ ძალადაკარგული კანონი უწოდეს და დაუპირისპირეს მისი შინაარსი ახალ აღთქმას ანუ ღმერთის ქრისტეში მაცხოვნებელ განცხადებას, ახალ ღვთიურ დეკრეტს, რომელმაც გააუქმა ძველი.
ახალი ისრაელის იდეა გულისხმობს ცხონების ისტორიის ქრისტიანულ ვერსიას, რომლის ჩამოყალიბება დაიწყო უკვე მოციქულ პავლეს ეპისტოლეებში (რომელთა 9-11), ლუკას სახარებასა და საქმე მოციქულთაში. აქ ვპოულობთ პასუხს კითხვაზე: როგორ გახდნენ ყოფილი წარმართები ღმერთის ახალი რჩეული ერი? რადგანაც რჩეული ერის ცნება და ცხონების ისტორიის იდეა ქრისტიანებმა ებრაული ბიბლიიდან აიღეს, ხოლო იესო ებრაელი იყო, ამიტომ პასუხი ზემოთაღნიშნულ კითხვაზე უნდა შეიცავდეს ძველი რჩეული ერის ხსენებას.
პასუხის ჩამოყალიბება დაახლოებით შემდეგნაირად შეიძლება: ღმერთმა აღასრულა მაცხოვნებელი ქმედება და ადამიანებს გაუგზავნა თავისი ძე, რომელიც განკაცდა , როგორც ღვთის ერის - ისრაელის წევრი. Qქრისტეს მოსვლა ცხონების ისტორიის, ღმერთისა და კაცობრიობის ურთიერთობის გადამწყვეტი მოვლენაა. ცხონების ისტორიის წინა ეტაპი, რომლის დროსაც ამ მოვლენისათვის მზადება ხდებოდა წარმოადგენდა ძველ აღთქმაში აღწერილ ღმერთისა და ისრაელის ურთიერთობას. ყოველი ადამიანი, რომელიც აღიარებდა ქრისტეში ცხონების ჭეშმარიტებას და შეასრულებდა გარკვეულ პირობებს, ხდებოდა გადარჩენილთა თემის ანუ ეკლესიის წევრი.
არასაღვთო ისტორიის მიხედვით ზემოთაღნიშნულს შეესაბამებოდა ის ფაქტი, რომ პალესტინის საზღვრებს გარეთ ეკლესიის წევრები თავიდანვე წარმართები ხდებოდნენ, რომლებიც იმპერიის ელინიზირებული მოსახლეობის წარმომადგენლები იყვნენ. მათი სულიერ მოთხოვნილებებს აკამაყოფილებდა ქრისტიანული სწავლება, ხოლო თავის მხრივ ეს სწავლება უკვე მოციქული პავლეს პერიოდიდან (I საუკუნის 50-იანი წლები) თავის განვითარებაში ორიენტირებული იყო სწორედ ელინისტურ (წარმართულ სამყაროზე).
ასეთია ქრისტიანული ანტისემიტიზმის პოსტულატების წარმოშობა, რომელთა მიხედვითაც ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე, ჯვარს აცვეს იგი და ამიტომაც სამუდამოდ დაწყევლილნი არიან .
ქრისტიანებმა მოახდინეს ცხონების ისტორიის ებრაული იდეის უზურპაცია, რომელიც როგორც საკრალური ისტორია, მთლინად მოიცავდა არა მარტო წარსულს ადამის შექმნიდან, არამედ მომავალსაც სამყაროს აღსასრულამდე; მათ განაგდეს ისრაელი ამ ისტორიიდან და იგი ეკლესიით შეცვალეს, ხოლო ებრაელებს ადგილი მხოლოდ წარსულში დაუტოვეს. ამასთან ერთად ქრისტიანებმა მთლიანად მიითვისეს ებრაული ბიბლია, როგორც ქრისტიანული წმიდა წერილის პირველი ნაწილი და მისი ახლებური, როგორც ქრისტეს შესახებ წინასწარმეტყველებების კრებულის, ინტერპრეტაცია მოახდინეს.
ნამდვილი ანუ ძველი ისრაელი ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და ადრეული ეკლესია იძულებული იყო ამ ფაქტს შერიგებოდა და მოეხდინა მისი თეოლოგიური ინტერპრეტაცია, რომლის ახალაღთქმისეულ წყაროებს ჩვენ უკვე გავეცანით. ასე წარმოიშვა მითი საზიზღარ ებრაელებზე, რომელთაც უარყვეს მაცხოვარი და ჯვარს აცვეს იგი. მაგრამ მაცხოვნებელ მოვლენად ჩაითვალა იესოს სიკვდილი, რომელსაც წარმართობიდან მოქცეული ქრისტიანები განმარტავდნენ, როგორც ძე ღვთისას გამომსყიდველ მსხვერპლს. აქ ჩნდება საზიზღარი ებრაელების მითის ყველაზე შემაძრწუნებელი ასპექტი: ქრისტიანულ ცნობიერებაში ებრაელები გახდნენ ღმერთის მტრები და სატანის მსახურები, რომელთაც შეგნებულად მოკლეს მაცხოვარი და თავისდაუნებურად გახდნენ განგების იარაღი. ქრისტიანულ მითში, ებრაელებს, მათდა საუბედუროდ ერგოთ მნიშვნელოვანი ფუნქციონალური როლი. მათეს სახარებაში ჩვენ ვნახულობთ წარმოდგენას ეკლესიაზე, როგორც ჭეშმარიტ ისრაელზე, რომლის მიმართაც მართლდება ბიბლიის აღთქმები, და აგრეთვე ქრისტიანული ანტისემიტიზმის პაროლს: და მიუგო ყოველმან ერმან და ჰრქუეს: სისხლი მაგისი ჩუენ ზედა და შვილთა ჩუენთა ზედა (მათე 27 : 25). რაც შეეხება იოანეს სახარებას, მასში მოთავსებულია ტექსტი, რომელიც საკვანძო გახდა ჟიდო-მასონური შეთქმულების ქრისტიანული ვარიანტისა: თქუენ მამისა ეშმაკისანი ხართ, და გულისთქმათა მამისა თქუენისათა გნებავს ყოფად (იოანე 8 : 44). იოანეს ტექსტებში ზოგადად იუდეველები და განსაკუთრებით ფარისევლები ზოგადად ურწმუნოებისა და სულიერი სიბრმავის სიმბოლოებს წარმოადგენენ.
ახლა ჩვენ გვესმის თუ რას ნიშნავს ბერდიაევის ზემოთმოყვანილი ციტატა: იუდაიზმი ქრისტემდე და იუდაიზმი ქრისტეს შემდეგ სულიერად განსხვავებული მოვლენები არიან . აგრეთვე ცხადია, თუ რატომ უწოდებს ბერდიაევი ქრისტიანობის წარმოშობის დროინდელ ებრაულ ცნობიერებას დახავსებულს, თუმცა მისი ისტორიული შეფასება სრულიად საწინააღმდეგო შეიძლება იყოს: ებრაელთა ცნობიერება ძალიან მოძრავი იყო და სწარაფად ვითარდებოდა. ჩვენი ფილოსოფოსი უბრალოდ იყენებს ქრისტიანული სწავლების კლიშეებს, რომელიც უარყოფს ქრისტიანული ეპოქის იუდაიზმის ფასეულობას . ისტორიული ცნობები არ ეთანხმებიან ამ სწავლებას და ამიტომაც ებრაელთა რელიგიური ბედის ბერდიაევისეულ კონცეფციაში ისტორიას მნიშვნელოვანი როლი არ აკისრია.
თავისი ნაშრომის ბოლო ნაწილში ბერდიაევი კითხულობს: შესაძლებელია ებრაელთა საკითხის გადაწყვეტა ისტორიის საზღვრებში? თვით ტექსტში მკაფიო პასუხი არ არის, მაგრამ ახლა მკითხველი ადვილად მიხვდება, რომელი გამოსავალია ბერდიაევისთვის ყველაზე მისაღები: ცხადია ეს არის ებრაელების ქრისტიანობაზე მოქცევა. აი, რას წერს იგი: ჩვენ ვცხოვრობთ არა მარტო ცხოველური ანტისემიტიზმის, არამედ ებრაელთა სულ უფრო და უფრო მზარდი რაოდენობის ქრისტიანობაზე მოქცევის ეპოქაში . . . რელიგიურ ანტისემიტებს შეუძლიათ დაინახონ ებრაელთა საკითხის გადაწყვეტა მხოლოდ ებრაელი ერის ქრისტიანობაზე მოქცევაში, ჩემი აზრით ამაში დიდი სიმართლეა . ანტისემიტი ქრისტიანებისაგან განსხვავებით, ბერდიაევი ხაზს უსვამს ამ პროცესში ნებაყოფილობითობის მკაცრ დაცვას და არ თვლის ბუნებრივად დარბევას. . . როდესაც ებრაელები ქრისტიანად გახდომაზე უარს ამბობენ .
რა არგუმენტები მოჰყავს ბერდიაევს იმ თავისი შეხდულების დასამტკიცებლად, რომ სინამდვილეში ქრისტიანობა შეუთავსებელია ანტისემიტიზმთან და ანტისემიტიზმი უცილობლად გამოაჩენს თავის ანტიქრისტიანულ ბუნებას ? ბერდიაევი ორ მტკიცებულებას წარმოადგენს. ერთი გარეგანია: გერმანული რასისზმის ფესვები აბსოლუტურად არაქრისტიანულია . იგულისხმება ნაციონალ - სოციალისტების ქრისტიანობისადმი თავშეკავებული დამოკიდებულების ისტორიული ფაქტი. მეორე, საკუთრივ ქრისტიანული მტკიცებულება მდგომარეობს თვითონ ქრისტიანობის ებრაული ფესვების აღნიშნვაში. ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ ებრაული ფესვების ანალიზი ქრისტიანული იუდეველოფობიის ახსნას იძლევა. მაგრამ ანტისემიტიზმის წინააღმდეგ ეს აღნიშვნა მხოლოდ ემოციური დონის მტკიცებულებად გამოდგება, მაგალითად როგორც სტატიის დასაწყისში, მარიამის, იესოს და მოციქულების ებრაელობაზე საუბარი. ისტორია გვაჩვენებს ასეთი მტკიცებულებების და საერთო მემკვიდრეობაზე აპელირების სრულ არაეფექტურობას: სამწუხაროდ ისინი ჯერ კიდევ არასდროს არავის დახმარებიან.
ცხადია რომ ბერდიაევის მსჯელობის წანამძღვრია წარმოდგენა ქრისტიანობაზე, როგორც ყველაფერ ამაღლებულისა და მშვენიერების კვინტესენციაზე. ამგვარ წარმოდგენას ვხედავთ მრავალ პათეტიურ სენტენციაში: მოძულეებს და ჯვარმცმელებს ვერ ვუწოდებთ ქრისტიანებს, რამდენი მეტანიაც არ უნდა გააკეთონ მათ. . . უპირველეს ყოვლისა ქრისტიანების ვალია დაიცვან სიმართლე. . . სწორედ ქრისტიანების ვალია იცავდნენ ადამიანის ღირსებას, პიროვნების ფასეულობას რასობრივი კუთვნილების მიუხედავად. . . .
შეიძლება ეს ყველაფერი მართალია, მაგრამ დღეს შეუძლებელია ამ ფრაზების კითხვა უხერხულობის გრძნობის გარეშე. როგორც ჩანს ბერდიაევი არ დაფიქრებულა იმის თაობაზე, რომ ებრაელი, ისრაელის სარწმუნოებრივი თემის წევრი შესაძლებელია რელიგიურად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს სწორედ თავისი ებრაელობის წყალობით და არა როგორც პოტენციური ქრისტიანი.
ბერდიაევის ტექსტის განხილვის დასასრულს მინდა დავარწმუნო მკითხველი, რომ სრულიადაც არ ვცდილობდი ნიკოლოზ ბერდიაევის შესახებ უარყოფითი შთაბეჭდილების შექმნას. ღოგორც ჩემი თაობის მრავალი წარმომადგენელი, მეც არარელიგიურ წრეში გავიზარდე და თავის დროზე სწორედ ბედიაევის წიგნებიდან მივიღე პირველი ცნობები ქრისტიანობის შესახებ, რისთვისაც ყოველთვის მადლობელი ვიქნები მათი ავტორისა.
ვიმეორებ, საუბარია ქრისტიანული ღვთისმეტველების საერთო საუნჯეზე, იმაზე რაც ოსვენციმამდე აბსოლუტურად თვალსაჩინო გვეჩვენებოდა. მაგალითად უდიდესი რუსი ფილოსოფოსი ვლადიმირ სოლოვიოვი, რომელიც ცნობილი იყო თავისი იუდეველოფილობით და მშვენივრად იცნობდა ებრაელების ისტორიასა და თალმუდისტურ ლიტერატურას, რომელიც არაერთხელ გამოსულა თალმუდის დასაცავად ანტისემიტური ცილისწამებებისაგან, მიუხედავად ამისა იზიარებდა იმ კლიშეებს, რომლებიც ზემოთ განვიხილეთ ბერდიაევის მაგალითზე. საქმე იმაში გახლავთ, რომ ჰოლოკაუსტის შემდეგ ღვთისმეტყველების ენამაც კი დაიწყო ცვლილება.
ჩვენი თემის განხილვისას რუს ქრისტიან მწერლებზე აპელირება კიდევ იმიტომაა მნიშვნელოვანი, რომ ოსვენციმი მხოლოდ უბრალო სახელი-შიფრი არ უნდა იყოს ჩვენთვის, რომელიც ცნობიერებაში გულაგის ხსოვნას იწვევს. ასეთი კულტურულ-ასოციატიური კავშირების შექმნა თავისთავად უნამუსობა იქნებოდა, რადგან ყოველი უდანაშაულო მსხვერპლი უნიკალურია და არ შეიძლება გახდეს პოლიტიკური სპეკულაციების მიზეზი. გარდა ამისა უფლება არა გვაქვს სხვისი-ჩვენის ნიშნით დავუპირისპიროთ ერთმანეთს ოსვენციმი და გულაგი, რადგან ჰოლოკაუსტის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე განხორცილდა. Gგენოციდის დროს დახოცილი 6 მილიონი ებრაელიდან, მილიონ ნახევარი საბჭოთა კავშირის მოქალაქეები იყვნენ, რომლებიც მის ძველ (1939 წლამდე) საზღვრებში ცხოვრობდნენ. ჰიტლერელები ვერ განახორცილებედნენ ებრაელთ საკითხის საბოლოო გადაწყვეტას ადგილობრივი მოსახლეობის დახმარების გარეშე. ისევე როგორც სხვა ოკუპირებულ ქვეყნებში ებრაელების ბედი ხშირად ეროვნული უმრავლესობის ხელში იყო. საყოველთაოდ ცნობილია როგორ გადაარჩინეს დანიელებმა იქ მცხოვრები პრაქტიკულად ყველა ებრაელი. უფრო ნაკლებადაა ცნობილი ჩვენთან იმის შესახებ, რომ საბჭოთა კავშირში, ნაცისტების მიერ ოკუპირებული ტერიტორიის ადგილობრივი მოსახლეობა აქტიურად მონაწილეობდა ებრაელების განადგურებაში. ისტორიკოსებმა იციან ებრაელთა იმ დარბევების შესახებ, რომელთაც ახორცილებდა ადგილობრივი მოსახლეობა ე.წ. გარდამავალ პერიოდში ანუ წითელი არმიის უკან დახევასა და ჰიტლერელების შემოსვლამდე. ისრაელში კი ცნობილია მსოფლიოს ხალხთა მართლების სია, რომელთა შორის ჩვენი ქვეყნის წარმომადგენლებიც არიან. ეს არის სია ადამინებისა, რომლებიც ჰოლოკაუსტის წლებში ეხმარებოდნენ ებრაელებს.
III.
აქამდე ვცდილობდი ნაწილობრივ მაინც გამერკვია თუ რატომ არ გამოვიდნენ ეკლესიები ჰოლოკაუსტის დროს ებრაელების დასაცავად; რატომ არ შეუძლიათ ჰოლოკაუსტის შემდეგ ქრისტიანებს იცხოვრონ უეჭველი მტკიცებულებების სამყაროში , მათ შორის იესო ნაზარეველის შესახებ დოგმატური მტკიცებულებებისა; რატომ გაუჩნდათ დასავლელ ღვთისმეტყველებს შეხედულება, რომ ჰოლოკაუსტის გააზრებას ქრისტიანებისათვის სარწმუნოებრივი შედეგები უნდა ჰქონდეს.
ახლა მივმართოთ ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველების შინაარსს.
აი, როგორ მიმართავს ქრისტიანებს სწავლების გადახედვის შესახებ ებრაელი თეოლოგი ემილ ფაკენჰაიმი: ქრისტიანების ებრაელების მიმართ დამოკიდებულების ცვლილება თავისი რადიკალურობით შეესაბამება იმას, რაც ოსვენციმის შემდეგ კატეგორიული იმპერატივი გახდა? ეკლესიურ ქრისტიანობისათვის ადვილია ღმერთის მკვლელობის უძველესი ბრალდების უარყოფა, უფრო ძნელია დაინახოს ანტისემიტიზმის ფესვები თვით ახალ აღთქმაში, მაგრამ ყველაზე ძნელია აღიაროს ის ფაქტი რომ, ებრაელები და ებრაული რწმენა ჯერ კიდევ ცოცხლები არიან. ქრისტიანობის მოსვლის შემდეგ ებრაელობის დარჩენა ღვთისმეტყველებისათვის უხერხული გარემოება გახდა, მათ დაიწყეს იუდაიზმის აღქმა როგორც არქეოლოგიური ნიმუშის, ანაქრონიზმის, მოჩვენების . . . ადვილი არ არის იმის აღიარება, რომ ებრაელებმა და ებრაულმა რწმენამ უტეხად გაიარეს ქრისტიანობის მთელი ერთი ერა .
ფაკენჰაიმის პოზიცია ეთანხმება იმ შეხედულებას, რომელიც ავღნიშნეთ ბერდიაევის სტატიის განხილვისას. ახლა უფრო ფართოდ შეიძლება შევხედოთ პრობლემას. ბუნებრივია საუბარი არ არის ავადმყოფი ქრისტიანობის ქირურგიულ მკურნალობაზე უვარგისი სარწმუნოებრივი ელემენტების ჩამოჭრის გზით, და არც უპირობო კაპიტულაციაზე, ანუ ქრისტიანული სარწმუნოების, როგორც რაღაც ნეგატიურის აღიარებაზე. არა, საუბარია იმ სამყაროში ორიენტაციაზე, სადაც უკვე აღარ დარჩა უეჭველი მტკიცებულებები და მითები. აქ წარმოიშობა ქრისტიანული იდენტურობის საფუძვლების განახლების შემოქმედებითი ამოცანა.
აი, რას წერდა ქრისტიანი ისტორიკოსი რობერტ ერიკსენი ჰოლოკაუსტის შემდეგ დანგრეულ ქრისტიანულ იდენტურობაზე: ქრისტიანობა ისე შეერია კულტურული ფაქტორების მთელ წყებას, რომ მისი დანახვა თითქმის შეუძლებელია, ქრისტიანობა ეს გერმანული კულტურაა, ქრისტიანობა ეს საშუალო კლასის ზნეობირივ ნორმებია, ქრისტიანობა ეს ხელისუფლებისადმი პატივისცემაა, ქრისტიანობა ემხრობა კანონსა და წესრიგს, ქრისტიანობა დადებითი სოციალური ჯგუფების მხარესაა ანარქიის წინააღმდეგ ბრძოლაში. სწორედ ამგვარი შეხედულებებია იმის მიზეზი, რომ მრავალმა ქრისტიანმა ნაციონალ-სოციალისტური მოძრაობა რელიგიურ აღორძინებად ჩათვალა .
ამრიგად საჭიროა ეკლესიისა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის ახალი კონცეფცია, ქრისტიანულს და ეროვნულს შორის კავშირის ახლებური გააზრება, და რაც მთავარია რელიგიური ჭეშმარიტების შესახებ საკითხის ახლებური დაყენება. ის გარემოება, რომ ოსვენციმამდე ქრისტიანობას არ ჰქონდა უნარი ეღიარებინა იუდაიზმის დამოუკიდებელი ღირებულება, მისი თვითკმარობა, მიგვითითებს ოსვენციმის-შემდგომ -ღვთისმეტყველებაში რელიგიური ჭეშმარიტების შესახებ ახალი განსაზღვრების ცენტრალურ ადგილზე. საუბარია ქრისტიანული მრწამსის შინაარსსა და მასთან დაკავშირებულ საკითხზე, რომელიც მდგომარეობს ქრისტიანობის უნივერსალურ სურვილში გამოხატავდეს სრულ ჭეშმარიტებას, მის პოზიციაში გამორიცხოს ან შეზღუდოს სხვა რელიგიებისა და მსოფლმხედველობების სიმართლე.
აღნიშნულ საკითხს დავუბრუნდებით ქრისტიანულის და ეროვნულის მოკლე დახასიათების შემდეგ. ოსვენციმამდე კულტურის ღვთისმეტყველებაში გაბატონებული იყო შემდეგი პოსტულატი: ქრისტიანობა წარმოადგენს ეროვნული კულტურის ღირებულებით ხერხემალს. ეროვნული კულტურა იმდენადაა ღირებული რამდენადაც იგი ქრისტიანულია.
უფრო ვულგარულ ვარიანტში ეს ურთიერთმიმართება დიამეტრალურად იცვლება და ქრისტიანობა აღიქმება როგორც ეროვნული კულტურის ნაწილი. პრაქტიკულად ეს ორი კონცეფციია ერთიანდება, განურჩეველი ხდება და შედეგად ვიღებთ ეროვნულ-რელიგიურ მოძრაობას .
ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველება კი მიდის იმ დასკვნამდე, რომ ნაცისტურ გერმანიაში, ჰოლოკაუსტის წინაშე ქრისტიანობის უძლურებამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა თვით შესაძლებლობა ქრისტიანულის და ეროვნულის ურთიერთშეთავსებისა.
რობერტ ერიკსენის ზემოთმოყვანილი ციტატის გამოყენებით ჩამოვაყალიბებ განსახილეველი საღვთისმეტყველო მიმართულების მთავარ კითხვას: როგორი იქნებოდა ჰოლოკაუსტის შემდეგ ყოველგვარი მინარევებისგან განთავისუფლებული ქრისტიანობა? ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტველების ანალიზს შემდეგ დასკვნამდე მივყავართ: ეს იქნებოდა ქრისტიანობა, რომელსაც გამომუშავებული ექნებოდა პოლიტიკური რეჟიმებისაგან დამოუკიდებელი, საკუთარი პოლიტიკური კულტურა; ქრისტიანობა, რომელიც უარს იტყოდა ეროვნულ ღირებულებებისა და ტრადიციების საფუძვლად გამოყენებაზე; და ბოლოს ქრისტიანობა, რომელიც რელატივიზაციას გაუკეთებდა საკუთარ სურვილს აბსოლუტური ჭეშმარიტების ფლობაზე და შეცვლიდა აღნიშნული სურვილიდან გამომდინარე მისიონერულ მიმართულებებს. როგორც ვნახეთ, ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით დიდ სირთულეს წარმოადგენს. ცნობილი კათოლიკე ღვთისმეტყველი იოჰან-ბატისტ მეტცი სვამს კითხვას: მზად არის და შეუძლია ქრისტიანობას
და თუ მზად არის რამდენად შეუძლია - აღიაროს იუდაიზმის მესიანური ტრადიცია თავისი განუყოფელი თვითმყოფადობით, აღიაროს მისი ახლაც არსებული მესიანური ღირსება - და ამავდროულად არ უარყოს და არ დაამციროს ქრისტიანობის ქრისტოლოგიური საიდუმლო?
ამ შეკითხვას უფრო ზოგადად ჩამოვაყალიბებდი: როგორ შეიძლება უაღრესად სერიოზულად ვეკიდებოდეთ საკუთარ ჭეშმარიტებას და ამავე სერიოზულობით ვაღიაროთ სხვისი ჭეშმარიტებების არსებობა? შესაძლებელია პლურალიზმი უფრო მეტს ნიშნავდეს, ვიდრე მსოფლმხედველობრივად დაყოფილ სამყაროში მშვიდობიანი თანაარსებობა? შესაძლებელია რომ პლურალიზმი დადებითი ღირებულება გახდეს თვითონ ქრისტიანობაში, ანუ გახდეს ქრისტიანული ღირებულება?
IV.
ამ კითხვაზე პასუხისათვის მივმართავ სარწმუნოების განსაზღვრებას, თუკი რწმენა წარმოადგენს რიგი მტკიცებულებების ჭეშმარიტების აღიარებას, მაშინ ბუნებრივია ის შეუსაბამოა ეჭვებთან, რომელთა არსებობაც იგულისხმება სხვების შეხედულებების მიმართ სერიოზული დამოკიდებულების შემთხვევაში. როგორც იტყვიან ეჭვი ანგრევს რწმენას. მაგრამ თუკი მივიღებთ პაულ ტილიხის შეხედულებას, რომ რწმენა არის ჩვენი თავის აბსოლუტრი მოცვა იმით, რაც უპირობოდ გვეხება, ანუ რწმენას გავიგებთ როგორც არსებობის საშუალებას, მაშინ ეჭვი იქნება ამგვარი რწმენის აუცილებელი ელემენტი. თუკი რწმენა, როგორც თავის უპირობო მიძღვნა დაკავშირებული რისკთან (ეს შეხედულება ახასიათებს ქრისტიანული ასკეტიკის მრავალ ტრადიციას), მაშინ როგორც ამბობს პ. ტილიხი, მორწმუნის ეჭვი - არის იმ ადამიანის ეჭვი, რომელიც მოცულია კონკრეტული შინაარსის მქონე უკიდურესი მისწრაფებით . ეს - ეგზისტენციალური ეჭვია, რომელიც განსხვავდება მეცნიერის მეთოდოლოგიური და სკეპტიკოსის დოგმატური ეჭვებისაგან. რწმენა, როგორც უპირობო თავის მიძღვნა, ეჭვსაც შეიცავს თავის თავში. ეჭვი წარმოჩინდება რწმენის სტრუქტურულ ელემენტად და არა ფსიქიკურ მდგომარეობად. მსურდა მეჩვენებინა, რომ ოსვენციმის-შემდგომ -ღვთისმეტყველებაზე მსჯელობასთან დაკავშირებული სარწმუნოების განსაზღვრება, რომელიც უარყოფს საკუთარ უნივერსალურობის სურვილს და რომელსაც შეესაბამება ღმერთის სათანადო ცნება, გაცილებით კეთილსათნოა , ვიდრე სარწმუნოების აბსოლუტისტური და არაპლურალისტური განსაზღვრებები. ადვილი მისახვედრია, რომ რწმენა რომელიც თავის სტრუქტურაში შეიცავს რისკს და ეჭვს გულისხმობს უფრო ამაღლებულ, უფრო ღვთიურ ღმერთს, ვიდრე უეჭველი მტკიცებულებების სამყაროში მყოფი რწმენა. მართლაც რისკისა და სიმამაცის ელემენტებისაგან განძარცვული რწმენა, საერთოდ კარგავს თავის მნიშვნელობას და ხდება ერთადერთი ჭეშმარიტი იდეოლოგია . ამ დროს ხდება ღმერთის მკრეხელური დამცირება, მისი დაყვანა კერპის მდგომარეობმდე.
რათა განვმარტო ჩემი პოზიცია პლურალიზმის, როგორც ქრისტიანული ღირებულების შესახებ, მივმართავ დასავლური საღვთისმეტყველო აზროვნებისათვის ტრადიციულ განსხვავებას უკანასკნელსა და უკანასკნელის წინას შორის. სრულიად სარწმუნოა (ეჭვს არ იწვევს, რისკთან არა არის დაკავშირებული) მხოლოდ უპირობოს (ღმერთის - მთარგმნ.) უპირობობა -რეალობა, რომელიც ისევე უშუალოდ მომეცა, როგორც საკუთარი მე (ანუ თავის მთლიანად მოცვა იმით, რაც უპირობოდ მეხება). ეს უკანასკნელის სფეროა. მაგრამ უპირობოს კონკრეტული შინაარსის მიღება კი რისკთან დაკავშირებული მამაცური ნაბიჯია.
ქრისტიანს შეუძლია თქვას: იესო ნაზარეველი გახდა ჩემი უკანასკნელის შინაარსი, იმის შინაარსი, რაც მე უპირობოდ მეხება. იესო ნაზარეველში ღმერთმა განმიცხადა ყველაფერი, რაც საჭიროა იმისათვის, რომ ჩემს ცხოვრებას აზრი მიეცეს. მოციქული პავლე წერს: რამეთუ უკეთუ ჰსჯულისაგან არს სიმართლე, ქრისტე სამე ცუდად მოკუდა (გალატ. 2 : 21) . (ეს ციტატა წარმოადგენს ქრისტიანობის აბსოლუტური უნივერსალურობის კლასიკურ გამოხატულებას!). ჩემთვისაც ქრისტიანული სწავლების (სახარების) მნიშვნელობა გამოიხატება მსგავსს პირობით პერიოდში: თუ ჩემ თავზე არ ავიღებ გარკვეულ პასუხისმგებლობას, თუ გავურბივარ მას, მაშინ ქრისტე ტყუილ-უბრალოდ მოკვდა . შევეცდები ავხსნა:
არსებობენ გამონათქვამები, რომლებიც ჩვენ ცნობიერებაში უკავშირდებიან XVII საუკუნის გერმანელ მისტიკოს იოჰან შეფლერს (ანგელუს სილეზიუსს): თუ მე არ ვარსებობ, მაშინ ღმერთიც არ არის . ამ სიტყვებს სხვდასხვა რელიგიების მისტიკურ ტრადიციებში ვხვდებით. მისტიკოსი ცდილობს თავის გამოცდილების გადმოცემას: ღმერთის ყოფიერება გარკვეული აზრით დამოკიდებულია ადამიანის ყოფიერებაზე. ბრიტანულ ენციკლოპედიაში ფილოსოფიური ანთრიპოლოგიის შესახებ სტატიაში მოულოდნელად ვიპოვე სიტყვები, რომლებიც სხვა მხრიდან ეხებიან იმავე საკითხს: გასაოცარი შესაბამისობაა ღმერთის სიკვდილისა და ადამიანის სიკვდილის თემებს შორის. (ღმერთის სიკვდილის თეოლოგია 1960-იან წლებში იყო პოპულარული დასავლეთში.
ავტ.). თითქოს ეს შესაბამისობა წარმოაჩენს თეოლოგიასა და ანთროპოლოგიას შორის სიღრმისეულ კავშირს. . . თუკი წარსულში აზროვნება მიისწრაფოდა უპირველეს ყოვლისა ღმერთის არსებობა დაემტკიცებინა, თანამედროვე აზროვნებისათვის უმთავრესი სიძნელეა ადამიანის არსებობის დამტკიცება . (ვფიქრობ დიდი ახსნა არ სჭირდება იმ გარეოებას, რომ კითხვა ადამიანის ყოფიერების შესახებ ჩნდება სამყაროში, სადაც მოხდა ოსვენციმი). ქრიატიანობის სწავლება ამგვარად მესმის: იესოში ღმერთმა უკვე აღასრულა ყველაფერი რაც მასზე იყო დამოკიდებული, ახლა იესოს ცხოვრებისა და სიკვდილის მნიშვნელობა ჩემგანაა დამოკიდებული, თუკი არ ვიტვირთავ ქრისტეს უღელს, რომელზედაც საუბრობს ახალი აღთქმა, მაშინ იესო ტყუილ-უბრალოდ მოკვდა. საერო ენით რომ ვთქვათ: თუკი არშემდგარი ქრისტიანი ვარ, მაშინ იესოს შესახებ სარწმუნოებრივი მტკიცებულებები კარგავენ თავის მნიშვნელობას.
ასეთია ქრისტიანული სწავლების შინაარსობრივი ცენტრის ჩემეული აღქმა. ამას შეესაბამება ცნება ღმერთის შესახებ, რომელსაც შეუძლია მომცეს ძალები, რათა ვიტვირთო ეს ტვირთი.
ცხადია რომ ასეთ ღვთისმეტყველებას და ასეთ ქრისტოლოგიას არ ექნებათ სრული ჭეშმარიტების ფლობის აბსოლუტისტური სურვილი.
ეს რწმენა მე ეკლესიაში მივიღე, მაგრამ ვერ მოვყვები იმის მტკიცებას, რომ სხვებიც ირწმუნებენ მას. მისი გადაცემის ანუ გარკვეულწილად ვინმესთვის თავზე მოხვევის მოთხოვნილებასაც არ განვიცდი.
ჩემი უპირობო და უკანასკნელი სხვებს არ ავალდებულებს. მე ვერ ვაჩვენებ მათ განმართლების და ცხონების გზას, ისიც კი არ ვიცი მათი ღმერთთან ცხოვრების აზრი ამ ტერმინებით განისაზღვრება თუ სხვა ტერმინებით. სწორედ აქ იხსნება სივრცე ქრისტიანული პლურალიზმისათვის.
წყარო: უსინათლოთა და მცირე მხედველთა ასოციაცია
"უსინათლოები საზღვრებს გარეშე"
Комментариев нет:
Отправить комментарий