სერგეი ავერინცევი - სიტყვა ღვთისა და სიტყვა ადამიანისა

იტყვა ღვთისა და სიტყვა ადამიანისა

სერგეი ავერინცევი

„პირველითგან იყო სიტყვა“ ყველასათვის, და მათ შორის სახარების კითხვაში შედარებით გამოუცდელთათვისაც „ნათელია“ აზრობრივი კავშირი ამ „პირველითგან“-სა და იმ „პირველითგან“-ს შორის, რომელიც შესაქმის წიგნისა და მთლიანად ბიბლიის დასაწყისშია: „პირველითგან შექმნა ღმერთმან ცა და ქვეყანა“. შესაქმის წიგნი იქვე ახსენებს თუ როგორ ქმნიდა ღმერთი არსს არარსიდან თავისი სიტყვით: „და თქვა ღმერთმან:

იყავნ ნათელი, და იქმნა ნათელი“. შემოქმედს ქმნილება ყოფნაში მოყავდა იმით, რომ უხმობდა საგნებს, მიმართავდა მათ, გავბედოთ და ვთქვათ ელაპარაკებოდა, ესაუბრებოდა მათ; და ისინი იწყებდნენ ყოფნას, იმიტომ რომ ყოფნა არის საუბრის შიგნით, ურთიერთობაში მყოფობა. და ამის საპირისპიროდ, შექმნილი გონების ნებაყოფლობითი და საბოლოო გამოსვლა ღმერთთან ურთიერთობიდან, გაწყვეტა ამ ურთიერთობის, უარის თქმა მოსმენაზე და სხვისთვის ხმის მიწვდენაზე სწორედ ეს არ არის „სიკვდილი მეორე“ იოანეს გამოცხადების სიტყვებით? ნაცვლად დიალოგისა, რომელიც „პირველითგან“ იყო იმისთვის, რომ მარადისობაში გაგრძელებულიყო, - დიალოგის გარეთ ყოფნა, ასევე მარადიული, ვინაიდან თვით დიალოგია მარადიული.

ვინც ბიბლიის ენას გრძნობს, ადვილად გაიგებს, რომ „პირველითგან“, რაზეც საუბარია ორსავე შემთხვევაში, - მეტია, ვიდრე დროითი კატეგორია, Big Bang (დიდი აფეთქება), დროში ათვლის წერტილი, მომენტი ნული, ფიზიკური პროცესის ათვლის წერტილი. უკვე ბერძნულ სიტყვას άρχη (არქე; ბიბლიის ბერძნულ თარგმანში ენ არქე - პირველითგან, დასაწყისში, - მთარგ.) აქვს ონტოლოგიური „პრინციპის“ საოცრად მდიდარი სემანტიკა (სიტყვა principium არის სწორედ ბერძნული არქე-ს ლათინური თარგმანი. ბიბლიის აღნიშნული ადგილები ვულგატას ლათინურ თარგმანში ასე ჟღერს: „In principio erat Verbum“ და „In principio creavit Deus coelum et terram“). ეს არის არსობრივი საფუძვლის, არსის პირველწყაროს სემანტიკა (შეადარე გერმანულ სიტყვებს „Urgrund“ და „Ursprung“). როდესაც ორიგენე თავის თხზულებას პერი არქონ (საწყისების შესახებ) წერდა, მას მხედველობაში სწორედ არსებულის „პრინციპები“ და „საფუძვლები“ ჰქონდა.

მაგრამ მოდით უფრო შორს წავიდეთ. ორივე აღნიშნული ბიბლიური ტექსტის უკან სემიტური სემანტიკა დგას. ებრაული „ბერეშით“ იგივე ძირისაა, რაც სიტყვა „როშ“, „თავი“. აკვილამ, რომელიც II საუკუნეში ცდილობდა ხელახლა ეთარგმნა ძველი აღთქმა ბერძნულად და სეპტუაგინტას არსებულ თარგმანზე უფრო ზუსტი თარგმანი მიეღო, სიტყვა „ბერეშით“ თარგმნა არა როგორც „დასაწყისში“ (პირველითგან) არამედ როგორც „უმთავრესში“, „თავში“ ენ კეფალაიოი. სიტყვა ღვთისა არ არის მხოლოოდენ ქმნილების მიზეზი, causa efficiens არისტოტელურ-სქოლასტიკური ტერმინოლოგიით, და ამ მიზეზობრივი ფუნქციის გამო ყველა მსოფლიო პროცესის დროითი საწყისი; ის ასევე წარმოადგენს არსებულის „ფორმალურ“ და „მიზნობრივ“ მიზეზს, როგორც „მთავარი“ ის არის პირველსახეთა პირველსახე და მიზანთა მიზანი.

ალბათ, უნდა იყო მშრალი დოქტრინიორი და დეისტი ვოლტერიანულ სტილში, რომ დაუშვა, რომ ღმერთი (დეისტების ენაზე „ღვთაება“, l'Etre Supreme უმაღლესი არსებული), ელაპარაკებოდა ქმნილებას შესაქმის აქტში, ხოლო ამის შემდეგ სრულ დუმილს მიეცა, ჩაიკეტა თავის თავში და აღარაფერს გვეუბნება. გასაგებია ის დასკვნა, რომელიც აქედან გააკეთა ალფრედ დე ვინიმ, რომელმაც ბრძენს ურჩია“ცივი დუმილით უპასუხოს ღვთაების მარადიულ დუმილს“ . თუმცა დუმილი აქ მთლად მარჯვე სიტყვა არ არის. დუმილი შეიძლება იყოს მისტიკური, ანუ განსაკუთრებული გამოპასუხება (არა მარტო ღმერთს, არამედ ადამიანებსაც შეუძლიათ ხანდახან „აზრიანი დუმილი“). ის ასევე შეიძლება იყოს პაუზა დიალოგში, რომელიც ტანჯავს მოსაუბრეს და დიალოგის სტრუქტურირებას ახდენს, როგორც იოანე ჯვრისას „სულიერი ღამე“. მაგრამ ვინი, ისევე როგორც დეისტები, რომელთა წარმოდგენებსაც ის თავის პოეტურ რეფლექსიებში აქცევს, გულისხმობს კომუნიკაციის უბრალო და ცარიელ არარსებობას. მაგრამ ასეთი ღმერთი, არა მდუმარე, არამედ უბრალოდ უტყვი და „არაკომუნიკაბელური“, არსებობს მხოლოდ ახალევროპული თავისუფლადმოაზროვნეების შავბნელ ინტელექტუალურ წარმოდგენებში.

ზოგადსაკაცობრიო რელიგიური ინტუიცია, წარმართების, იუდეველების, მუსულმანებისა და ქრისტიანების ბაგეებით საპირისპიროს ამტკიცებს: „ღმერთი ესაუბრება თავის ქმნილებას“. ამ პუნქტში ისინი ერთნი არიან. მაგრამ ამის იქით იწყება განსხვავებები.

* * *

წარმართობა ისტორიულად წინ უსწრებს ბიბლიური გამოცხადების სტადიებს სწორედ წარმართობიდან მოუხმო ღმერთმა აბრაამს „მამას ყოველთა მორწუნეთა“ (რომ. 4:11), და წარმართი ერები მოექცეოდნენ რა ქრისტიანობაზე, იმეორებდნენ აბრაამის „გამოსვლას“ მისი გვაროვნული ყოფიდან. წარმართობა შემდგომშიც თანაცხოვრობს ბიბლიურ რწმენასთან, როგორც მისი გარდაუვალი ფონი, როგორც მისი ცდუნება, რომელიც მარად ბრუნდება, როგორც ბუნების ინერცია, რომელიც სასწაულს ეწინააღმდეგება, როგორც მიზიდულობის ძალა, რომელიც იმწამს გახსენებს თავს, როცა შენელდება ფრენის ძალისხმევა. წარმართობა ჩვენ დღეებშიც აქ არის და ლამობს ბიბლიურ რწმენაზე მეტად სიცოცხლისუნარიანი გამოდგეს, მაგალითად, გნოსტიციზმის ათვისებული ნიუ ეიჯის (New Age) ფორმით. როგორც გვიანდელ რომის იმპერიაში, წარმართობა და სრული ურწმუნოება ერთმანეთში იყოფენ ადამიანთა გულებზე ბატონობას..

რა არის წარმართობა? ვიყოთ სამართლიანები წარმართობის მიმართ ის „ბუნებრივია“. მისთვის უცხოა ონტოლოგიური არაკომუნიკალურობის, ყოფიერების დონეებს შორის კომუნიკაციის გაწყვეტის არაბუნებრივი კონცეპტი. წარმართისთვის სამყარო სავსეა „ღმერთებით, დემონებით და სულებით“, როგორც თავის დროზე ჰერაკლიტე იტყოდა; ე.ი. სამყარო სავსეა ხმებით, ხეების ხმა და ჩიტების ფრენა, ნარკოტიკული ბოდვის ექსტაზი (როგორც პითიას შემთხვევაში) და სიზმრების ბნელი ხატები, პოლტერგაისტის ან სპირიტისტული სეანსის კაკუნი და ხმაური, ყველაფერი აწვდენს ადამიანს ხმებს. ხმები ბევრია, ზედმეტიც კი. როგორც ერთმა რომაელმა სკეპტიკოსმა იხუმრა, აქ ღმერთის პოვნა უფრო ადვილია, ვიდრე ადამიანისა. მაგრამ სწორედ ამ მიზეზით არცერთ ხმას არა აქვს საბოლოო, არაამქვეყნიური დამაჯერებლობის ძალა. სავსეა ორაკულები ad hoc (ლათ. ამ შემთხვევისთვის, საჭიროებისათვის), მაგრამ არ არის გამოცხადება. ორაკული ადგილობრივია, ლოკალურია და არა საყოველთაო („დელფოსის“, „დოდონის“); ის მიმართავს არა მთლიანად მსოფლიოს, არამედ იმ პირს, რომელმაც კითხვით მიაკითხა, და როგორც წესი, პასუხის შინაარსი არ სცდება კონკრეტულ სიტუაციას. ამასთანავე, ის ადამიანამდე მოდის ბუნებრივი და ადამიანური მოქმედებების საშუალებით. მაგალითად, პითია ექსტაზში ბურდღუნებს, მაგრამ მომლოცველს, რომელიც დელფოსში მისი რჩევის მისაღებად ჩამოვიდა, მას დამუშავებული სახით მწყობრი ჰეგზამეტრით მიიღებს, რომელზედაც ქურუმები იმუშავებენ, თარგმნიან რა პითიას ნათქვამს. ამას არავინ მალავდა, ეს არავის აწუხებდა. ანდა ეს „ხმა“ ჩნდებოდა დოდონის მუხის ფოთლების ხმაურში და ჩიტების ფრენაში, რასაც ავგურები აკვირდებოდნენ.

ეს იმიტომ, რომ წარმართობა ბუნებრივია კიდევ ერთი აზრით: მას კარგად ესმის დისტანცია ყოფიერების დონეებს შორის, ესმის ისე, როგორც ცხოვრებისეულ საღ აზრს რაც უფრო მაღლაა ეს დონე, მით შორსაა ჩემგან. იმისათვის, რომ ჩვენამდე მოაღწიოს, ზეციურმა ხმამ დისტანცია უნდა გადალახოს, საფეხურებზე უნდა ჩამოვიდეს ჩვენამდე და გზადაგზა უნდა შეიცვალოს და მოაღწიოს, როგორც თავისი თავის ექო. გამოცხადება, ამ სიტყვის სარმუნოებრივ-სამოძღვრო აზრით, სრულიად შეუძლებელია წარმართობისთვის, ვინაიდან წარმართული აზროვნებისთვის სრულიად გაუგებარია, რატომ უნდა გაუზიარონ ღმერთებმა თავისი საიდუმლოება ადამიანს და ამით დაარღვიონ დისტანციის პათოსი?

რასაკვირველია, სხვადასხვა წარმართობა არსებობს და ისინი ერთმანეთისგან დიდად განსხვავდებიან. მაგალითად, მისტერიულ კულტებში, ეგვიპტისა და და ინდოეთის ქურუმულ დოქტრინებში, ორფიზმისა და პითაგორეიზმის მიმდინარეობებში უფრო თამამი დამოკიდებულებაა ღმერთების საიდუმლოთა მიმართ. მაგრამ აღსანიშნავია, რომ ეს დამოკიდებულება მხოლოდ რჩეულთთვის იყო დაშვებული და საზოგადო ნორმას არ წარმოადგენდა. წარმართული ნორმის თანახმად, ადამიანისთვის სრულიად საკმარისია, თუ ხმები სხვა სამყაროდან მას რჩევას მისცემენ მის საკუთარ ადამიანურ საქმეებში, რასაც ჩვეულებრივ ორაკული აკეთებდა. ეს ცხოვრებისეული სიბრძნე, რაც არ გამოდის ბუნების საზღვრებიდან, არის წარმართობის საღი აზრი. ადამიანურად გასაგები შიში და გაუბედაობა მიღმიერისადმი ხელს უშლიდა წარმართობას „იდეების ევოლუციის“ გზით განევითარებინა მონოთეიზმის ელემენტები მის სრულ გამარჯვებამდე. თუმცა მონოთეიზმის ელემენტებს ჩვენ ვპოულობთ წარმართობის ნებისმიერ ფორმაში, განსაკუთრებით არქაულში და მის საპირისპირო ფილოსოფიურად გადამუშავებულ ფორმებში. უზენაესი, თუ ის არსებობს (და განსაკუთრებით თუ ის მართლაც არსებობს), იმდენად მაღლა სუფევს, რომ მას ხმას ვერ მიაწვდენ, და მისი ხსენებაც კი მიუტევებელი faux pas (ფრანგ. - გადაცდომა) არის; უზენაესი იმდენად დიდია, რომ შეუძლებელია ადამიანს მასთან რამე საქმე ჰქონდეს. აი, ადგილობრივი ღმერთი, სული, დემონი შესაბამისი და რეალური პარტნიორია ადამიანისთვის. რაც უფრო დაბალია საფეხური ჩემს ზემოთ არსებულ კიბეზე, ბუნებრივია, მით ახლოა ის ჩემთან. ლოგიკურია, ვერაფერს იტყვი! მით უფრო გასაოცარია, თუ როგორ მკვეთრად უარყოფს ბიბლია ამ ლოგიკას.

მაინც რითი განსხვავდება ბიბლიური მონოთეიზმი წარმართულ პოლითეიზმისაგან? მხოლოდ იმით, რომ ერთი რიცხობრივად სიმრავლეს უპირისპირდება? არა, საქმე ასე უბრალოდ არ არის. რაციონალისტური კრიტიკა ხშირად მიუთითებს, რომ ერთი ღმერთის გაგებაში საქმე გვაქვს ევოლუციურ განვითარებასთან და არა რევოლუციურ გარდატეხასთან. კრიტიკა მიუთითებს წარმართული რწმენის მონოთეისტურ ელემენტებზე და მონოთეისტური რელიგიების კვაზიპოლითეიზმზე. მონოთეისტური რელიგიები ხომ უშვებენ ანგელოზების და საერთოდ კოსმიურ-სუპერკოსმიურ „ძალთა“ არსებობას (ებრაულად „უფალი საბაოთი“ ნიშნავს სწორედ ამ „ძალთა“ უფალს). ეს კრიტიკა სწორია თავისებურად, თავისი გაგების ჩარჩოებში. განსხვავება მხოლოდ ამ „ძალთა“ საკითხში რომ იყოს, ან ამ „ძალთა“ უკან მდგომ იდუმალებით მოცულ ერთში, მაშინ მართლაც შეიძლებოდა აღნიშნული განსხვავება წარმოგვედგინა როგორც რაოდენობრივი და არა თვისობრივი. მართლაც, წარმართებში ხომ შეიძლება ვიპოვოთ გარკვეული ცოდნა ერთის (ერთი ღმერთის) შესახებ; ისევე, როგორც ბიბლიურ რწმენაში შეიძლება ვიპოვოთ წარმოდგენები „ძალებზე“, რომლებიც ერთ ღმერთს მსახურებენ, ან დაცემის შემთხვევაში უძლურად ეწინააღმდეგებიან მას. მაგრამ ჭეშმარიტი განსხვავება აქ არ ძევს. მართლაც, რატომ ჰყვებიან წარმართები მითებს მრავალ ღმერთზე იმის ნაცვლად რომ ერთ ღმერთზე იღვთისმეტყველონ? რატომ სთხოვენ დახმარებას ღმერთებს, ნახევარღმერთებს, პატარა ადგილობრივ ღმერთებს და ეშმაკუნებს, იმის ნაცვლად, რომ ერთი ღმერთის წინაშე ილოცონ? იმიტომ, რომ მათი აზრით, ის ერთი ღმერთი არ შეიძლება იყოს ჩემი პირადი, საკუთარი ღვთაება. სახლის სული და ტყის ალი ახლო არიან; ჯადოქარი, რომლის მეშვეობითაც მათთან ვურთიერთობ კიდევ უფრო ახლო. მაგრამ ცისა და მიწის შემოქმედი თავბრუდამხვევად შორსაა. ვინ არ იცის, რა ადვილად უბრუნდება მოქცეული ერების „რწმენა“ ამგვარ წარმართულ ლოგიკას.

ამის საპირისპიროდ, ბიბლიური რწმენის მთელი არსი გამოთქულია სიტყვებში, რომლებითაც იწყება 62-ე (63-ე) ფსალმუნი: ელოჰიმ ელი ათა. სამწუხაროდ, შეუძლებელია თარგმნო ეს სიტყვები, მასში ჩადებული აზრის მთელი სისრულით. „ღმერთო, ჩემო ღმერთო“. საქმე იმაშია, რომ პირველად ნახსენებია ღმერთის ის სახელი (ელოჰიმ), რომელიც გვხვდება შესაქმის წიგნის პირველ სიტყვებში ღმერთი, რომელიც ქმნის ცას და ქვეყანას. „ელოჰიმ“ არის სრულიადღმერთი, ერთი, რომელიც აღემატება ყველა „ძალას“ (ცაბაოთ); „ელოჰიმ“ ის ღმერთია, რომელზე ფიქრსაც კი ერიდებოდნენ ფრთხილი წარმართები და რომელზეც მხოლოდ განყენებული ტერმინებით („ერთი“ და ა.შ.) ფილოსოფოსობდნენ ფილოსოფოსები. და აი, წმინდა უგუნურება ბიბლიური რწმენისა და მისი კურთხეული სითამამე შეუძლებელს გამოთქვამს: სწორედ ის, ვინც აღემატება ყოველგვარ არსებულს, ის, ვის წინაშეც „ღმერთები“ მხოლოდ მსახურები არიან ან სულაც ტყუილი, სწორედ ის არის ჩემთვის „ჩემი“ ღმერთი, (ელი) რომელსაც მე ვეკუთვნი და რომელიც მე მეკუთვნის; ის უფრო ინტიმურად მეკუთვნის მე, ვიდრე წარმართობის რომელიმე „სახლის ღმერთი“ სახლის პატრონს. ყველაზე მაღალი ყველაზე შორს კი არაა, არამედ ყველაზე ახლოა!

თავმდაბლობა, რომელსაც ქრისტიანობა ასწავლის, არსობრივად უდიდესი სითამამეა. ამა სოფლის სიბრძნით თუ განვსჯით, ეს არის მიუტევებელი სითამამე და ოპტიმისტური უგუნურების მწვერვალი. მართლაც, დაუშვა აზრი იმის შესახებ, რომ მცირე და არარა ხარ ღვთის წინაშე ნიშნავს იმას, რომ სერიოზულად გწამს, რომ ღმერთთან გარკვეულ რეალურ დამოკიდებულებაში ხარ! რამდენად თავმდაბლურია ეს, ამ სიტყვის ჩვეულებრივი ტრივიალური გაგებით? XX საუკუნის გერმანელი პოეტი გოტფრიდ ბენი, ღრმა აზროვნების ადამიანი, მაგრამ გამოკვეთილად ურწმუნო და ცნობილი ნიჰილისტი, სიცოცხლის ბოლოს ამბობდა, რომ მისი ურწმუნოება ღმერთისადმი არ არის მიმართული, რომლის შესახებაც მან არაფერი იცის. მისი ურწმუნოება ეხებოდა მის საკუთარ „მე“-ს არსებობას, რომელიც შეიძლება რაიმე ურთიერთობაში იყოს ღმერთთან. მისი აზრით, რწმენა უკიდურესად მოურიდებელი პოზიციაა. და აი ჩვენ, მორწმუნენი ამ მოურიდებელ ქმედებაზე მივდივართ, ამას ვბედავთ, და ღმერთმა ინებოს, რომ ნაწილობრივ მაინც შევიგნოთ, რაზე მივდივართ!

* * *

და მაინც რა არის გამოცხადება, ღვთის სიტყვა საკუთარ თავზე, მისი ინიციატივა ქმნილებასთან დიალოგში?

იუდაიზმი და ისლამი ამას ცალსახად უპასუხებენ: გამოცხადება არის ტექსტი, წიგნთა წიგნი, შესაბამისად თორა (და მთლიანად თანაკი) ან ყურანი. გამოცხადება მატერიალიზებულია ტექსტში, მასშია ჩადებული და განფენილი. მისი პირველი ასოდან ბოლომდე. შემთხვევითი არაა, რომ ებრაულ რელიგიურ ტრადიციას ასე უყვარს წმინდა წერილის ასოების გადათვლა და ფიქრი ასოების თვისებებზე სწორედ როგორც ასოებზე მათ მოყვანილობაზე და განსაკუთრებით მათ რიცხვით მნიშვნელობაზე (ე.წ. ჰემატრია, რომელმაც განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა შეიძინა კაბალისტურ მიმდინარეობაში, მაგრამ რომელიც მანამდე და მის გარეთაც არსებობდა). იუდაიზმისათვის ასევე არაა უცხო წმინდა წერილის წინაარსებობა კოსმოსის შექმნამდე. ამ იდეამ საბოლოო სიცხადე ისლამის თეოლოგიურ რეფლექსიაში შეიძინა: ყურანის ორიგინალი, მისი „არქეტიპი“ არსებობდა ქვეყნიერების შექმნამდე, და მასთან მიმართებაში მუჰამადის ტექსტი მხოლოდ ასლია.

როგორ არის ეს საკითხი წარმოდგენილი ქრისტიანობაში? ისლამის თეოლოგებმა მთელი კაცობრიობა ორ ნაწილად დაყვეს: წარმართები და „წიგნის ხალხი“ (აჰლუ ლ-ქითაბ). ამ მეორე და უმაღლეს ნაწილში მათ თავაზიანად შეიყვანეს ებრაელებთან ერთად ქრისტიანები. რამდენად ადექვატურია ეს განსაზღვრება ქრისტიანთა მიმართ? ამის სასარგებლოდ მრავალი არგუმენტის მოყვანა შეიძლება. ქრისტიანებს გვწამს წმინდა წერილი, რომელსაც ეკლესია ინახავს, როგორც ჩაკეტილ, თავის თავში დასრულებულ ტექსტს „კანონს“, შესაქმის წიგნიდან იოანეს გამოცხადების წიგნამდე, დაწყებული „პირველითგან ქმნა ღმერთმან ცაჲ და ქვეყანაჲ“ და დამთავრებული „ამინ, მოვედ უფალო იესო“. კათოლიკურმა საღვთისმეტყველო რეფლექსიამ შექმნა დოქტრინა, რომელიც ფართოდ არის მიღებული მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო დისკურსშიც. ეს არის დოქტრინა წმინდა წერილზე და წმინდა გადმოცემაზე როგორც გამოცხადების ურთიერთშემავსებელ „წყაროებზე“ (ეს შეიძლება, ფორმალურად მაინც შევადაროთ „დაწერილი თორის“ და „ზეპირი თორის“ იუდაურ კონცეპტს). უნდა აღვნიშნოთ, რომ ეს კათოლიკური დოქტრინა გაჩნდა ტრიდენტის კრების ეპოქაში როგორც იძულებითი პასუხი პროტესტანტულ ლოზუნგზე „sola scriptura“ („მარტოოდენ წერილი“ ლუთერის ფორმულა), ხოლო მისი მართლმადიდებლური შეთვისება ძირითადად შემოიფარგლება „სემინარისტული“, ასე ვთქვათ ბურსას (бурсатский) დონით. მაგრამ, როგორც არ უნდა იყოს, თვით ქრისტიანობის დასაწყისშივე თვით იესოს სიტყვებში და პავლე მოციქულის ნაწერებში ვხვდებით ფორმულას „როგორც წერია“ („წერილ არს“). „არ შეიძლება დაირღვეს წერილი“ („ვერ ხელეწიფების დახსნად წერილი“) - ეუბნება იესო თავის მდევნელებს (ი. 10:35). ახალი აღთქმა მკაცრად იცავს წმინდა წერილში ნათქვამის აბსოლუტურ მნიშვნელობას: „... წერილის ვერცერთი წინასწარმეტყველება ვერ აიხსნება თავისთავად, ვინაიდან არასოდეს წარმოთქმულა წინასწარმეტყველება ადამიანის ნებით, არამედ სულიწმიდით“ („ყოველი წინაწარმეტყველებაჲ წიგნისაჲ თვისისა თავისა სათარგმანებელ არა იქმნების...“).

ასეთია თეზისი, მაგრამ არის ანტითეზისიც: ქრისტიანული სარწმუნოების სიმბოლო რწმენის საგნად ასახელებს წმინდა სამების სამ ჰიპოსტასს და ეკლესიას; მაგრამ ის არ ახსენებს წმინდა წერილს როგორც რწმენის განსაკუთრებულ საგანს. იუდეველ მწიგნობართა რწმენას თორის ტექსტის ასოში უპირისპირდება ყოფილი მწიგნობრის პავლეს სიტყვები: „ასო მოაკვდინებს, ხოლო სული აცოცხლებს“. ისლამის რწმენას ყურანის ტექსტის უწინარეს არსებობის შესახებ უპირისპირდება ქრისტიანული რწმენა ქრისტეს, ანუ პიროვნების უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა არსებობის შესახებ. აქვე საინტერესოა აღვნიშნოთ, რომ თვით ქრისტე, როგორც ჩანს, არაფერს წერდა და ადამიანებს მხოლოდ ცოცხალი, ზეპირი, ჟღერადი სიტყვით მიმართავდა; ამ სიტყებთან შედარებით მახარებელთა მიერ დაწერილი - მეორადია! იგივე პავლე ამბობს, რომ ადამიანებისადმი ნამდვილი „წერილი“ (მოციქულისაც და მის უკან მდგარი ქრისტესიც) და ე.ი. ნამდვილი „ტექსტი“ თვით მორწმუნეებია მათ პიროვნულ ყოფაში; ის ამბობს, რომ სულიწმიდა წერს „არა ქვის ფიცრებზე, არამედ გულის ხორციელ ფიცრებზე“ („არა ფიცართა შინა ქვისათა, არამედ ფიცართა შინა გულისა ხორციელისათა“, - 2 კორ. 3:2-3). არის წიგნი ჯვრით გარეკანზე, რომელსაც ახალი აღთქმა ეწოდება, მაგრამ თვით ამ წიგნის ავტორების მიხედვით „ახალი აღთქმა“ არ არის ტექსტის (წიგნის) სათაური, არამედ ის აღნიშნავს თვით ეკლესიას, თვით „განახლებულ ცხოვრებას“ (vita nova რომ. 6:4- დან, რაც დანტეს წიგნის სათაური გახდა). [**1]

გავბედავ და ვიტყვი, რომ არც ლუთერის პრინციპი „sola scriptura“, არც ტრიდენტული დუალიზმი „წერილი და გადმოცემა“, არ ასახავენ ადეკვატურად გამოცხადების ქრისტიანულ გაგებას (მიუხედავად ჩემი პატივისცემისა როგორც რეფორმაციის მამების, ასევე ტრიდენტის კრების მამების მიმართ, და ასევე სემინარისტული მეცნიერების მიმართ, რომელმაც ტრიდენტული ფორმულა გადაიღო). ეკლესია უკვე არსებობდა, როცა ახალი კანონი უბრალოდ ჯერ არ არსებობდა (მაშინ როდესაც ყურანის დაწერა წინ უსწრებდა ისლამის თემის გაჩენას). წერილი გადმოცემისა და ეკლესიის წიაღშია და არა პირიქით. ნეტარ ავგუსტინეს სრული საფუძველი ჰქონდა განეცხადებია, რომ მას სწამს სახარების, ვინაიდან სახარებისათვის თავდებში ეკლესია დგას. იმისათვის, რომ სწორად გავიგოთ მისი სიტყვები, უნდა განვეშოროთ ეკლესიის გაგებას, როგორც უბრალო „ინსტიტუტისა“. ავგუსტინე სულაც არ ამბობს, რომ საეკლესიო „მთავრობას“ ემორჩილება, როგორც ჩინოვნიკი თავის უფროსს. ავგუსტინესათვის ეკლესია წმინდანთა ცოცხალი გამოცდილებაა, გულის „ფიცრებზე“ დაწერილი წერილია, რომელზეც პავლე მოციქული ლაპარაკობს და რომელიც პაპირუსზე ან პერგამენტზე დაწერილი სახარების ნამდვილობას ადასტურებს. არიან წმინდანები, არიან მოწამეები, რომელთა გამოცდილება ადასტურებს ადამიანის სარწმუნოებას (სანდოობას) ღვთისადმი, და საბოლოო ჯამში ღვთის სარწმუნოებას (სანდოობას) ადამიანისადმი: ergo (ლათ. მაშასადამე,), სახარებაში ნათქვამი ჭეშმარიტია, ანუ „სარწმუნოა“. საბოლოო ჯამში, ავგუსტინე გულისხმობს ეკლესიას როგორც ქრისტეს სხეულს. ამიტომ საბოლოო, ზღვრული პასუხი კითხვაზე, თუ რა არის ქრისტიანისთვის გამოცხადება, იქნება შემდეგი: თვით იესო ქრისტეს პიროვნება, განკაცებული სიტყვა ღვთისა, რომელმაც (მამათა სიტყვებით თუ ვიტყვით) გამოთქვა მამის დუმილის საიდუმლო, განცხადებული „ხატი უხილავი ღვთისა“ (2 კორ. 4:4; კოლ. 1:15). ეს ხატი სრულიად ჭეშმარიტია, იმიტომ, რომ ის ერთარსია იმისა, ვისაც გამოხატავს.

ამგვარად, პირველად ქრისტე, რომელიც წერდა და აგრძელებს წერას) არა გრაგნილზე, არამედ გულებზე; მეორე თვით ეს „წერილი“ გულებზე გამოცდილება და ცოდნა იმისა, რომ ღვთის სარწმუნოებაზე ადამიანმა რწმენითა და სარწმუნოებით უნდა უპასუხოს; და მესამე ის რაც „ქარტიაზეა“ დაწერილი, ანუ „წმინდა წერილი“ წიგნი ჩასმული ყდაში და გამშვენებული ჯვრით.

წმინდა წერილის ამგვარი გაგება სრულიად გამორიცხავს როგორც ურწმუნო რელატივიზმს, ისევე მშიშარა „ფუნდამენტალიზმს“ ტექსტის ფეტიშიზაციას.

როგორ უყურებდნდნენ ამ საკითხებს ადრეული ქრისტიანები, რომლებიც მოციქულებთან უშუალოდ საუბრობდნდენ? ერთ-ერთი ასეთი მოსაუბრის, პაპიას ჰიერაპოლელის, მსჯელობა ევსები კესარიელმა შემოგვინახა. პაპიასი (დაახლ. 130 წ.) სრულიად თავისუფლად მსჯელობს: „მარკოზის სახარება შედგენილია პეტრე მოციქულის ქადაგებებიდან, რომლებსაც რომაელი მსმენელებისთვის მარკოზი თარგმნიდა; ხოლო მარკოზი არ იყო ამ ამბების თვითმხილველი; პეტრე არ ჰყვებოდა თანმიმდევრულად, არამედ გარემოებების მიხედვით, ამიტომ მარკოზის სახარებაში არსი სწორად არის გადმოცემული, ხოლო ქრონოლოგია კი სულაც არა (ევსები. საეკლესიო ისტორია, 3:39). რამდენად შორსაა ეს იმ წარმოდგენებისაგან წმინდა წერილზე, რომელთა მიხედვითაც მისი თითოეული სიტყვა უშუალოდ „სულიწმიდისაგან არის ნაკარნახევი“ (Spiritu Sancto dictante), და მით უფრო ისლამური კონცეპტისგან, რომლის მიხედვითაც წმინდა წერილი დაუსაბამოა და სხვა სამყაროდან ჩამოვიდა ჩვენ წუთისოფელში, თითქმის ისევე, როგორც პლანეტთაშორისი სივრციდან დედამიწის ატმოსფეროში შემოჭრილი მეტეორიტი, რომელსაც ქააბაში მუსულმანები თაყვანს სცემენ.

ზემოხსენებული თეზისი და ანტითეზისი ერთმანეთს არ აუქმებენ, ამიტომ ქრისტიანობისთვის კანონიკური ტექსტი, რომელშიც „ერთი იოტა ... არ გადავა“ (მ. 5:18) თავის მნიშვნელობას ინარჩუნებს ათასწლეულიდან ათასწლეულში, თუნდაც იმისათვის, რომ იყოს როგორც ნორმა, რომელიც ალაგმავს ჩვენ თვითნებობას იმ თვითნებობას, რომელიც მზადაა საკუთარი „მცნებები“ გაასაღოს ქრისტეს მიერ გულებში დაწერილ წერილად. ამის გაგება ელემენტარული სიფხიზლის საკითხია საკუთარი თავის ხედვისას. და მაინც, წმინდა ტექსტი არ არის გამოცხადება. ის მარტოოდენ გვეუბნება ერთადერთ და აბსოლუტურ გამოცხადებაზე ქრისტეზე.

* * *

ამგვარად, ღმერთი გადალახავს რა ონტოლოგიურ არაკომუნიკაბელურობას, ქრისტეში გვესაუბრება და გვისმენს ჩვენ („შენ, რომელმა ცოდვათაგან განხსენი მარიამი [მაგდალინელი] და ისმინე ავაზაკის“ ასე მიმართავს ქრისტეს შუასაუკუნეების ცნობილი სეკვენცია „დღე რისხვისა“). რა ენაზე ხდება ეს დიალოგი? ჩვენ ადამიანურ ენაზე ვლაპარაკობთ და სხვაგვარად არ შეგვიძლია. და ჩვენი ზეციური მოსაუბრე, თავისი განუზომელი ზეციური წინდახედულობით მოგვმართავს ჩვენ იმავე ენაზე ერთადერთ ენაზე, რომლის გაგებაც ჩვენ შეგვიძლია. სიტყვა ღვთისა არის სიტყვა ღმერთკაცისა.

რაში მდგომარეობს გამოცხადების ქრისტიანული გაგების სპეციფიკა იუდაიდაიზმთან და ისლამთან შედარებისას?

პირველი ის, რომ ქრისტიანობისთვის იმთავითვე უცხოა განსაკუთრებული საკრალური ენის კონცეპცია, რომელზეც მხოლოდ არის შესაძლებელი მეტყველებდეს წმინდა გამოცხადება. იუდაიზმისთვის ეს ენა ებრაულია, ისლამისთვის არაბული; ორივე ამ რელიგიის მიხედვით (განსაკუთრებულად ისლამის), წმინდა წერილის თარგმნა მთლად დაშვებული არაა. ერთი ებრაული ლეგენდის მიხედვით, წერილის ბერძნული თარგმანის (სეპტუაგინტის) გაჩენის დღე შავ დღედ არის მიჩნეული. ამის საპირისპიროდ, სახარება თავიდანვე გაჩნდა, როგორც იესოს შესახებ გადმოცემის არამეულიდან ბერძნულად ნათარგმანები, როგორც „ინკულტურაციის“ პროდუქტი, როგორც თარგმანება ამ სიტყვის ფართო გაგებით. ქრისტე არამეულად ლაპარაკობდა; გადმოცემის მიხედვით, მათეს სახარების პირველი ვერსია არამეულად დაიწერა; მაგრამ ეკლესიის მიერ შენახული ოთხივე სახარებიდან ოთხივე ბერძნულადაა დაწერილი, იმ ენაზე, რომელზეც რომის იმპერიის ყველაზე მეტ ქვეშევრდომს შეეძლო წაეკითხა. მართალია, კათოლიკური ტრადიცია დიდი ხნის მანძილზე ლათინურ ენას საკრალური ენის სტატუსს ანიჭებდა, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია კი სლავურს დღესაც ანიჭებს ამგვარ სტატუსს; მაგრამ ეს მაინც მეორადი მოვლენებია, რასაც უფრო კულტურულისტორიული მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე თეოლოგიური.

მეორე არის ის, რომ მხოლოდ ქრისტიანობას ძალუძს ჩააყენოს მიწიერი ენა, რომელზეც ჩვენ გამოცხადება გვესაუბრება, გააზრებულ კონტექსტში ღვთის განკაცებისა და კენოზისის[***2] დოგმატთან. ადამიანის უხეში, გაძნელებული და ხშირად მოუქნელი მეტყველება, რომელშიც იმოსება სიტყვა ღვთისა, არის ასევე კენოტური[***2] კაცთმოყვარების ასპექტი, რაც ლოგოსმა თავის თავზე აიღო ჩვენდამი სიყვარულის გამო. ქრისტიანობა ამტკიცებს, რომ ერთი იუდეველის ფიზიკურად შემოსაზღვრულ ადამიანურ პიროვნებაში, რომელსაც ყოველი ჩვენთაგანის დარად ჰქონდა დაბადების წელი, გარკვეული სიმაღლე, წონა, თმის და თვალის ფერი, - „მკვიდრობდა ღმრთეების მთელი სისრულე ხორციელად“ („დამკვიდრებულ არს ყოველივე სავსებაჲ ღმრთეებისაჲ ხორციელად.“ კოლ. 2:9). ამიტომ, ქრისტიანობას უფლება აქვს ამტკიცოს, რომ ამ სასწაულის შინაგანი ლოგიკიდან გამომდინარე, ადამიანის სიტყვას შეუძლია დაიტიოს დაუტევნელი სიტყვა ღვთისა; რომ ადამიანის სიტყვამ ძნელად სათარგმნი ლათინური ფორმულის მიხედვით capax Dei (ღვთის დამტევი, მომცველი). მართალია, ამისათვის ადამიანის სიტყვამ უნდა გადალახოს თავისი თავი, გავიდეს საკუთარი საზღვრების გარეთ, დარჩეს ადამიანის ენად და ამავდროულად გარდაიქმნას უფრო მეტად, ვიდრე ადამიანის ენაა. აქედან მომდინარეობს გარკვეული სტილისტური თავისებურებანი. წმინდა გამოცხადების სიტყვა უნდა იყოს ნიშანი და მინიშნება („სასწაული“ ძველი ქართული გაგებით, - მთარგ.). ყოველმა ნიშანმა, თვით საგზაო ნიშნის ჩათვლით, უნდა მიიპყროს ჩვენი ყურადღება და მიმართოს იგი იმ ცნობაზე, რასაც ეს ნიშანი გვაწვდის; და ამით არის განპირობებული მისი ფორმა. სიტყვის „ნიშნისეულობა“ გამოიხატება გარკვეულ უჩვეულობაში, ხშირად გაძნელებულ მეტყველებაში, რომელიც აზრითაა გადატვირთული. როგორც ჟესტი ხელისა, რომელიც დაძაბულად არის გაწვდილი იქით, რაზეც მიგვანიშნებს. ჟანრობრივად, გამოცხადება პოეტურ მეტყველებასთან უფრო ახლოა, ვიდრე თეორიულ დისკურსთან: ქრისტე არ განსაზღვრავს რა არის სასუფეველი ცათა, არამედ მოგვითხრობს მასზე შედარებებში და „იგავებში“. როდესაც მეცნიერებმა იესოს სიტყვები ბერძნულიდან არამეულად თარგმნეს (იმ ენაზე, რომელზეც თავდაპირველად უნდა ყოფილიყო წარმოთქმული ეს სიტყვები), განსაკუთრებით ცხადად წარმოჩნდა მათი პოეტურობა და თითქმის გალექსილი ბუნება, ალიტერაციების სიჭარბის თანხლებით. და ბოლოს, უნდა ითქვას, რომ ეს არის პოეტური ენა, თუმცა ის არ არის გატაცებული აღწერით, არამედ დინამიურია თავისი ბუნებით. ამგვარი ენა არც განსჯაა და არც აღწერა, ის „ქმედებაა“ (деление).

* * *

რწმენა გამოცხადებისა, რომელიც გამოთქმულია მეტყველებაში, სიტყვაში, რომელიც არა მარტო ხორციელ იქმნა (ი. 1:14), არამედ გარკვეული აზრით სიტყვებადაც, მეტყველებად, ტექსტად, - უდიდეს პატივს მიაგებს მეტყველებასა და სიტყვებს. ძველი ეგზეგეზა, რომელიც ასწავლიდა წმინდა წერილის ოთხი საზრისის შესახებ პირდაპირი, იგავური, ზნეობრივი და „ანაგოგიური“ (ანუ სულის ამღყვანებელი გამოუთქმელ სიმაღლეებამდე), - გამოხატავს მტკიცე და ცოცხალ რწმენას იმისა, რომ დაწერილი პრინციპიალურად გასაგებია, წაკითხვადია და სანდოა, რომ ის იძლევა საფუძვლიან აზრს, სულერთია, რომელ დონეზე მოძრაობს მკითხველი პირდაპირი გაგების მახლობლად თუ იგავთმეტყველების შორეულ მხარეში, ზნეობის სიღრმეებში თუ მისტიკის სიმაღლეებში. რასაკვირველია, ცოდვითა და უმეცრებით დაბნელებული გონებისთვის წმინდა წერილი შეიძლება გაუგებარი და უცნაური იყოს, ის შეიძლება სრულიად არასწორადაც იქნას გაგებული (ღმერთმა დაგვიფაროს), მაგრამ ყოველი ამგვარი ემპირიული ვერგაგება მეორადია: თავისთავად ღვთის გამოცხადების სიტყვა თავად სიცხადე, თავად გახსნილობაა, თავად სანდოობაა. ბიბლიაში ერთ ღმერთს აქვს ეპითეტი, რომელიც არ შეიძლება ჰქონეს არცერთ წარმართ ღმერთს. ის არის „სარწმუნო“ (მაგ. მეორე რჯ. 7:9, 32:4). გამოცხადების ჭეშმარიტება არის არა აბსტრაქტულ-უპიროვნო, „გნოსეოლოგიური ადექვატურობა“ (adaequatio intellectus ad rem), არამედ სწორედ სარწმუნოობა დადებულ აღთქმასთან, სარწმუნოობა პიროვნული დიალოგური ურთიერთობის შიგნით. ამ მხრივ ძალიან საინტერესოა ჭეშმარიტების ცნების ბიბლიურ-ებრაული სემანტიკა. სიტყვით „ჭეშმარიტება“, άλήτєια, veritas, სეპტუაგინტასა და ვულგატის დროიდან მოყოლებული, ტრადიციულად გადმოიცემოდა ებრაული ემეთ; მაგრამ ახალი მთარგმნელები სულ უფრო ხშირად თარგმნიან მას (ყოველ შემთხვევაში მრავალ კონტექსტში) როგორც „სარწმუნოობა“. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს სიტყვა იგივე ძირისაა, რაც სიტყვები ემუნაჰ „სარწმუნოობა, რწმენა“, ნეემან „სარწმუნო“ და ასევე ამენ, „ამინ“. ამგვარი პარალელები, ერთის მხრივ გამოთქმულის ჭეშმარიტებასა და მის სარწმუნოობასთან ან „სამართლიანობასთან“ სხვა ენებშიც გვხვდება (რუსული „это верно“, ფრანგული c΄est just, რაც ნიშნავს ეს სწორია, ჭეშმარიტია), მაგრამ ბიბლიის ენაზე ეს თანხვედრა განსაკუთრებით გამომხატველი და თანმიმდევრულია.

აქ შეიძლება გაჩნდეს კითხვა: კი, ღმერთი სარწმუნოა, მაგრამ რამდენად სარწმუნოა, რამდენად სანდოა ის სიტყვა, რომელიც ადამიანის უძლურებასთან არის ნაზიარევი?

რასაკვირველია, ადამიანები ტიუტჩევამდეც იცნობდნენ იმ ეჭვს, რომელმაც ამ პოეტს ათქმევინა, რომ „გამოთქმული აზრი ტყუილია“ (мысль изреченная есть лож). აქვე აღვნიშნავთ ძველბერძნული სოფიზმებისა და აპორიების იუმორის სტილში, რომ თვით ტიუტჩევის ეს სტრიქონი გამოთქმულ აზრთა რიცხვს ეკუთვნის. მეფსალმუნეს მისმა გამოცდილებამ შთააგონა ეთქვა (თუმცა თვითონ ამ აზრს ბოლომდე არ ენდობა): „ყოველი ადამიანი ცრუ არს“ (ფს. 115/ 116:2). ამგვარმა სამწუხარო აღმოჩენამ შეიძლება ორ სხვადასხვა დასკვნამდე მიგვიყვანოს, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან, არა ისე როგორც ცა და მიწა, არამედ ისე, როგორც ზეცა და ჯოჯოხეთი.

შეიძლება დარწმუნდე, რომ ადამიანის გულის ზრახვები ბოროტია მისი სიყრმიდანვე, როგორც ამას არაერთგზის აცხადებს ბიბლია, და მოიქცე ისე, როგორც ყოველთვის იქცეოდნენ წმინდანები: გააორმაგო, გააათმაგო მომთხოვნელობა საკუთარი თავისადმი და ძალისხმევა საკუთარი თავის დაძლევისათვის. მაგრამ შეიძლება, საპირისპიროდ, გაიგო ამ ბოროტი გულისთქმის შესახებ, ვთქვათ, ფროიდის მიმდევრების, და დარწმუნდე ქრისტიანული მოთხოვნების სრულ შეუძლებლობაში და ამით დაიმშვიდო თავი.

ზუსტად ასევე, აზრი იმის შესახებ, რომ ადამიანური სიტყვა არამყარი და არასანდოა, შეიძლება გახდეს საფუძველი სიტყვიერი ასკეზისა, კიდევ უფრო მეტი მოთხოვნისა მეტყველების მიმართ; ისე, რომ ამავე დროს არ დავუტეოთ რწმენა, რომ ჩვენი თუნდაც ხშირად ტყუილი სიტყვა capax Dei, იტევს ღვთის ჭეშმარიტებას და მითუმეტეს ადამიანისას; და მეორეს მხრივ, ამავე აზრით შეიძლება „დესტრუქტივიზმის“ პროგრამის გამართლება.

* * *

ჩვენ დროში ღვთის გამოცხადების რწმენას სრულიად ახალი გამოწვევა უპირისპირდება, რომელიც მომაკვდავი ათეიზმის ადგილს იკავებს: ურწმუნოება სიტყვისა როგორც ასეთისა, მტრობა ლოგოსთან (მისოლოგია - როგორც ერთ დროს იტყოდა პლატონი, მაგრამ ისეთ ხარისხში აყვანილი, რომელიც პლატონს არც კი დაესიზმრებოდა). რა მოხდა? მარტივი მაგალითი განვიხილოთ: სარწმუნოების ქადაგებაზე ყოველთვის იყო შესაძლებელი დაესვათ კრიტიკული კითხვა: „რას ნიშნავს მწამს?“ უწინდელ უმანკო დროებაში ეს კითხვა გარკვეულ პასუხს გულისხმობდა, დადებითს ან უარყოფითს, მაგრამ პასუხს! ის, ვინც უარყოფით პასუხს აირჩევდა, მაგალითად: „მწამს, ნიშნავს რომ თავს ვიტყუებ“, ათეისტი იყო და მეტი არაფერი. მას არ სწამდა ღმერთი, მაგრამ სწამდა პასუხებისა. მას მტკიცედ სწამდა, რომ მისი უარყოფა მართლაც პასუხობდა კითხვას, ანუ გადალახავდა და მოხსნიდა მას. სხვა მოპასუხე, მაგალითად სკეპტიკოსი ან აგნოსტიკოსი ასევე დარწმუნებული იყო, რომ მისი პასუხი „ignoramus et ignorabimus“ „არ ვიცი და ვერც გავიგებ“ თავისებურ პასუხი იყო, რაც საბოლოო ჯამში მთლიანად ინარჩუნებდა კითხვა-პასუხის პროცედურას. ... წინადადებებს: „ღმერთი არსებობს“ და „ღმერთი არ არსებობს“ საფუძველში ერთი და იგივე გრამატიკა აქვთ. შემთხვევითი არაა, რომ უგუნური (ებრაულად ნაბალ), რომელმაც როგორც ვიცით, თავის თავში თქვა: „არა არს ღმერთი“, ხსენებულია 52/53 ფსალმუნის დასაწყისში; ის მიღებულია თავის თავის მკრეხელურ გამონათქვამთან ერთად ბიბლიური სიტყვის საკრალურ სივრცეში; მართალია, იმისთვის, რომ იქვე გამოუტანონ განაჩენი. თეოლოგიურად არა, მაგრამ გრამატიკულად მისი თეზისი შეთავსებადია ფსალმუნის კონტექსტთან.

მაგრამ როდესაც ათასწლეულების გამოცდილებით (თუმცა არა სიბრძნით) გამდიდრებული „უგუნური“ იერიშს გრამატიკულ პროცედურაზე მიიტანს, დაამახინჯებს ნებისმიერი შეკითხვის ეგზისტენციალურ საზრისს, და გადააქცევს მას საპირისპიროდ ნაცვლად შეკითხვისა, რომელიც პასუხს მოითხოვს, შეკითხვა, როგორც პასუხის აკრძალვა (საბჭოთა ანეგდოტის ფორმულით: „გაჩუმდით, მე თქვენ გეკითხებით!“ - „молчать, я вас спрашиваю“), მაშინ შეკითხვა „რას ნიშნავს მწამს?“ სულ სხვანაირად დაისმება; ისეთნაირად, რომ ყოველგვარი პასუხი, - მათ შორის ნეგატიურიც და სკეპტიკურიც ბლოკირებულია შეკითხვის მოდალობით და ამ მოდალობის ძალით წარმოჩნდება როგორც შეუძლებელი და იდიოტიზმამდე უაზრო. „დესტრუქციის“ აქტში თვით ზმნა „მწამს“ თითქოს იშლება ფონემებად და ასოებად, რომლებიც კარგავენ აზრს და წაკითხვის შესაძლებლობას. აქ ჩვენს წინაშე ჯოჯოხეთის შედევრია: პოსტათეისური სიტუაცია.

სიტყვის დაშლა განჭვრეტილია ფრანც კაფკას დღიურებში, სადაც ის არაერთგზის აღწერს, მაგალითად, გერმანული უმლაუტის ატომიზაციას და ავტონომიზაციას („Das, losgelst vom Satz, flog dahin wie ein Ball auf der Wiese” - „ეს, გამოეყო ფრაზას, გაგორდა როგორც ბურთი მდელოზე“). სიტყვა, იმის მაგივრად, რომ გამოხატოს და გახსნას წაკითხვის ჯერ კიდევ მიუწვდომელი სიმაღლეები, პირიქით, კარგავს თვით ჩვეულებრივ, სადაგ სიცხადეს. აქედან მომდინარეობს სასოწარკვეთილების პოზა, რომელშიც ავტორი უყურებს მეტყველების გამოყოფილ და „გაგორებულ“ ბგერას. გენიოსი იმიტომაც არის გენიოსი, რომ მისი უცნაური იდიოსინკრაზიებიც კი სიმპტომატურია მთელი ეპოქისთვის. მახსენდება კლაივ ლუისის ერთ-ერთ მოთხრობაში წარმოთქმული წყევლა: „ვინც უარყო სიტყვა ღვთისა, მას ადამიანის სიტყვაც წაერთმევა“.

XX საუკუნის ერთმა დიდმა პოეტმა, რომელიც ისევე როგორც კაფკა, ებრაელი წინაპრების შთამომავალი იყო, გამოხატა სიტყვის დანგრევის წინააღმდეგ ბრძოლის ის ძალისხმევა, რომელიც დღეისათვის „კაცობრიობის მდგომარეობას“ (conditions humaines) ეკუთვნის: მისი სახელია პაულ ცელანი. ის არ იყო „რელიგიური“ პოეტი, ამ სიტყვის არც იუდაისტური და არც ქრისტიანული მიშვნელობით. მით უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ის ცდილობდა დაეძლია პოსტათეისტური აბდაუბდა (Kannitverstan) და არსობრივად „წაეკითხა“ ბიბლიური გამოცხადება ერთი ქრისტიანული ფორმულის საშუალებით.

Ein Spruch spricht zu wem? Zu sich selber:

Servir Dieu est regner ich kann

Es lesen, ich kann, es wird heller,

Fort aus dem Kannitverstan.

(„გამოთქმა ეუბნება ვის? თავის თავს:

“ემსახურო ღმერთს აი, მეფობა“,

ამის წაკითხვა მე შემიძლია, აი, ნათდება,

განვეშორები მე აბდაუბდას.“).

აქამდე არასოდეს ადამიანის სიტყვის შესაძლებლობა (правомочность) არ ყოფილა ასე ცხადად, ასე ნათლად, ასე ფუნდამენტალურად დამოკიდებული რწმენაზე იმ სიტყვისა, რომელიც პირველითგან იყო ღმერთთან, - რწმენაზე, რომ ღვთის „იყავნ“ ძლევს არარსის არაკომუნიკაბელურობას. ჰუმანიზმს აღარ ძალუძს მისი დაცვა.

თარგმნა ლევან აბაშიძემ

_____________________

[**1]ქრისტიანობისთვის გამოცხადება ერთდროულად ემთხვევა კიდეც ტექსტს (კანონიკურად ზუსტად დადგენილი ჩარჩოებით), და ამავე დროს, შორს სცდება ნებისმიერი ტექსტის ჩარჩოებს, ლოკალიზდება რა პავლე მოციქულის მიერ ხსენებულ ცოცხალ „წერილში“. ამიტომაც გამოიყურება ასე ტრაგიკომიკურად აბსურდამდე მისული წინააღმდეგობა „ისტორიულ იესოს“ და „კერიგმატული ქრისტეს“ შორის.

თუ მე ვიცნობ გარკვეულ პიროვნებას, ვარ მასთან გარკვეულ ურთიერთობაში, ვიცნობ იმათ, ვინც ამ პიროვნებას ჩემზე ახლოს იცნობს, და შემდეგ ვიღებ მისგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვან წერილს, რომელშიც წერია, როგორ უნდა მოვიქცე, - ამგვარი სიტუაცია გასაგები და ლოგიკურია; მაგრამ თუ ამ წერილმა უნდა დაამტკიცოს გამომგზავნის არსებობა, ჩემი მისდამი ურთიერთობა და ა. შ., მაშინ გამოუვალ ჩიხში მოვხვდებით.

[***2] კენოზისი (კენოტური) - ბერძნული სიტყვაა κένωσις, ნიშნავს დაცარიელებას. ძე ღმერთთან დაკავშირებით აღნიშნავს მის უაღრეს თავმდაბლობას, როდესაც საღვთო დიდების მქონემ არ იუკადრისა მონის (ე.ი. ადამიანის) ხატის მიღება. ტერმინი მომდინარეობს პავლე მოციქულის სიტყვებიდან: „თავი თვისი დაიმდაბლა (έαυτόν έκένωσєν) და ხატი მონისა- მიიღო“ (ფილიპ.2,7).

3 losgelöst - ამოვარდნილი, მოწყვეტილი, იზოლირებული. კაფკასთან ამ სიტყვაში ამოვარდნილია ö (მთარგმ.)

Please Share it! :)