ამბროსი ხელაია: „ჩემი 37 წლის სამსახური მე მოვანდომე გარუსების პოლიტიკასთან ბრძოლას”

1995 წელს საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, ამბროსი ხელაია წმინდანად შერაცხა, - წმიდა მღვდელმთავარ ამბროსი აღმსარებლის სახელით. 29 მარტი მისი ხსენების დღეა.

საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ამბროსი, მიწიერ ცხოვრებაშივე იყო უფლისაგან მადლით დაჯილდოებული. ერთხელ, რაჭაში, ჭელიშში მსახურებისას, მიწიდან ესმა ხმა – გაათხრევინა და იქ აღმოჩნდა წმინდა წერილის უძველესი ქართული ხელნაწერი, რომელიც დღეს “ჭელიშურის“ სახელით არის ცნობილი.

“ღვთის ენა-პირი ასხიაო“, – ამბობდნენ თურმე მასზე იქაურები. “ჯერ მაგისთანა არავინ მოსულა და არც მაგ დალოცვილისთანა ქადაგება გაგვიგონიაო“. რა გასაკვირია, რომ ასეთ მღვდელმთავარს, განსაკუთრებული გრძნობით მიეტანა გულთან ერის ყველა ტკივილი და განსაცდელი. ცარიზმის პერიოდში იგი დაუცხრომლად იბრძოდა საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენისათვის, ხოლო საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, ხმას იმაღლებდა ეკლესიის დევნის, ქართული ენის უფლებების შეზღუდვისა და ისტორიული მიწების, სხვათა განკარგულებაში გადაცემის წინააღმდეგ.

1922 წელს მან გაგზავნა მემორანდუმი გენუის საერთაშორისო კონფერენციაზე, რუსეთის ბოლშევიკური საოკუპაციო რეჟიმის დანაშაულებრივი ქმედებების სრული ჩამონათვალით. როგორც ემიგრაციაში მყოფი ცნობილი საზოგადო მოღვაწე, ალექსანდრე მანველიშვილი აღნიშნავდა: “საქართველოს კათალიკოსმა თავი გასწირა სამშობლოსათვის და შექმნილ ჯოჯოხეთურ პირობებში, თბილისიდან ხმა მიაწოდა კონფერენციას. მემორანდუმში დაწვრილებით არის აღწერილი საქართველოს უბედური მდგომარეობა და განათლებული კაცობრიობისაგან, მოითხოვდა დახმარებას. მემორანდუმი წაკითხულ იქნა კონფერენციაზე, რამაც დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა“. კათოლიკოსი, ქართველი ერის  სახელით, საქართველოდან წითელი ჯარის გაყვანასა და რეფერენდუმის ჩატარებას მოითხოვდა.

გენუაში გაგზავნილი წერილის გამო, ამბროსი ხელაია ბოლშევიკებმა შეიპყრეს და სასტიკად სტანჯავდნენ და აწამებდნენ. სასამართლოზე, პატრიარქი, უშიშრად, ყოველგვარი ქარაგმებისა და ერთმორწმუნეობისადმი დათმობების გარეშე, ღიად ამხელდა რუსული შოვინიზმის სახეს და თავის დამოკიდებულებას გამოხატავდა მათი ავკაცობისადმი: 

"ჩემი 37  წლის სამსახური, მე მოვანდომე გარუსების პოლიტიკასთან ბრძოლას. ვიბრძოდი როგორც მოქმედებით, ისე პრესის საშუალებით, რამაც შემძინა დევნულობა და ჩემს ცხოვრებაში, არ მინახავს ტკბილი და მყუდრო დღეები" - და თუ რატომ არ უნახავს, ადვილი მისახვედრი იყო, როდესაც ყვებოდა, რა ვითარებაში უხდებოდა ქართველებს თავისუფლებისათვის ბრძოლა – მისგან მოტანილი მარტო ერთი სოხუმის მაგალითზეც კი ნათლად ჩანდა, რომ ვერანაირი რუსობა ვერ ურიგდებოდა საქართველოს თავისუფლებას:

"დიდი თუ პატარა, ნასწავლი თუ უსწავლელი, ყველა გაიძახოდა: "როგორ შეიძლება საქართველო იყოს თავისუფალი, ეს დროებითია, მოვა ჩვენი ჯარი და ისევ დავიმორჩილებთო. საქართველოს ეძახდნენ: "Кукурузная республика" ანუ "Республика на 11/2 часа". ბატონობის იდეაზე აღზრდილი ადგილობრივი რუსი, ბუნებრივი მოსურნე იყო ბატონობისა და თანასწორობას ვერ გუობდა".

ცხადია, კრემლის ყურმოჭრილი მონები მსგავს მსჯელობას ვერ აპატიებდნენ მას და რაკი ვერაფრით გატეხეს პატრიარქის უდრეკი სული, განაჩენად სიკვდილით დასჯა გამოუტანეს, მაგრამ მხცოვანი ასაკის გამო, მიუსაჯეს თავისუფლების აღკვეთა 8 წლამდე, სასტიკი იზოლაციით და მთელი ქონების კონფისკაციით. 

პატრიარქი, სასამართლოს ბრალდებულის სკამიდანაც კი, თვით სდებდა ბრალს ბრალმდებლებს და განაჩენის გამოტანამდე, იქით შეაგონებდა მათ: "როგორც ჩვენ წინაპრებს, ტკბილად მიაჩნდათ სამშობლოსა და სარწმუნოებისთვის ტანჯვის მიღება, აგრეთვე ჩემთვისაც ტკბილი იქნება ის სასჯელი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სასამართლო, მშობლიური ეკლესიის და ერის თავისუფლების დაცვის გამო, - ამბობდა იგი. ეს იქნება დაგვირგვინება იმ ჯვრისა, რომელიც ჩემგან ნატვირთია და ვატარებ ჩემი ცხოვრების თითქმის 37 წლის განმავლობაში. 

ჩემგან, ეროვნული ინტერესების დასაცავად ამაღლებული ხმა და მსჯავრი, რომელსაც მომისჯის უზენაესი სამსჯავრო, მონახავენ თავის ადგილს ყოველი ქართველის გულში, – იმ ქართველისა, რომელსაც ჯერ კიდევ არ დაუკარგავს სარწმუნოება და სამშობლოს სიყვარული. ამითაც ბედნიერად ჩავთვლი ჩემს თავს. როგორც მორწმუნე ვიტყვი – იყოს ნება ღვთისა! – და მოგმართავთ ქრისტეს სიტყვებით: "ასულნო იერუსალიმისანო, ნუ სტირთ ჩემზედა, არამედ თავთა თქვენთა სტიროდეთ და შვილთა თქვენთა" (ლუკ. 23, 28). 

ორი წლის შემდეგ, კათოლიკოსი ამნისტიით გაანთავისუფლეს და, რაღა თქმა უნდა, ის სატუსაღოდან პირდაპირ სიონისაკენ გაემართა. კათოლიკოსი მეტეხის ხიდზე გადმოდისო – ეს ამბავი ისე სწრაფად მოედო თურმე ქალაქს, როცა კათოლიკოსი სიონში მივიდა, ტაძარი უკვე მრევლით სავსე დახვდა. შევიდა თუ არა სიონში, ხალხი მუხლებზე დაემხო და აქვითინდა. მაშინ აღმოხდენია სიხარულით: "როგორც ჩანს, ქრისტიანობას საქართველოში ვერა ძალა ვერ გაანადგურებსო" – და მომეტებული მღელვარებისგან გული წასვლია.

1995 წელს საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, ამბროსი ხელაია წმინდანად შერაცხა, - წმიდა მღვდელმთავარ ამბროსი აღმსარებლის სახელით. შთამომავლებს ანდერძად დარჩებათ   წმინდანის სიტყვები, რომლითაც მას წამების დროს მიუმართავს ბოლშევიკი მტარვალებისათვის: "სული ჩემი ღმერთს ეკუთვნის, გული ჩემი – საქართველოს, ხოლო გვამი ჩემი – თქვენი იყოს, ძაღლებო!" არქივში შემონახულია ამბროსი ხელაიას მიერ, გენუაში გაგზავნილი წერილიც და ის დიალოგიც, რომელიც მისი სასამართლო პროცესის დროს გაიმართა, მოსამართლესა და ბრალდებულს შორის: კათალიკოს ამბროსი ხელაიას მიმართვა გენუის კონფერენციისადმი (შემოკლებით) 

"1918 წელს ერმა გამოაცხადა დამოუკიდებლობა და დაუყოვნებლივ ხელი მოჰკიდა, თავისი პოლიტიკური და ეროვნულ-კულტურული ცხოვრების რესტავრაციას… რასაკვირველია ამას ვერ შეურიგდებოდა მისი ყოფილი ბატონი, მცირე ერთა მჩაგვრელი რუსეთი. მან დაძრა საქართველოს საზღვრებისაკენ საოკუპაციო არმია და 1921 წლის 25 თებერვალს, უთანასწორო ბრძოლაში, სისხლიდან დაცლილ საქართველოს, ხელმეორედ დაადგა კისერზე ისეთი მძიმე და სამარცხვინო მონობის უღელი, რომლის მსგავსი, მას არ განუცდია, თავის მრავალსაუკუნოვან ისტორიაში. 

ოკუპანტები მართალია, ლამობენ შინ და გარეთ ყველანი დაარწმუნონ, რომ მათ გაათავისუფლეს და გააბედნიერეს ქართველები, მაგრამ რამდენად ბედნიერად გრძნობს თავს ქართველი ერი, ეს ყველაზე უკეთ ვუწყი მე, მისმა სულიერმა მამამ… თამამად და გაუზვიადებლად ვამბობ, რომ ის ყოვლად შეუფერებელი ექსპერიმენტები, რომელსაც ახდენენ ქართველი ერის ზურგზე, აუცილებლად მიიყვანს მას ფიზიკურად გადაშენების და სულიერად გაველურების და გახრწნისკარამდე!

ერი გმინავს, მაგრამ საშუალება არ აქვს ხმის ამოღებისა. ამგვარ პირობებში ჩემს მწყემსმთავრულ მოვალეობად ვრაცხ კულტურული კაცობრიობის გასაგონად ვთქვა: მე, როგორც ეკლესიის წარმომადგენელი, არ შევდივარ პოლიტიკური ცხოვრების სხვა და სხვა ფორმების დაფასებასა და რეგლამენტაციაში. მაგრამ არ შემიძლია არ ვისურვო ჩემი ერისათვის ისეთი წყობილება, რომელიც შედარებით უფრო მეტად შეუწყობს ხელს, მის ფიზიკურ აღორძინებას და კულტურულ განვითარებას. ამიტომ ვითხოვ:

1. დაუყოვნებლივ გაყვანილ იქნეს საქართველოს საზღვრებიდან, რუსეთის საოკუპაციო ჯარი და უზრუნველყოფილი იქნეს მისი მიწა-წყალი, უცხოელთა თარეშობისა და მძლავრობა-მიტაცებისაგან.

2. საშუალება მიეცეს ქართველ ერს, თვითონ, სხვათა ძალდაუტანებლივ და უკარნახოდ მოაწყოს თავისი ცხოვრება ისე, როგორც ეს მას უნდა. (1922 წ.)

ნაწყვეტი, 1924 წლის მარტში, გამართული სასამართლო სხდომის ოქმიდან: მოსამართლე ბარათაშვილი – რა ხასიათი ჰქონდა თქვენს მემორანდუმს? კათალიკოსი ამბროსი – გენუის კონფერენციაზე იყო საქართველოს წარმომადგენელი და იქ უნდა დაცულიყო ჩვენი ერის სუვერენობა. ვფიქრობდი, რომ ჩვენს წარმომადგენელს ეს მემორანდუმი დახმარებას გაუწევდა და მეც ამიტომ გავგზავნე.

პროკურორი ოკუჯავა – თუ საბჭოთა წყობილება არა, როგორ წყობილებას ითხოვდით? კათალიკოსი ამბროსი – ისეთს, რომელიც ხალხის სურვილზე იქნებოდა დამყარებული. მოსამართლე ერქომაიშვილი – რას მოელოდი გენუის კონფერენციაზე გაგზავნილი მემორანდუმით?

კათალიკოსი ამბროსი – ვიცავდი საქართველოს სახელმწიფოებრივ და ეკლესიურ თავისუფლების იდეას.

მოსამართლე ერქომაიშვილი – რისთვის ითხოვდით საქართველოდან წითელი არმიის გაყვანას, რომელიც მშრომელი ხალხის ინტერესების დამცველია?   კათალიკოსი ამბროსი – მე დღემდე არ ვიცი, ვის იცავს რუსის ლაშქარი. როდესაც წითელი ლაშქრის გაყვანას ვითხოვდი, მე მხედველობაში მქონდა ინტერვენცია, რადგანაც ინტერვენცია ხდება ჯარის საშუალებით.

მოსამართლე ერქომაიშვილი – როდის იყო საქართველო თავისუფალი?

კათალიკოსი ამბროსი – წითელი ლაშქრის შემოსვლამდე. მას შემდეგ კი, რაც წითელი ჯარი შემოვიდა, საქართველომ დამოუკიდებლობა დაკარგა.

სასამართლოს თავმჯდომარე ჩხეიძე – მემორანდუმში თქვენ ნათქვამი გაქვთ, რომ ქართველ ხალხს ართმევენ მიწა-წყალს, დამისახელეთ რა წაართვეს ხალხს და ვის გადასცეს?

კათალიკოსი ამბროსი – არამცთუ მიწა-წყალი, ხალხიც გაცემულია სხვა ერებზე. ეს დამტკიცდება მაშინ, როდესაც მოვიტანთ საქართველოს რუკას.

სასამართლოს წევრი რთველაძე – სცნობთ თუ არა, რომ საბჭოთა ხელისუფლება არის ქართველი ხალხის თავისუფლების დამცველი?

კათალიკოსი ამბროსი – მე მინდა საქართველოში მთავრობა იყოს დამოუკიდებელი. საქართველოს მთავრობა კი დამოკიდებულია სხვა ერის მთავრობაზე.

პროკურორი ოკუჯავა – დამისახელთ, რომელი საბუთის ძალით წაერთვა საქართველოს დამოუკიდებლობა?

კათალიკოსი ამბროსი – ინტერვენციით.

პროკურორი ოკუჯავა – რატომ უწოდებთ რუსეთის ლაშქარს საოკუპაციო ჯარს?

კათალიკოსი ამბროსი – იმიტომ, რომ მან მოახდინა საქართველოს ოკუპაცია.

პროკურორი ოკუჯავა – რაში გამოიხატა საქართველოს დამონება რუსეთის მხრივ?

კათალიკოსი ამბროსი – ასოცი წლის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მაძებარი ხალხის თავისუფლების ინტერვენციით წართმევაში.

პროკურორი ოკუჯავა – დამისახელთ, რაში გამოიხატა ფიზიკური გადაშენება ქართველი ხალხისა?

კათალიკოსი ამბროსი – ერის დევნაში, ტერიტორიის სხვის ხელში გადაცემაში და იმაში, რომ ხელისუფლება ქართველთა ხელში არ არის.

მოსამართლე ერქომაიშვილი – მაგალითად, რაში გამოიხატა რუსეთის ჩარევა ეკლესიის დამოუკიდებლობაში?

კათალიკოსი ამბროსი – თავისუფალ ერს უნდა ჰყავდეს თავისუფალი ჯარი. რამდენადაც თავისუფალია ერი, იმდენად თავისუფალია ეკლესიაც".

ზურაბ ქართველაძე,  აფხაზეთის ხმა

  წიგნიდან: წმინდა აღმსარებელი ამბროსი (ხელაია) და აფხაზეთი

Please Share it! :)