ბიბლიის განმარტების მეთოდები

ელისო კალანდარიშვილი

საღვთო წერილის ტექსტის განმარტების მეთოდებს შორის, რომელნიც საუკუნეთა განმავლობაში გამოიმუშავა საეკლესიო მწერლობამ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბიბლიის ალეგორიული ინტერპრეტაცია. ქრისტიანულ შუა საუკუნეებში ფართოდ გავრცელებულ ამ მეთოდს საფუძველი ჩაუყარეს ფილონ ალექსანდრიელმა, კლიმენტი ალექსანდრიელმა, ორიგენემ, მაგრამ მის მესაძირკვლედ მიიჩნევენ პავლე მოციქულს. ეგზეგეტიკაში არსებული მეორე მეთოდი - ბიბლიის ტექსტის სიტყვასიტყვითი, ანუ ლიტერალური ინტერპრეტაციისა, დაკავშირებული იყო ანტიოქიურ სკოლასთან. მისი მიმდევრები უარყოფდნენ ბიბლიის ტექსტში შეფარული, საიდუმლო აზრის ძიებას და ემხრობოდნენ სიტყვასიტყვითი, ისტორიული ინტერპრეტაციის გზას.

საღვთო წერილის ტექსტში შეფარული მნიშვნელობის ძიებასა და ამოხსნას ჯერ კიდევ პალესტინელი მოძღვრები, რაბინები მისდევდნენ. მათთან ამ მეთოდს ეწოდებოდა „მიდრაში“, რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს „რაღაცის ძიებას“ (ქრისტიანსენი 1969: 24). იმას, რაც აღმოჩენილი, გახსნილი იყო მიდრაშული მეთოდის გამოყენებით, ეწოდებოდა კანონის, რჯულის საიდუმლო. რაბინებს სწამდათ, რომ კანონი შთაგონებითაა სავსე, იგი არაა მარტივი. ამიტომაც საჭიროა ამოვიცნოთ მასში შეფარული აზრი. ისინი განმარტავდნენ თითქმის ყველა ფრაზას, ყოველ სიტყვას საღვთო წერილისა და ეძიებდნენ მის ჭეშმარიტ მნიშვნელობას.

ცხადია, პავლე მოციქული იცნობდა პალესტინელ მოძღვართა ამ მეთოდს. იგი თავისებური მოდიფიკაციით იყენებს მას და ავრცელებს „ახალ აღთქმაზეც“. რაც შეეხება ტერმინ „ალეგორიას“, იგი ჯერ კიდევ ბერძნულ რიტორიკაში არსებობდა, როგორც ტექნიკური ტერმინი და განეკუთვნებოდა მეტაფორათა სერიას, რიგს. ეგზეგეტიკური მნიშვნელობით იგი პირველად ფილონმა გამოიყენა (ქრისტიანსენი 1969: 30). მიუხედავად იმისა, რომ საბერძნეთში არსებობდა ჰომეროსის განმარტების დიდი ტრადიცია, ტერმინი „ალეგორია“ ამ აზრით არ იყო გამოყენებული. ფილონისეული ინტერპრეტაცია საფუძველს უყრის ტერმინ „ალეგორიისადმი“ არაპირდაპირი, გადატანითი მნიშვნელობის მინიჭებას. უნდა აღინიშნოს ტერმინოლოგიური სიუხვე, რომელიც საღვთო წერილის ალეგორიული, ანუ არაპირდაპირი ინტერპრეტაციის მეთოდმა წარმოშვა. ესენია „ჰიპონოია“, ანუ „დაფარული მნიშვნელობა“, „დიანოია“, ანუ „შიდა მნიშვნელობა“, „მისტერია“, „აპოკრიფი“, ანუ „საიდუმლო“, „აჩრდილი“. არაპირდაპირი ინტერპრეტაციის მეთოდს ფილონი უწოდებს „სახეს“, „სიმბოლოს“ ან „იგავს (ქრისტიანსენი 1969: 31).

პავლე მოციქული საფუძველს უყრის საღვთო წერილის განმარტების ქრისტიანულ-ალეგორიულ მეთოდს. ძირითადი ტერმინი, რომელსაც იყენებს პავლე, არის „სახე“ (ტიპოს). ამიტომაც ამ მეთოდს პავლესეული ტიპოლოგია ეწოდება. იგი მოიხმობს აგრეთვე ტერმინებს „საფარველი“, „ხატი“, „აჩრდილი“. ტერმინ „ალეგორიას“ პავლე იყენებს ერთ შემთხვევაში: აბრაამის ცოლები, სარა და აგარი, მისი განმარტებით განასახიერებენ ორ აღთქმას და ორ იერუსალიმს - აგარი თანამედროვეს, იუდაისტურს, ხოლო სარა - ზეციურ იერუსალიმს. ასევე მათი შვილები - ისმაილი და ისააკი, რომელნიც იწოდებიან „მხევლის შვილებად“ და „აღთქმის შვილებად“ (გალ. 4, 24-31), შესაბამისად განასახიერებენ იუდეველებს და ქრისტიანებს. ამ სახის ინტერპრეტაციას პავლე უწოდებს ალეგორიას. საინტერესოა, რომ ,,ახალი აღთქმის“ ძველ ქართულ თარგმანში შესაბამის ადგილას პავლესეული ტერმინი „ალეგორია“ გადმოცემულია სიტყვით „იგავი“: „რომელ არს იგავად რამეთუ ესენი არიან ორნი აღთქუმანი“ (გალ. 4, 24). ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში მოხსენიებული კარავი, რომელიც ისრაელიანებმა უდაბნოში დადგეს, პავლეს ინტერპრეტაციით, არის „იგავი ჟამისა - მის მოწევნადისა“ (ებრ.9,9). ამ შემთხვევაში ბერძნული „პარაბოლე“ ეპისტოლეს ძველ ქართულ ტექსტში უცვლელად არის თარგმნილი - „იგავი“.

პავლე მოციქულის მიერ არაპირდაპირი ინტერპრეტაციის აღსანიშნავად გამოყენებული მეორე ტერმინი „სახე“ ძველ ქართულ ბიბლიაში გადმოცემულია ძირეული მნიშვნელობის შეუცვლელად: ,,სახედ მერმეთა მათ ჟამთა“ (რომ. 5, 14). იგივე ტერმინი „სახე“ პეტრეს პირველ ეპისტოლეში ალეგორიული ინტერპრეტაციის აღსანიშნავად არის გამოყენებული: „რომლისა სახედ აწ თქვენცა გაცხოვნებს ნათლისღებაჲ“. ზოგჯერ პავლე მოიხმობს ტერმინს „აჩრდილი“, რომელიც ზუსტად, ლექსიკური სხვაობის გარეშე არის გადმოცემული ქართულ თარგმანში: „აჩრდილი აქუნდა სულსა მერმეთა მათ კეთილთა“ (ებრ. 10, 1).

ამრიგად, „ახალი აღთქმის“ (ამ შემთხვევაში პავლეს ეპისტოლეთა) ძველ ქართულ თარგმანებში დაცულია ის ტერმინოლოგიური ნიუანსები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს, თვალი ვადევნოთ ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ჩამოყალიბების საწყის ეტაპზე მიმდინარე მნიშვნელოვან პროცესებს - თეოლოგიური ტერმინოლოგიის შემუშავებას, ეგზეგეტიკის, როგორც საღვთო წერილის ტექსტის ინტერპრეტაციის, თეორიული საფუძვლების შექმნას. ეს ადასტურებს, რომ ქართველ მწიგნობართა მთარგმნელობითი მოღვაწეობა, მათი პრინციპები ეფუძნებოდა არა მხოლოდ ბერძნული ენის უბადლო ცოდნას, არამედ ქრისტიანული თეოლოგიის მსოფლმხედველობრივი, თეორიულ-ესთეტიკური საკითხების ღრმად გააზრებას.

ბიბლიის არაპირდაპირ, არალიტერალურ ინტერპრეტაციებს პალესტინელი რაბინები ყოფდნენ რამდენიმე სახეობად: 1) რჯულისმიერი; 2) მორალური; 3) სიბრძნითი; 4) რაციონალური; 5) რწმენითი. ფილონის აზრით კი ალეგორიული ინტერპრეტაციები ძირითადად ორგვარია: ფიზიკური და ეთიკური. ორივე ეს სახეობა ალეგორიული ინტერპრეტაციისა ყოველთვის დასაბუთებულია მის მიერ ფილოსოფიიდან ნასესხები მაგალითებით, ამიტომაც ალეგორიული ინტერპრეტაცია ნიშნავს მისთვის ფილოსოფიურ ინტერპრეტაციას (ქრისტიანსენი 1969: 35).

ფილონის გავლენით კლიმენტი ალექსანდრიელმა არაპირდაპირი ფილოსოფიური ინტერპრეტაცია ქრისტიანულ ყაიდაზე გადააკეთა და მიუმატა ოთხი სახეობა „ახალი აღთქმის“ ინტერპრეტაციისა. ეს ოთხივე სახე გაერთიანებულია ტერმინით „ალეგორია“. კლიმენტი „ალეგორიის“ ექვივალენტად იყენებს მრავალ სხვა ტერმინს. მაგრამ საბოლოოდ საღვთო წერილის ინტერპრეტაციის ყველა სახეობას კლიმენტი ყოფს ორ კლასად: პირდაპირი (ბუკვალური, ლიტერალური) და ალეგორიული, ხოლო ალეგორიულს სამ ქვეკლასად: მორალური, ფიზიკური და თეოლოგიური.

ორიგენე, ისევე როგორც კლიმენტი, ძირითადად ფილონს ეყრდნობა, მაგრამ მისგან განსხვავებით შემოაქვს ახალი ტერმინი „ანაგოგია“, რომელსაც იყენებს არაპირდაპირი ინტერპრეტაციის ძირითადი მნიშვნელობით. ის უპირიპირებს „ანაგოგიურ აზრს“ და „ისტორიულ აზრს“. ორიგენე „ანაგოგიას“ იყენებს ორი სხვადასხვა მნიშვნელობით: პირველი, გამოთქმაში „მისტიკური ანაგოგია“ , რომელიც სიტყვასიტყვით ნიშნავს მომზადებას, არის ექვივალენტი „ეგზეგეზისა“ და იყენებს მას ზოგადად ინტერპრეტაციის მნიშვნელობით, ხოლო მეორე შემთხვევაში „ანაგოგიას“ მიიჩნევს ალეგორიის განსაკუთრებულ სახეობად, რომელსაც უწოდებს აგრეთვე „სპირიტუალურს“, „მისტიკურს“.

ლათინი მამები - იერონიმე, ავგუსტინე, კასიანე, თომა აქვინელი - იზიარებენ ბიბლიის ინტეპრეტაციის სიტყვასიტყვითი და ალეგორიული მეთოდების გამიჯვნას. თუმცა, როგორც აღნიშნავენ, მათთან შეიმჩნევა ტერმინთა თავისებური გამოყენება. მაგ. იერონიმე ტერმინ „ტროპოლოგიურს“ იყენებს მორალურის მნიშვნელობით, „ალეგორიულს“ - სპირიტუალურის მნიშვნელობით. ნეტარი ავგუსტინე ბიბლიურ ალეგორიზმზე მსჯელობისას ერთგან წერს: „მთელი საღვთო წერილი, რომელსაც ეწოდება „ძველი აღთქმა“ არის გადმოცემული ოთხგვარ პლანში მათთვის, ვისაც სურს მისი ცოდნა: ისტორიული, ეტიოლოგიური, ანაგოგიური და ალეგორიული. ეს ოთხგვარი კლასიფიკაცია რეალურად შეიძლება ორამდე დავიდეს. თომა აქვინელი აღნიშნავდა, რომ პირველი სამი სახეობა ამ კლასიფიკაციაში გამოხატავს ერთ - სიტყვასიტყვით, ანუ ლიტერალურ მნიშვნელობას, ხოლო ტერმინი „ალეგორიული“ ნიშნავს არაპირდაპირ ინტერპრეტაციას თავისი ქვეჯგუფებით. ავგუსტინე ალეგორიულს მიაკუთვნებს ყველა სხვა არაპირდაპირი სახის ინტერპრეტაციას, რომლებიც გვხვდება „ახალ აღთქმაში“. მისი განმარტებით, „ალეგორია არის ტროპი, რომელშიც ერთი რამ გაიგება, აიხსნება მეორით“. იგი ალეგორიის ოთხ სახეობას გამოყოფს: 1) ისტორიის ალეგორია; 2) ფაქტების ალეგორია 3) თხრობის, მსჯელობის ალეგორია და 4) რიტუალის, ტრადიციის ალეგორია.

კასიანე „ალეგორიით“ აღნიშნავს ადვენტუალურ (განკაცებით) ინტერპრეტაციას, „ანაგოგიით“ - ესქატოლოგიურს, „ტროპოლოგიით“ კი - მორალურს.

აღსანიშნავია, რომ შუა საუკუნეების ლათინ თეოლოგთა ეს შეხედულებები მთლიანად გაიაზრა დანტე ალეგიერიმ და საფუძვლად დაუდო თავის „ღვთაებრივ კომედიას“. ერთ-ერთ წერილში დანტე მიუთითებს, რომ მისი პოემის სწორად ასახსნელად საჭიროა გამოვიკვლიოთ ექვსი კომპონენტი: 1) სიუჟეტი, 2) ავტორი; 3) ფორმა; 4) მიზანი; 5) სათაური; 6) ფილოსოფიის სახეობა, რომელსაც მიეკუთვნება ნაწარმოები. ამავე წერილსა და „ნადიმში“ დანტე გამოყოფს ნაწარმოების სიუჟეტის გაგების, ახსნის ოთხ სახეობას: სიტყვასიტყვითს, ალეგორიულს, მორალურსა და ანაგოგიურს. ამ ოთხი მნიშვნელობიდან სამს, გარდა პირველისა, დანტე აერთიანებს საერთო სახელწოდებით - ალეგორიული. ამის მიხედვით „ღვთაებრივი კომედიის“ სიუჟეტი ორგვარად შეიძლება აიხსნას: პირველი - სიტყვასიტყვითი - სულთა მდგომარეობა სიკვდილის შემდეგ, მეორე - ალეგორიული - უზენაესს დამორჩილებული ადამიანი, რომელიც ისჯება ან ჯილდოვდება იმის შესაბამისად, თუ როგორ გამოიყენებს თავისუფალ ნებას, რომელიც ღვთისგან აქვს მინიჭებული (ბიჩკოვი 1977: 255).

ქართულ სასულიერო მწერლობაში ბიბლიის ალეგორიული თარგმანების აღსანიშნავად გამოიყენება სხვადასხვა ტერმინი. მიტროფანე სმირნელის თხზულების „თარგმანებაი ეკლესიასტისაჲ“-ს ძველ ქართულ თარგმანში ისინი საგანგებოდ არის გამოყოფილი: „სახისმეტყველებითი“, „სახისშემოღებითი“, „მოპოვნებითი“, „აღყვანებითი“, „საცნაური“, „ხედვაჲ“, რომელნიც კ. კეკელიძის განმარტებით, გულისხმობენ საღვთო წერილის ტექსტის ხატოვანი, არაპირდაპირი, ალეგორიული გზით გააზრებას. (კეკელიძე 1972: 178).

ქართულ სამეცნიერო ლიტერატურაში ამ მხრივ სანიმუშოდ არის მიჩნეული ეფრემ მცირისეული განმარტება, რომელიც მოცემულია მის მიერ გადმოქართულებული ეგზეგეტიკური შრომის „თარგმანებაჲ დავითნისაჲ“-ს შესავალში: „რომელიმე განმარტებით თარგმნის მუხლსა და რომლიმე სახისმეტყველებით და არა ხოლო ორნი და ორგან, არამედ თვით იგივე ერთ და ერთსა შინა ადგილსა განჰმარტებსცა და სახისმეტყველებსაცა მასვე და ერთსა მუხლსა“ (სირაძე 1978: 71).

ამ მონაკვეთიდან ჩანს, რომ ეფრმე მცირე მიჯნავს ერთმანეთისგან განმარტებით, ანუ სიტყვასიტყვით და სახისმეტყველებით, ანუ ალეგორიულ თარგმანებას. ისევე როგორც ეკლესიის მამები, ეფრემიც მიიჩნევს, რომ „სახისმეტყველებითი“, ანუ ალეგორიული თარგმანება სხვადასხვა სახის შეიძლება იყოს. სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ „სახისმეტყველების“ ქვეშ სახეობრივი გამოხატვის სხვადასხვა ფორმის გაერთიანება უნდა ეკუთვნოდეს ეფრემ მცირეს (სირაძე 1978). კ. კეკელიძის განმარტებით, „ანაგოგიას“ ქართულში „აღყვანებითი“ შეესაბამება (კეკელიძე 1972: 224-225), რაც თავისთავად გულისხმობს უმაღლესი ჭეშმარიტების „ზეშთა სიბრძნის“ ამოცნობას ნაწარმოებში.

ეკლესიის მამები ინტერპრეტაციის ამ მეთოდებს ხშირად უწოდებენ გარეგანს და შინაგანს. გარეგან მნიშვნელობას ისინი ადარებენ „სხეულს“, ხოლო შინაგანს (ალეგორიულ მნიშვნელობასო) - „სულს“. იოანე ოქროპირი, როგორც აღნიშნავენ, სამმაგ შინაარსს ჭვრეტს საღვთო წერილში. მისი თქმით, „ისევე როგორც კაცი შედგება სხეულის, სამშვინველისა და სულისაგან, ასევე წერილიც შედგება სიტყვის „სხეულისაგან“, რითაც ირგებს უმარტივესი ადამიანი და რასაც ეწოდება ზედაპირული განმარტება, აგრეთვე შედგება ,,სამშვინველისგან“, ანუ ზეამზიდველი მნიშვნელობისაგან, რომელსაც აღიქვამს ის, ვინც რამდენადმე ამაღლებულია და სულიერისგან, ანუ უზენაესი და პნევმური მჭვრეტელობისაგან, რასაც სწვდებიან და გამოთქვამენ სრულქმნილნი“ (ჭელიძე 1990: 26). ამასვე გაუწყებს ანდრია კესარიელი: „მთელი ღვთივსულიერი წერილი, მსგავსად სამნაწილედი ადამიანისა, სამ ნაწილედად გვენიჭება საღვთო მადლის მიერ: მისი დაწერილობა წარმოადგენს, ასე ვთქვათ, „სხეულს“, ანუ გრძნობად უწყებას, სახისმეტყველება (ტროპოლოგია) წერილისა არის სამშვინველი, რაც გრძნობადისაგან გონისეულისაკენ მიუძღვის მკითხველს, ხოლო „სულად“ ითქმის სამომავლო და უზენაეს საქმეთა შესახებ მაუწყებელი მისი ზეამზიდველი მნიშვნელობა („ანაგოგე“) და მჭვრეტელობა (ჭელიძე 1990: 28). ე. ჭელიძის განმარტებით „ანდრია კესარიელი, წმინდა იოანე ოქროპრისაგან განსხვავებით, საღვთო წერილის ანაგოგიკურ, ანუ ზეამზიდველ მნიშვნეობას მეორე საფეხურის ნაცვლად მესამე საფეხურად დაგვისახავს. აქ საქმე გვაქვს ოდენ ტერმინოლოგიურ და არა შინაარსეულ სხვაობასთან“ (ლექსიკონი 1973: 29).

ჭეშმარიტება, რომელიც შეფარულია საღვთო წერილის სტრიქონებს შორის, არის სულიერი, მისტიკური ხასიათისა. როგორც სულის საფარველი არის სხეული, საღვთო წერილის სიტყვებს შორისაც შეფარულია უმაღლესი ჭეშმარიტება. „საღვთო წერილი შეიცავს მინიშნებებს, რომელთაც შეიძლება ეწოდოთ „საიდუმლო აზრი“, - წერს კლიმენტი ალექსანდრიელი. შემდეგ ეს ტერმინები, „ალეგორიასა“ და მეტაფორასთან ერთად, ადგენენ ერთ დიდ ჯგუფს, რომელსაც ეწოდება „ტროპები“. ამ მნიშვნელობის, საიდუმლო აზრის, გახსნისა და განმარტების გარეშე საღვთო წერილი უბრალო ისტორიად იქცევა, ასე მსჯელობენ ალეგორიული მეთოდის მიმდევარნი. „სიმბოლურობა ბიბლიისა განპირობებულია იმით, რომ მასში განცხადებული საღვთო ჭეშმარიტება თავისთავად, პირდაპირ არ გამოითქმის. ამ უზენაეს ჭეშმარიტებას ძალისაებრ შევიცნობთ მხოლოდ იდუმალ სახეებში, ნიშნებში. თითოეული სახე, ნიშანი ზედაპირული მნიშვნელობის მიღმა შეიცავს გაცილებით ღრმა მნიშვნელობას, რომლის წიაღში ზოგჯერ უფრო ღრმა აზრია დავანებული. სწორედ აქ იჩენს თავს განმარტების, ანუ „თარგმანების“ აუცილებლობა. მთელი საეკლესიო ლიტერატურა-ესაა ვრცელი განმარტება“ (ჭელიძე 1990: 32).

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ერთი სახე ალეგორიული ინტერპრეტაციისა ე.წ. წინასწარმეტყველური ალეგორიული ინტერპრეტაცია. ეს არის ინტერპრეტაციის ის სახეობა, რომელიც ეძიებს ბიბლიის ტექსტში წინასწარმეტყველებებს სამომავლო მოვლენების შესახებ. კერძოდ, „ძველ აღქმაში“ აღწერილ ამბებსა და მოვლენებს მიიჩნევენ წინასახედ „ახალი აღთქმის“ ამბებისა. ეს წინასწარმეტყველებანი იყოფა ორ ტიპად: ისტორიული და ესქატოლოგიური (ბიჩკოვი 1977: 26). ისტორიული წინასწარმეტყველური ინტერპრეტაცია არის მცდელობა ეძებონ საღვთო წერილის ტექსტში წინასწარმეტყველება ისეთი სამომავლო მოვლენებისა, რომლებიც უკვე ცნობილია ინტერპრეტატორისთვის და რომელნიც აღსრულდა ან ბიბლიურ, ან მის შემდგომ ხანაში. საამისო მაგალითები მრავლად მოიპოვება როგორც პალესტინელ რაბინთა, ისე ქრისტიან ეგზეტიკოსთა თხზულებებში. მაგალითად, მიაჩნიათ, რომ იაკობზე ნათქვამ სიტყვებში „მოიღო ლოდი ლოდთაგან მის ადგილისათა“ (გამ. 34). 1) სიტყვა „ლოდი“ შეფარვით მიანიშნებს, რომ მისი შთამომავლები მიიღებენ ქვის ფიცრებზე დაწერილ კანონს. იაკობის მიერ სიმეონისა და ლევის კურთხევა (დაბ. 49,5) მიანიშნებს კორესა და ზაბდის ამბავს, ხოლო იუდას კურთხევა (დაბ. 49,8) -დავითის, დანიელის, ანანიას, მიქაელის და აზარიას კურთხევას. ამ მაგალითებს მოსდევს დასკვნა: „ბიბლიური ამბავი, რომელიც მოხდა პატრიარქების დროს, არის ნიშანი (სიმბოლო), სახე იმისა, რაც მოელით მათ შთამომავლობებს მომავალში“ (ბიჩკოვი 1977: 27).

ესქატოლოგიური წინასწარმეტყველური ინტერპრეტაცია არის მცდელობა ეძიონ ბიბლიის ტექსტში არაპირდაპირი, გადატანითი მინიშნებები მოვლენებზე, რომლებიც უნდა აღსრულდეს „უკანასკნელ ჟამს“, მაგალითად, მესიის მოვლინება, მიცვალებულთა აღდგომა და მესიანური საუკუნე. ამ სახის მაგალითების მოყვანა მრავლად შეიძლება. „დაბადების“ სიტყვები: „არა მოაკლდეს მთავარი იუდასაგან და წინამძღუარი წყვილთაგან მისთა, ვიდრემდე მოვიდეს, რომლისა იგი გამზადებულ არს და იგი არს მოლოდება წარმართთა“ (ქავთარია 1965:10), - გაგებულია როგორც წინასწარი უწყება მესიის მოვლინებისა. საღვთო წერილის ბევრი ადგილი ინტერპრეტატორთა მიერ ახსნილია როგორც წინასწარმეტყველება ეკლესიის შესახებ მესიანურ ეპოქაში.

აქვე ხაზგასმით გვინდა აღვნიშნოთ ერთი ფრიად მნიშვნელოვანი გარემოება. როგორც ვნახეთ, „სიმბოლო“ და „ალეგორია“ ზემოგანხილულ თეორიულ ნააზრევში ერთმანეთის შემცვლელ ექვივალენტურ ტერმინებად არის მიჩნეული (ისევე როგორც სხვა ტერმინები „სახე“, „ხატი“, „აჩრდილი“). მათ შორის იგივეობის ნიშანი ზის. „ძველი აღთქმა“ შეიცავს სიმბოლოებს, ანუ ალეგორიებს „ახალი აღთქმისა“ - ასეთია ამ მეთოდის მკვლევართა ძირითადი დებულება. ლიტერატურის თეორიაში ცნობილია, რომ ქრისტიანული (არა მხოლოდ ქრისტიანული ე. კ.) სიმბოლიზმი რადიკალურად განსხვავდება ალეგორიზმისაგან. მათი მთავარი განმასხვავებელი ნიშანია სინამდვილე, რეალობა, სიმართლე. თუ ალეგორია ერთს ამბობს და სხვას გულისხმობს, სიმბოლოსათვის ერთნაირად ფასეულია ის, რასაც ამბობს და აგრეთვე ნათქვამისადმი მინიჭებული „სხვა აზრი“. (გრძელიძე 1987: 308). მაშინ, რატომ არის გაიგივებული ზემომოყვანილ ნააზრევში სიმბოლო და ალეგორია, რატომ იყენებენ მკვლევარნი (კერძოდ, უოლფსონი) მას ერთისა და იმავე ლიტერატურული მოვლენის აღსანიშნავად? საქმე ისაა, რომ ალეგორიის აღნიშნული სახეობა („ძველი აღთქმის“ მოვლენებში „ახალი აღთქმის“ ამბების განჭვრეტა და ამოკითხვა) საგრძნობლად განსხვავდება ალეგორიის ტრადიციული ფორმებისაგან (ვთქვათ, იგავ-არაკების ალეგორია) რეალური და გადატანითი (კონკრეტული და მისტიკური) პლანების შერწყმის ხარისხით. „ძველი აღთქმის“ წინასახეები შეიცავენ წინასწარმეტყველებას სამომავლო მოვლენებზე, ალეგორიულად მიანიშნებენ მესიანურ ან ესქატოლოგიურ მომავალზე, მაგრამ მათ აქვთ თავიანთი დამოუკიდებელი ღირებულებაც (ისტორიული შინაარსი) და სრულიად კონკრეტულ ფაქტებს აღნიშნავენ. იობის ტანჯვა მოთმინების, მორჩილების მორალური გაკვეთილიცაა და ქრისტეს ვნებათა წინასწარმეტყველებაც.

ის აზრი, რომ „ძველი აღთქმის“ ამბები წინასახეა „ახალი აღთქმის“ მოვლენებისა, თანმიმდევრულად არის გატარებული სახარებებში. წარსული სიმეტრიულად იმეორებს აწმყოს, აწმყო კი - მომავალს. დროის ამგვარ აღქმას შუა საუკუნეებში სწორედ ზემოაღნიშნული დებულებები უდებენ სათავეს. ძველი ელისო კალანდარიშვილი რჯული რომ სახეა ახლისა, ეს ხაზგასმულია თვით მაცხოვრის სიტყვებში: „უკუეთუმცა გრწმენა მოსესი, გრწმენამცა ჩემიცა, რამეთუ მან ჩემთვის დაწერა“ (იოან. 5,40). აგრეთვე ფილიპეს სიტყვებში ნათანაელისადმი: „რომელი იგი დაწერა მოსე სჯულისა და წინასწარეტყველთა, ვპოვეთ იესო, ძე იოსებისი ნაზარეთით“ (იოან. 1,45). „ახალ აღთქმაში“, განსაკუთრებით სახარებებში, ხშირია მინიშნებები იმის თაობაზე, რომ ყველა ძირითადი მოვლენა მაცხოვრის მიწიერი არსებობისა წინასწარ არის განსაზღვრული, განჭვრეტილი ან უშუალოდ წინასწარმეტყველთა მიერ (ესაიას, ეზეკიელი, დანიელი და სხვათა წინასწარმეტყველებანი), ან საღვთო ისტორიის გარკვეული ფაქტებითა და მოვლენებით. მართალია, ამ მოვლენათა ისტორიულობა და კონკრეტულობა გამორიცხული არ არის, მაგრამ უპირატესობა ენიჭება ღრმა, მისტიკურ გააზრებას. კონკრეტულიდან ზოგადისაკენ, ისტორიულიდან მისტიკურისაკენ მიმავალი ეს გზა კარგად ასახავს „რჯულის“ საყოველთაობას და „მადლის“ მასზე აღმატებულობას. ეს კარგად ჩანს მაცხოვრის სიტყვებში: „ნუ ჰგონებთ, ვითარმედ მოვედ დახსნად შჯულისა, გინა წინასწარმეტყველთა, არა მოვედ დახსნად, არამედ აღსრულებად“ (მათ. 5,17). ასე გადადის დროული ზედროულში, მიწიერი - ზეციურში, ადამიანური - ღვთაებრივში. მოვლენათა ასეთი დაკავშირება, შუასაუკუნეობრივი თვალთახედვით, ხაზს უსვამს სამყაროსა და შემოქმედის ერთიანობას, საყოველთაო ჰარმონიას, რომლის წიაღშიც ყოველი ქმნილება თავის თავში ატარებს შექმნილის ანაბეჭდს. ქრისტიანული ეპოქის ყველა მთავარ მოვლენას, გარდა თავისთავადი მნიშვნელობისა, აქვს ერთი დიდი ფუნქციაც: უნდა აღსრულდეს რჯული. ამიტომაც მაცხოვარი და მახარებლები ხშირად იმეორებენ ფრაზებს: „რათა აღსრულდეს წინასწარმეტყველთა მიერ თქმული“, „რამეთუ ესრეთ წერილ იყო მისთვის“, „რაითა წერილნი იგი აღესრულნენ“, „ვითარცა წერილ არს“.

სახარების მიხედვით, ქრისტიანობის უდიდესი საიდუმლოების, ღვთის განკაცებისა და ბეთლემში შობის ამბავი წინასწარ არის გაცხადებული მიქა წინასწარმეტყველის სიტყვებში: „შენ, ბეთლემ, ქვეყანა იგი იუდასი, არა სადა უმრწმეს ხარ მთავართა შორის იუდასთა, რამეთუ შენგან გამოვიდეს წინამღვარი, რომელმან იხსნას ერი შენი ისრაელი“ (იმქ. 5, 2). იოანე ოქროპირი სახარების ამ მონაკვეთის განმარტებისას წერს, რომ იუდეველები ამ წინასწარმეტყველებას ზორაბაბელის დაბადებას უკავშირებენ. იგი აკრიტიკებს ამის გამო იუდეველთ და აღნიშნავს, რომ, ჯერ ერთი, ზორაბაბელი ბაბილონში დაიბადა და არა ბეთლემში, ამას მისი სახელიც მიანიშნებსო. მეორეც, მას მოჰყავს სხვა მიზეზიც, რომლის გამოც ბეთლემს სახელი უნდა გაეთქვა: „რამეთუ შენგან გამოვიდეს წინამძღუარი“. ოქროპირი წერს, რომ იუდას მთავრებს შორის იგულისხმება იერუსალიმიც, მაგრამ ბეთლემი ამ შემთხვევაში ყოველ მათგანს აღემატება, რადგანაც იქ იშვა მაცხოვარი (დაბ. 82,73).

ღვთისმშობელი ყრმა იესოსთან ერთად გარბის ეგვიპტეში, რათა აღსრულდეს წინასწარმეტყველის სიტყვები: „ეგვიპტით უწოდე ძესა ჩემსა“.

ყოველგვარი წინასწარმეტყველება მომდინარეობს თვით უფლისგან. ანგელოსი, წინასწარმეტყველი, მახარებელი - ყველა უფლის სიტყვებს ღაღადებს. ამიტომ საღვთო მოვლენების წინასწარგანსაზღვრულობა ღმრთის მიერაა დადგენილი. მაცხოვრის შობასთან დაკავშირებული წინასწარმეტყველება: „აჰა, ქალწული მიუდეგს და შვეს ძე, და უწოდიან სახელი მისი ემმანოელ“ (ესაია 7, 14) მათე მახარებლის მიერ დახასიათებულია, როგორც „სიტყვა იგი უფლისაი პირითა წინასწარმეტყველთასათა თქმული“ (მათ. 1,22).

ჰეროდეს მიერ მცირეწლოვან ყრმათა ამოწყვეტა განჭვრეტილია იერემიას წინასწარმეტყველებაში. „ხმა ჰრამათ ისმა გოდებისა და ტირილისა და ტყებისა მრავალი. რაქელი სტიროდა შვილთა და არა უნდა ნუგეშინისცემაი“ (ეს. 4.,3), იოანე ნათლისმცემელზე მიანიშნებს.

„ძველ აღთქმაში“ წინასწარ განჭვრეტილია ყველა ძირითადი მოვლენა, რომელიც მაცხოვრის მოსვლის შემდეგ აღსრულდა: წინამორბედის გამოჩენა, მაცხოვრის შობა, ხარება, იერუსალიმად შესვლა, ტაძრების განწმენდა, სნეულთა აღდგინება, იუდას მიერ ქრისტეს გაცემა, ჯვარცმა, მაცხოვრის სამოსის განყოფა და ბოლოს აღდგომა. მახარებლები და თვით მაცხოვარი იმოწმებენ ესაიას, იერემიას წიგნებს, „ფსალმუნს“, დანიელის, ზაქარიას წინასწარმეტყველებებს და განიხილავენ მათ, ვითარცა საუკუნეთა წიაღში არსებულ ჭეშმარიტებას, რომლის აღსრულებისა და დამტკიცების დრო სწორედ ახლა, მესიანურ ეპოქაში დამდგარა.

„ძველი აღთქმა“ შეიცავს წინასახეებს „ახალი აღთქმისა“. ისევე როგორც მიწიერი სამყარო არის შექმნილი ზეციური სამყაროს ხატად, ადამიანი - ღვთის ხატად, მიწიერი მოვლენებიც არ არის ერთსახოვანი. მათ თავიანთი ზებუნებრივი, მისტიკური შინაარსი აქვთ. ღვთაებრივი სიბრძნე, ჭეშმარიტება ადამიანისთვის მისაწვდომი რომ გახდეს, საჭიროა იგი მისი გონებისათვის მისაწვდომ ფორმებში გადმოიცეს. ამიტომაც არის, რომ ზეციური სამყარო, დიონისე არეოპაგელის განმარტებით, საღვთო წერილში სხვადასხვა სახითაა სიმბოლიზებული. მისტიურ სიმბოლოებს შორის არეოპაგელი ჩამოთვლის ასევე ადამიანურ თვისებებს: მხედველობის, სმენის, შეხების უნარს, ადამიანის სხეულის ნაწილებს: გულს, მხრებს, მკლავებს, ზურგს, მკერდს, ასევე სამღვდელო სამოსელს და აღჭურვილობას. ზეციურ არსებებს ზოგჯერ „ქარებსაც“ უწოდებენ. ამის მაგალითად არეოპაგელი იმოწმებს 103-ე ფსალმუნის სიტყვებს: „რომელი იქცევის ფრთეთა ქართასა“. ღვთისმეტყველება ციური არსებების სიმბოლოდ იყენებს აგრეთვე ცხოველთა სახეებს: ლომი ნიშანია წინამძღვრობისა, ძლიერებისა და უდრეკობისა. სიმბოლოებად გამოიყენება აგრეთვე ხარის, არწივის, ცხენის სახეები, რასაც არეოპაგელი - საღვთო წერილიდან მოყვანილი მაგალითებით ადასტურებს (ესენია წმინდა გამოსახულებანი, რომელთა წვდომა ზეციური სიბრძნის ამოცნობას ემსახურება „სიმბოლოები და სხვა პირობითი ნიშნები დიონისე არეოპაგელის აზრით, - წერს ვ. ბიჩკოვი, - წარმოიშობა არა თავისთავად, არამედ განსაზღვრული და, ამასთან, წინააღმდეგობრივი მიზნით: ერთდროულად ცხადყონ და დაფარონ ჭეშმარიტება... ერთი მხრივ, სიმბოლო რაღაცას ნიშნავს, გამოსახავს და, ამავე დროს, შეუცნობელს, მოუწვდომელს ცხადყოფს, უსასრულობას სასრულად აქცევს. მეორე მხრივ, იგი არის საფარველი, საიმედო დამცველი გამოუთქმელი ჭეშმარიტებისა „პირველშემხვედრის“ თვალისა და ყურისაგან, რომელიც ღირსი არ არის მისი წვდომისა“ (ჭელიძე 1990: 124). სიმბოლოს ეს თავისებუელისო კალანდარიშვილი რება, ჩვენი აზრით, ვრცელდება გამოსახვის სხვადასხვა ფორმაზე, როგორიცაა ალეგორია, სახე, ხატი. სიმბოლოები ღრმა წვდომას მოითხოვს, რადგანაც მათში შეფარულია საიდუმლო და სამყაროს, ვითარცა ჰარმონიული მთლიანობის, ახსნის საფუძვლები. სამყაროსა და მისი ისტორიის საიდუმლოებანი ყველაზე მეტად მჟღავნდება მესიის მოვლინების შემდეგ. მაცხოვრის მოსვლით მთავრდება მოსამზადებელი პერიოდი, „აღსრულებულ არს ჟამი და მოახლოებულ არს სასუფეველი ცათაი“ (მარკ. 1,15). ღვთის ჩანაფიქრი სრულყოფილად ამოიცნობა მხოლოდ მაშინ, როდესაც აღსრულდება ესქატოლოგიური მოვლენები. თვით წინასწარმეტყველნი აღიქვამენ მომავალს, როგორც წარსული გამოცდილების უფრო სრულყოფილ გამეორებას. ესაია მიუთითებდა, რომ იქნება „ახალი გამოსვლა“: „ნუ მოიხსენებთ პირველთა და ნუ ჰგულისსიტყუავთ. აჰა, მე ვყო ახალთა, და აღმოხდეს და სცანთ და ვყო უდაბნოს შინა გზა“ (ესაია 43,18,19); იერემია მოიხსენებს ღმერთსა და ადამიანებს შორის დადებულ ახალ აღთქმას, ნაცვლად ძველისა: „აჰა, მოვლენ დღენი, - იტყვის უფალი, - და აღუთქუა სახლისა ისრაელისასა და სახლსა იუდაისასა აღთქმაი ახალი“ (იერ. 31,31); მოსალოდნელია ასევე ახალი სვლა აღთქმულ მიწაზე ახალი იერუსალიმისაკენ (ესაია 49,9-23). ასე რომ, საღვთო ისტორია თავისი შემადგენელი ელემენტით - მოვლენები, პირები - შეიცავს იმას, რასაც ესქატოლოგიური სიმბოლიზმი ეწოდება. „ძველ აღთქმაში“ აღწერილ მოვლენებში ნაწილობრივ ვლინდება ღვთის ჩანაფიქრი, რომელიც ჯერ არ აღსრულებულა და მათში, როგორც ნისლში, მოჩანს მესიის მოვლინების შემდგომ მოსახდენი ამბები.

სამეცნიერო ლიტერატურაში აღნიშნულია, რომ „ახალ აღთქმაში“ გვხვდება ოთხი სახეობა „ძველი აღთქმის“ ტექსტების ალეგორიული გააზრებისა: პირველი ინტერპრეტაციები, რომელნიც განსაზღვრულია მაცხოვრის პირველი მოსვლის (განკაცების) წინასწარმეტყველებით; მეორე, ინტერპრეტაციები, რომელნიც განსაზღვრულია მისი მეორედ მოსვლის წინასწარმეტყველებებით, მესამე, ინტერპრეტაციები, რომელთაც საფუძვლად უდევს აზრი ქრისტეს წინასწარი, ანუ განკაცებამდე არსებობის შესახებ და მეოთხე, ინტერპრეტაციები, რომელნიც განსაზღვრულია რჯულისმიერი და მორალური მომენტებით („ძველი აღთქმის“პერსონაჟთა ზნეობრივი მაგალითები „ახალ აღთქმასთან“ მიმართებაში - ე.კ.). ამ სახეობებს შესაბამისად ეწოდებათ: 1) განკაცებითი, 2) ესქატოლოგიური, 3) წინაარსებობითი და 4) მორალური (ბიჩკოვი 1977: 44). ალეგორიული განმარტების ამ სახეებს იყენებს ყველა ღვთისმეტყველი, ეკლესიის ყველა წმინდა მამა - აღმოსავლეთისა იქნება ის თუ დასავლეთისა. ისინი იყენებენ ტერმინებს: „ალეგორია“, „სახე“, „აჩრდილი“ იმ წინასახეებთან მიმართებაში, რომელთა ანალოგებსაც პოულობენ „ახალ აღთქმაში“.

პავლე მოციქულის თანახმად, წმინდა ისტორიის ფაქტები შეიცავენ უწყებას, პირველსახეებს, რომელნიც მოასწავებენ ქრისტეს საიდუმლოს და ქრისტიანულ რეალობებს. სწორედ ამ აზრით იყენებს იგი ტერმინს „სახე“. ჯერ კიდევ დასაწყისში ადამი იყო სახე „მერმეთა მათ ჟამთა“ (რომ 5,14). „გამოსვლათა“ ამბებიც შემდგომ მოვლენეთა პირველსახეებად აღიქმებიან: „ესე ყოველნი სახენი შეემთხვეოდეს მათ; ხოლო დაიწერა სამოძღვრებლად ჩუენდა, რომელთა ზედა აღსასრული ჟამისაი მოიწია“ (1 კორ. 10,11). ამრიგად, ყოველი მოვლენა და პერსონაჟი საღვთო ისტორიისა არსებობდა და მონაწილეობდა ქრისტეში. პავლე მოციქული, ამავე დროს, აღიარებს, რომ ბიბლიური წინასახეები არ არის სრულყოფილი თავიანთ ანალოგებთან შედარებით, ისინი მხოლოდ „აჩრდილებია“, ხოლო რეალური სხეული არის ქრისტე. ასე წარმოიშობა სემანტიკური წყვილები: სახე - ანტისახე, აჩრდილი-სხეული. ისინი ასახავენ ესქატოლოგიურ სიმბოლიკას, რომელსაც ჯერ კიდევ „ძველი აღთქმის“ წინასწარმეტყველები მიმართავენ.

ამრიგად, სახეობრივი (წინასახეთა) პრინციპი, რომელიც ჯერ კიდევ „ძველ აღთქმაში“ იკვეთება, სისტემურ სახეს ღებულობს „ახალ აღთქმაში“. პავლე მოციქული მთლიანობაში აყალიბებს სპეციფიკურ პრინციპებს წინასახეთა, პარადიგმათა შესახებ, რომელნიც მიწიერს აკავშირებენ მარადიულთან, დროულს - ზედროულთან და ერთიან, უწყვეტ ჯაჭვად წარმოგვიდგენენ სამყაროს შექმნისა და აღსასრულის პროცესს. ი. კრისტიანსენი მიიჩნევს, რომ ალეგორეზა არის მეთოდი „საღვთო წერილის“ შინაარსის გახსნისა იმ მიზნით, რომ აღმოვაჩინოთ ერთიანობა, მთლიანობა, მთავარი იდეა, რომელიც ჩადებულია ბიბლიის სიტყვებში (გასპარი 1895: 146).

დამოწმებანი: გრძელიძე 1987: გრძელიძე თ. სიმბოლიკის საკითხები ქართულ ჰაგიოგრაფიულ მწერლობაში. ლიტერატურული ძიებანი, № 2, თბ.: „მეცნიერება“, 1987.

კეკელიძე 1972: კეკელიძე კ. ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან. XI. თბ.: თსუ გამომცემლობა, 1972.

სირაძე 1978: სირაძე რ. ქართული ესთეტიკური აზრის ისტორიიდან. თბ.: „ხელოვნება“, 1978.

ქავთარია 1965: ქავთარია მ. დავით გარეჯის ლიტერატურული სკოლა. თბ.: „მეცნიერება“, 1965.

შანიძე 1968: შანიძე მ. შესავალი ეფრემ მცირის ფსალმუნთა თარგმანებისა (ტექსტი და შენიშვნები). ძველი ქართული ენის კათედრის შრომები. ტ. 11, თბ.: 1968.

ლექსიკონი 1973: ძველი ქართული ენის ლექსიკონი. ი. აბულაძის რედაქციით, თბ.: „მეცნიერება“, 1973.

ჭელიძე 1990: ჭელიძე ე. ბიბლია და ქრისტიანობა. ჟურნ. „სკოლა და ცხოვრება“, №9, თბ.: 1990.

ბიჩკოვი 1977: Бычков В.В. Византийская эстетика. М.: Искуство, 1977.

გასპარი 1895: Гаспари А. История италянской литературы. т. 1. М.: 1895.

ქრისტიანსენი 1969: Kristiansen I. Der Technik der Allegorishen Auslegunswissenschaft bei Philo von Alexandria. Tubingen: 1969.

ვოლფსონი 1970: Wolfson H. The Philosophy of the Сhurch Fathers. Cambrige: 1970.

Eliso Kalandarishvili

Methods of the Explanations of the Bible
Summary

Among the methods of the explanations of the Bible, which have been elaborated by the clergy for centuries, the most distinguishing is Allegorical Method. It has been established in the Alexandrian School. Palestine was the first country where there were followers who were trying to learn the covert conceptions of the text of the Bible. Although, its final formations are connected with the name of Paul the Disciple. He established the Christian-Allegorical method of explanations of the Bible and also created its terminology.

The most important type of an Allegorical explanation is Prophetic Explanation. This is an attempt of searching the indications for the future occurrences. For example: arrival of Messiah, resurrection of deceased, establishment of heavenly kingdom by Christ and etc. Many of the Bible parts are explained as prophesy about the church.

This method of an explanation of Bible is also well known for Georgian spiritual literature. All the terms that are used by the followers of this method are well known for our writers. The most developed tendency is the one, which is in accordance with the fact that all the occurrences or events of “New Testament” are predicted in “Old Testament”. This way, the events of the Divine History is connected to Christ and his epoch.

Allegory connects two great worlds with each other.

In old Georgian translations of “New Testament” there are preserved those terminological details, which allows us to observe the processes of Christian Theology - formation of Theological terms, exegetics, as an interpretation of the letter of the text of divine, formation of theological bases. This proves that translation skills in working for the public Georgian erudite, their principles were based not only on knowing Greek language perfectly, but understanding Christian Theology with its esthetic-theory issues.

Palestinian rabbis used to separate indirect, non-literal interpretations of the Bible in different types:

1) With faith;

2) With moral;

3) With wisdom;

4) With rationality;

5) With belief.

According to Philon's idea, there are two main types of allegorical interpretations: physical and ethical. Both of them present the types of allegory and it is supported by the examples from philosophical researches, therefore allegorical interpretation is equal to the philosophical interpretation.

By the influence of Philon, Climent from Alexandria turned the philosophical interpretation into Christian side and also added four types of “New Testament” which is know as a term of “Allegory”. Climent is using other equal words for the term “Allegory”. But at last Climent separates the interpretation of Holy Scripture into two classes: direct and allegorical, whereas allegorical into three classes: moral, physical and theological.

It has to be pointed out that these ideas of Middle Age theologians were shared by Dante Alighieri and he also made all these for the fundament of his “Divine Comedy”. In one of the Scriptures Dante points out that it needs six components to understand the poem:

1) Subject Matter;

2) Author;

3) Form;

4) Goal/Aim;

5) The Title;

6) Type of Philosophy in which the script is written.

Dante separates the ways of understanding the theme into four ways: word-byword, allegorical, moral and analogous. Out of these four meanings, except for one Dante unites other three meanings as one - allegorical.

Authenticity that is hidden under the Holy Scripture is spiritual, with the mystic character; just as the body covers the soul, through the lines of Holy Scripture there is authenticity hidden inside. “Holy Scripture” contains the indications which can be considered as the “Secret Ideas” writes Climent from Alexsandria. After all these terms with “Allegory” and metaphors make one big group which is called “Tropes”. Without the meaning and understanding of these secret ideas, Holy Scripture would only be the historical remark - this is the way how the followers of allegorical method think. Symbolism of Bible is provided because of the authenticity of Holy Scripture in it, whereas the authenticity of divine can not be spoken directly. We can only precise this supreme authenticity in secret faces, signs. Each of the face, sign means much more inside itself as it shows out very briefly, it has deaper meaning as we can find out about it by looking with brief view. Therefore it is necessary for “Translations”. Whole church literature - this is the widespread meaning/explanation”.

The most important type of the Allegorical interpretation is the Prophetic Allegorical Interpretation. This is the type of an interpretation, which provides the searching for the future events in the text of Bible.

Every prophet comes form Lord. Angel, prophet, evangelist - the name of God is on everybody's lips. Therefore God directs the ways people can understand everything that comes from God.

In “Old Testament” every before-told meaning, after the arrival of Savior has been done: appearance of the predecessor, birth of Savior, Annunciation, arrival in Jerusalem, purifying the churches, recovering of diseased people, betraying Jesus by Jude, crucifixion, dividing the attire of Jesus and the last Easter. Evangelists and Savior himself confirms prophets and discusses them with the meaning of the being authenticity though the centuries, for which the time has come to be done.

Symbols need the deep analysis, because there is authenticity and secret of the universe in hidden in harmony. The history of universe/world is clearer after the arrival of Messiah. With the arrival of Savior the preparation period ends.











სჯანი 2008 №10

Please Share it! :)