წმინდა წერილი სამოთხესა და ჯოჯოხეთზე
ჩვენი ყურადღების საგანი, ძველი აღთქმის მიერ აღწერილი აზრობრივი და გრძნობადი სამოთხე არაა. არამედ, სამოთხე და ჯოჯოხეთი ქრისტესა და წმინდა მოციქულთა სწავლებით. სამოთხის შესახებ ახალ აღთქმაში სამ ადგილასაა საუბარი. პირველი ადგილია, ქრისტეს მიერ, მასთან ერთად ჯვარცმული ავაზაკისათვის მიცემული პირობა: "ამენ გეტყვი შენ: დღეს ჩემ თანა იყო სამოთხესა" (ლუკა 23.43). სამოთხე, რომლის შესახებაც ქრისტე საუბრობს - ღმრთის სასუფეველია. ავაზაკი შესთხოვს ქრისტეს: "მომიხსენე მე უფალო, ოდეს მოხვიდე სუფევითა შენითა" (ლუკა 23.42), ქრისტე კი მას სამოთხეში შეყვანას პირდება.
მეორე ნაწყვეტს, რომელშიც სამოთხეზეა ლაპარაკი, მოციქულ პავლეს ეპისტოლე შეიცავს; ის მის პირად გამოცდილებასთან არის დაკავშირებული: "და ვიცი ესევითარი კაცი, გინა თუ ჴორცითა გინა თუ გარეშე ჴორცთასა, არა ვიცი, ღმერთმან იცის, რამეთუ მიიტაცა სამოთხედ და ესმნეს უთქუმელნი სიტყუანი, რომელ არა ჯერ-არიან კაცთა სიტყუად" (II კორ. 12.3-4).
ამ ადგილის განმარტებისას, ღირსი ნიკოდიმე მთაწმინდელი ამბობს, რომ "სამოთხე (ბერძნ. "პარადისოს") - სპარსული სიტყვაა, რომელიც სხვადასხვა ხეებით გაშენებულ ბაღს აღნიშნავს"... ამავე დროს ის ამბობს, რომ მოციქულ პავლეს "მიტაცება" სამოთხედ, ზოგიერთი განმმარტებლის თანახმად, ნიშნავს, რომ "მას გაანდეს სამოთხის შესახებ საიდუმლო და გამოუთქმელი სიტყვები, რომელნიც ჩვენთვის დღემდე დაფარულნი არიან". როგორც ღირსი მაქსიმე აღმსარებელი ამბობს, ჭვრეტის დროს მოციქული პავლე მესამე ცამდე ავიდა, ესე იგი "სამი ცა" გაიარა - ქმედითი სიბრძნისმოყვარეობა, ბუნებითი ჭვრეტა და იდუმალხედვითი ღმრთისმეტყველება, რომელიც არის კიდეც მესამე ცა - და აქედან აღტაცებულ იქნა სამოთხეში ("მიიტაცა სამოთხედ"). ასე გაენდო მას ის საიდუმლო, თუ რას წარმოადგენდა ორი ხე - ხე ცხოვრებისა, რომელიც სამოთხეში ხარობდა, და ხე ცნობადისა, ის საიდუმლო, თუ ვინ იყო ქერუბიმი და რა იყო მოტყინარე მახვილი, რომლის საშუალებითაც ის ედემის შესასვლელს იცავდა, - აგრეთვე ყველა დანარჩენი დიდი ჭეშმარიტება, რომელიც ძველ აღთქმაშია წარმოდგენილი..
მესამე ადგილი იოანეს გამოცხადებაშია. ეფესოს ეპისკოპოსს სხვათა გარდა ეუბნებიან: "რომელმან სძლოს, მივსცე მას ჭამად ძელისა მისგან ცხორებისა, რომელი არს შორის სამოთხესა ღმრთისა ჩემისასა" (გამოცხ. 2.7). ღირსი ანდრია კესარიელის თანახმად, ცხოვრების ხის ქვეშ, იგავურად საუკუნო ცხოვრება იგულისხმება. ესე იგი ღმერთი გვაძლევს აღთქმას, "გვაზიაროს მერმისა მის საუკუნიოსასა სიკეთეებს". არეფა კესარიელის განმარტებითაც: "სამოთხე - ეს ნეტარი და საუკუნო ცხოვრებაა". მაშასადამე, სამოთხე, საუკუნო ცხოვრება, და ცათა სასუფეველი - ეს ერთი და იგივე რეალობაა. სამოთხე - ეს ღმერთთან ურთიერთობაში და ერთობაში საუკუნო ცხოვრებაა.
წმინდა წერილში ორ ადგილას ცხადადაა საუბარი ჯოჯოხეთზე. ერთი მათგანი სახარების ტექსტშია, სადაც ქრისტე მომავალ სამსჯავროზე საუბრობს. ქრისტემ თქვა: "და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა, ხოლო მართალნი – ცხორებასა საუკუნესა" (მათე 25.46). თუკი ამ მუხლს წინასთან - "წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა, რომელი განმზადებულ არს ეშმაკისათჳს და ანგელოზთა მისთათჳს" (მათე 25.41) - დავაკავშირებთ, ნათელი გახდება, რომ ჯოჯოხეთი აქ საუკუნო ცეცხლთან იგივდება, რომელიც არა ადამიანისათვის, არამედ ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისთვის არის გამზადებული.
წმინდა წერილის მეორე ადგილი, რომელიც სიტყვა ჯოჯოხეთს შეიცავს, იოანე მახარებელის ეპისტოლეშია: "სრულმან სიყუარულმან გარე განდევნის შიში, რამეთუ შიშსა ტანჯვაჲ (ბერძნ. "კოლასე") აქუს, ხოლო მოშიში იგი არა სრულ არს სიყუარულსა ზედა" (I იოანე 4.18). რა თქმა უნდა, აქ საუბარია ჯოჯოხეთზე, არა როგორც ქრისტეს მეორედ მოსვლის შემდეგ ცოდვილთა არსებობის სახეზე, არამედ, როგორც ტანჯვის მდგომარეობაზე, რომლისთვისაც უცხოა სიყვარული და ამიტომ შიშთანაა დაკავშირებული. გარდა ამისა, ჯოჯოხეთის მდგომარეობა წმინდა წერილში შემდეგი სიტყვებით და გამოთქმებით გადმოიცემა: "საუკუნო ცეცხლი" (მათე 25.41), "გარესკნელის ბნელი" (მათე 25.30), "ცეცხლის გეჰენია" (მათე 5.22) და ასე შემდეგ.
სიტყვა "ჯოჯოხეთი" (ბერძნ. "კოლასე" - ტანჯვა) წარმოდგება ზმნიდან "კოლაძო" და ორი მნიშვნელობა აქვს. პირველი - "ხის გასხვლა", მეორე - "დასჯა". წმინდა წერილში ეს სიტყვა ძირითადად მეორე მნიშვნელობით იხმარება. თანაც იმ აზრით, რომ ღმერთი კი არ სჯის ადამიანს, არამედ ადამიანი თვითონ ისჯის თავს, რადგან ღმრთის ნიჭს (საჩუქარს) არ იღებს. ღმერთთან ურთიერთობის გაწყვეტა უკვე სასჯელია, მითუმეტეს, თუ გავიხსენებთ, რომ ადამიანი ღმრთის ხატად და მსგავსად არის შექმნილი, და სწორედ ეს არის მისი არსებობის ყველაზე ღრმა აზრი.
წმინდა მამები სამოთხესა და ჯოჯოხეთზე
ეკლესიის წმინდა მამათა სწავლებაში საერთოა დებულება, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი მხოლოდ ადამიანის თვალთახედვით არსებობს და არა ღმერთის თვალთახედვით. რა თქმა უნდა, სამოთხეც და ჯოჯოხეთიც რეალურად არსებობს, არსებობს როგოროც ყოფიერების ორი სახე, მაგრამ განსხვავება ღმერთს არ შეუქმნია. წმინდა მამათა გარდამოცემიდან ნათლად ჩანს, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი არ შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ორი სხვადასხვა ადგილი, არამედ თვით ღმერთია სამოთხე წმინდათათვის და ჯოჯოხეთი ცოდვილთათვის.
ეს განუყრელადაა დაკავშირებული წმიდა მამათ სწავლებასთან, ღმერთთან ადამიანის მტრობისა და შერიგების შესახებ. წმინდა წერილი იმას არ ამბობს, რომ ღმერთი ურიგდება ადამიანს, ის ამბობს, რომ ადამიანი ურიგდება ღმერთს ქრისტეს მიერ (მეშვეობით). წმიდა მამთა გარდამოცემა კი აზუსტებს, რომ ღმერთი არასოდეს მტრობს ადამიანს, არამედ ადამიანი თვითონ ხდება ღმრთის მტერი, თუკი მასთან ურთიერთობა და მის ცხოვრებაში მონაწილეობა (სიცოცხლეში წილი) არა აქვს. ამგვარად, თუკი ადამიანი მაინც ხდება ღმრთის მტერი, ღმერთი ადამიანის მტერი არ ხდება. ადამიანს კი, ცოდვის ჩადენის შემდეგ, თვითონ წარმოუდგენია ღმერთი განრისხებულად და მტრულად განწყობილად.
ღირსი ისააკ ასური ძალზე მკაფიოდ აჩვენებს, თუ რა არის სამოთხე და ჯოჯოხეთი. სამოთხეზე მსჯელობისას ის ამბობს, რომ სამოთხე - ღმრთის სიყვარულია. ბუნებრივია, როცა ჩვენ სიყვარულზე ვსაუბრობთ, ძირითადად, მხედველობაში ღმრთის შეუქმნელი ენერგია გვაქვს. ღირსი ისააკი წერს: "სამოთხე ღმრთის სიყვარულია, რომელშიც ყველას ნეტარებით ტკბობაა". მაგრამ, ჯოჯოხეთზე მსჯელობისას, ის თითქმის იგივეს ამბობს: ჯოჯოხეთი - ეს ღმრთიური სიყვარულის შოლტია, ის წერს: "ვამბობ, რომ გეჰენიაში ტანჯულნი სიყვარულის შოლტით იგვემებიან. და როგორი მწარე და სასტიკია ეს სიყვარულის ტანჯვა" . ამგვარად, ჯოჯოხეთი - ეს ტანჯვაა ღმრთის სიყვარულის ზემოქმედებით. ღირსი ისააკი ამბობს, რომ ღმრთის სიყვარულის წინააღმდეგ შეცოდების გამო წუხილი "ყოველგვარ შესაძლო სასჯელზე საშინელია". ნამდვილად, როგორი ტანჯვაა - უარვყოთ ვისიმე სიყვარული და მის წინააღმდეგ წავიდეთ! რა საშინელებაა - შეუფერებლად ვექცეოდეთ მათ, ვისაც ჩვენ გულწრფელად ვუყვარვართ! თუკი თქმულს ღმრთის სიყვარულს შევუფარდებთ, მაშინ ჯოჯოხეთის ტანჯვის გაგებაც შეიძლება. ღირსი ისააკი უადგილოდ მიიჩნევს მტკიცებას, რომ "ცოდვილნი გეჰენიაში ღმრთის სიყვარულს აკლდებიან" შესაბამისად, ადამიანებს ჯოჯოხეთშიც არ მოაკლდებათ ღმრთის სიყვარული. ღმერთს ყველა ადამიანი ეყვარება - მართალნიც და ცოდვილნიც, მაგრამ ყველა იმავე ზომით და ერთნაირად არ იგრძნობს ამ სიყვარულს. ყოველ შემთხვევაში უადგილოა იმის მტკიცება, რომ ჯოჯოხეთი - ღმრთის არყოფნაა. ქედან გამომდინარეობს, რომ ღმრთის განცდის გამოცდილება ადამიანებს სხვადასხვაგვარი აქვთ. მეუფე ქრისტესგან თითოეულს "დამსახურებისამებრ", "მის სათნოებათა მიხედვით" მიეგება. გაუქმდება მასწავლებელთა და მოსწავლეთა ხარისხი და თითოეულში "ყოველგვარი მისწრაფების სიმწვავე" გამომჟღავნდება. ერთი და იგივე ღმერთი თავის მადლს ყველას თანაბრად მოჰფენს, მაგრამ ადამიანები მას თავისი "დამტევნელობის" შესაბამისად მიიღებენ (აღიქვამენ). ღმრთის სიყვარული ყველა ადამიანზე გავრცელდება, მაგრამ მათზე ორგვარი სახით იმოქმედებს: ცოდვილთ ის დატანჯავს, მართალთ კი - გაახარებს. ღირსი ისააკ ასური მართლმადიდებლურ გარდამოცემას გამოხატავს, როცა წერს: "სიყვარული თავისი ძალით ორგვარად მოქმედებს: ის ტანჯავს ცოდვილთ, - როგორც აქ მეგობარს უწევს მეგობრისგან მოთმენა - და ამხიარულებს თავისი მოვალეობის აღმსრულებელთ".გამოდის, რომ ერთი და იგივე სიყვარული ღმრთისა, ერთი და იგივე ქმედება ყველა ადამიანზე გავრცელდება, მაგრამ სხვადასხვანაირად აღიქმება.. მაგრამ, როგორ წარმოიქმნება ასეთი განსხვავება?
ღმერთმა უთხრა მოსეს: "და შევიწყალო, რომელი შევიწყალო და შევიწნარო, რომელი შევიწყნარო" (გამოს. 33.19). მოციქული პავლე - მოჰყავს რა ძველი აღთქმის ეს ადგილი - ამატებს: "აწ უკუე რომელი ჰნებავს, შეიწყალებს, და რომელი ჰნებავს, განაფიცხებს" (რომ. 9.18). ეს სიტყვები მართლმადიდებლური გარდამოცემის ფარგლებში უნდა იქნას განმარტებული.
როგორ უნდა გავიგოთ, რომ ღმერთს ერთის შეწყალება და მეორის გასასტიკება ("გაფიცხება") სურს? ნუთუ ღმერთთან პირმოთნეობაა?
ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელის განმარტებით, ეს განსხვავება ადამიანის ბუნებასთან არის დაკავშირებული და არა ღმრთის ბუნებასთან და მოქმედებასთან. ნეტარი თეოფილაქტე ამბობს: "როგორც მზე ცვილს არბილებს, ხოლო თიხას ამაგრებს არა თავისთავად, არამედ ცვილისა და თიხის ნივთიერებათა განსხვავების ძალით, ასევე ღმერთიც, ფარაონის თიხისებურ გულს - როგორც ამბობენ - ასასტიკებს ("აფიცხებს"). მაშასადამე, ღმრთის მადლი, ანუ მისი სიყვარული გაანათებს რა ყველას - ადამიანის მდგომარეობის შესაბამისად იმოქმედებს. ამ აზრებს ეთანხმება წმ. ბასილი დიდიც. ფსალმუნთა მუხლის "ხმამან უფლისამან განკუეთის ალი ცეცხლისა" (ფს. 28.7) განმარტებისას : "ხმა უფლისა, რომელიც ცეცხლის ალს განკვეთს და განყოფს, საჭიროა, რათა ცეცხლის ნაწილი, რომელიც არ ანათებს, დამსჯელად იქცეს, ხოლო, რომელიც არ წვავს, განსასვენებლად დარჩეს''. რომ ღმრთის შეუქმნელ ენერგიას ადამიანი თავისი მდგომარეობის შესაბამისად მიიღებს.
სამოთხისა და ჯოჯოხეთის ასეთი გაგება მხოლოდ ისააკ ასურისა და ბასილი დიდისათვის არაა დამახასიათებელი, არამედ ეს ეკლესიის წმიდა მამათა საერთო სწავლებაა, რომელნიც საუკუნო ცეცხლსა და საუკუნო ცხოვრებას აპოფატურად განსაზღვრავენ. როცა ჩვენ აპოფატიკაზე ვსაუბრობთ, მხედველობაში გვაქვს არა ის, რომ წმინდა მამები თითქოსდა სხვაგვარად განმარტავენ ეკლესიის სწავლებას, - ძალზე განყენებულად, ფილოსოფიურად მსჯელობენ - არამედ ის, რომ ისინი გვთავაზობენ განმარტებას, რომელიც ადამიანური აზროვნების კატეგორიებთან და გრძნობადი საგნების სახეებთან არ არის დაკავშირებული. აქ აშკარა განსხვავებაა მართლმადიდებელ ბერძენ მამათა და ლათინთა შორის, რომელნიც მერმისა მის საუკუნის რეალობას ქმნილად (ნივთიერად) აღიქვამენ. ამ მნიშვნელოვან ჭეშმარიტებას - რომელსაც, როგორც ცხადი გახდება, ეკლესიის სულიერი ცხოვრებისათვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, - წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი ავითარებს. ის თავის მსმენელებს სთავაზობს, სხეულთა აღდგომის, სამსჯავროსა და მართალთათვის მიგების შესახებ სწავლება ეკლესიის ტრადიციის შესაბამისად, ესე იგი იმ პერსპექტივაში აღიქვან, რომ მომავალი ცხოვრება "გონება-განწმენდილთათვის ნათელია", რომელიც "სიწმინდის ზომისაებრ" ეძლევათ და ამ ნათელს ჩვენ ცათა სასუფეველს ვუწოდებთ. მაგრამ "უმთავრესში (ე.ი. გონებით ბრმათათვის" ის ბნელად გადაიქცევა, რაც სინამდვილეში ღმრთისაგან გაუცხოებაა "აქაური (მიწიერი) სიბეცის ზომისაებრ". ესე იგი საუკუნო ცხოვრება - ნათელია მათთვის, ვინც განიწმინდა საკუთარი გონება, ნათელია მათთვის მათი სიწმინდის ხარისხისამებრ. ბნელად კი საუკუნო ცხოვრება ხდება მათთვის, ვინც გონებით ბრმაა, ვინც ვერ განათლდა მიწიერი ცხოვრებისას და განღმრთობას ვერ მიაღწია. ერთი და იგივე ქრისტე "დგას დაცემისა და აღმართვის გზაზეც. ურწმუნოთა დასაცემად და მორწმუნეთა აღსამართავად. თავისი გულის და თავისი გონების სიწმინდის შესაბამისად, თითოეული ადამიანი, თავისი ზომით იგემებს ღმრთის ერთსა და იმავე შეუქმნელ ენერგიას. მაშასადამე, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიხედვითაც, სამოთხეც და ჯოჯოხეთიც - ეს ერთი და იგივე ღმერთია, რადგან თითოეული თავისი სულიერი მდგომარეობის შესაბამისად იგემებს მის ენერგიას. თავის ერთ-ერთ დიდებისმეტყველებაში წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ღაღადებს: "ჰოი, სამებაო, რომლის მსახურად და პირუთვნელ მქადაგებლადაც ღირს ვიქმენ! ჰოი, სამებაო, რომელსაც ოდესღაც ყველა შეგიცნობს, ერთნი - გაბრწყინვებაში, მეორენი - ტანჯვაში". ესე იგი, ერთი და იგივე სამება ღმერთი ადამიანთათვის ბრწყინვალებაც არის და ტანჯვაც. წმინდანის სიტყვები პირდაპირი და არაორაზროვანია. როდესაც წმ. გრიგორ პალამა განმარტავს იოანე ნათლისმცემლის სიტყვებს, ქრისტეზე თქმულს "მან ნათელ-გცეს თქუენ სულითა წმიდითა და ცეცხლითა" (მათე 3.11; ლკ. 3.16), ამბობს, რომ აქ ნათლისმცემელი იმ ჭეშმარიტებას აცხადებს, რომ ადამიანები შესაბამისად მადლის ან მტანჯველ, ან განმანათლებელ თვისებას აღიქვამენ. აი მისი სიტყვები: "მან, ნათელგცეს თქვენ სულითა წმიდითა და ცეცხლითა''. - (აქ) გამოავლენს განმანათლებელ და მტანჯველ თვისებას, როცა ყოველი ადამიანი თავისი განწყობილების შესაბამისს მიიღებს". წმ. გრიგოლ პალამას მიერ გამოხატული ეს სწავლება, აუცილებელია განვიხილოთ ღმრთის შეუქმნელი მადლის შესახებ სწავლებასთან ერთობლიობაში. წმინდანი გვასწავლის, რომ ყოველი ქმნილება ღმრთის შეუქმნელ მადლთან არის ნაზიარები, მაგრამ არა ერთგვარად და არა თანაბარზომიერად. მაგალითად, ღმრთის მადლთან წმინდანების ზიარება განსხვავდება იმავე მადლთან სხვა გონიერი არსებების ზიარებისაგან. ის ხაზს უსვამს: "ყოველივე მოზიარეა ღმერთთან, მაგრამ წმინდანები მასთან უდიდესი ზომით არიან მოზიარენი". ამას გარდა, ეკლესიის სწავლებიდან ჩვენ ვიცით, რომ ღმრთის შეუქმნელი ენერგია სხვადასხვა სახელწოდებას ღებულობს, მის მიერ აღსრულებული ქმედებების ხასიათიდან გამომდინარე. თუკი ის განწმენდს ადამიანს, ეწოდება განმწმენდელი, თუკი მას განანათლებს - განმანათლებელი, თუკი განაღმრთობს - განმაღმრთობელი. ასევე ზოგჯერ მას ეწოდება ბუნებისმყოფელი, ზოგჯერ ცხოველსმყოფელი, ზოგჯერ კი სიბრძნისმყოფელი. შესაბამისად, ყოველი ქმნილება ეზიარება ღმრთის შეუქმნელ მადლს, მაგრამ ეზიარება სხვადასხვაგვარად. ამიტომაც, ჩვენთვის უნდა განვასხვავოთ განმაღმრთობელი მადლი, რომელსაც წმინდანები ეზიარებიან, იმავე ღმრთის მადლის სხვა გამოვლინებასთან. იგივე სწავლებას ჩვენ სხვადასხვა წმინდანთა სამოღვაწეო თხზულებაშიც ვხედავთ. სამაგალითოდ ღირს იოანე სინელს მოვიყვანთ. ის ამბობს, რომ იგივე ცეცხლი "მომსრველ ცეცხლად და განმანათლებელ ნათლად" იწოდება. იგულისხმება ღმრთის მადლის წმინდა ყოვლადციური ცეცხლი. ღმრთის მადლი, რომელსაც ადამიანები ამ ცხოვრებაში იღებენ, ზოგს "განწმენდის უკმარისობის გამო წვავს", სხვებს კი "სრულყოფილების კვალობაზე განანათლებს". რა თქმა უნდა, ღმრთის მადლი საუკუნო ცხოვრებაში არ განწმენდს ცოდვილთ - ის, რის შესახებაც იოანე სინელი საუბრობს, ამ ცხოვრებაში ხდება. წმინდანთა სამოღვაწეო გამოცდილება ამტკიცებს, რომ თავისი გზის დასაწყისში, ისინი ღმრთის მადლს შეიგრძნობენ როგორც ცეცხლს, ვნებებს რომ წვავს, შემდეგ კი, გულის განწმენდის კვალობაზე, მადლის - როგორც ნათლის შეგრძნებას იწყებენ. თანამედროვე ღმრთისმხილველნიც ადასტურებენ, რომ რაც უფრო მეტად ინანიებს ადამიანი და თავისი მოღვაწეობის პროცესში მადლის მიერ ჯოჯოხეთის გამოცდილებას იძენს, მით უფრო მეტად შესაძლოა, რომ თვით მოღვაწისათვის მოულოდნელად, ეს შეუქმნელი მადლი ნათლად გარდაისახოს. იგივე მადლი ღმრთისა, რომელიც ადამიანს თავიდან ცეცხლისებრ განწმენდს, ნათლად იხილვება, როგორც კი იგი (ადამიანი) სინანულისა და განწმენდის დიდ ხარისხს მიაღწევს. ესე იგი, ჩვენ აქ საქმე გვაქვს არა რაიმე ქმნილ რეალობებთან ან სუბიექტურ ადამიანურ შეგრძნებებთან, არამედ ღმრთის შეუქმნელი მადლის განცდის გამოცდილებასთან.
სამოთხე და ჯოჯოხეთი ეკლესიურ ცხოვრებაში
მეორედ მოსვლის დროს ღმრთის განცხადებისას მოხდება იგივე, რაც უკვე ახლა წმინდა ზიარებისას ხდება. მათთვის, ვინც განიწმინდა და მოინანია, ღმერთი სამოთხედ იქცევა. მათთვის კი, ვინც არ განიწმინდა, ღმერთი ჯოჯოხეთად იქცევა. მოციქული პავლე კორინთელებს წერს: "რომელი ჭამდეს პურსა ამას და სუმიდეს სასუმელსა ამას უფლისასა უღირსებით, თანა-მდებ არს იგი ჴორცსა და სისხლსა უფლისასა" (I კორ. 11.27). ქვემოთ იგი განამტკიცებს (ავითარებს) თავის აზრს: "ამისთჳს მრავალ არიან თქუენ შორის უძლურ და სნეულ, და წვანან მრავალნი" (I კორ. 11.30). ეს კი იმიტომ ხდება, რომ "რომელი არა ღირსად ჭამდეს და სუმიდეს, დასაშჯელად თავისა თჳსისა ჭამს და სუამს" (I კორ. 11.29). "გამო-ღა-იცადენ კაცმან თავი თჳსი და ესრეთ პურისა მისგან ჭამენ და სასუმელისა მისგან სუნ" (I კორ. 11.28). მოციქულ პავლეს ფრაზა "გამოღაიცადენ", საჭიროა მთელი მისი ეპისტოლეების სულთან შევაჯეროთ. მათ თანახმად, ღმრთის მადლმა ადამიანის გული უნდა განანათლოს, რაც შემდეგი ციტატით დასტურდება: "რამეთუ კეთილად მადლითა განმტკიცებულ ხართ გულთა" (ებრ. 13.9). აქედან აშკარაა, რომ ღმრთიურ ზიარებასთან მიახლებისას, ადამიანმა უნდა გამოსცადოს თავი, თუ როგორ სულიერ მდგომარეობაში იმყოფება. რამეთუ ზიარება მათთვის, ვინც განიწმინდება - განწმენდად, ვინც ნათლდება - სინათლედ, ვინც განიღმრთობა - განღმრთობად, ხოლო უნანელთათვის - სამსჯავროდ და სასჯელად, ჯოჯოხეთად გადაიქცევა.
საღმრთისმეტყველო და სულიერ-ასკეტური დასკვნები
სამოთხე და ჯოჯოხეთი - ეს ადამიანებზე ღმრთის მადლის მოქმედებანია, შეუქმნელი მოქმედებანი. ეკლესიის წმინდა მამათა თანახმად, შექმნილი სამოთხე და შექმნილი ჯოჯოხეთი არ არსებობს.
მართლმადიდებელი მამები გვასწავლიან, რომ სამოთხე და ჯოჯოხეთი არსებობს არა როგორც ღმრთისაგან სასჯელი ან ჯილდო, არამედ როგორც, შესაბამისად, სიჯანსაღე და ავადმყოფობა. ჯანსაღნი, ესე იგი ვნებათაგან განწმედნილნი, თავის თავზე გამოსცდიან ღმრთის მადლის განმანათლებელ მოქმედებას, ავადმყოფნი კი - ესე იგი განუწმენდელნი - დამწველ მოქმედებას.
წმინდა წერილში ღმრთის დიდება ანტონიმების მეშვეობით აღიწერება: ნათელი - წყვდიადი, ცეცხლი - ბნელი, ბრწყინვა-ღრუბელი, ელვა-კვამლი. ღმრთისადმი უანგარო სიყვარულის მქონენი ღმერთს, როგორც მეგობარს - ნათელში ხედავენ, იმ დროს, როცა ანგარნი და უწმინდურნი მას, როგორც მსაჯულს - ცეცხლში ხედავენ.
ზოგ შემთხვევაში სამოთხე არა მხოლოდ ნათლად, წყვდიადადაც იწოდება. ლინგვისტური თვალსაზრისით, ეს სიტყვები ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრს გამოხატავენ: ნათელი წყვდიადის საწინააღმდეგოა, წყვდიადი კი - ნათლისა. მაგრამ წმინდა მამათა გადმოცემებში ღმრთიური ნათელი "ყოველივეს აღმატებული სინათლის" გამო ზოგჯერ წყვდიადად იწოდება. ასევე ჯოჯოხეთიც აღიწერება "ცეცხლი-ბნელი"-ს სახით, თუმცა, ეს ორი სიტყვაც აგრეთვე უწრთიერთ საწინააღმდეგოა.
ესე იგი ჯოჯოხეთი არ არის არც ცეცხლი, არც სიბნელე. ჩვენთვის ცნობილი არც ერთი მნიშვნელობით. ასევე სამოთხეც - არც ნათელია და არც წყვდიადი. ამიტომაც, წმინდა მამები, ცნებათა აღრევის თავიდან ასაცილებლად, აპოფატურ ტერმინოლოგიას ანიჭებენ უპირატესობას. ერთი ცხადია: არც სამოთხე, არც ჯოჯოხეთი შექმნილი რეალობები არ არის - ისინი შეუქმნელია, როგორც მართალნი, ასევე ცოდვილნი მომავალ ცხოვრებაში ღმერთს იხილავენ. მაგრამ, იმ დროს, როცა მართალნი მასთან ნეტარ ურთიერთობაში იქნებიან, ცოდვილნი მოკლებულნი იქნებიან ამ ურთიერთობას. ეს ჩანს იგავიდან უგუნური მდიდრის შესახებ. მდიდარი ხედავდა აბრაამს და ლაზარეს მის წიაღში, მაგრამ ღმერთთან ურთიერთობა არ ჰქონდა და ამიტომ ცეცხლში იწვოდა. ის ღმერთს, როგორც გარეგან დამწველ მოქმედებას აღიქვამდა. ანუ, ეს იგავი საგანთა ნამდვილ მდგომარეობას ასახავს. ჭეშმარიტება იგავურად ფორმით გადმოიცემა.
ღმრთის მადლის აღქმის (მიმღეობის) გამოცდილებაში განსხვავება, ადამიანთა სულიერ მდგომარეობაზე, მათი შინაგანი სიწმინდის ხარისხზე იქნება დამოკიდებული. ამიტომ, განწმენდა უკვე ამ ცხოვრებაშია საჭირო. განწმენდა, წმ. მამათა თანახმად, უმთავრესად, ადამიანის გულსა და გონებაში უნდა აღსრულდეს. გონება - სულის "სამეუფოა", გონების საშუალებით ადამიანი ღმერთს ეზიარება. ცოდვითდაცემის შედეგად, ადამიანის გონება დაიბინდა. ის ლოგიკურ აზროვნებასთან გაიგივდა, ვნებებს შეერწყა, გარემომცველ სამყაროს შეერია, ახლა გონების განწმენდაა აუცილებელი.
წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამაზე ლაკონურად საუბრობს: "ამიტომ, თავიდან თვითონ განიწმინდე და შემდეგ ისაუბრე წმინდასთან". ხოლო თუ ვინმე ღმერთამდე მიიღწევა და მის შესახებ შემეცნების მოპოვებას მოინდომებს, ისე, რომ მანამდე შესაბამის გამოცდას არ გაივლის - რომელიც გულის განწმენდაში გამოიხატება - მაშინ მოხდება ის, რასაც ჩვენ ასე ხშირად ვხვდებით წმინდა წერილში და რის შესახებაც წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი საუბრობს. მოხდება ის, რაც ისრაელის ხალხს მოუვიდა, რომელსაც ღმრთის მადლით გაბრწყინვებული მოსეს სახის მზერა არ შეეძლო. ის, რაც მანოეს მოუვიდა, რომელმაც შეჰღაღადა: "დავიღუპეთ დედაკაცო, რამეთუ ღმერთი ვიხილეთ" (მსაჯ. 13.22). ის, რაც პეტრეს შეემთხვა, რომელმაც თევზაობისას მოხმდარი სასწაულის შემდეგ თქვა: "განვედ ჩემგან, რამეთუ კაცი ცოდვილი ვარ, უფალო" (ლუკა 5.8). მოხდება იგივე, რაც მოუვიდა მოციქულ პავლეს, რომელმაც ჯერ კიდევ განუწმენდელმა, უეცრად, მის მიერ დევნილი ქრისტე იხილა და მხედველობა დაკარგა. შეიძლება მოხდეს ისიც, რაც ასისთავს შეემთხვა, ვინც ქრისტეს განკურნება სთხოვა. ის კანკალებდა და უფალს ევედრებოდა, მის სახლში არ შესულიყო, რისთვისაც უფლისგან შექება დაიმსახურა. წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველს უკანასკნელი მაგალითი მოჰყავს და ერთ შენიშვნას აკეთებს. თუკი რომელიმე ჩვენგანი ჯერ კიდევ "ასისთავია", ანუ "ამა სოფლის თავადს" ემუშაკება, და ამის გამო უწმინდურია, დაე მან ასისთავის შეგრძნებაც შეიძინოს და მასთან ერთად თქვას: "არა ღირს ვარ მე, რაჲთამცა სართულსა ჩემსა ქუეშე შემოხუედ" (მათე 8.8). მაგრამ, დაე, ის ამ რწმენაში მუდმივად ნუ დარჩება. არამედ, ქრისტეს ხილვის სურვილით, დაე, ის გააკეთოს, რაც ზაქემ გააკეთა: პირველად ლეღვის ხეზე ავიდეს, ესე იგი "მიწიერი ასონი მოაკვდინოს და სიმდაბლის სხეულს აღემატოს" და შემდეგ მიიღოს სიტყვა ღმერთი თავის სახლში.
ჩვენთვის აუცილებელია საკუთარი უწმინდურების შეცნობა და მისი განწმენდისა და განკურნებისათვის მოღვაწეობა. განვწმენდთ რა საკუთარ სულს, აუცილებელია გავამშვენოთ იგი, განვნათლდეთ ქრისტეს ძალითა და ქრისტეს ქმედებით. წმ. გრიგოლ ღმრთისმეტყველი მარჯვედ შენიშნავს: "ხოლო ჯერ საკუთარი თავის განწმენდას ვეცადოთ და ამგვარად შევწიროთ მსხვერპლი სიტყვას, რამეთუ უწინარეს ყოვლისა, თვითონ უნდა გავსათნოვდეთ, მივიღოთ მომსვლელი სიტყვა და გავხდეთ ღმრთისმხილველნი".
ამგვარად, მართლმადიდებლობა, ქრისტეს სწავლების შესაბამისად, განწმენდას და მონანიებაზე საუბრობს: "შეინანეთ, რამეთუ მოახლებულ არს სასუფეველი ცათაჲ" (მათე 4.17). მხოლოდ მონანიების საშუალებით ადამიანი გამოცდილებით შეიცნობს ღმერთს, რადგან ღმრთის შეცნობა - ეს გნოსეოლოგიური თეორია ან იდეა კი არა, ქმედითი ჭვრეტაა. ეკლესიის საქმე ადამიანის გაჯანსაღება, მისი გონების და გულის განწმენდაა. განწმენდილმა ადამიანმა განათლებული გონება უნდა მოიპოვოს, რათა არა მხოლოდ იხილოს ღმერთი, არამედ რათა ღმერთი მისთვის სამოთხედ და ცათა სასუფევლად იქცეს.
ჯოჯოხეთი - ღმრთის არყოფნა კი არაა, როგორც ამას ხშირად ამბობენ, არამედ მისი ყოფნაა, ცეცხლის სახით მისი ხილვაა. და როგორც უკვე ვთქვით, ჩვენ უკვე ახლა შეგვიძლია ვიგემოთ სამოთხე ან ჯოჯოხეთი. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ღმერთთან ჩვენი შეხვედრის ხასიათი - მისი მეორედ მოსვლის დროს - მთლიანად დამოკიდებული იქნება მასთან შეხების იმ გამოცდილებაზე, რომელიც ჩვენ უკვე ახლა გვაქვს.
ღირსი გრიგოლ სინელის თანახმად, ცეცხლი, ბნელი, მატლი და ტარტარი, რაც ჯოჯოხეთს შეადგენს, არის ( ალეგორია) "სხვადასხვაგვარი ტკბილვნებობის, უმეცრების ყოვლისშთანმთქმელი სიბნელის, გრძნობადი ტკბობის მოუკლავი წყურვილის, კანკალი და ცოდვის ავსურნელოვანი სიმყრალის". ამრიგად, ტკბილვნებობა და მგრძნობელობა, უმეცრება და სიბნელე, ვნების კანკალი და ცოდვის სიმყრალე უკვე ამქვეყნად ჯოჯხოეთის გემოს ხილვად იქცევა. ეს ყოველივე - ჯერ კიდევ ამ ცხოვრებაში "ჯოჯოხეთის ტანჯვათა წინდი და წინკარია"
Комментариев нет:
Отправить комментарий