ე. ჭელიძე
[5]მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლების შუქზე ეროვნულობის რაობის დადგენა, პირველ რიგში, გარდაუვალად გულისხმობს იმ უარსებითესი საკითხის განხილვას, რაც უკავშირდება თავად მართლმადიდებელი ეკლესიის რაობას ეროვნულობასთან მიმართებით. ამაზე მსჯელობა სადღეისოდ (განსაკუთრებით ბოლო წლებისთვის) განსაკუთრებული მნიშვნელობის აუცილებლობად წარმოჩნდა, ვინაიდან სახეზეა არაიშვიათი შემთხვევა მართლმადიდებელი ეკლესიის რაობის უმძიმესი გაუკუღმართებისა.
მრავალი კერძოობით ასპექტთან ერთად ყურადღებას მივაქცევთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს, რაც ეხება ტერმინ "ეროვნულის" თანამიმდევრულ, უფრო და უფრო გახშირებულ, თითქმის უკვე დაკანონებულ ანუ "კანონიკურ" მისადაგებას, მისართებას დათვისობრივ თანაშერწყმას ცნებასთან "მართლმადიდებელი ეკლესია".
მრავალი კერძოობით ასპექტთან ერთად ყურადღებას მივაქცევთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს, რაც ეხება ტერმინ "ეროვნულის" თანამიმდევრულ, უფრო და უფრო გახშირებულ, თითქმის უკვე დაკანონებულ ანუ "კანონიკურ" მისადაგებას, მისართებას დათვისობრივ თანაშერწყმას ცნებასთან "მართლმადიდებელი ეკლესია".
კარგა ხანია, სამწუხაროდ ნორმა გახდა გამოთქმა "ეროვნული ეკლესია". მაგალითად, ყოველ ნაბიჯზე შეიძლება შეგვხვდეს ამგვარი ფრაზები:
"იესო ქრისტეს მიერ დასახული გზა... ქართული ეროვნული ეკლესიის თეოლოგიურ და მისტიკურ საფუძვლად იქცა".
"[მოღვაწემ] განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა... ხალხში ეროვნული ეკლესიის აღდგენის აუცილებლობის რწმენის განმტკიცებაში";
"[მოღვაწე] თავისი ხანგრძლივი ცხოვრების მანძილზე არ დამცხრალა ქართული ეროვნული ეკლესიის ისტორიული საფუძვლის განმტკიცებისათვის ბრძოლაში";
"საქართველოს ეკლესია ყოველთვის ცდილობდა... ორგანიზაციულად ჩამოეყალიბებინა დამოუკიდებელი, ეროვნული ეკლესია კათოლიკოსით სათავეში";
"...დატოვეს ეროვნული ეკლესია და უცხო ეკლესიის მრევლად იქცნენ".
"ბიზანტიის ეკლესია... ცალკეული ეროვნული ეკლესიებისგან შედგებოდა";
[6]"თითოეული ეროვნული ეკლესიის მეთაურს ერთი კი არა, ათეულობით ეპისკოპოსი ემორჩილებოდა";
"ჩვენი ხალხი ინარჩუნებდა ეროვნული ეკლესიის ტრადიციას";
"ეროვნული მართლმადიდებლური ეკლესიები"1;
და ა.შ და ა.შ.
სრულიად ნათელია, რომ გამოთქმა "ეროვნული ეკლესია" თავდაპირველი, შედარებით პირობითი (თუმცა პირობითობის ფარგლებშიც დოგმატურად სრულიად არამართებული) გაგებიდან თანდათანობით დომინანტურად გადაიხარა პირდაპირი ანუთვისობრივი, ბუნებითი გაგებისკენ, რამაც, რაც ყველაზე სამწუხაროა, ლოგიკურ შედეგად მოგვცა მართლმადიდებლურ სწავლებასთან აბსოლუტურად შეუთავსებელი ტერმინთშეწყვილება: "ეკლესიის ეროვნულობა". ამ ყოველივემ, თავის მხრივ, განაპირობა თავად მსოფლიო ეკლესიის რაობის სრულიად ახალი ფორმულირება, რაც შემდეგი სახით გავრცელდა:
"მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას. ამ ეკლესიათა ერთობლიობა წარმოადგენს მსოფლიო ეკლესიას".
დებულება იმის შესახებ, თუ რა არის "მსოფლიო ეკლესია" ანუ (რაც ზედმიწევნით იგივეა) "ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია", გახლავთ უცვალებელი დოგმატი. შესაბამისად, როდესაც მაცხოვნებელი ეკლესიის შესახებ საღვთო დოგმატის ფორმულირება ხდება, გარდაუვალად სავალდებულოა, მითითებული იქნეს, თუ რომელი წმინდანი, რომელი საკრებო დადგენილება გადმოსცემს აღნიშნულ დოგმატს ციტირებული სიტყვებით.
თავშივე აღვნიშნავთ მთავარს:
გამონათქვამი "ეკლესიის ეროვნულობა" სრულიად უცნობია და უცხოა წმინდა მამათა და მსოფლიო კრებათა ეპოქისთვის, მათ შორის საკუთრივ "დიდი სჯულისკანონისთვის", რასაც ერთმნიშვნელოვნად ეფუძნებამართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია. რაც შეეხება ტერმინს [7]"ეროვნული ეკლესია" ისიც, მართალია, ასევეარამართლმადიდებლური2 (კერძოდ, რეფორმაციის ეპოქის3) წარმომავლობისაა და სრულიად უცხოა წმინდა სწავლებისთვის, მაგრამ ხსენებული ტერმინი ("ეროვნული ანუ ნაციონალური ეკლესია") სადღეისოდ, ასე თუ ისე, ცალკეული პირის მიერ მაინც გამოიყენება როგორც აღმნიშვნელი ამა თუ იმ ერში არსებული ეკლესიის ავტოკეფალობისა, მაშინ როცა ცნება "ეკლესიის ეროვნულობა" ანუ ის, რომ ეკლესიას "ეროვნულობა" აქვს, აბსოლუტურად უცხოა [8]მართლმადიდებლობისთვის და წარმოადგენს "ეთნოფილეტიზმის" ცნობილ გაუკუღმართებას.
ამჯერად დავიმოწმებთ მსოფლიო ეკლესიის შესახებ წმ. იოანე ოქროპირისეულ განჩინებას:
"მსოფლიოში ერთი ჯერ არს ეკლესია, თუმცა კი მრავალი ადგილისადმი განიყოფება" (შდრ. τὴν ἐπὶ τῆς οἰκουμένης ΜΙΑΝ δεῖ εἶναι 'ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ, καίτοι τόποις πολλοῖς κεχωρισμένην, In epistulam I ad Corinthois, PG. 61, col. 13.40-41).
კიდევ, იმავე მოძღვრის ავტორობით ცნობილ შრომაში "წმინდა პასექის შესახებ", გამოსლ. 12.46 მუხლის4 განმარტებისას, აღნიშნულია:
"ერთ სახლში იყოს ჭამა და არ გაიტანოთ გარეთ ხორცთაგანი", რამეთუ ერთია კრებული და ერთია სახლი, ესე იგი -ერთი ეკლესია, რომელშიც ხდება ჭამა ქრისტეს წმინდა სხეულისა, და ამის გამო ამ ერთი სახლისგან - ეკლესიისგან - ხორცნი არ გაიგდება გარეთ, ხოლო სხვაგან მჭამელი, როგორც უღვთო და ქურდი, დაისჯება" (In Sanctum Pascha, 41. 1-6: Ἐν οἰκίᾳ μιᾷ βρωθήσεται καὶ ἔξω τῶν κρεῶν οὐκ ἐξοίσετε, μία γάρ ἐστιν ἡ συναγωγὴ καὶ μία ἐστὶν ἡ οἰκία, τοῦτ' ἔστιν ἡ μία ἐκκλησία, ἐν ᾗ τὸ ἱερὸν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἐσθίεται, καὶ διὰ τοῦτο ἔξω τῆς μιᾶς οἰκίας – ἐκκλησίας – τὰ κρέα οὐκ ἐκβληθήσεται, ὁ δὲ ἀλλαχοῦ ἐσθίων ὡς ἀσεβὴς καὶ κλέπτης κολασθήσεται).
ასევე თეოდორიტე კვირელი 47-ე ფსალმუნის განმარტებისას მკაფიოდ განასაზღვრებს:
"ერთი არის მთელ მიწასა და ზღვაზე ეკლესია. ამიტომ მლოცველნი ვამბობთ: "წმიდისა და მხოლოჲსა კათოლიკე და სამოციქულოჲსა ეკლესიისათჳს, კიდითგან ვიდრე კიდემდე ქუეყანისა". ხოლო განიყოფება იგი აგრეთვე ქალაქების, დაბებისა და სოფლების მიხედვით" (შდრ. ბერძნ. ΜΙΑ μέν ἐστι κατὰ πᾶσαν γῆν καὶ θάλασσαν 'ΕΚΚΛΗΣΙΑ· διὸ προσευ χόμενοι λέγομεν, Ὑπὲρ ἁγίας καὶ μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς ἀπὸ περάτων ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης. ∆ιῄρηται δὲ πάλιν αὕτη κατὰ πόλεις, καὶ κώμας, καὶ ἀγρούς· PG. 80, col. 1212.44-1213.4).
მოვიტანთ ძველ ქართულ თარგმანსაც:
"ერთად სახელ-ედების კათოლიკე ეკლესიასა5 ყოველსა შინა [9]ზღუასა და ჴმელსა, რომლისათჳცა ლოცვათა ჩუენთა ვიტყჳთ: "ზედა წმიდისა და მხოლოჲსა კათოლიკე ეკლესიისა კიდითგან კიდედმდე ქუეყანისა", რამეთუ ჯერ-არს.მრავალთა ადგილთა და ქალაქთა შინა, დაბათა და აგარაკთა შინა აღშენებულ არს ეკლესიაჲ" (შატბერდის კრებული, გვ. 400).
ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიის სუფევა კაცთა შორის გამომდინარეობს სწორედ იქიდან, რომ, წმ. ბასილი დიდის თქმისებრ, ერთი და მხოლოდ საღვთო სულის "კათოლიკე მყოფობა" ჰგიეს მთელ დედამიწაზე. მოვუსმინოთ:
"ერთ და იმავედ თანამსრბოლს ვხედავ იმას, რაც ღვთის და სულის კათოლიკე მყოფობად ითქმის ყოველთა მიმართ"(შდრ. Εἰς ἓν καὶ ταυτὸν συντρέχουσαν ὁρῶ τήν τε Θεοῦ καὶ Πνεύματος λεγο μένην καθολικὴν ἐπὶ πάντα παρουσίαν,Adversus Eunomium, PG. 29, col. 744).
მცირედით ადრე, IV ს-ის 30-იან წლებში, ცნობილი საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები კესარიელი მკაფიოდ მიუთითებდა:
"რამეთუ ერთი დღე ჩვენეული თავისუფლებისა, ესე იგი დღე უწმინდესი ვნებისა, მოგვიბოძა ჩვენ მაცხოვარმა ჩვენმა დაგანიგულა მან, რომ ერთი ყოფილიყო თავისი კათოლიკე ეკლესია, რომლის ნაწილებიც, მართალია, მრავალი და სხვადასხვა ადგილისადმი განიყოფება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მგზნებარებს იგი ერთი სულით, ესე იგი [10]საღვთო ნებით" (შდრ. Vita Constantini 3.18.5.2-6.1: μίαν γὰρ ἡμῖν τὴν τῆς ἡμετέρας ἐλευθερίας ἡμέραν, τουτέστιν τὴν τοῦ ἁγιωτάτου πάθους, ὁ ἡμέτερος παρέδωκε σωτήρ, καὶ μίαν εἶναι τὴν καθολικὴν αὐτοῦ ἐκκλησίαν βεβούληται, ἧς εἰ καὶ τὰ μάλιστα εἰς πολλοὺς καὶ διαφόρους τόπους τὰ μέρη διῄρηται, ἀλλ' ὅμως ἑνὶ πνεύματι, τουτέστι τῷ θείῳ βουλήματι, θάλπεται).
როგორც ვხედავთ, ერთი მსოფლიო ეკლესია მრავალი ადგილისადმი განიყოფება და არანაირად მრავალი "ეროვნულობისადმი". ამიტომ ითქმის ამგვარი (მრავალ ადგილას დამკვიდრებული ანუ ადგილობითად მოღვაწე) მართლმადიდებელი ეკლესია როგორც "ადგილობრივი ეკლესია" (წმ. ეფრემ მცირის ტერმინით "ადგილობითი ეკლესიაჲ") და არანაირად როგორც "ეროვნულობის მქონე" ანუ "ეროვნული ეკლესია".
მართლაც, თუ ადგილობრივი ეკლესიების ნიშანთვისება "ეროვნულობაა", ხოლო მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიას ეს ნიშანთვისება ("ეროვნულობა") არ აქვს (იმედია, ამას მაინც არავინ იტყვის), მაშ, გამოდის, რომ მსოფლიო ეკლესია და ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიები ნიშანთვისებითად განსხვავებულნი ყოფილან ურთიერთისგან,მაგრამ ასეთ შემთხვევაში როგორღა ჰგიეს ერთი წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთსხეულობა? მეტიც, თუ"თითოეული" ანუ ყოველი ადგილობრივი ეკლესიის თვისება სწორედ ეროვნულობაა (კვლავ დავუკვირდეთ ზემოციტირებულ ფორმულირებას: "მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას"), მაშ ეს თვისება უკლებლივ ყველა ადგილობრივ ეკლესიას უნდა ჰქონდეს, მაგრამ იქნებ განგვიმარტოს ვინმემ, თუ რომელი ეროვნულობა აქვს, მაგალითად, ანტიოქიის ადგილობრივ ეკლესიას, რომელი - ალექსანდრიის ადგილობრივ ეკლესიას, რომელი - იერუსალიმისას? განა არსებობს ანტიოქიური ეროვნულობა, ალექსანდრიული ეროვნულობა, იერუსალიმური ეროვნულობა? და რა გამოდის? ზოგ ადგილობრივ ეკლესიას ჰქონია თვისება ეროვნულობისა, ზოგს კი არა, ანუ ისინი განსხვავებული (მეტიც, ურთიერთსაპირისპირო) თვისებისანი ყოფილან და ე.წ. ეროვნულობის არმქონე ეკლესიები, ეჭვგარეშეა, გამოჰკლებიან მსოფლიო ეკლესიას ანუ არ ყოფილან მსოფლიო ეკლესიის ნაწილნი, რადგან ზემოციტირებული ფორმულირებით მსოფლიო ეკლესიის ცნება სწორედ თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას გულისხმობს და საკუთრივ ამ "ეროვნულ ეკლესიათა" ერთობლიობა ყოფილა თურმე მსოფლიო ეკლესია.
არაერთგზის ხაზგასმით აღგვინიშნავს და კვლავაც აღვნიშნავთ:
მრავლობითი ფორმა "მართლმადიდებელი ეკლესიები" ანდა "ადგილობრივი ეკლესიები", რაც უძველესი ეპოქიდანვე საკმაოდ ხშირი დამოწმებისაა, მხოლოდ და მხოლოდ ხაზგასმაა ერთი და მხოლო მსოფლიო დედაეკლესიის სამოღვაწეო ადგილთა მრავლობითობაზე ანუ დედამიწის მრავალი ადგილისადმი (უკეთ, მთელი დედამიწისადმი) ერთი მართლ[11]მადიდებელი ეკლესიის მოქმედების განვრცობილობაზე, ეს კი უთუოდ იმას ნიშნავს, რომ ბუნებითად მხოლოდ ერთი განუყოფელი ეკლესია მოსაგრეობს (ანთუ მსხემობს, მწირობს, მწირობითად მკვიდრობს, მყოფობს, მორკინალობს, მღვდელმოქმედებს, მაცხოვნებლობს), აბსოლუტურად იგივეობრივად და იგივგვარად, მრავალ ადგილას,მრავალ ენაზე, მრავალ სხვადასხვა ერში. იოტისოდენა არსობრივი სხვაობაც დაუშვებელია შინაარსში, სწავლებაში, აღმსარებლობით წესში, მღვდელმოქმედებაში.
ამ უცვალებელი სწავლებიდან გამომდინარე, სინტაგმები "ქართული ეკლესია" და "ქართველთა ეკლესია" მხოლოდპირობითი გამონათქვამებია და ეკლესიოლოგიურად ზედმიწევნით იმავეს ნიშნავს, რასაც, მაგალითად, "იერუსალიმური ეკლესია" ანდა "იერუსალიმელთა ეკლესია", ეს შინაარსი კი მხოლოდ შემდეგია:
ერთი და მხოლო მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესია, სრულიად უცვლელად და ყველა თავისი მარადიული ნიშანთვისების მხრივ ყოვლად დაუკლებლად და შეუმატებლად, მაცხოვნებლობითად მწირობს (მსხემობს) ანთუ მღვდელმოქმედებითად მწირველობს ყველგან დედამიწის ზურგზე, მათ შორის საქართველოში, ქართველ ერში, ქართველთა შორის, ქართველთა მშობლიურ ენაზე, საქართველოს მოსახლეობაში (საქართველოში მცხოვრებ არაქართველ მართლმადიდებლებში), ისევე როგორც უცვლელად და იგივეობრივად მოღვაწეობს და მორკინალობს იგი ყველგან და ყოველთვის, ანუ ნებისმიერ სხვა ადგილას (სხვა ლოკალში, სხვა ტოპოსში), სხვა სახელმწიფოში, სხვა ერში, სხვა მოსახლეობაში, სხვა რეგიონში, სხვა ქალაქში.
ცნება "ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია" ესაა ამა თუ იმ კონკრეტულ ადგილას მწირობაში (უცხოობაში) მოღვაწე და ამავე კონკრეტულ ქვეყნიურ ადგილას ზექვეყნიურად მწირველი ანუ მღვდელმოქმედი ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია.
უდიადესია წმ. ეგნატი ანტიოქიელის რჯულდება:
"სადაც იქნება იესო ქრისტე, იქ იქნება კათოლიკე (=საყოველთაო, მსოფლიო) ეკლესია" (შდრ. ὅπου ἂν ᾖ Χριστὸς Ἰησοῦς, ἐκεῖ ἡ καθολικὴ ἐκκλησία, ეპისტოლე სმირნელთა მიმართ, 8.2).
ერთი და იგივე მაცხოვარი (და არა მრავალი და სხვადასხვაგვარი) მყოფობს ყველა მართლმადიდებელ ქვეყანაში, ყველა მართლმადიდებელ ერში. შესაბამისად, ყველა მათგანში დამკვიდრებულია და მოქმედებს სწორედ და მხოლოდ ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესია. ამიტომაა, რომ "კათოლიკე ეკლესია" ეწოდება არა მარტოოდენ ცალკე აღებულ"მსოფლიო ეკლესიას", არამედ თითოეულ მართლმადიდებელ ადგილობრივ ეკლესიასაც, როგორც ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო მართლმადიდებელი ეკლესიის სრულ სამოღვაწეო გამოვლინებას ამა [12]თუ იმ კონკრეტულ ადგილას. მაგალითად, ეს სახელი აქვს იერუსალიმურ ეკლესიას.
"და იყო, მას ჟამს ნებითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქროსტჱსითა ცვალებდა ტაძარსა მას, რომელი იყო იერუსალჱმს, კათოლიკე ეკლესიად" (სინური მრავალთავი, გვ. 98).
ასევე "კათოლიკედ" ანუ საყოველთაოდ არის წოდებული კონსტანტინოპოლის ადგილობრივი ეკლესია წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის "ანდერძში":
"გრიგოლმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის კონსტანტინოპოლში, ცოცხალმა და მოაზროვნემ, საღი ცოდნით და მყარი აზრებით განვაწესე ეს ჩემი ანდერძი" (შდრ. Γρηγόριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κωνσταντίνουπόλει, ζῶν καὶ φρονῶν. καὶ ὑγεῖ γνώσει, καὶ ἐῤῥωμένοις τοῖς λογισμοῖς, διαθέμην τὴν διαθήκην μου ταύτην6).
ეგევე სახელდება აქვს ალექსანდრიულ, ანტიოქიურ ან მათთან შედარებით გაცილებით ნაკლებად ცნობილ მართლმადიდებელ ეკლესიებს, მაგალითად - სმირნის ეკლესიას ანუ, უკეთ, სმირნაში მოღვაწე კათოლიკე (საყოველთაო) მართლმადიდებელ ეკლესიას, როგორც ეს ხაზგასმითაა აღნიშნული II ს-ის "სმირნელთა ეკლესიის ენციკლურ ეპისტოლეში":
"უსაკვირველესი პოლიკარპე ჩვენს დროში გახდა სამოციქულო და წინასწარმეტყველი ეპისკოპოსი სმირნაში მყოფი კათოლიკე ეკლესიისა" (შდრ. ὁ θαυμασιώτατος μάρτυς Πολύκαρπος, ἐν τοῖς καθ' ἡμᾶς χρόνος διδάσκαλος ἀποστολικὸς καὶ προΦητικὸς γενόμενος ἐπίσκοπός τε τῆς ἐν Σμύρνῃ καθολικῆς ἐκκλησίας, 16.2.47; შდრ. ლათ. თარგმ. maxime admirandua martyr Polycarpus, qui nostris temporibus apostolicus et propheticos doctor exstitit, atque catholicae ecclesiae Smyrnensis episcopus8).
ზემორე "ანდერძში" წმ. გრიგოლ ნაზიანზელი "კათოლიკედ" სახელდებს ნაზიანზის ეკლესიასაც:
"გრიგოლ დიაკონმა და მონაზონმა... მთელი ჩემი ქონება, მოძრავი და უძრავი, უკუმიაგო წმინდა კათოლიკე ეკლესიას, რომელიც არის ნაზიანზში" (400.2-3; შდრ. Γρηγόριος ὁ διάκονος καὶ μονάζων... πᾶσάν μου τὴν οὐσίαν, κινητήν τε καὶ ἀκίνητον, ἀποκαταστῆσαι τῇ ἁγίᾳ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ τῇ ἐν Ναζιανζῷ9, ლათ. Gregorius Diaconus et Monachus... meam omnem substantiam, nobilem et immaobilem, sanctee Catholicse Nazianzi Ec[13]clesise restituat10).
მეტად საყურადღებოა აღნიშნული "ანდერძის" ხელმოწერები:
"გრიგოლმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის კონსტანტინოპოლში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ამფილოქემ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იკონიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ოპტიოსმა,ეპისკოპოსმა ანტიოქიის კათოლიკე ეკლესიისა, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თეოდოსიმ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იდაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თეოდულემ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის აპამეაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ილარიონმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის ისავრიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თემისტიოსმა, ეპისკოპოსმა ადრიანაპოლის კათოლიკე ეკლესიისა, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. კლიდონიოსმა, ხუცესმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იკონიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით" (შდრ. Γρηγόριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ἀμφιλόχιος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἰκονίῳ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ὄπτιμος ἐπίσκοπος τῆς κατὰ Ἀντιόχειαν καθολικῆς ἐκκλησίας... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεοδόσιος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἴδῃ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεόδουλος ἐπίσκοπος τῆς ἁγίας καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς κατὰ Ἀπάμειαν... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ἱλάριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς κατὰ Ἰσαυρίαν... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεμίστιος ἐπίσκοπος τῆς κατὰ Ἀδριανούπολιν τοῦ Θεοῦ ἁγίας ἐκκλησίας... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Κληδόνιος πρεσβύτερος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἰκονίῳ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ11).
სწორედ ამ ეკლესიის მხოლოობასა და კათოლიკეობას ანუ საყოველთაოობას მოწმობს III ს-ის შუა წლების ცნობილი მოწამე პიონი:
"პოლემონმა თქვა: "ქრისტიანი ხარ?". პიონმა თქვა: "დიახ". პოლემონ ტაძრისმსახურმა12 თქვა: "რომელი ეკლესიისა?". მიუგო:"კათოლიკესი, რადგან არ არსებობს სხვა, გარდა ქრისტესეულისა". (9.2.1-4; შდრ. Πολέμων εἶπεν. Χριστιανὸς εἶ; Πιόνιος εἶπεν. Ναί. Πολέμων ὁ νεωκόρος εἶπεν. Ποίας ἐκκλησίας; ἀπεκρίνατο. Τῆς καθολικῆς. οὔτε γάρ ἐστιν ἄλλη παρὰ τῷ Χριστῷ. შდრ. ლათ. Post haec Polemon, cum cerae Notarius quae respondebantur imprimeret, ait ad Pionium: Quis vocaris? Pionius ait: Christianus. Polemon: Cujus ecclesiae? Pionius ait: Catholicae, nulla enim alia est aqud ubi de Christum13).
ასევე, ზემოხსნებული ევსები კესარიელი, განმარტავს რა ფსალმუნის სიტყვებს: "გარემოჲს მისსა საყოფელი მისი" (17.12), დასძენს:
[14]"ხოლო ვისდამი თქმულად გვმართებს გავიაზროთ სიტყვები: "მის გარშემო კარავი მისი", თუ არა მისი წმინდა და კათოლიკე ეკლესიისადმი, ან მიწაზე რომ არის, ან ცათა შინა?" (Demonstratio evangelica, 6.1.3.4-6; შდრ. κύκλῳ δὲ αὐτοῦ ἡ σκηνὴ αὐτοῦ τίνα λέγεσθαι προσήκει νοεῖν ἢ τὴν ἁγίαν αὐτοῦ καὶ καθολικὴν ἐκκλησίαν, εἴτε τὴν ἐπὶ τῆς γῆς εἴτε τὴν ἐν οὐρανοῖς).
იგივე ავტორი ესაიას სიტყვების განმარტებისას ("დაეშენოს ერი ჩემი ქალაქსა მშჳდობისასა, ეს. 32.18, O) აღნიშნავს:
"... "ქალაქად" წინასწარ ამბობს კიდით-კიდემდე კათოლიკე ეკლესიას" (Commentarius in Isaiam, 2.3.116-117: "...πόλιν, τὴν ἀπο περάτων ἕως περάτων κατολικὴν ἐκκλησίαν... θεσπίζει).
წმ. ეპიფანე კვიპრელი IV ს-ის მიწურულს ასე განაწესებდა:
"სახელი ეკლესიისა ყველამ (ყველა მოციქულმა, ე.ჭ.) ერთი დადო, არა თავიანთი, არამედ - უფლისა მათისა იესო ქრისტესი, ... რაც არის მხოლო კათოლიკე ეკლესია, არარა სხვა სახელის მქონე, თუ არა ქრისტესი" (შდრ. Haer 2.174.11-14: ὄνομα τῆς ἐκκλησίας οἱ πάντες ἓν ἐπέθεντο, οὐχ ἑαυτῶν ἀλλὰ τοῦ κυρίου αὐτῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... ὅπερ ἐστὶν ἡ μόνη καθολικὴ ἐκκλησία, οὐκ ἄλλο τι ἔχουσα ὄνομα ἀλλὰ Χριστοῦ).
ამიტომაა, რომ ყველა მართლმადიდებელი სამღვდელო მოღვაწე მსოფლიო მართლმადიდებელი ანუ კათოლიკე ეკლესიის მღვდელმოქმედად ითქმის, როგორც ამას საჯაროდ სწამებს, მაგალითად, ზემოხსენებული მღვდელმოწამე პიონი:
"კათოლიკე ეკლესიის ხუცესი ვარ" (შდრ. Τῆς κατολικῆς ἐκκλησίας εἰμὶ πρεσβύτερος14, ლათ. Catholicae Ecclesiae presbyter15).
დიახ, ამგვარი სიტყვების წარმოთქმა შესაძლებელია მარტოოდენ იმ შემთხვევაში, თუ ყველა ადგილობითი ეკლესია კათოლიკეა ანუ საყოველთაოა ანუ ერთი კათოლიკე მართლმადიდებელი ეკლესიაა, ერთი "გამომხმობელობაა"16კაცობრიობისა ცოდვის ძალისგან მარადისი სულიერი მღვიძარებისკენ, სასუფევლისეული ცხოვლობისკენ. ცხადია, ბუნებითად შეუძლებელია ორი ან მეტი კათოლიკე ანუ საყოველთაო, იგივე მსოფლიო ეკლესიის არსებობა, რადგან საყოველთაოობა და მსოფლიოობა [15]გამორიცხავს მრავლობითობას. შესაბამისად, მართლმადიდებელი ეკლესიები კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიებად17 ითქმიან ანუ ისინი კათოლიკენი, ე.ი. საყოველთაონი არიან მხოლოდ და მხოლოდ ადგილობითი განმრავლებულობიდან გამომდინარე ანუ როგორც ერთი მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკეობის (საყოველთაოობის, მსოფლიოობის) ადგილობრივ მწირობაში გამომავლენელნი. ამიტომ უნდა აღვიქვამდეთ და სახელვდებდეთ ყველა ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიას სწორედ როგორც კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიას, რომ მათი ადგილობითი განმრავლებულობა მათივე ბუნებითი ერთსხეულობისა18 და სრული მხოლოობის ანუ სრული ერთადერთობის დოგმატის [16]დარღვევის საცთურად არ გაგვიხდეს და თვისობრივად მრავალი ეკლესიის შემოტანით მრავალი თავიც ანუ მრავალი მაცხოვარიც არ იქნეს მავანთაგან ეკლესიის წმინდა მოძღვრებაში შემოხრწნილი, ვინაიდან სრულიად უეჭველია, რომ ვინც თვისობრივად (და არა მარტოოდენ ადგილობითად) განყოფს ეკლესიებს, და პირდაპირი გაგებით აღიარებს მათ დამოუკიდებლობას, იგი განყოფს ეკლესიის თავსაც, რადგან დამოუკიდებელი სხეულები დამოუკიდებელ თავებსაც გარდაუვალად გულისხმობს.
დიახ, ამ დიდი გაუკუღმართების თავიდან ასაცილებლად გვმართებს მარადისი გაცნობიერება იმისა, რომ ეკლესიათა ადგილობითი განმრავლებულობა სრულად ინარჩუნებს ყველა მათგანში ერთი და მხოლო მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკეობას ანუ საყოველთაოობას, და რომ ყველა მათგანი, უკლებლივ და თანასწორად ანუ ერთსხეულობითად, კათოლიკეა ანუ საყოველთაოა, ე.ი. ერთი კათოლიკეობის ადგილობითად გამომავლენელი და აღმასრულებელია, ისევე როგორც "მრწამსის" კვალობაზე, სიწმინდეს განვუკუთვნებთ რა მათ, ვამბობთ, რომ წმინდაა ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ერთი მაცხოვნებელი საეკლესიო სიწმინდის ამა თუ იმ ადგილას თავის თავში სრულად გამომავლენელი.
სწორედ ამ საღვთო მოძღვრების გამაცხადებელია მართლმადიდებელ მოღვაწეთა მიერ III ს-ის შუა წლებში შედგენილი ეპისტოლის მიმართვითი ნაწილი, რაც ასეთი სახისაა:
"დიონისესა და მაქსიმეს, აგრეთვე მსოფლიოში ყველა ჩვენს თანამწირველ ეპისკოპოსს, ხუცესსა და დიაკონს, დაცისქვეშეთის მთელ კათოლიკე ეკლესიას, ელენოსი, ჰიმენაიოსი, თეოფილე, თეოტექნოსი, მაქსიმე, პროკლე, ნიკომა, ელიანოსი, პავლე, ბოლანოსი, პროტოგენესი, ჰიერაქსი, ევტიქი, თეოდორე, მალქიონი, ლუკა და ჩვენთან ერთად მწირობაში მყოფი ყველა დანარჩენი: ახლო ქალაქები და ერები, ეპისკოპოსნი, ხუცესნი და დიაკონნი, და ღვთის ეკლესიები, საყვარელ ძმებს, უფლისა მიერ გიხარო[17]დეთ!" (შდრ. Eusebius, Eccl Hist. 7.30.2.1-10: ∆ιονυσίῳ καὶ Μαξίμῳ καὶ τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην πᾶσιν συλλειτουργοῖς ἡμῶν ἐπισκόποις καὶ πρεσβυτέροις καὶ διακόνοις καὶ πάσῃ τῇ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν καθολικῇ ἐκκλησίᾳ Ἕλενος καὶ Ὑμέναιος καὶ Θεόφιλος καὶ Θεότεκνος καὶ Μάξιμος Πρόκλος Νικομᾶς καὶ Αἰλιανὸς καὶ Παῦλος καὶ Βωλανὸς καὶ Πρωτογένης καὶ Ἱέραξ καὶ Εὐτύχιος καὶ Θεόδωρος καὶ Μαλχίων καὶ Λούκιος καὶ οἱ λοιποὶ πάντες οἱ σὺν ἡμῖν παροικοῦντες τὰς ἐγγὺς πόλεις καὶ ἔθνη ἐπίσκοποι καὶ πρεσβύτεροι καὶ διάκονοι καὶ αἱ ἐκκλησίαι τοῦ θεοῦ ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς ἐν κυρίῳ χαίρειν).
ამავე "მთელ კათოლიკე ანუ საყოველთაო, ე.ი. მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიას" მოიხსენებს მარტვილობის წინ ზემოხსენებული პოლიკარპე სმირნელი, როგორც ამას საგანგებოდ უსვამს ხაზს მისი მარტვილობის შესახებ მაუწყებელი ენციკლური ეპისტოლე სმირნელთა ეკლესიისა:
"ხოლო მას შემდეგ, რაც დაასრულა მან ლოცვა და მოიხსენა რა ყველა, ვინც კი ოდესმე მასთან იყო თანაშეკავშირებული: მცირენი და დიდნი, საჩინონი და უჩინონი, და მსოფლიოს მთელი კათოლიკე ეკლესია, მოიწია ჟამი წასვლისა, სახედარზე დასვეს იგი და წაიყვანეს ქალაქში, იყო რა დიდი შაბათი" (8.1; შდრ. 'Επεὶ δέ ποτε κατέπαυσεν τὴν προσευχήν, μνημονεύσας ἁπάντων τῶν καὶ πώποτε συμβεβληκότων αὐτῷ μικρῶν τε καὶ μεγαλων, ἐνδόξων τε καὶ ἀδόξων, καὶ πάσης τῆς κατὰ τὴν οἰκουμένην καθολικῆς ἐκκλησίας, τῆς ὥρας ἐλθούσης τοῦ ἐξιέναι, ὄνῳ καθίσαντες αὐτὸν, ἤγαγον εἰς τὴν πόλιν ὄντος σαββάτου19, შდრ. ლათ. Cum autem precationem finiisset, in qua mentionem fecerat omnium, qui aliquando cum ipso congressi fuerant, parvorum quidem et magnorum, clarorum et obscurorum, totiusque per ordem terrarum calholicae ecclesiae; quumque hora proficiscendi venisset, asino eum imponenies, in urbem duxerunt die magni sabbati20).
თვით საქართველოს ეკლესიაც მხოლოდ და მხოლოდ ერთი წმინდა სამოციქულო და კათოლიკე ეკლესიის ადგილობითი მწირობაა, ადგილობითი მოსაგრეობაა და არა "დამოუკიდებელი ეროვნული ეკლესია, რაც მართლმადიდებლურ ეკლესიოლოგიასთან, ეკლესიის შესახებ მაცხოვნებელ დოგმატთან სრულიად შეუსაბამოა. სწორედ ამიტომ ეწოდება საქართველოს ეკლესიასაც "კათოლიკე (ანუ საყოველთაო, მსოფლიო) ეკლესია". მაგალითად, სამოელ კათალიკოსი ასე მიმართავს იოანე საბანისძეს:
"მნებავს, რაჲთა დაიწეროს სანატრელისა ამისცა მარტჳლობაჲ, ვითარცა პირველთა მათ ქრისტჱს მოწამეთაჲ, და დაიდვას იგიცა წმიდასა კათოლიკე ეკლესიასა შინა მოსაჴსენებელად ყოველთა" (ძქალძ21, I, გვ. 46).
[18]ამასვე აღნიშნავს გიორგი მერჩულე:
"დიდი არსენი კათოლიკე ეკლესიასა, ქრისტჱს კუართისა სამკჳდრებელსა მცხეთას, ქართლისა კათალიკოზ იქმნა"(ძქალძ, I, გვ. 286).
ესაა სწორედ ის ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია (და არანაირად "ქართული ეროვნულობის მქონე ეკლესია" ანთუ "ეროვნული ქართული ეკლესია"), რომლისადმი ქართველთა "განუცემელობას" კანონდებითად რჯულმდებლობს "რუის-ურბნისის ძეგლისწერა", როდესაც განაჩინებს:
"არა გეცრუვნეთ შენ, სიწმიდით მშობელო ჩუენო კათოლიკე ეკლესიაო".
აღვნიშნავთ, რომ მართლმადიდებელი კათოლიკე ანუ საყოველთაო, მსოფლიო ეკლესია არა მარტო ერთია, არამედ"მხოლოა"22. მოვუსმინოთ II-III სს-ის დიდ მოძღვარს კლიმენტი ალექსანდრიელს:
"ვამბობთ, რომ არსით, აზრით, დასაბამითა და აღმატებულებით მხოლოა ძველი და კათოლიკე ეკლესია... დააღმატებულება ეკლესიისა, ისევე როგორც დასაბამი შემყარებულობისა, მხოლობითად ჰგიეს, აღემატება რა იგი ყოველივეს და არ მოეპოვება რა თავისი მსგავსი ანდა სწორი" (შდრ. Stromata, 7.17.107.5-6.4: κατά τε οὖν ὑπόστασιν κατά τε ἐπίνοιαν κατά τε ἀρχὴν κατά τε ἐξοχὴν μόνην εἶναί φαμεν τὴν ἀρχαίαν καὶ καθολικὴν ἐκκλησίαν... καὶ ἡ ἐξοχὴ τῆς ἐκκλησίας, καθάπερ ἡ ἀρχὴ τῆς συστάσεως, κατὰ τὴν μονάδα ἐστίν, πάντα τὰ ἄλλα ὑπερβάλλουσα καὶ μηδὲν ἔχουσα ὅμοιον ἢ ἴσον ἑαυτῇ).
წმ. ეპიფანე კვიპრელი, როგორც აღვნიშნეთ, მიუთითებდა:
"სახელი ეკლესიისა ყველამ (ყველა მოციქულმა, ე.ჭ.) ერთი დადო, არა თავიანთი, არამედ - უფლისა მათისა იესო ქრისტესი, ... რაც არის მხოლო კათოლიკე ეკლესია, არარა სხვა სახელის მქონე, თუ არა ქრისტესი" (შდრ. Haer 2.174.11-14: ὄνομα τῆς ἐκκλησίας οἱ πάντες ἓν ἐπέθεντο, οὐχ ἑαυτῶν ἀλλὰ τοῦ κυρίου αὐτῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... ὅπερ ἐστὶν ἡ μόνη καθολικὴ ἐκκλησία, οὐκ ἄλλο τι ἔχουσα ὄνομα ἀλλὰ Χριστοῦ).
იგივე მოძღვარი სხვა შემთხვევაშიც საგანგებოდ აღნიშნავს:
[19]"ღმერთმა მოგვცეს ჩვენ ნაწილი წმინდა და მხოლო კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიაში" (Haer 3.521.12-13: ὁ θεὸς δῴη μέρος ἡμῖν ἐν τῇ ἁγίᾳ καὶ μόνῃ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ ἐκκλησίᾳ). კიდევ: "თავად მხოლო კათოლიკე ეკლესია" (Haer 3.521.23: αὕτη ἡ μονῃ καθολικὴ ἐκκλησία).
წბ. ბასილი დიდის ლიტურგიაში ამგვარი ვედრებაა ღვთისადმი:
"მოიხსენე, უფალო, მშვიდობა წმინდა, მხოლო, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისა" (PG. 31.1629.34-35: Μνήσθητι, Κύριε τῆς εἰρήνης τῆς ἁγίας, μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς σου 'Εκκλησίας). ამავე ლიტურგიის მოკლე რედაქციაში ვკითხულობთ: "... მთელი სავსებითურთ შენი წმინდა, მხოლო, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისა"(PG.1632.24-26: ...σὺν παντὶ τῷ πληρώματι τῆς ἁγίας, καὶ μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς σου 'Εκκλησίας).
თეოდორიტე კვირელის "საეკლესიო ისტორიაში" დაცულია სახელგანთქმული ანტიარიანელი მღვდელთმთავრის,ალექსანდრე ალექსანდრიელის შემდეგი სწავლება:
"ვაღიარებთ... ერთ და მხოლო კათოლიკე სამოციქულო ეკლესიას, ერთი მხრივ მარადის დაუმხობელს, თუნდ მთელმა სოფელმა მისდამი ბრძოლა განიზრახოს, მეორე მხრივ კი - სხვაგვარმადიდებელთა ყველა უუღვთოესი ამხედრების დამმარცხებელს" (Historia ecclesiastica, I.4.53: ὁμολογοῦμεν... μίαν καὶ μόνην καθο "λικὴν τὴν ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν, ἀκαθαίρετον μὲν ἀεὶ κἂν πᾶς ὁ "κόσμος αὐτῇ πολεμεῖν βουλεύηται, νικηφόρον δὲ πάσης τῆς τῶν "ἑτεροδόξων ἀσεβεστάτης ἐπαναστάσεως23).
წმ. ათანასე ალექსანდრიელის "მრწამსის განმარტებაში" ნაუწყებია:
"... მათ (არიანელებს, ე.ჭ.) შეაჩვენებს ჩვენი კათოლიკე დედა და სამოციქულო ეკლესია. და შევაჩვენებთ ყველას, რომლებიც არ აღიარებენ ხორცის აღდგომას, აგრეთვე - ყველა ერესს, ესე იგი იმათ, რომლებიც არ არიან წმინდა და მხოლო კათოლიკე ეკლესიის ამ რწმენისა" (Acta conciliorum oecumenicorum, ed. E. Schwartz, 1.1.7.66.31-34, Αθανασίου ἐπισκόπου ‘Αλεξανδρείας ἑρμηνεία εἰς τὸ σύμβολον: αὐτοὺς ἀναθεματίζει ἡ καθολικὴ μήτηρ ἡμῶν καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία. καὶ ἀναθεματίζομεν πάντας τοὺς μὴ ὁμολογοῦντας ἀνάστασιν σαρκὸς καὶ πᾶσαν αἵρεσιν, τουτέστι τοὺς μὴ ὄντας ἐκ ταύτης τῆς πίστεως τῆς ἁγίας καὶ μόνης καθολικῆς ἐκκλησίας).
მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ხატი არქეტიპისა (პირველხატისა) ანუ ღვთისა, ყოვლითურთ ერთია და მხოლოათავისი წარმოშობითაც, რაც, როგორც აღვნიშნეთ, მისი ზეციურ წარმომავლობას გულისხმობს. ეს სწავლება ქრონოლოგიურად ყველაზე ადრე, I ს-ის მიწურულს, სრულად აქვს ნაუწყები წმ. კლიმენტი რომაელს თავის მეორე ეპისტოლეში კორინთელთა მიმართ:
"ამრიგად, ძმანო, აღვასრულებთ რა ჩვენი მამის, ღვთის მცნებებს, [20]ვიქნებით იმ პირველი ეკლესიისაგანნი, რომელიც სულიერია და შექმნილია მზისა და მთვარის უწინარეს, ხოლო უკეთუ არ აღვასრულებთ უფლის ნებას, ვიქნებით იმისაგანნი, რაზეც წერილი ამბობს: "გახდა ჩემი სახლი ავაზაკთა გამოქვაბული"24. ამიტომ, მაშ, ავირჩევდეთ, რომ ვიყოთსიცოცხლის ეკლესიისაგანნი, რათა ვცხონდეთ. არ ვფიქრობ უმეცარნი იყოთ თქვენ იმისა, რომ ცხოველი ეკლესია არის სხეული ქრისტესი... ეკლესია ამჟამინდელი როდია, არამედ - ზეცისაგანი, რადგან იგი სულიერი იყო, ისევე როგორც ჩვენი იესო, გაცხადდა კი უკანასკნელ დღეებში25, რომ ჩვენ ვეცხოვნებინეთ. ხოლო სულიერად არსებული ეკლესია გაცხადდა ქრისტეს ხორცში, გვაუწყა რა, რომ უკეთუ ვინმე ჩვენგანი დაიცავს მას26 ხორცში27 და არ გახრწნის, უკუმიიღებს მას სულიწმინდაში, ვინაიდან თვით ხორცი ნაცვალსახეა28 სულისა. ამიტომ, ვერავინ, ვინც ნაცვალსახეს გახრწნის, ვერ ეზიარება ჭეშმარიტს. სწორედ ამას ამბობს29, მაშ, ძმანო: დაიცავით ხორცი, რომ ეზიაროთ სულს; თუკი ვამბობთ, რომ ხორცია ეკლესია, ხოლო სულია ქრისტე30, ცხადია, მაშ, რომ ხორცის შემგინებელმა [21]შეგინებულჰყო ეკლესია, ხოლო ამგვარი ვინმე, რა თქმა უნდა, ვერ ეზიარება სულს, რომელიც არის ქრისტე. აი, ესოდენი ცხოვრებისა და უკვდავების ზიარქმნა ძალუძს თვით ხორცს, რაჟამს შეემსჭვალება31 მას სულიწმინდა; არც გამოთქმა ძალუძს ვისმე, არცთუ მეტყველება იმისა, რაც განუმზადა უფალმა თავის რჩეულებს" (cap. 14)32.
[22]ეკლესიის ზეციურ წარმომავლობას ხაზს უსვამს წმ. ეპიფანე კვიპრელიც, როდესაც გვამცნობს:
"... კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია საუკუნითგან მყოფია, ჟამთა მონაცვლეობის კვალობაზე კი უსაჩინოესად გაცხადდა ქრისტეს ხორციელ მოვლინებაში" (შდრ. ... τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἀπ’ αἰῶνος οὔσης, κατὰ δὲ διαδοχὴν χρόνων φανερώτατα ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ ἐνσάρκῳ παρουσίᾳ ἀποκαλυφθείσης, PG. 42, 640 C33).
[23]წმ. კირილე ალექსანდრიელი ეს. 63.17-19 მუხლების34 განმარტებისას აღნიშნავს:
"მობრუნდი შენი მონების გამო, შენი მემკვიდრეობის ტომთა გამო, რომ მცირედი რამ ვიმემკვიდროთ შენი წმინდა მთისა. გავხდით როგორც ეს იყო დასაბამიდან, რაჟამს არ მთავრობდი ჩვენზე, არცთუ ზედწოდებული იყო შენი სახელი ჩვენზე"35. კვლავ ითხოვენ [ისრაელისაგანნი, ე.ჭ.], რომ მიბრუნდეს იგი მათკენ, მიბრუნდეს, ცხადია, დაწყნარებულობისა და კაცთმოყვარეობის გამო... "მობრუნდიო", - ამბობს [ესაია, ე.ჭ.], - რომ მცირედი რამ ვიმემკვიდროთ შენი წმინდა მთისა", ხოლო"წმინდა მთად", მაშ, მრავალგზის უთქვამს წმინდა წერილს ეკლესია, რომლის მცირედი რამ ნაწილი გახდნენ ისრაელისაგანნი, ვინაიდან მათ რომ მიეღოთ სარწმუნოება უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესადმი, თანაშეიკრიბებოდა მათგან მწყობრი როგორც დიდი რამ ნაწილი ეკლესიისა, მოდევნებოდა კი მათ წარმართთა სიმრავლეც, მაგრამ ვინაიდან ფრიადი ურჩობის გამო წარმართთა ზურგში აღმოჩნდნენ და რიცხობრივად სწორედ ამათი (წარმართყოფილთა, ე.ჭ.) სიმრავლე გახდა უფრო მეტი, ხოლო თვით ისინი (იუდეველნი, ე.ჭ.), ცხადია, აღმოჩნდნენ სრულიად მცირედნი, რადგან ნარჩენი ცხონდა36, ამის გამო მცირე რამ ნაწილი იმემკვიდრეს მათ წმინდა მთაზე, ესე იგი, ეკლესიაში. ამასთან, თუ ვინმე იტყოდა, მაშ, რომ მათგან (ებრაელთაგან, ე.ჭ.) "წმინდა მთად" იწოდება ზენა ქალაქი, ცათა-შინა ეკლესია, წმინდანთა დედა და მზრდელი, და რომ მასში სწადიათ მათ მემკვიდრეობის ნაწილის ხვედრება, მართებული იქნებოდა ამგვარი გულისხმისყოფა"37.
[24]გამოთქმა "ცათა-შინა ეკლესია" (ἡ ἐν οὐρανοῖς Έκκλησία, ლათ. Coelestis Ecclesia), რაც უიგივდება "პირმშოთა ეკლესიას" (ἐκκλησία πρωτοτόκων) და არსებითად მომდინარეობს პავლე მოციქულისგან38, არაიშვიათია ეკლესიის მამებთან. მაგალითად:
წმ. ათანასე ალექსანდრიელი:
"ხოლო კვლავ ნაჩვენები იქნა, რომ მაცხოვრისგან უზიარებელი გახდა არიანული სიცოფე როგორც აქაურ, ასევე პირმშოთა ცათა-შინა ეკლესიაში" (Epistula ad episcopos Aegypti et Libyae , PG. 25, col. 581.35-584.3: Ἐδείχθη δὲ πάλιν, ὅτι παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἀκοινώνητος γέγονεν ἡ Ἀρειανὴ μανία καὶ ὧδε καὶ ἐν τῇ πρωτοτόκων ἐν οὐρανοῖς Ἐκκλησίᾳ).
წმ. მაკარი ეგვიპტელი:
"ისწრაფე აღიწერო ცათა-შინა ეკლესიაში პირმშოთა თანა" (25.102-103, Die 50 geistlichen Homilien des Makarios, Patristische Texte unda Studien 4, ed. H. Dorries, E. Klostermann Berlin, 1964: σπούδασον ἀπογραφῆναι ἐν τῇ ἐν οὐρανοῖς ἐκκλησίᾳ μετὰ τῶν πρωτοτόκων).
ამავე ეკლესიას იგივე მოძღვარი არაერთგზის უწოდებს "ზეციურსაც":
"წმინდანთა ზეციურ ეკლესიასთან დაკავშირებით, ერთი მხრივ, ყველა მოწადინეს მიეცა ის, რომ იღვაწოს მასში შესასვლელად და სანეტაროდ, ხოლო, მეორე მხრივ, ცოდნა ანუ წვდომა რაოდენობისა39 ღმერთმა საცოდნელად განუკუთვნა მხოლოდ საკუთარ თავს" (Sermones 64 [collectio B], 9.1.5.9-6.1: ἐπὶ τῆς ἐπουρανίου ἐκκλησίας τῶν ἁγίων τὸ μὲν εἰσελθεῖν εἰς αὐτὴν καὶ ἀπολαύειν πᾶσι τοῖς βουλομένοις ἀγωνίσασθαι ἐδόθη, τὸ δὲ εἰδέναι ἢ καταλαβεῖν τὸν ἀριθμὸν ἑαυτῷ μόνῳ γινώσκειν ἀπένειμεν ὁ θεός).
ეფესოს მსოფლიო კრების სინოდალური აქტები:
"რამეთუ ყველა ესენი (ერეტიკოსები, ე.ჭ.) ამჟამადაც სამარცხ[25]ვინო აღსასრულის მიმღებნი გახდნენ და განიდევნენ საეკლესიო გალავანთაგან, და, ამასთან, ცათა-შინა პირმშოთა ეკლესიისაგანაც ექსორიაქმნილნი იქნებიან" (Concilium universale Ephesenum anno 431: 1,1,7.23.30-32; E. Schwartz-ის მითით. გამოც.: πάντες γὰρ οὗτοι καὶ ἐν τῶι παρόντι ἐπονείδιστον τέλος ἐσχήκασιν καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν περιβόλων ἐξώσθησαν, καὶ τῆς ἐν οὐρανοῖς δὲ τῶν πρωτοτόκων ἐκκλησίας ἐξορισθήσονται).
პირმშოდ წოდებული მაცხოვარი40 თავად არის წმინდა მართლმადიდებელი და კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიის, როგორც "პირმშოთა კრებულის" და თავადვე "პირმშოს"41, არქეტიპი ანუ პირმშოხატი42, როგორც ამას ზედმიწევნითი სიცხადით დამმოძღვრელობს ღმერთშემოსილი მაქსიმე აღმსარებელი:
"ვინაიდან, არის რა ყოველივე ყოველთა შორის (I კორ. 15.28) უსასრულო-საზომით-უზეშთაესი-ყოველივეზე ღმერთი,უმხოლოესად იქნება იგი განჭვრეტილი აზროვნება-განწმენდილთაგან, რაჟამს გონება, მჭვრეტელობითად არსთა საფუძვლების შემომკრები, თვით ღვთისადმი მისრულდება43 როგორც ყოველივეს არსყოფისა და შექმნის მიზეზის, დასაბამისა და[26]დასასრულისადმი, და როგორც ყოველივეს გარემომცველობის შეუძრავი საძირკვლისადმი, ღვთის წმინდა ეკლესიაც,როგორც ხატი არქეტიპისადმი ანუ ღვთისადმი, წარმოჩნდება იმავეს მოქმედად ჩვენთვის, რადგან თუმცა კი მრავალნი და რიცხვით თითქმის უთვალავნი არიან კაცნი და ქალნი და ბავშვნი, ერთიმეორისგან გამიჯნულნი და მეტისმეტად განსხვავებულნი მოდგმით, გვარეობით, ეროვნებით, ენით, ყოფა-ცხოვრებით, ასაკით, ზრახვით, ხელოვნებით, წესით, ჩვევით, უნარით, ან კიდევ მცოდნეობით, ღირსეულობით, ხვედრით, ხატოვნებით44 და ნათვისობით, - ყველა მათგანს, მისდამი (ეკლესიისადმი, ე.ჭ.) მიახლებულს, მისგან აღმოშობილსა45 და სულით აღმოდაბადებულს46, იგი (ეკლესია, ე.ჭ.) თანასწორად მიუბოძებს და მიჰმადლებს ერთ საღვთო ხატებასა და სახელდებას, კერძოდ იმას, რომ იყოს და ერქვას მას ქრისტესაგანი, ისევე როგორც - ერთ რწმენითად მარტივ, დაუნაწილებელ და განუწვალებელ მოთვისეობას47, რაც არ ანებებს თითოეულ მათგანთან დაკავშირებით არსებულ მრავალ და აღურიცხავ სხვადასხვაობას, - თუმცა კი არსებობს ეს სხვადასხვაობა, - რომ შესამჩნევი იყოს, ყველა მათგანის მისკენ (ეკლესიისკენ, ე.ჭ.) საყოველთაო ("კათოლიკე") ზეაღმყვანებლობისა და თანაშენაწევრების გზით, რის კვალობაზეცარავინ არაგვარად თავის თავში საერთოსგან გამიჯნული არ არის, რადგან ყველანი თანაშებუნებებულნი არიან და თანაშეკავშირებულნი ურთიერთისადმი სარწმუნოების ერთი მარტივი და განუწვალებელი მადლითა და ძალით,ვინაიდან "იყო", - ამბობს, “ყველას გული და სული ერთი" (საქ. 4.32)48, ისევე როგორც სხვადასხვა ნაწილისგან ერთი სხეული ჰგიეს და იხილვება და არის იგი ნამდვილად ღირსი თავად ქრისტესი, ჩვენი ჭეშმარიტი თავისა49, "რომელშიც, - ამბობს საღვთო მოციქული, - არ არის [27]არც მამრი, არც მდედრი, არც იუდეველი, არც ელინი, არც წინადაცვეთა, არც წინადაუცვეთელობა, არც ბარბაროსი, არც სკვითი, არც მონა, არც თავისუფალი, არამედ ყოველივე და ყოველივეში - თავად" (კოლ. 3.11), რომელიც სიკეთის ერთი მარტივი უსასრულოდ-ბრძნული ძალის კვალობაზე ყოველივეს თავის თავში გარემოიცავს, ისევე როგორც ცენტრი - მასთან დაკავშირებულ რამ წრფეებს, არ ანებებს რა, ერთი მარტივი და ერთმყოფელი მიზეზითა და ძალით, არსთა სათავეებს ზღვართაგან თანაგანვარდნას, რაჟამს წრიულად გარეშემოწერს მათ განფენებს და თავისი თავისკენ მიჰყავს არსთა და მისგან ქმნილთა გამიჯნულობანი, რომ არ იყვნენ ურთიერთისადმი სრულიად უცხონი და მტრულნი ერთი ღმერთის ქმნილებანი და დაბადებულებანი, და არ აღმოჩნდნენ ისინი ვერშემცნობნი იმისა, თუ რის შესახებ და რა მიმართულებით უნდა ავლენდნენ ურთიერთისადმი მოყვარეობას, მშვიდობისმყოფელობასა და იგივეობას, ამის შედეგად კი, არ შეექმნეთ საფრთხე, რომ თვით მათი არსებობაც კი, ღვთისგან განშორებული, არარსებობაში გადავიდეს. ხატია ღვთისა, მაშ, როგორც ითქვა, წმინდა ეკლესია, რადგან, ღვთისებრ, ამავე ერთყოფას მოქმედებს მორწმუნეთა მიმართ, თუმცა კიისინი სხვადასხვაობენ თვისებებით და არიან სხვადასხვა ადგილთაგანაც და ჩვეულებათაგანაც, მყოფობენ რა ერთქმნილნი მასში (ეკლესიაში, ე.ჭ.) სარწმუნოების მიერ, რისი (ერთყოფის, ე.ჭ.) არსთა არსებობის მიმართ შეურევნელად მოქმედებაც ბუნებითია ღვთისთვის, რომელიც მათთან დაკავშირებულ განმასხვავებლობას, როგორც ნაჩვენები იყო, თავისი თავის - როგორც მიზეზის, დასაბამისა და დასასრულის - მიმართ ზეაღმყვანებლობითა და შეერთებით აცხრობს და იგივე-ყოფს"50 (აღნიშნული ვრცელი ციტატა მოხმობილი გვაქვს [28]წმ. მაქსიმეს უმთავრესი ეკლესიოლოგიური შრომიდან"მისტაგოგია", რასაც ამჯერადაც ქართულად გადმოვცემთ ზედმიწევნითი ტერმინოლოგიური შესატყვისით"მესაიდუმლოეთმეწინამძღვრეობა", I.30-54)51.
[29]ამრიგად ეკლესია, როგორც ღვთისებრ მხოლო და უმხოლოესი, ღვთისებრვე ერთია და ერთმყოფელია ყოველივესი და მასში სრულიად ერთქმნილნი არიან გარეგნულად განსხვავებულნი ანუ როგორც ხაზგასმით ბრძანებს პავლე მოციქული, "სადა-იგი არა არს წარმართ და ჰურია, წინადაცუეთილება და წინადაუცუეთელება, ბარბაროზ, სკჳთელ, მონება, აზნაურება, არამედ ყოვლად ყოველსა შინა ქრისტე" (კოლ. 3.11; შდრ. გალ. 3.28: "არა არს ჰურიაება, არცა წარმართება; არა არს მონება, არც აზნაურება; არა არს რჩევა მამაკაცისა, არცა დედაკაცისა, რამეთუ თქუენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იესუჲს მიერ"; კიდევ, I კორ. 12.13: "რამეთუ ერთითა სულითა ჩუენ ყოველთა ერთისა მიმართ გუამისა ნათელ-ვიღეთ, გინა თუ ჰუარიათა, გინა თუ წარმართთა, გინა თუ მონათა, გინა თუ აზნაურთა; და ყოველთავე ერთისა მიმართ სულისა გჳსუამს").
დიახ, ყოვლითურთ ერთია და მხოლოა ანუ სრულიად ერთადერთია ცათა შინა და ქვეყანასა ზედა, კათოლიკე ანუ საყოველთაო მართლმადიდებელი ეკლესია, სწორედ და მხოლოდ იგი მოქმედებდა და მოქმედებს როგორც მთელ დედამიწაზე (რაც არის მისი ზოგადი "სამწირო", მისი ზოგადი "სამსხემო"), ასევე ადგილობითად დედამიწის ცალკეულ კონკრეტულ ადგილას, კონკრეტულ "მწირობაში", კონკრეტულ "მსხემობაში", კონკრეტულ სულიერ "მრევლში", სულიერ "სამრევლოში" მათ შორის საქართველოში.
აქედან გამომდინარე (კიდევ დავაკონკრეტებთ), ცნება "ადგილობრივი ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია" ანდა"ქართველთა მართლმადიდებელი ეკლესია" გულისხმობს არა ქართული ეროვნულობის მქონე მართლმადიდებელ ეკლესიას ანდა ქართულ ეროვნულ მართლმადიდებელ ეკლესიას (ნუ იყოფინ), არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას, რომელიც მოღვაწეობს, მყოფობს, მწირობს, მწირველობს, მსხემობს, მორკინალობს და მაცხოვნებლობს საქართველოში, ქართველ ერში, საქართველოს მთელ მოსახლეობაში52.
[30]ამგვარადვე, პარალელისთვის, "ადგილობრივი ალექსანდრიული მართლმადიდებელი ეკლესია" ნიშნავს არაალექსანდრიული ეროვნულობის მქონე მართლმადიდებელ ეკლესიას ანდა ალექსანდრიულ ეროვნულ მართლმადიდებელ ეკლესიას, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ კვლავაც იმავე ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას, რომელიც მოღვაწეობს, მყოფობს, მწირობს, მსხემობს, მორკინალობს და მაცხოვნებლობს ალექსანდრიაში, ალექსანდრიის მოსახლეობაში.
ეროვნულობა, მიუხედავად მისი განსაკუთრებული ღირსებისა, ამქვეყნიური ნიშანთვისებაა და ცათა სასუფეველში, მართლმადიდებლური დოგმატით, აღნიშნული ნიშანთვისება არ არსებობს. რაც შეეხება მართლმადიდებელ ეკლესიას,იგი, პირიქით, არაამქვეყნიურია ანუ ამქვეყნიური წარმომავლობისა არ არის და ამიტომაც "მსხემია", "მწირია" ამქვეყნისთვის, "უცხოობაშია" ამასოფლად, თუმცა ღვთივდაფუძნებულია და შეუძრავად ღვთივდამკვიდრებულია ამქვეყნად53 არა [31]იმიტომ, რომ რაიმე ამქვეყნიური ნიშანთვისება (გნებავთ, ეროვნულობა) განისაკუთროს დაშეიძინოს ანუ გაამქვეყნიურდეს, არამედ, აბსოლუტურად პირიქით, რათა ზექვეყნიური ნიშანთვისებით განიმსჭვალოს ეს სოფელი, ამა სოფლის ერები და ხალხები, საღვთო მადლით აღავსოს ქვეყნიერება, განაზეციუროს იგი, მაცხოვნებლობითი და განმაღმრთობელობითი მღვდელმოქმედებით ცხოველჰყოს კაცობრიობა და, როგორც შესანიშნავადაა გამოთქმული ერთ ძეგლში, "მთელი სოფელი "ეკლესია-ჰყოს" [32]ანუ მან (ეკლესიამ), ამქვეყნიურ მწირობაში ვიდრე მეორედ მოსვლამდე ძლევაშემოსილად დამკვიდრებულმა, სულიერად ახლად შვას ადამიანები, სულიერად ერთ-ჰყოს მრავალენოვანი, დაყოფილი და განსხვავებული ერები და აღმოშვას ისინი ზეციური სუფევისთვის.
წმ. იოანე დამასკელის ავტორობით ცნობილ შრომაში: "ხატმებრძოლთა წინააღმდეგ" მოცემულია ამგვარი განმარტება:
"არ ძალუძს კათოლიკე ეკლესიას, რომ მხოლოდ სამოციქულო იყოს იგი, რადგან მისი თავის (რომელიც არის ქრისტე) ყოვლადძლიერმა უფლებრივობამ მოციქულთა მიერ მთელი სოფლის ცხონება შეძლო. ამიტომ, ღვთის წმინდა კათოლიკე ეკლესია არის კრებული საუკუნითგანი წმინდა მამებისა: მამამთავართა, წინასწარმეტყველთა, მოციქულთა, მახარებელთა, მარტვილთა, რომლებსაც ერთსულოვნად შეემატა მათდამი რწმუნებული ყველა ერი, რადგან იხილეს, რომ ყველა ტომიდან, რაც კი ცისქვეშეთშია, ქრისტიანთა სარწმუნოებაც ერთი აქვთ მათ, ვინაიდან სულიწმინდის გარეშე შეუძლებელია, რომ საერთო-სახალხო და მრავალენოვანი კრებული უჭეშმარიტესი სარწმუნოების ერთ ცნობიერებამდე მივიდეს. ამიტომაც, კვლავ ვიტყვი, რომ, გარდა აღნიშნულისა54, იგი კათოლიკეა და იწოდება კიდეც ამგვარად, რადგან მზისქვეშეთის ყველა ერი, - გაუცხოებული, მრავალ ნაწილად დაყოფილი, ველური და მრავალენოვანი, - ერთი მშვიდობისმყოფელობითი და მაცხოვნებლობითი სარწმუნოებისა და ღვთისმცოდნეობისადმი ჰგიეს"55.
როდესაც მოციქულთასწორი კლიმენტი რომაელი I ს-ის მიწურულს რომის ეკლესიის (გნებავთ, გამოთქმითად, რომაული ეკლესიის ანდა რომაელთა ეკლესიის) სახელით მიმართავდა კორინთოს ეკლესიას, ამგვარად მისწერდა მათდამი:
"ეკლესია ღვთისა, რომელიც მწირობს56 რომში, ეკლესიას ღვთისას, [33]რომელიც მწირობს კორინთოში, ... მადლი თქვენდა!" (შდრ. Ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἡ παροικοῦσα Ῥώμην τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ παροικούσῃ Κόρινθον, ... Χάρις ὑμῖν57. შდრ. ლათ. თარგმ.: Ecclesia Dei quae Romae peregrinatur Ecclesiae Dei quae Corinthi peregrinatur... gratia vobis58).
აშკარაა, რომ ბუნებითად ჰგიეს მხოლოდ ერთი "ეკლესია ღვთისა", რომელიც "მწირობს" როგორც რომში, ასევე კორინთოში და ნებისმიერ სხვა ადგილას, ხოლო "მწირობა" სწორედ "მწირის" მოქმედებას ნიშნავს, "მწირი" კი ისაა, ვინც მოცემული ადგილის მკვიდრი მცხოვრები ანუ ავტოქთონი59 არ არის და, შესაბამისად, არანაირად არ შეიძლება განიკუთვნებდეს ამ ადგილის მცხოვრებთა ეროვნულობას (წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი "მკვიდრი" იქნებოდა და არა"მწირი").
წნ. ეგნატი ღმერთშემოსილის ეპისტოლეებში, რომლებიც II ს-ის დამდეგს განეკუთვნება, ყველგან ყველა შემთხვევაში უმკვეთრესი ხაზგასმა მხოლოდ იმაზეა, რომ ნებისმიერ ქალაქსა და რეგიონში, ნებისმიერ ქვეყანასა და ერში მყოფობს ანუ მოღვაწეობს არა მრავალი, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ერთი და მხოლო, ყოვლად ყოვლითურთ იგივ-არსი და იგივ-გვარი მართლმადიდებელი ეკლესია. დავუკვირდეთ:
"ეკლესიას, წყალობაქმნილს ღვთის მიერ, გამორჩეულს ქრისტესგან, რომელიც მწირობს სირიაში" (შდრ. ἐκκλησίᾳ ἠλεμένῇ ὑπὸ θεοῦ ἐκλελεγμένῃ ὑπὸ Χριστοῦ, παροικούσῃ ἐν Συρίᾳ60, ლათ. Ecclesias habenti propitia[34]tionem a Deo dilectae a Christo, advenae in Syria61); "ეკლესიას, ღირსადუნეტარესს, რომელიც მყოფობს ასიის ეფესოში" (შდრ. τῇ ἐκκλησίᾳ τῇ ἀξιομακαρίστῳ, τῇ οὔσῃ ἐν Ἐφέσῳ τῆς Ἀσίας62); "მოვიკითხავ ეკლესიას, რომელიც მყოფობს მაგნესიაში" (შდრ. ἀσπάζομαι τὴν ἐκκλησίαν τὴν οὖσαν ἐν Mαγνησίᾳ63); "მოიხსენეთ... ეკლესია სირიაში" (შდრ. Mνημονεύετέ... τῆς ἐν Συρίᾳ ἐκκλησίας64); "ეკლესიას ღვთის მამისას და [მისგან] შეყვარებული იესო ქრისტესას, ... უღვთისსახოვნესსა და სიწმინდეშემოსილს, რომელიც მყოფობს ასიის სმირნაში" (შდრ. ἐκκλησίᾳ θεοῦ πατρὸς καὶ τοῦ ἠγαπημένου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... θεοπρεπεστάτῃ καὶ ἁγιοφόρῳ, τῇ οὔσῃ ἐν Σμύρνῃ τῆς Ἀσίας65); "მამა-ღმერთისა და იესო ქრისტეს მიერ შეყვარებულ წმინდა ეკლესიას, მყოფს ტრალისელთა შორის, რჩეულსა და ღირსსაღვთოს, რომელიც მშვიდობისმყოფელობს ქრისტეს ხორცითა და სულით" (შდრ.τῇ ἠγαπημένῃ παρὰ θεοῦ πατρὸς καὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκκλησίᾳ ἁγίᾳ τῇ οὔσῃ ἐν Tράλλεσιν, ἐκλεκτῇ καὶ ἀξιοθέῳ, εἰρηνευούσῃ ἐν σαρκὶ καὶ πνεύματι Ἰησοῦ Χριστου66) და ა.შ.
ასევე, წმ. პოლიკარპე სმირნელი ასე მიმართავს ფილიპელებს:
"პოლიკარპე და მასთან მყოფი ხუცესები ეკლესიას ღვთისას, რომელიც მწირობს ფილიპელებში, წყალობა თქვენდა და მშვიდობა!" (შდრ. Πολύκαρπος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρεσβύτεροι τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ παροικούσῃ Φιλίππους· ἔλεος ὑμῖν καὶ εἰρήνη67. შდრ. აგრეთვე Hefele-ს გამოცემის ლათინური თარგმანი: Polycarpus et qui cum eo presbyteri ecclesiae Dei, quae peregrinatur Philippis, misericordia vobis et pax68).
ევსები კესარიელის მითითებით, "დიონისე არეოპაგელმა, რომელიც, "საქმეთა" უწყებისამებრ, პავლე მოციქულმა აწვია სარწმუნოებისკენ და რომელსაც პირველს ერწმუნა ათენელთა სამწიროს (=სამრევლოს) ეპისკოპოსობა... მისწერა "ეკლესიას, რომელიც მწირობს გორტინაში", ისევე [35]როგორც - კრეტის სხვა სამწიროებს, ... და მისწერა "ეკლესიას, რომელიც მწირობს ამასტრიდში", ისევე როგორც - პონტოს [სამწიროებს]" (შდრ. ∆ιονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου Παύλου προτραπεὶς ἐπὶ τὴν πίστιν κατὰ τὰ ἐν ταῖς Πράξεσιν δεδηλωμένα, πρῶτος τῆς Ἀθήνησι παροικίας τὴνἐπισκοπὴν ἐγκεχείριστο... τῇ ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ παροικούσῃ Γόρτυναν ἅμα ταῖς λοιπαῖς κατὰ Κρήτην παροικίαις ἐπιστείλας... καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ παροικούσῃ Ἄμαστριν ἅμα ταῖς κατὰ Πόντον ἐπιστείλας, საეკლესიო ისტორია, 4.23.3-6).
კიდევ, 343 წლის სარდიკიის კრების სინოდალური ეპისტოლე, რომლის ტექსტიც წმ. ათანასე ალექსანდრიელმა შემოგვინახა, ამგვარ ზოგად მიმართვას შეიცავს ალექსანდრიის ეპარქიის ეკლესიებისადმი:
"წმინდა სინოდი, ღვთის მადლით სარდიკიაში შემოკრებილი... ყველა წმინდა ეკლესიას ღვთისას, რომელიც კი მწირობს ალექსანდრიაში, საყვარელ ძმებს, უფლისა მიერ გიხაროდენ!" (შდრ. Ἡ ἁγία σύνοδος ἡ κατὰ θεοῦ χάριν ἐν Σαρδικῇ συναχθεῖσα... πάσῃ τῇ ἁγίᾳ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ παροικούσῃ, ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς, ἐν κυρίῳ χαίρειν,Apologia contra Arianos sive Apologia secunda, 37.1.1-6).
ახლა წმ. პოლიკარპე სმირნელის მარტვილობის შესახებ სმირნელთა ეკლესიის მიერ გაგზავნილი ენციკლური ეპისტოლის შესავალს მოვუსმინოთ:
"ეკლესია ღვთისა, რომელიც მწირობს სმირნაში, ეკლესიას ღვთისას, რომელიც მწირობს ფილომელიონში, და წმინდა და კათოლიკე ეკლესიის ყველა მწირობას ყველა ადგილას! გამრავლდეს წყალობა და მშვიდობა და სიყვარული ღვთისა-მამისა და უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი" (შდრ. 'Η ἐκκλησια τοῦ θεοῦ, ἡ παροικοῦσα Σμύρναν, τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ, τῇ παροικούσῃ ἐν Φιλομηλίῳ καὶ πάσαις ταῖς κατὰ πάντα τόπον τῆς ἁγίας καὶ καθολικῆς ἐκκλησίας παροικίαις. ἔλεος καὶ εἰρήνη καὶ ἀγάπη θεοῦ πατρὸς καὶ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πληθυνθείη69. შდრ. ლათ. თარგმ.: Ecclesia Dei, quae Smyrnae peregrinatur, ecclesiae Dei, quae Philomelii peregrinatur, et omnibus ubique terarum sanctae et calholicae ecclesiae paroeciis: misericordia, pax et charitas a Deo Palre et Domino nostro Jesu Christo multiplicentur70).
ამრიგად, უკლებლივ ყველა ადგილას მწირობს ანუ მსხემობს მხოლოდ და მხოლოდ ერთი და იგივე წმინდა და კათოლიკე ეკლესია71, [36]რაც ნიშნავს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის ქართულენოვანი მოღვაწეობა საქართველოს ტერიტორიაზე, ქართველ ერში, საქართველოს მოსახლეობაში ესაა არა მისი "ეროვნულობა", არამედაღნიშნულ ადგილას მისი მწირობა და სწორედ ამ აზრით, საქართველოში მწირობის აღმსრულებელ და მწირველ72ერთ წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და მართლმადიდებელ ეკლესიას ეწოდება "საქართველოს ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია".
მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ დოგმატი ურყევადაა განსაზღვრებული "მრწამსში", სადაც კონკრეტულადაა ნაუწყები მისი ნიშანთვისებანი:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია".
თუ არსებობს "ეროვნულობა ეკლესიისა", ანუ თუ მართლმადიდებელი ეკლესიის ნიშანთვისება "ეროვნულობაცაა", მაშინ "მრწამსში" ეს ასახული უნდა ყოფილიყო და ზემორე დოგმატს ასეთი სახე უნდა ჰქონოდა:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და ეროვნული ეკლესია (ანდა: "ეროვნულობის მქონე ეკლესია)".
თუ ვინმე გვეტყვის, რომ საუბარი ეხება მხოლოდ ადგილობრივ, კერძოდ ქართულ ეკლესიას, მაშინ იმ გარდაუვალი აუცილებლობის წინაშე ვდგებით, რომ ცალკე დოგმატი მივიღოთ საკუთრივ ადგილობრივი ეკლესიის შესახებ და დავუმატოთ მას "ეროვნულობის" ნიშანთვისება, რაც, ვფიქრობთ, საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელ ეკლესიასთან დაკავშირებით ასეთ სახეს მიიღებდა:
"საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია არის:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და ეროვნული ეკლესია (ანდა: "ეროვნულობის მქონე ეკლესია").
თუ სხვა რამ დასკვნა შესაძლებელია, გვაუწყონ და წადიერად შევისმენთ.
აღვნიშნავთ იმასაც, რომ "თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის [37]ეროვნულობის" დასაბუთებისას და ამ კალაპოტში "მსოფლიო ეკლესიის" ცნების დეფინიციისას ხშირად იშველიებენ მოციქულთა მაგალითს და, მაგალითად, მიუთითებენ:
"სულიწმიდის გარდამოსვლისას მოციქულები სხვადასხვა ენებზე ამეტყველდნენ, რათა ყველა ერში იმათ ენაზე ექადაგათ,და რომ მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას. ამ ეკლესიათა ერთობლიობა წარმოადგენს მსოფლიო ეკლესიას".
განა მოციქულთა სხვადასხვაენოვანი ამეტყველება "თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობის" დასტურია თუ დიამეტრულად საწინააღმდეგოსი?
დიახ, მოციქულებმა სხვადასხვა ენებზე იწყეს მეტყველება, რომ ყველა ერისა და ტომის, ყველა ხალხისა და რეგიონის, ყველა ქალაქისა და სოფლის მცხოვრებისთვის, ჯამეულად კი, ყველა ადამიანისთვის მისთვის გასაგებ მშობლიურ ენაზე ეუწყებინათ და ეხარებინათ მაცხოვნებელი მოძღვრება, ემოციქულათ ჭეშმარიტებისთვის, მაგრამ განა მოციქულებმა იმ ხალხების ეროვნულობაც მიიღეს, სადაც დააფუძნეს ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიები? ეს ხომ იმითაც შეუძლებელია, რომ ისინი (მოციქულები) არა მხოლოდ ერთი, არამედ მრავალი ხალხისა და ერის განმანათლებლობას აღასრულებდნენ და ნუთუ რომელ ერშიც იქადაგებდნენ, იმ ერის ეროვნულობასვე განიკუთვნებდნენ?
სხვა რამ არის ამა თუ იმ ენით ამეტყველება და აბსოლუტურად სხვაა ამა თუ იმ ენაზე მოსაუბრე ერის ეროვნულობის მიღება.
დასკვნა შემდეგია:
ისევე როგორც ანდრია მოციქულის მიერ ქართველ ერში ქართულ ენაზე ქადაგება არანაირად არ ნიშნავს ანდრიას მიერ ქართული ეროვნულობის მიღებას, მის გაქართველებას ანუ მის ქართველობას ეროვნული ნიშნით, ზედმიწევნით ამგვარადვე, ხსენებული მოციქულისგან დაფუძნებული საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, ქართველ ერში თავისი მაცხოვნებლობითი მწირობისა და განმანათლებლობითი მღვდელმოქმედების საკუთრივ ქართულ ენაზე აღმსრულებელი, არანაირად არ შეიძლება შერაცხილ იქნეს ქართული ეროვნულობის, ქართველობის ნიშანთვისების განმკუთვნელად.
ახლა წმ. კვიპრიანე კართაგენელის სწავლება ვნახოთ, რაც მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპისკოპოსებისადმი არის მიმართული:
"ნეტარი მოციქული პავლეც სწორედ ამასვე ასწავლის და ერთიანობის საიდუმლოს (sacramentum unitatis) ასაჩინოებს, როდესაც ამბობს: "ერთი სხეული და ერთი სული, ერთი სასოება თქვენი ხმობისა, ერთი უფალი, ერთი სარწმუნოება, ერთი ნათლისღება, ერთი ღმერთი" (ეფეს. 4.4)73. [38]ამ ერთიანობის მტკიცედ შენარჩუნება და დაცვა გვმართებს, განსაკუთრებით ეპისკოპოსებს, რომლებიც ეკლესიაში ვმეწინამძღვრეობთ, რათა დავამტკიცოთ, რომ თავად ეპისკოპატიც არის ერთი და განუყოფელი. არავინ შეაცდინოს ძმობა გამონაგონით, არავინ გახრწნას სარწმუნოების ჭეშმარიტება ვერაგული ორგულობით. ეპისკოპატი ერთია, რომლის თითოეული წევრისგან მთელში ნაწილი დაიკავება74. ეკლესიაც ერთია,რომელიც, ნაყოფიერების ზრდის შესაბამისად75, უფრო და უფრო ფართოდ განივრცობა სიმრავლეში, მსგავსად იმისა, როგორცბევრია მზის სხივები, მაგრამ სინათლე ერთია, ანდა როგორც ბევრია ხის ტოტები, მაგრამ ერთია შემტკიცება, გამძლე ფესვზე დაფუძნებული, ან კიდევ როგორც მრავალია მდინარე, გამოღვრილია კი ერთი წყაროსთავიდან, და თუმცა შეიძლება დაინახებოდეს სიმრავლე, უხვად გამოდენილი წყლის სიფართოვეში გავრცობილი, მაგრამ სათავეში ერთიანობაა დაცული.მოწყვიტე76 მზის სხივი მის სხეულს77, - როდი შეემთხვევა დაყოფა ერთიანობას78; ხისგან მოტეხე ტოტი, - მონატეხს როდიღა ძალუძს აღმოცენება, წყაროსთავისგან მოაკელი სადინარი მდინარეს, - დაშრება სადინარმოკლებული. ამაგვარადვე, ეკლესიაც, უფლისმიერი შუქით აღსავსე, მთელი დედამიწისადმი მიჰფენს თავის სხივებს, თუმცა სინათლე ერთია, რაც განივრცობა ყოველ მხარეს, არ ცალკევდება რა ამით სხეულის ერთიანობა. იგი თავის ტოტებს, პოხიერების სიუხვით, მთელი დედამიწის მიმართ შლის და დიდ მანძილზე მიმოღვრილ მდინარეებს უფრო ფართოდ განავრცობს, მაგრამ ერთია თავი და ერთია დასაბამი, ერთია დედა, ნაყოფიერების შედეგებით79 მდიდარი" (ეკლესიის ერთიანობის შესახებ, IV-V).
ამრიგად, ადგილობრივი ეკლესიები ესაა ერთი და მხოლო მზის ანუ მსოფლიო ეკლესიის სხივები, რომლებიც ეფინებიანამა სოფლის სხ[39]ვადასხვა მიწიერ ადგილს და მათი მიფენა თავად იმ ერთი და მხოლო მზის მიფენაა, თავად იმ ერთი და მხოლო მზის მოვანებაა, თავად იმ ერთი და მხოლო მზის თვალშეუდგამი ბრწყინვალების ვლენაა კონკრეტულ ადგილას, ამასთან ეს სხივები თუმცა მიწაზე ეშვებიან და მიწაზე სადგურდებიან, არათუ მიწისას იღებენ რასმე და მიწიერდებიან, არამედ პირიქით, არიან რა ყოვლითურთ არამიწიერნი (ზემიწიერნი) და მწირობენ (მსხემობენ) რა ანუ უცხოობაში არიან რა მიწაზე, რომელ ნივთიერ ადგილსაც შემოადგებიან, ზეციური მზის სინათლითა და სითბოთი მსჭვალავენ მას და განაზეციერებენ, - ანუ განაღმრთობენ ყოველივეს, რაც კი მათი მიმღები გახდება და რაც მათ შუქზე აელვარდება ანუ მათით აცისკროვნდება. ამასთან, თუ მიწიერება სხივის დასაკუთრებას და მის გამიწიერებას (მიწიერი თვისებით განმსჭვალვას) იწადებს და მზისკენ გზას დაუხშობს მას ანუ, წმ. კვიპრიანეს თქმისებრ, "მოწყვეტს მზისგან", შედეგი ის იქნება, რომ სხივი ჩაქრება. სწორედ ჩამქრალი სხივები არიან გამიწიერებული ადგილობრივი (თავის დროზემართლმადიდებელი) ეკლესიები.
ჭეშმარიტი ეკლესია ისაა, რომელიც არანაირად არ თანაეზიარება, არ შეირევს ამქვეყნიურს რასმე, არის რა მკვდარი ამასოფლის, ამქვეყნიურობის თვისებათა მიმართ და სულიერად ცხოვლობს ქრისტეში. ეს უღრმესი სწავლება დებულებითად არის ნამცნები V ს-ის უდიდესი ღვთისმეტყველის, წმ. კირილე ალექსანდრიელის მიერ:
"... ეკლესია, ერთი მხრივ, სოფლისადმი მკვდარია, ვინაიდან არ განიკუთვნებს სოფლიურ ზრახვებს, მეორე მხრივ ღვთისადმი80 სულიერად ცხოვლობს იგი ქრისტეში81, სახარებისეული მოღვაწეობის გზით, ვინაიდან თუმცა არის კიდეც სოფელში, ხორცში82 ცხოვრების კვალობაზე, მაგრამ თითქოსდა დაფარულია, არმქონეა რა სოფლის ბრწყინვალებისა, არის კი, თითქმისღა, დაფლულიც ქრისტესთან" (Glaphyra in Genesim, PG. 69. col. 329 BC: ...ἡ Ἐκκλησία· κόσμῳ μὲν ἀποθανοῦσα διὰ τὸ μὴ ἀνέχεσθαι φρονεῖν τὰ αὐτοῦ, Θεῷ δὲ ζῶσα πνευματικῶς ἐν Χριστῷ διὰ πολιτείας εὐαγγελικῆς. Εἰ γὰρ καὶ ἔστιν ἐν κόσμῳ διὰ τὴν ἐν σαρκὶ ζωὴν, ἀλλ' οἱονεὶ κρύπτεται τὸ ἐν κόσμῳ λαμπρὸν οὐκ ἔχουσα, μονονουχὶ δὲ καὶ συνετάφη Χριστῷ).
თავად მაცხოვრის მოსვლა ამქვეყნიურ მწირობაში ანუ უცხოობაში და "მწირი დედაკაცისაგან" ანუ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან მისი კაცობრივი შობა83 ერთადერთ მიზნად ისახავდა კაცობრიობის როგორც [40]მწირობაში, უცხოობაში, ექსორიობაში დაკირთებულის მოძიებას და თავდაპირველი სამშობლოსკენ, "მემკვიდრეობითი მამულისკენ" მის უკუაღმოხმობას.
მართლაც, საეკლესიო სწავლებით, მთელი კაცობრიობა ადგილობითად მწირობაშია ანუ სამშობლოდაკარგულობაშია ამქვეყნად84, ვინაიდან თავად ამქვეყნიურობაა მწირობისა და უცხოობის სოფელი85, თუმცა ამის გაცნობიერება, რაც ცხონებისკენ ანუ დასაბამიერი სამშობლოს კვლავ მოპოვებისკენ სწრაფვის ერთადერთი საფუძველია, მხოლოდ იმათ ძალუძთ, რომლებიც შეისმენენ მათ მოსაძიებლად მოსული კეთილი მწყემსის ხმას, თავისკენ რომ უხმობს დაკარგულ ცხვრებს, და მისკენ აღიშურვებიან. წმ. კლიმენტი რომაელი გვამცნობს:
"ამიტომ, ძმანო, დავუტევოთ ამა სოფლის მწირობა და აღვასრულოთ ნება იმის, რომელიც გვიხმობს ჩვენ" (II ეპისტოლე კორინელთა მიმართ, 5.1; შდრ. Ὅθεν, ἀδελφοί, καταλείψαντες τὴν παροικίαν τοῦ κόσμου τούτου ποιήσωμεν τὸ θέλημα τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς)86.
წმ. გრიგოლ ნოსელს შემოაქვს სინტაგმა "ჯოჯოხეთში მწირობა", რისგანაც დაგვიხსნა უფალმა (შდრ. "რომ არა ის, რომ უფალი შემეწია მე, ცოტაც და იმსხემებდა ჯოჯოხეთში ჩემი სული, ვინაიდან უფლის შეწევნამ არ მიგვიშვა ჩვენ, რომ ვყოფილიყავით მწირნი ჯოჯოხეთისა", ბერძნ. Εἰ μὴ ὅτι κύριος ἐβοήθησέ μοι, παρὰ βραχὺ παρῴκησε τῷ ᾅδῃ ἡ ψυχή μου. ἡ γὰρ βοήθεια τοῦ κυρίου οὐκ ἀφῆκεν ἡμᾶς τοῦ ᾅδου παροίκους εἶναι, ფსალმუნთა ზედწერილების შესახებ, იხ. Gregorii Nysseni Opera, vol. 5, [41]Leiden, 1962, 100.20-26).
წმ. იოანე ოქროპირი ასე მიმართავს სულიერ მკითხველებს:
"წარგავლინებ სავანესა ამათ ნეტართასა, რაჲთა იხილნეთ ვითარ განშორებულ არიან საქმეთაგან სოფლისათა და სიხარულით განწყობილ არიან ბრძოლად ეშმაკისა. ამისთჳსცა დაუტევნეს ქალაქნი და სოფელნი და ტალავრებითა ცხონდებიან,რამეთუ მჴედართა, წყობად განსრულთა, არა არს წესი სახლთა შინა ყოფად, არამედ კარვებთა დგებიან, ვითარცა მსწრაფლ წარმავალნი. ეგრეთვე ესენი, ვინაჲთგან დაბანაკებულ არიან წყობად მტერისა, მსხემთა და წარმავალთა წესი უპყრიეს, არა ვითარ ესე ჩუენ ვიქმთ, არა ვითარცა განწყობად განმზადებულნი, არამედ ვითარმცა საუკუნოჲ მკჳდრობაჲ გუაქუნდა აქა" (წმ. იოანე ოქროპირი: თარგმანებაჲ მათესა სახარებისაჲ, ნაწ. 3, თბილისი, 1998, სწავლაჲ ჲთ, პარაგრ. 45. შდრ. ბერძნ. PG. 58, col. 652.9-22).
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი კაცობრიობა, როგორც სამოთხიდან ექსორიაქმნილი, ბუნებითად მწირობაში იმყოფება ამქვეყნად, სულიერი ხედვით ამქვეყნიური მწირობა გაცნობიერებულია არა გაამქვეყნიურებული, გამიწიერებული ადამიანების სიმრავლისგან, რომლებიც თავიანთი გონებით დაცემულობის კვალობაზე ამასოფელს ნამდვილ სამშობლოდ განიგულებენ და ამქვეყნადვე დამკვიდრებას ესწრაფვიან, არამედ - მხოლოდ ღირსეული, ამასოფლის წარმავლობის შემცნობი და წარუვალი ზეციური სამშობლოს მეძიებელი მოღვაწეების ანუ ჭეშმარიტი ქრისტიანების მიერ, რომლებიც, სოფლიურ ზრუნვათა მომძაგებელნი და ამქვეყნად არა მხოლოდ ბუნებითად, არამედ ნებსითად, წინაარჩევითად ანუ ცნობიერად მსხემობაში მყოფნი, ოდენ ცათა შინა სუფევისა და ზეციური როჭიკისთვის მორკინალობენ.
წმ. ბასილი დიდი განმარტავს:
"მწირობა ესაა წუთიერი მყოფობა, უმჯობესისკენ გადანაცვლების იმედით წარმოჩენილი არა ფუძემყარი ცხოვრებისა, არამედ წარმავალისა" (შდრ. Ἡ παροικία ἐστὶ διαγωγὴ πρόσκαιρος, οὐχ ἱδρυμένην ζωὴν, ἀλλὰ παροδικὴν, ἐπ' ἐλ πίδι τῆς ἐπὶ τὰ κρείττονα μεταστάσεως, ὑποφαίνουσα. Ἁγίου δὲ ἀνδρὸς, παροδεύειν μὲν τὸν βίον τοῦ τον, ἐπείγεσθαι δὲ πρὸς ἑτέραν ζωήν,Homiliae super Psalmos, PG. 29. col. 252).
საგულისხმოა, აგრეთვე, ორიგენეს ერთი კომენტარი "შესაქმის" წიგნზე:
"და ჩავიდა აბრაამი ეგვიპტეში, რომ ემწირა იქ, რადგან იმძლავრა შიმშილმა ქვეყანაზე" (შესაქ. 12.10). აბრაამი არ მკვიდრობდა ეგვიპტეში, არამედ მწირობდა, რადგან იმძლავრა შიმშილმა ქვეყანაზე, "ქანანელები და ფერიზელნი კი იმ ჟამს მკვიდრობდნენ იმ მიწაზე" (შესაქ. 13.7). ქანანელნი, როგორც უკეთურნი, "მკვიდრობდნენ" და არა "მწირობდნენ" იმ მიწაზე. ამრიგად, უკეთურნი მიწაზე "მკვიდრობენ" და არა "მწირობენ" (შდრ. Καὶ κατέβη Ἀβρὰμ εἰς Αἴγυπτον παροικῆσαι ἐκεῖ, ὅτι ἐνίσχυσεν ὁ λιμὸς ἐπὶ τῆς γῆς. Ἀβραὰμ οὐ κατῴκει Αἴγυπτον, ἀλλὰ [42]παρῴκει, ὅτι ἐνίσχυσεν ὁ λιμὸς ἐπὶ τῆς γῆς. Οἱ δὲ Χαναναῖοι καὶ οἱ Φερεζαῖοι τότε κατῴκουν τὴν γῆν. Ὡς φαῦλοι οἱ Χαναναῖοι κατῴκουν, καὶ οὐ παρῴκουν τὴν γῆν. Ὥστε φαῦλοι κατοικοῦσιν, οὐ παροικοῦσι τὴν γῆν,Selecta in Genesim, PG. 12, col. 112).
ასევე, წმ. იოანე ოქროპირი შეგვაგონებს:
"მაშ, რად მიგიტოვებია შენეული და მუშაკობ და დაშვრები უცხოთა შორის, წარწყმედ რა ამით შრომასაც და საზღაურსაც, ამასთან, უკანასკნელი დასჯილობის დამთმენიც ხდები? ნუ, - გევედრები, - არამედ ვინაიდან ბუნებით ვართ მწირნი, ასეთნი გავხდეთ არჩევანითაც, რომ იქ (სასუფეველში, ე.ჭ.) არ გავხდეთ87 მწირნი, უპატიონი და განგდებულნი, რადგან თუკი ვიწადებთ, რომ აქ გავხდეთ მოქალაქენი, ვეღარც აქ გავხდებით და ვეღარც იქ, მაგრამ თუკი მწირად ყოფნას განვიკუთვნებთ და ვიცხოვრებთ ისე, როგორც შეჰფერით მწირებს ცხოვრება, მოქალაქეთა პატივის მიმღებნი გავხდებით აქაც და იქაც, ვინაიდან მართალი და უპოვარი აქაც ყველგან იმგვარად ცხოვრობს, როგორც თავისეულში, ხოლო ცისკენ გავა რა, იხილავს თავის მარადიულ სავანეებს და... თავისი სამშობლოს უკუმიმღები შეიწყნარებს ჭეშმარიტ სიმდიდრეს. ამრიგად, ორივე რომ მოვინაყოფოთ, აქაურიც და იქაუროც, ჯეროვნად ვიხმიოთ არსებულნი, ვინაიდან ამ გზით გავხდებით ცათა მოქლაქენი და დავტკბებით ფრიადი პატივით"88.
თეოდორიტე კვირელი ამგვარად განმარტავს 118-ე ფსალმუნის XIX მუხლს:
"მწირი ვარ მე ქვეყანაზე. ნუ დაფარავ ჩემგან შენს მცნებებს". ქვეყანაზე კი არ ვმკვიდრობთ, არამედ ვმწირობთ,რადგან ვიცხოვრებთ რა მცირე ჟამს, სხვა ყოფაში გადავდივართ, თუმცა ყველას როდი სურს ამის ცოდნა, არამედ მავანნი ამჟამინდელი სიკეთეებით, როგორც თითქოსდა შეუძრავითა და ხანიერით, მოქადულობენ, მაგრამ ის, ვინც განსწავლულია საღმრთოთა შინა, უწყის ამაცხოვრების წუთიერება. სწორედ ამიტომ, მაშ, მწირად სახელდებს იგი (მეფსალმუნე, ე.ჭ.) თავის თავს [43]და ითხოვს, რომ არასოდეს ჰქონდეს მას უმეცრება საღვთო მცნებებისა" (შდრ. Πάροικος ἐγώ εἰμι ἐν τῇ γῇ· μὴ ἀποκρύψῃς ἀπ' ἐμοῦ τὰς ἐντολάς σου." Τὴν γῆν οὐ κατοικοῦ μεν, ἀλλὰ παροικοῦμεν· βραχὺν γὰρ διαβιώσαντες χρόνον, εἰς ἕτερον μεταβαίνομεν βίον. Τοῦτο δὲ οὐ πάντες ἐθέλουσιν εἰδέναι, ἀλλ' οἱ ἐπὶ τοῖς παροῦσιν ἀγαθοῖς, ὡς ἐπὶ μονίμοις καὶ διαρκέσι βρενθύοντες. Ὁ δὲ τὰ θεῖα πεπαιδευμένος οἶδε τοῦ βίου τὸ πρόσ καιρον. ∆ιὸ δὴ καὶ πάροικον ἑαυτὸν ὀνομάζει, καὶ ἱκετεύει τὰς θείας ἐντολὰς μηδαμῶς ἀγνοῆσαι, Interpretatio in Psalmos, PG. 80, col. 1828).
ერთერთ უადრეს ძეგლში ("ეპისტოლე დიოგნეტესადმი") ქრისტიანთა შესახებ ვრცელი და უაღრესად მნიშვნელოვანი სწავლებაა გადმოცემული, რასაც სრულად დავიმოწმებთ:
"ქრისტიანები არც ქვეყნით, არც მეტყველებით, არც შესამოსლით არ არიან გამიჯნულნი დანარჩენი ადამიანებისგან, რადგან არც სადმე საკუთარ ქალაქებში მკვიდრობენ, არც რამ განსხვავებული ენით სარგებლობენ, არც თავისებურ ყოფა-ცხოვრებას მისდევენ. დიახ, მათი ეს მოძღვრება არ არის აღმონაჩენი მრავალცნობისმოყვარე ადამიანთა აზრისა და ფიქრისა, არცთუ ადამიანური სწავლულების მხრივ მეწინავეობენ ისინი მავანთა მსგავსად. ამასთან, მკვიდრობენ რა ელინურ და ბარბარულ89 ქალაქებში, როგორც ეს წილად ხვდა თითოეულს, და მიჰყვებიან რა ადგილობრივ ჩვეულებებს როგორც შესამოსლით, ასევე საჭმელ-სასმელითა და დანარჩენი ყოფით, თავიანთი მოქალაქეობის საკვირველ და ჭეშმარიტად უჩვეულო წესს ავლენენ. სახლობენ ისინი საკუთარ სამშობლოებში90, მაგრამ - როგორც მწირნი; თანაეზიარებიან ყოველივეს როგორც მოქალაქენი, არიან კი ყოვლის დამთმენნი როგორც უცხონი. ყოველი უცხოება სამშობლოა91 მათი, ყოველი სამშობლო კი - უცხოება.ქორწინდებიან როგორც ყველანი და შვილებს ჰბადებენ, თუმცა შობილებს არ მიაგდებენ. ტრაპეზს ზიარად დააგებენ, თუმცა არა - სარეცელსაც. ხორცში იპოვებიან, მაგრამ ხორცის მიხედვით არ ცხოვრობენ. მიწაზე მიმოიქცევიან, მაგრამ ცათა შინა მოქალაქეობენ. ემორჩილებიან დადგენილ წესებს, მაგრამ საკუთარი ცხოვრებით იმარჯვებენ წესებზე. უყვართ ყველა და ყველასგან იდევნებიან. უცნობნი არიან და ისჯებიან, მოიკვდინებიან და ცხოველ-იქმნებიან; არასმქონეობენ და მრავალს განამდიდრებენ; მოკლებულნი არიან ყოველივეს და უხვად აქვთ ყოველივე. უპატიო-ჰყოფენ და უპატიობათა წიაღ იდიდებიან; იგმობიან და მართლდებიან; იკიცხებიან და აკურთხებენ; იძაგებიან და პატივს მიაგებენ; კეთილმოქმედებენ, მაგრამ ისჯებიან როგორც უკეთურნი, დასჯილნი კი განიხარებენ ვით ცხოველქმნილნი; იუდეველთაგან იომებიან როგორც უცხოტომელნი და ელინთაგანაც იდევნებიან, მაგრამ მტრობის მიზეზად მოძულენი ვერას ამბობენ. მარტივად რომ ითქვას, რაც არის სხეულში [44]სული, იგივე არიან ამა სოფელში ქრისტიანები. განითესება სხეულის ყველა ნაწილში სული, ქრისტიანები კი - ამასოფლის ქალაქებში. სახლობს სხეულში სული, მაგრამ არ არის იგი სხეულისაგანი. ქრისტიანებიც ამასოფლად სახლობენ, მაგრამ არ არინ ამასოფლისანი. სული, რომელიც უხილავია, ხილულ სხეულშია დატყვევებული; ქრისტიანებიც შეიცნობიან როგორც ამსოფლად მყოფნი, მაგრამ უხილავად ჰგიეს მათეული ღვთისმსახურება. სძაგს სული ხორცს და თუმცა მისგან არანაირ ზიანს არ იღებს, ებრძვის მას, რადგან იგი (სული) ხელს უშლის მას დატკბეს სიამეებით. ასევე, სოფელსაც სძაგს ქრისტიანები, - თუმცა კი არანაირ ზიანს არ იღებს მათგან, - რადგან ისინი წინ აღუდგებიან სიამეებს92. სულს უყვარს [მისი] მოძულე ხორცი და [ხორცის] ნაწილები; ქრისტიანებსაც უყვართ [მათი] მოძულენი. ჩაკეტილია სული სხეულში, მაგრამ იგი შეამყარებს სხეულს; ქრისტიანებიც პყრობილნი არიან ამასოფელში როგორც საპყრობილეში, მაგრამ ისინი შეამყარებენ სოფელს. უკვდავია სული, რომელიც მკვიდრობს მოკვდავ კარავში93; ქრისტიანებიც ხრწნადთა შორის მწირობენ, მოელიან რა ცათა შინა უკვდავებას. სამოსელ-საჭმელის გამო ვნებული სული94 უკეთესდება; ქრისტიანებიც, ტანჯულ-დასჯილნი95, ყოველდღიურად უფრო და უფრო მრავლდებიან" (ეპისტოლე დიოგნეტესადმი, თ. 5-6)96.
[45]ამასთან, რომ არ დარჩეს თუნდაც მისხალი საბაბი ჩვენთან მიმართებით მკითხველზე ზემოქმედებისთვის საკუთრივ"ეროვნულობის" კუთხით, კვლავ წარმოვადგენთ მართლმადიდებლობისა და ეროვნულობის ურთიერთმიმართებისშესახებ ჩამოყალიბებული საყოველთაო საეკლესიო სწავლების მოკლე ფორმულირებას:
ეროვნულობა განსაკუთრებული საღვთო სიკეთეა ამა სოფელში როგორც გზა ზექვეყნიურობისკენ, მაგრამ ის ამგვარია მანამ, სანამ ჭეშმარიტი სარწმუნოების როგორც ცხოველმყოფელი სულის დამტევნელ და შემყარებელ სხეულად გვევლინება. შესაბამისად, ისევე როგორც სხეულის სიკეთე და მშვენეირება მაშინ ავლენს სრულად თავის ღირსებებს, მაშინ ხდება ეს ღირსებანი ყველასთვის საჩინო და საწადელი, როდესაც მაცოცხლებელი სულით განიმსჭვალება და აღივსება იგი, სხვა შემთხვევაში კი, სულს მოკლებული, მხოლოდ მკვდარი ნივთია და არანაირი ნიშანთვისება (მით უმეტეს, ღირსება) აღარ გამოარჩევს მას სხვა მკვდარი ნივთების სიმრავლისგან, ამაგვარადვე, ერისთვის ნიშანდობლივი ყველა საკუთრივ ეროვნული ღირსება მხოლოდ იქ ავლენს ჭეშმარიტად თავის თავს, სადაც "სული ქრის", ე.ი. - იმ მაცხოვნებელ წიაღში, საეკლესიო მადლმოსილებაში, სადაც სულიწმინდის ჭურჭლად შემზადდება იგი.
ეს გვიწამია, ეს გვწამს და ამისი რწმენა გვექნება ყოველჟამს, ხოლო რაც შეეხება "ეკლესიის ეროვნულობას", ამგვარი აზრის უდიდესი საფრთხე ზედმიწევნითაა წარმოჩენილი იღუმენ იობის მიერ, რომელიც მიუთითებს:
"ეროვნული ეკლესიის კონცეფციას არ აქვს დასაყრდენი ეკლესიის კანონიკურ ტრადიციაში და ამიტომ არ შეიძლება მიღებული იყოს მართლმადიდებლური ეკლესიიოლოგიის მიერ"97.
[46]კიდევ, იგივე ღვთისმეტყველი მკაფიოდ აღნიშნავს:
"კონცეფცია "ეროვნული ეკლესიის" შესახებ იწვევს, ერთი მხრივ მართლმადიდებელი ეკლესიის როგორც "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის" მსოფლიოობის გარკვეულ დაკარგვას, ხოლო მეორე მხრივ, - სეკულარიზაციას"98.
ეს საფრთხე თავის დროზე ხაზგასმით მოასწავა კონსტანტინოპოლის 1872 წ-ის საეკლესიო კრებამ, რომელმაც განაჩინა:
"რასობრივი ეგოიზმი, რაც ვითარდება თითოეულ ეთნიკურ ("ეროვნულ") ეკლესიაში, იმდენად ახშობს რელიგიურ გრძნობებს, რომ რთული ხდება, ამ ეკლესიათაგან რომელიმემ თვალყური ადევნოს და კავშირურთიერთობა იქონიოს მეორესთან, როგორც ამას მოითხოვს საეკლესიო ვალდებულება. უფრო მეტიც, ეს ყოველივე კეთდება ეთნიკური ("ეროვნული") ინტერესებისთვის. ... ასე რომ, საღვთო და სამღვდელო საქმენი მთლიანად დაიყვანება ადამიანურ დონემდე, სეკულარული ინტერესი მძლეობს სულიერსა და რელიგიურზე. ყოველი ეთნიკური (ეროვნული) ეკლესია ეძიებს იმას,რაც თვისობრივია მისთვის და "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის" დოგმატს ადგება მომაკვდინებელი დარტყმა. თუ ვითარება ამგვარია, - და ნამდვილად არის ამგვარი, - მაშინ ფილეტიზმი იმყოფება შეუწყნარებელ წინააღმდეგობაში ქრისტეს სულთან და მოძღვრებასთან და წარმოჩნდება მისგან მოძაგებულად"99.
ყველასთვის დამაფიქრებელი უნდა იყოს ცნობილი მართლმადიდებელი [47]ღვთისმეტყველის ჟან მეიენდორფის მითითება:
"რეალობა, რაც განსაკუთრებით საზიანოა მართლმადიდებლური მოწამეობისთვის100 თანამედროვე მსოფლიოში და, აგრეთვე, მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის ჭეშმარიტი გამოვლინებისთვის, ნახსენები იყო ზემოთ. ესააეთნიკური ნაციონალიზმი (როგორც განსხვავებული იმისგან, რაც არის ჯანსაღი და კანონიერი კულტურული პატრიოტიზმი), ნამემკვიდრევი XIX ს-დან. ამის მიზეზით, თანამედროვე მართლმადიდებლობა უფრო წარმოჩნდება როგორც ეროვნული ეკლესიების თავისუფალი ფედერაცია, ხშირად მოჩხუბარი ერთი-მეორესთან, ვიდრე ერთი კათოლიკე ეკლესია ქრისტესი. ეს ეთნიკური ნაციონალიზმი მოძღვრებითად ოფიციალურად დაიგმო კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ 1872 წ-ს, მაგრამ პრაქტიკაში იგი კვლავ დიდწილად განსაზღვრავს ავტოკეფალურ ეკლესიებს შორის ურთიერთობებს"101.
-----------------------------------------------------------------
"იესო ქრისტეს მიერ დასახული გზა... ქართული ეროვნული ეკლესიის თეოლოგიურ და მისტიკურ საფუძვლად იქცა".
"[მოღვაწემ] განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა... ხალხში ეროვნული ეკლესიის აღდგენის აუცილებლობის რწმენის განმტკიცებაში";
"[მოღვაწე] თავისი ხანგრძლივი ცხოვრების მანძილზე არ დამცხრალა ქართული ეროვნული ეკლესიის ისტორიული საფუძვლის განმტკიცებისათვის ბრძოლაში";
"საქართველოს ეკლესია ყოველთვის ცდილობდა... ორგანიზაციულად ჩამოეყალიბებინა დამოუკიდებელი, ეროვნული ეკლესია კათოლიკოსით სათავეში";
"...დატოვეს ეროვნული ეკლესია და უცხო ეკლესიის მრევლად იქცნენ".
"ბიზანტიის ეკლესია... ცალკეული ეროვნული ეკლესიებისგან შედგებოდა";
[6]"თითოეული ეროვნული ეკლესიის მეთაურს ერთი კი არა, ათეულობით ეპისკოპოსი ემორჩილებოდა";
"ჩვენი ხალხი ინარჩუნებდა ეროვნული ეკლესიის ტრადიციას";
"ეროვნული მართლმადიდებლური ეკლესიები"1;
და ა.შ და ა.შ.
სრულიად ნათელია, რომ გამოთქმა "ეროვნული ეკლესია" თავდაპირველი, შედარებით პირობითი (თუმცა პირობითობის ფარგლებშიც დოგმატურად სრულიად არამართებული) გაგებიდან თანდათანობით დომინანტურად გადაიხარა პირდაპირი ანუთვისობრივი, ბუნებითი გაგებისკენ, რამაც, რაც ყველაზე სამწუხაროა, ლოგიკურ შედეგად მოგვცა მართლმადიდებლურ სწავლებასთან აბსოლუტურად შეუთავსებელი ტერმინთშეწყვილება: "ეკლესიის ეროვნულობა". ამ ყოველივემ, თავის მხრივ, განაპირობა თავად მსოფლიო ეკლესიის რაობის სრულიად ახალი ფორმულირება, რაც შემდეგი სახით გავრცელდა:
"მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას. ამ ეკლესიათა ერთობლიობა წარმოადგენს მსოფლიო ეკლესიას".
დებულება იმის შესახებ, თუ რა არის "მსოფლიო ეკლესია" ანუ (რაც ზედმიწევნით იგივეა) "ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია", გახლავთ უცვალებელი დოგმატი. შესაბამისად, როდესაც მაცხოვნებელი ეკლესიის შესახებ საღვთო დოგმატის ფორმულირება ხდება, გარდაუვალად სავალდებულოა, მითითებული იქნეს, თუ რომელი წმინდანი, რომელი საკრებო დადგენილება გადმოსცემს აღნიშნულ დოგმატს ციტირებული სიტყვებით.
თავშივე აღვნიშნავთ მთავარს:
გამონათქვამი "ეკლესიის ეროვნულობა" სრულიად უცნობია და უცხოა წმინდა მამათა და მსოფლიო კრებათა ეპოქისთვის, მათ შორის საკუთრივ "დიდი სჯულისკანონისთვის", რასაც ერთმნიშვნელოვნად ეფუძნებამართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია. რაც შეეხება ტერმინს [7]"ეროვნული ეკლესია" ისიც, მართალია, ასევეარამართლმადიდებლური2 (კერძოდ, რეფორმაციის ეპოქის3) წარმომავლობისაა და სრულიად უცხოა წმინდა სწავლებისთვის, მაგრამ ხსენებული ტერმინი ("ეროვნული ანუ ნაციონალური ეკლესია") სადღეისოდ, ასე თუ ისე, ცალკეული პირის მიერ მაინც გამოიყენება როგორც აღმნიშვნელი ამა თუ იმ ერში არსებული ეკლესიის ავტოკეფალობისა, მაშინ როცა ცნება "ეკლესიის ეროვნულობა" ანუ ის, რომ ეკლესიას "ეროვნულობა" აქვს, აბსოლუტურად უცხოა [8]მართლმადიდებლობისთვის და წარმოადგენს "ეთნოფილეტიზმის" ცნობილ გაუკუღმართებას.
ამჯერად დავიმოწმებთ მსოფლიო ეკლესიის შესახებ წმ. იოანე ოქროპირისეულ განჩინებას:
"მსოფლიოში ერთი ჯერ არს ეკლესია, თუმცა კი მრავალი ადგილისადმი განიყოფება" (შდრ. τὴν ἐπὶ τῆς οἰκουμένης ΜΙΑΝ δεῖ εἶναι 'ΕΚΚΛΗΣΙΑΝ, καίτοι τόποις πολλοῖς κεχωρισμένην, In epistulam I ad Corinthois, PG. 61, col. 13.40-41).
კიდევ, იმავე მოძღვრის ავტორობით ცნობილ შრომაში "წმინდა პასექის შესახებ", გამოსლ. 12.46 მუხლის4 განმარტებისას, აღნიშნულია:
"ერთ სახლში იყოს ჭამა და არ გაიტანოთ გარეთ ხორცთაგანი", რამეთუ ერთია კრებული და ერთია სახლი, ესე იგი -ერთი ეკლესია, რომელშიც ხდება ჭამა ქრისტეს წმინდა სხეულისა, და ამის გამო ამ ერთი სახლისგან - ეკლესიისგან - ხორცნი არ გაიგდება გარეთ, ხოლო სხვაგან მჭამელი, როგორც უღვთო და ქურდი, დაისჯება" (In Sanctum Pascha, 41. 1-6: Ἐν οἰκίᾳ μιᾷ βρωθήσεται καὶ ἔξω τῶν κρεῶν οὐκ ἐξοίσετε, μία γάρ ἐστιν ἡ συναγωγὴ καὶ μία ἐστὶν ἡ οἰκία, τοῦτ' ἔστιν ἡ μία ἐκκλησία, ἐν ᾗ τὸ ἱερὸν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἐσθίεται, καὶ διὰ τοῦτο ἔξω τῆς μιᾶς οἰκίας – ἐκκλησίας – τὰ κρέα οὐκ ἐκβληθήσεται, ὁ δὲ ἀλλαχοῦ ἐσθίων ὡς ἀσεβὴς καὶ κλέπτης κολασθήσεται).
ასევე თეოდორიტე კვირელი 47-ე ფსალმუნის განმარტებისას მკაფიოდ განასაზღვრებს:
"ერთი არის მთელ მიწასა და ზღვაზე ეკლესია. ამიტომ მლოცველნი ვამბობთ: "წმიდისა და მხოლოჲსა კათოლიკე და სამოციქულოჲსა ეკლესიისათჳს, კიდითგან ვიდრე კიდემდე ქუეყანისა". ხოლო განიყოფება იგი აგრეთვე ქალაქების, დაბებისა და სოფლების მიხედვით" (შდრ. ბერძნ. ΜΙΑ μέν ἐστι κατὰ πᾶσαν γῆν καὶ θάλασσαν 'ΕΚΚΛΗΣΙΑ· διὸ προσευ χόμενοι λέγομεν, Ὑπὲρ ἁγίας καὶ μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας τῆς ἀπὸ περάτων ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης. ∆ιῄρηται δὲ πάλιν αὕτη κατὰ πόλεις, καὶ κώμας, καὶ ἀγρούς· PG. 80, col. 1212.44-1213.4).
მოვიტანთ ძველ ქართულ თარგმანსაც:
"ერთად სახელ-ედების კათოლიკე ეკლესიასა5 ყოველსა შინა [9]ზღუასა და ჴმელსა, რომლისათჳცა ლოცვათა ჩუენთა ვიტყჳთ: "ზედა წმიდისა და მხოლოჲსა კათოლიკე ეკლესიისა კიდითგან კიდედმდე ქუეყანისა", რამეთუ ჯერ-არს.მრავალთა ადგილთა და ქალაქთა შინა, დაბათა და აგარაკთა შინა აღშენებულ არს ეკლესიაჲ" (შატბერდის კრებული, გვ. 400).
ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიის სუფევა კაცთა შორის გამომდინარეობს სწორედ იქიდან, რომ, წმ. ბასილი დიდის თქმისებრ, ერთი და მხოლოდ საღვთო სულის "კათოლიკე მყოფობა" ჰგიეს მთელ დედამიწაზე. მოვუსმინოთ:
"ერთ და იმავედ თანამსრბოლს ვხედავ იმას, რაც ღვთის და სულის კათოლიკე მყოფობად ითქმის ყოველთა მიმართ"(შდრ. Εἰς ἓν καὶ ταυτὸν συντρέχουσαν ὁρῶ τήν τε Θεοῦ καὶ Πνεύματος λεγο μένην καθολικὴν ἐπὶ πάντα παρουσίαν,Adversus Eunomium, PG. 29, col. 744).
მცირედით ადრე, IV ს-ის 30-იან წლებში, ცნობილი საეკლესიო ისტორიკოსი ევსები კესარიელი მკაფიოდ მიუთითებდა:
"რამეთუ ერთი დღე ჩვენეული თავისუფლებისა, ესე იგი დღე უწმინდესი ვნებისა, მოგვიბოძა ჩვენ მაცხოვარმა ჩვენმა დაგანიგულა მან, რომ ერთი ყოფილიყო თავისი კათოლიკე ეკლესია, რომლის ნაწილებიც, მართალია, მრავალი და სხვადასხვა ადგილისადმი განიყოფება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მგზნებარებს იგი ერთი სულით, ესე იგი [10]საღვთო ნებით" (შდრ. Vita Constantini 3.18.5.2-6.1: μίαν γὰρ ἡμῖν τὴν τῆς ἡμετέρας ἐλευθερίας ἡμέραν, τουτέστιν τὴν τοῦ ἁγιωτάτου πάθους, ὁ ἡμέτερος παρέδωκε σωτήρ, καὶ μίαν εἶναι τὴν καθολικὴν αὐτοῦ ἐκκλησίαν βεβούληται, ἧς εἰ καὶ τὰ μάλιστα εἰς πολλοὺς καὶ διαφόρους τόπους τὰ μέρη διῄρηται, ἀλλ' ὅμως ἑνὶ πνεύματι, τουτέστι τῷ θείῳ βουλήματι, θάλπεται).
როგორც ვხედავთ, ერთი მსოფლიო ეკლესია მრავალი ადგილისადმი განიყოფება და არანაირად მრავალი "ეროვნულობისადმი". ამიტომ ითქმის ამგვარი (მრავალ ადგილას დამკვიდრებული ანუ ადგილობითად მოღვაწე) მართლმადიდებელი ეკლესია როგორც "ადგილობრივი ეკლესია" (წმ. ეფრემ მცირის ტერმინით "ადგილობითი ეკლესიაჲ") და არანაირად როგორც "ეროვნულობის მქონე" ანუ "ეროვნული ეკლესია".
მართლაც, თუ ადგილობრივი ეკლესიების ნიშანთვისება "ეროვნულობაა", ხოლო მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიას ეს ნიშანთვისება ("ეროვნულობა") არ აქვს (იმედია, ამას მაინც არავინ იტყვის), მაშ, გამოდის, რომ მსოფლიო ეკლესია და ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიები ნიშანთვისებითად განსხვავებულნი ყოფილან ურთიერთისგან,მაგრამ ასეთ შემთხვევაში როგორღა ჰგიეს ერთი წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთსხეულობა? მეტიც, თუ"თითოეული" ანუ ყოველი ადგილობრივი ეკლესიის თვისება სწორედ ეროვნულობაა (კვლავ დავუკვირდეთ ზემოციტირებულ ფორმულირებას: "მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას"), მაშ ეს თვისება უკლებლივ ყველა ადგილობრივ ეკლესიას უნდა ჰქონდეს, მაგრამ იქნებ განგვიმარტოს ვინმემ, თუ რომელი ეროვნულობა აქვს, მაგალითად, ანტიოქიის ადგილობრივ ეკლესიას, რომელი - ალექსანდრიის ადგილობრივ ეკლესიას, რომელი - იერუსალიმისას? განა არსებობს ანტიოქიური ეროვნულობა, ალექსანდრიული ეროვნულობა, იერუსალიმური ეროვნულობა? და რა გამოდის? ზოგ ადგილობრივ ეკლესიას ჰქონია თვისება ეროვნულობისა, ზოგს კი არა, ანუ ისინი განსხვავებული (მეტიც, ურთიერთსაპირისპირო) თვისებისანი ყოფილან და ე.წ. ეროვნულობის არმქონე ეკლესიები, ეჭვგარეშეა, გამოჰკლებიან მსოფლიო ეკლესიას ანუ არ ყოფილან მსოფლიო ეკლესიის ნაწილნი, რადგან ზემოციტირებული ფორმულირებით მსოფლიო ეკლესიის ცნება სწორედ თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას გულისხმობს და საკუთრივ ამ "ეროვნულ ეკლესიათა" ერთობლიობა ყოფილა თურმე მსოფლიო ეკლესია.
არაერთგზის ხაზგასმით აღგვინიშნავს და კვლავაც აღვნიშნავთ:
მრავლობითი ფორმა "მართლმადიდებელი ეკლესიები" ანდა "ადგილობრივი ეკლესიები", რაც უძველესი ეპოქიდანვე საკმაოდ ხშირი დამოწმებისაა, მხოლოდ და მხოლოდ ხაზგასმაა ერთი და მხოლო მსოფლიო დედაეკლესიის სამოღვაწეო ადგილთა მრავლობითობაზე ანუ დედამიწის მრავალი ადგილისადმი (უკეთ, მთელი დედამიწისადმი) ერთი მართლ[11]მადიდებელი ეკლესიის მოქმედების განვრცობილობაზე, ეს კი უთუოდ იმას ნიშნავს, რომ ბუნებითად მხოლოდ ერთი განუყოფელი ეკლესია მოსაგრეობს (ანთუ მსხემობს, მწირობს, მწირობითად მკვიდრობს, მყოფობს, მორკინალობს, მღვდელმოქმედებს, მაცხოვნებლობს), აბსოლუტურად იგივეობრივად და იგივგვარად, მრავალ ადგილას,მრავალ ენაზე, მრავალ სხვადასხვა ერში. იოტისოდენა არსობრივი სხვაობაც დაუშვებელია შინაარსში, სწავლებაში, აღმსარებლობით წესში, მღვდელმოქმედებაში.
ამ უცვალებელი სწავლებიდან გამომდინარე, სინტაგმები "ქართული ეკლესია" და "ქართველთა ეკლესია" მხოლოდპირობითი გამონათქვამებია და ეკლესიოლოგიურად ზედმიწევნით იმავეს ნიშნავს, რასაც, მაგალითად, "იერუსალიმური ეკლესია" ანდა "იერუსალიმელთა ეკლესია", ეს შინაარსი კი მხოლოდ შემდეგია:
ერთი და მხოლო მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესია, სრულიად უცვლელად და ყველა თავისი მარადიული ნიშანთვისების მხრივ ყოვლად დაუკლებლად და შეუმატებლად, მაცხოვნებლობითად მწირობს (მსხემობს) ანთუ მღვდელმოქმედებითად მწირველობს ყველგან დედამიწის ზურგზე, მათ შორის საქართველოში, ქართველ ერში, ქართველთა შორის, ქართველთა მშობლიურ ენაზე, საქართველოს მოსახლეობაში (საქართველოში მცხოვრებ არაქართველ მართლმადიდებლებში), ისევე როგორც უცვლელად და იგივეობრივად მოღვაწეობს და მორკინალობს იგი ყველგან და ყოველთვის, ანუ ნებისმიერ სხვა ადგილას (სხვა ლოკალში, სხვა ტოპოსში), სხვა სახელმწიფოში, სხვა ერში, სხვა მოსახლეობაში, სხვა რეგიონში, სხვა ქალაქში.
ცნება "ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია" ესაა ამა თუ იმ კონკრეტულ ადგილას მწირობაში (უცხოობაში) მოღვაწე და ამავე კონკრეტულ ქვეყნიურ ადგილას ზექვეყნიურად მწირველი ანუ მღვდელმოქმედი ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია.
უდიადესია წმ. ეგნატი ანტიოქიელის რჯულდება:
"სადაც იქნება იესო ქრისტე, იქ იქნება კათოლიკე (=საყოველთაო, მსოფლიო) ეკლესია" (შდრ. ὅπου ἂν ᾖ Χριστὸς Ἰησοῦς, ἐκεῖ ἡ καθολικὴ ἐκκλησία, ეპისტოლე სმირნელთა მიმართ, 8.2).
ერთი და იგივე მაცხოვარი (და არა მრავალი და სხვადასხვაგვარი) მყოფობს ყველა მართლმადიდებელ ქვეყანაში, ყველა მართლმადიდებელ ერში. შესაბამისად, ყველა მათგანში დამკვიდრებულია და მოქმედებს სწორედ და მხოლოდ ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესია. ამიტომაა, რომ "კათოლიკე ეკლესია" ეწოდება არა მარტოოდენ ცალკე აღებულ"მსოფლიო ეკლესიას", არამედ თითოეულ მართლმადიდებელ ადგილობრივ ეკლესიასაც, როგორც ერთი კათოლიკე ანუ საყოველთაო მართლმადიდებელი ეკლესიის სრულ სამოღვაწეო გამოვლინებას ამა [12]თუ იმ კონკრეტულ ადგილას. მაგალითად, ეს სახელი აქვს იერუსალიმურ ეკლესიას.
"და იყო, მას ჟამს ნებითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქროსტჱსითა ცვალებდა ტაძარსა მას, რომელი იყო იერუსალჱმს, კათოლიკე ეკლესიად" (სინური მრავალთავი, გვ. 98).
ასევე "კათოლიკედ" ანუ საყოველთაოდ არის წოდებული კონსტანტინოპოლის ადგილობრივი ეკლესია წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის "ანდერძში":
"გრიგოლმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის კონსტანტინოპოლში, ცოცხალმა და მოაზროვნემ, საღი ცოდნით და მყარი აზრებით განვაწესე ეს ჩემი ანდერძი" (შდრ. Γρηγόριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κωνσταντίνουπόλει, ζῶν καὶ φρονῶν. καὶ ὑγεῖ γνώσει, καὶ ἐῤῥωμένοις τοῖς λογισμοῖς, διαθέμην τὴν διαθήκην μου ταύτην6).
ეგევე სახელდება აქვს ალექსანდრიულ, ანტიოქიურ ან მათთან შედარებით გაცილებით ნაკლებად ცნობილ მართლმადიდებელ ეკლესიებს, მაგალითად - სმირნის ეკლესიას ანუ, უკეთ, სმირნაში მოღვაწე კათოლიკე (საყოველთაო) მართლმადიდებელ ეკლესიას, როგორც ეს ხაზგასმითაა აღნიშნული II ს-ის "სმირნელთა ეკლესიის ენციკლურ ეპისტოლეში":
"უსაკვირველესი პოლიკარპე ჩვენს დროში გახდა სამოციქულო და წინასწარმეტყველი ეპისკოპოსი სმირნაში მყოფი კათოლიკე ეკლესიისა" (შდრ. ὁ θαυμασιώτατος μάρτυς Πολύκαρπος, ἐν τοῖς καθ' ἡμᾶς χρόνος διδάσκαλος ἀποστολικὸς καὶ προΦητικὸς γενόμενος ἐπίσκοπός τε τῆς ἐν Σμύρνῃ καθολικῆς ἐκκλησίας, 16.2.47; შდრ. ლათ. თარგმ. maxime admirandua martyr Polycarpus, qui nostris temporibus apostolicus et propheticos doctor exstitit, atque catholicae ecclesiae Smyrnensis episcopus8).
ზემორე "ანდერძში" წმ. გრიგოლ ნაზიანზელი "კათოლიკედ" სახელდებს ნაზიანზის ეკლესიასაც:
"გრიგოლ დიაკონმა და მონაზონმა... მთელი ჩემი ქონება, მოძრავი და უძრავი, უკუმიაგო წმინდა კათოლიკე ეკლესიას, რომელიც არის ნაზიანზში" (400.2-3; შდრ. Γρηγόριος ὁ διάκονος καὶ μονάζων... πᾶσάν μου τὴν οὐσίαν, κινητήν τε καὶ ἀκίνητον, ἀποκαταστῆσαι τῇ ἁγίᾳ καθολικῇ ἐκκλησίᾳ τῇ ἐν Ναζιανζῷ9, ლათ. Gregorius Diaconus et Monachus... meam omnem substantiam, nobilem et immaobilem, sanctee Catholicse Nazianzi Ec[13]clesise restituat10).
მეტად საყურადღებოა აღნიშნული "ანდერძის" ხელმოწერები:
"გრიგოლმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის კონსტანტინოპოლში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ამფილოქემ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იკონიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ოპტიოსმა,ეპისკოპოსმა ანტიოქიის კათოლიკე ეკლესიისა, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თეოდოსიმ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იდაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თეოდულემ, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის აპამეაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. ილარიონმა, ეპისკოპოსმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის ისავრიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. თემისტიოსმა, ეპისკოპოსმა ადრიანაპოლის კათოლიკე ეკლესიისა, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით. კლიდონიოსმა, ხუცესმა კათოლიკე ეკლესიისა, რომელიც არის იკონიაში, ... ხელი მოვაწერე ჩემი ხელით" (შდრ. Γρηγόριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ἀμφιλόχιος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἰκονίῳ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ὄπτιμος ἐπίσκοπος τῆς κατὰ Ἀντιόχειαν καθολικῆς ἐκκλησίας... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεοδόσιος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἴδῃ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεόδουλος ἐπίσκοπος τῆς ἁγίας καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς κατὰ Ἀπάμειαν... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Ἱλάριος ἐπίσκοπος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς κατὰ Ἰσαυρίαν... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Θεμίστιος ἐπίσκοπος τῆς κατὰ Ἀδριανούπολιν τοῦ Θεοῦ ἁγίας ἐκκλησίας... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ. Κληδόνιος πρεσβύτερος τῆς καθολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἐν Ἰκονίῳ... ὑπέγραψα χειρὶ ἐμῇ11).
სწორედ ამ ეკლესიის მხოლოობასა და კათოლიკეობას ანუ საყოველთაოობას მოწმობს III ს-ის შუა წლების ცნობილი მოწამე პიონი:
"პოლემონმა თქვა: "ქრისტიანი ხარ?". პიონმა თქვა: "დიახ". პოლემონ ტაძრისმსახურმა12 თქვა: "რომელი ეკლესიისა?". მიუგო:"კათოლიკესი, რადგან არ არსებობს სხვა, გარდა ქრისტესეულისა". (9.2.1-4; შდრ. Πολέμων εἶπεν. Χριστιανὸς εἶ; Πιόνιος εἶπεν. Ναί. Πολέμων ὁ νεωκόρος εἶπεν. Ποίας ἐκκλησίας; ἀπεκρίνατο. Τῆς καθολικῆς. οὔτε γάρ ἐστιν ἄλλη παρὰ τῷ Χριστῷ. შდრ. ლათ. Post haec Polemon, cum cerae Notarius quae respondebantur imprimeret, ait ad Pionium: Quis vocaris? Pionius ait: Christianus. Polemon: Cujus ecclesiae? Pionius ait: Catholicae, nulla enim alia est aqud ubi de Christum13).
ასევე, ზემოხსნებული ევსები კესარიელი, განმარტავს რა ფსალმუნის სიტყვებს: "გარემოჲს მისსა საყოფელი მისი" (17.12), დასძენს:
[14]"ხოლო ვისდამი თქმულად გვმართებს გავიაზროთ სიტყვები: "მის გარშემო კარავი მისი", თუ არა მისი წმინდა და კათოლიკე ეკლესიისადმი, ან მიწაზე რომ არის, ან ცათა შინა?" (Demonstratio evangelica, 6.1.3.4-6; შდრ. κύκλῳ δὲ αὐτοῦ ἡ σκηνὴ αὐτοῦ τίνα λέγεσθαι προσήκει νοεῖν ἢ τὴν ἁγίαν αὐτοῦ καὶ καθολικὴν ἐκκλησίαν, εἴτε τὴν ἐπὶ τῆς γῆς εἴτε τὴν ἐν οὐρανοῖς).
იგივე ავტორი ესაიას სიტყვების განმარტებისას ("დაეშენოს ერი ჩემი ქალაქსა მშჳდობისასა, ეს. 32.18, O) აღნიშნავს:
"... "ქალაქად" წინასწარ ამბობს კიდით-კიდემდე კათოლიკე ეკლესიას" (Commentarius in Isaiam, 2.3.116-117: "...πόλιν, τὴν ἀπο περάτων ἕως περάτων κατολικὴν ἐκκλησίαν... θεσπίζει).
წმ. ეპიფანე კვიპრელი IV ს-ის მიწურულს ასე განაწესებდა:
"სახელი ეკლესიისა ყველამ (ყველა მოციქულმა, ე.ჭ.) ერთი დადო, არა თავიანთი, არამედ - უფლისა მათისა იესო ქრისტესი, ... რაც არის მხოლო კათოლიკე ეკლესია, არარა სხვა სახელის მქონე, თუ არა ქრისტესი" (შდრ. Haer 2.174.11-14: ὄνομα τῆς ἐκκλησίας οἱ πάντες ἓν ἐπέθεντο, οὐχ ἑαυτῶν ἀλλὰ τοῦ κυρίου αὐτῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... ὅπερ ἐστὶν ἡ μόνη καθολικὴ ἐκκλησία, οὐκ ἄλλο τι ἔχουσα ὄνομα ἀλλὰ Χριστοῦ).
ამიტომაა, რომ ყველა მართლმადიდებელი სამღვდელო მოღვაწე მსოფლიო მართლმადიდებელი ანუ კათოლიკე ეკლესიის მღვდელმოქმედად ითქმის, როგორც ამას საჯაროდ სწამებს, მაგალითად, ზემოხსენებული მღვდელმოწამე პიონი:
"კათოლიკე ეკლესიის ხუცესი ვარ" (შდრ. Τῆς κατολικῆς ἐκκλησίας εἰμὶ πρεσβύτερος14, ლათ. Catholicae Ecclesiae presbyter15).
დიახ, ამგვარი სიტყვების წარმოთქმა შესაძლებელია მარტოოდენ იმ შემთხვევაში, თუ ყველა ადგილობითი ეკლესია კათოლიკეა ანუ საყოველთაოა ანუ ერთი კათოლიკე მართლმადიდებელი ეკლესიაა, ერთი "გამომხმობელობაა"16კაცობრიობისა ცოდვის ძალისგან მარადისი სულიერი მღვიძარებისკენ, სასუფევლისეული ცხოვლობისკენ. ცხადია, ბუნებითად შეუძლებელია ორი ან მეტი კათოლიკე ანუ საყოველთაო, იგივე მსოფლიო ეკლესიის არსებობა, რადგან საყოველთაოობა და მსოფლიოობა [15]გამორიცხავს მრავლობითობას. შესაბამისად, მართლმადიდებელი ეკლესიები კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიებად17 ითქმიან ანუ ისინი კათოლიკენი, ე.ი. საყოველთაონი არიან მხოლოდ და მხოლოდ ადგილობითი განმრავლებულობიდან გამომდინარე ანუ როგორც ერთი მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკეობის (საყოველთაოობის, მსოფლიოობის) ადგილობრივ მწირობაში გამომავლენელნი. ამიტომ უნდა აღვიქვამდეთ და სახელვდებდეთ ყველა ადგილობრივ მართლმადიდებელ ეკლესიას სწორედ როგორც კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიას, რომ მათი ადგილობითი განმრავლებულობა მათივე ბუნებითი ერთსხეულობისა18 და სრული მხოლოობის ანუ სრული ერთადერთობის დოგმატის [16]დარღვევის საცთურად არ გაგვიხდეს და თვისობრივად მრავალი ეკლესიის შემოტანით მრავალი თავიც ანუ მრავალი მაცხოვარიც არ იქნეს მავანთაგან ეკლესიის წმინდა მოძღვრებაში შემოხრწნილი, ვინაიდან სრულიად უეჭველია, რომ ვინც თვისობრივად (და არა მარტოოდენ ადგილობითად) განყოფს ეკლესიებს, და პირდაპირი გაგებით აღიარებს მათ დამოუკიდებლობას, იგი განყოფს ეკლესიის თავსაც, რადგან დამოუკიდებელი სხეულები დამოუკიდებელ თავებსაც გარდაუვალად გულისხმობს.
დიახ, ამ დიდი გაუკუღმართების თავიდან ასაცილებლად გვმართებს მარადისი გაცნობიერება იმისა, რომ ეკლესიათა ადგილობითი განმრავლებულობა სრულად ინარჩუნებს ყველა მათგანში ერთი და მხოლო მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკეობას ანუ საყოველთაოობას, და რომ ყველა მათგანი, უკლებლივ და თანასწორად ანუ ერთსხეულობითად, კათოლიკეა ანუ საყოველთაოა, ე.ი. ერთი კათოლიკეობის ადგილობითად გამომავლენელი და აღმასრულებელია, ისევე როგორც "მრწამსის" კვალობაზე, სიწმინდეს განვუკუთვნებთ რა მათ, ვამბობთ, რომ წმინდაა ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ერთი მაცხოვნებელი საეკლესიო სიწმინდის ამა თუ იმ ადგილას თავის თავში სრულად გამომავლენელი.
სწორედ ამ საღვთო მოძღვრების გამაცხადებელია მართლმადიდებელ მოღვაწეთა მიერ III ს-ის შუა წლებში შედგენილი ეპისტოლის მიმართვითი ნაწილი, რაც ასეთი სახისაა:
"დიონისესა და მაქსიმეს, აგრეთვე მსოფლიოში ყველა ჩვენს თანამწირველ ეპისკოპოსს, ხუცესსა და დიაკონს, დაცისქვეშეთის მთელ კათოლიკე ეკლესიას, ელენოსი, ჰიმენაიოსი, თეოფილე, თეოტექნოსი, მაქსიმე, პროკლე, ნიკომა, ელიანოსი, პავლე, ბოლანოსი, პროტოგენესი, ჰიერაქსი, ევტიქი, თეოდორე, მალქიონი, ლუკა და ჩვენთან ერთად მწირობაში მყოფი ყველა დანარჩენი: ახლო ქალაქები და ერები, ეპისკოპოსნი, ხუცესნი და დიაკონნი, და ღვთის ეკლესიები, საყვარელ ძმებს, უფლისა მიერ გიხარო[17]დეთ!" (შდრ. Eusebius, Eccl Hist. 7.30.2.1-10: ∆ιονυσίῳ καὶ Μαξίμῳ καὶ τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμένην πᾶσιν συλλειτουργοῖς ἡμῶν ἐπισκόποις καὶ πρεσβυτέροις καὶ διακόνοις καὶ πάσῃ τῇ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν καθολικῇ ἐκκλησίᾳ Ἕλενος καὶ Ὑμέναιος καὶ Θεόφιλος καὶ Θεότεκνος καὶ Μάξιμος Πρόκλος Νικομᾶς καὶ Αἰλιανὸς καὶ Παῦλος καὶ Βωλανὸς καὶ Πρωτογένης καὶ Ἱέραξ καὶ Εὐτύχιος καὶ Θεόδωρος καὶ Μαλχίων καὶ Λούκιος καὶ οἱ λοιποὶ πάντες οἱ σὺν ἡμῖν παροικοῦντες τὰς ἐγγὺς πόλεις καὶ ἔθνη ἐπίσκοποι καὶ πρεσβύτεροι καὶ διάκονοι καὶ αἱ ἐκκλησίαι τοῦ θεοῦ ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς ἐν κυρίῳ χαίρειν).
ამავე "მთელ კათოლიკე ანუ საყოველთაო, ე.ი. მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიას" მოიხსენებს მარტვილობის წინ ზემოხსენებული პოლიკარპე სმირნელი, როგორც ამას საგანგებოდ უსვამს ხაზს მისი მარტვილობის შესახებ მაუწყებელი ენციკლური ეპისტოლე სმირნელთა ეკლესიისა:
"ხოლო მას შემდეგ, რაც დაასრულა მან ლოცვა და მოიხსენა რა ყველა, ვინც კი ოდესმე მასთან იყო თანაშეკავშირებული: მცირენი და დიდნი, საჩინონი და უჩინონი, და მსოფლიოს მთელი კათოლიკე ეკლესია, მოიწია ჟამი წასვლისა, სახედარზე დასვეს იგი და წაიყვანეს ქალაქში, იყო რა დიდი შაბათი" (8.1; შდრ. 'Επεὶ δέ ποτε κατέπαυσεν τὴν προσευχήν, μνημονεύσας ἁπάντων τῶν καὶ πώποτε συμβεβληκότων αὐτῷ μικρῶν τε καὶ μεγαλων, ἐνδόξων τε καὶ ἀδόξων, καὶ πάσης τῆς κατὰ τὴν οἰκουμένην καθολικῆς ἐκκλησίας, τῆς ὥρας ἐλθούσης τοῦ ἐξιέναι, ὄνῳ καθίσαντες αὐτὸν, ἤγαγον εἰς τὴν πόλιν ὄντος σαββάτου19, შდრ. ლათ. Cum autem precationem finiisset, in qua mentionem fecerat omnium, qui aliquando cum ipso congressi fuerant, parvorum quidem et magnorum, clarorum et obscurorum, totiusque per ordem terrarum calholicae ecclesiae; quumque hora proficiscendi venisset, asino eum imponenies, in urbem duxerunt die magni sabbati20).
თვით საქართველოს ეკლესიაც მხოლოდ და მხოლოდ ერთი წმინდა სამოციქულო და კათოლიკე ეკლესიის ადგილობითი მწირობაა, ადგილობითი მოსაგრეობაა და არა "დამოუკიდებელი ეროვნული ეკლესია, რაც მართლმადიდებლურ ეკლესიოლოგიასთან, ეკლესიის შესახებ მაცხოვნებელ დოგმატთან სრულიად შეუსაბამოა. სწორედ ამიტომ ეწოდება საქართველოს ეკლესიასაც "კათოლიკე (ანუ საყოველთაო, მსოფლიო) ეკლესია". მაგალითად, სამოელ კათალიკოსი ასე მიმართავს იოანე საბანისძეს:
"მნებავს, რაჲთა დაიწეროს სანატრელისა ამისცა მარტჳლობაჲ, ვითარცა პირველთა მათ ქრისტჱს მოწამეთაჲ, და დაიდვას იგიცა წმიდასა კათოლიკე ეკლესიასა შინა მოსაჴსენებელად ყოველთა" (ძქალძ21, I, გვ. 46).
[18]ამასვე აღნიშნავს გიორგი მერჩულე:
"დიდი არსენი კათოლიკე ეკლესიასა, ქრისტჱს კუართისა სამკჳდრებელსა მცხეთას, ქართლისა კათალიკოზ იქმნა"(ძქალძ, I, გვ. 286).
ესაა სწორედ ის ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია (და არანაირად "ქართული ეროვნულობის მქონე ეკლესია" ანთუ "ეროვნული ქართული ეკლესია"), რომლისადმი ქართველთა "განუცემელობას" კანონდებითად რჯულმდებლობს "რუის-ურბნისის ძეგლისწერა", როდესაც განაჩინებს:
"არა გეცრუვნეთ შენ, სიწმიდით მშობელო ჩუენო კათოლიკე ეკლესიაო".
აღვნიშნავთ, რომ მართლმადიდებელი კათოლიკე ანუ საყოველთაო, მსოფლიო ეკლესია არა მარტო ერთია, არამედ"მხოლოა"22. მოვუსმინოთ II-III სს-ის დიდ მოძღვარს კლიმენტი ალექსანდრიელს:
"ვამბობთ, რომ არსით, აზრით, დასაბამითა და აღმატებულებით მხოლოა ძველი და კათოლიკე ეკლესია... დააღმატებულება ეკლესიისა, ისევე როგორც დასაბამი შემყარებულობისა, მხოლობითად ჰგიეს, აღემატება რა იგი ყოველივეს და არ მოეპოვება რა თავისი მსგავსი ანდა სწორი" (შდრ. Stromata, 7.17.107.5-6.4: κατά τε οὖν ὑπόστασιν κατά τε ἐπίνοιαν κατά τε ἀρχὴν κατά τε ἐξοχὴν μόνην εἶναί φαμεν τὴν ἀρχαίαν καὶ καθολικὴν ἐκκλησίαν... καὶ ἡ ἐξοχὴ τῆς ἐκκλησίας, καθάπερ ἡ ἀρχὴ τῆς συστάσεως, κατὰ τὴν μονάδα ἐστίν, πάντα τὰ ἄλλα ὑπερβάλλουσα καὶ μηδὲν ἔχουσα ὅμοιον ἢ ἴσον ἑαυτῇ).
წმ. ეპიფანე კვიპრელი, როგორც აღვნიშნეთ, მიუთითებდა:
"სახელი ეკლესიისა ყველამ (ყველა მოციქულმა, ე.ჭ.) ერთი დადო, არა თავიანთი, არამედ - უფლისა მათისა იესო ქრისტესი, ... რაც არის მხოლო კათოლიკე ეკლესია, არარა სხვა სახელის მქონე, თუ არა ქრისტესი" (შდრ. Haer 2.174.11-14: ὄνομα τῆς ἐκκλησίας οἱ πάντες ἓν ἐπέθεντο, οὐχ ἑαυτῶν ἀλλὰ τοῦ κυρίου αὐτῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... ὅπερ ἐστὶν ἡ μόνη καθολικὴ ἐκκλησία, οὐκ ἄλλο τι ἔχουσα ὄνομα ἀλλὰ Χριστοῦ).
იგივე მოძღვარი სხვა შემთხვევაშიც საგანგებოდ აღნიშნავს:
[19]"ღმერთმა მოგვცეს ჩვენ ნაწილი წმინდა და მხოლო კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიაში" (Haer 3.521.12-13: ὁ θεὸς δῴη μέρος ἡμῖν ἐν τῇ ἁγίᾳ καὶ μόνῃ καθολικῇ καὶ ἀποστολικῇ ἐκκλησίᾳ). კიდევ: "თავად მხოლო კათოლიკე ეკლესია" (Haer 3.521.23: αὕτη ἡ μονῃ καθολικὴ ἐκκλησία).
წბ. ბასილი დიდის ლიტურგიაში ამგვარი ვედრებაა ღვთისადმი:
"მოიხსენე, უფალო, მშვიდობა წმინდა, მხოლო, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისა" (PG. 31.1629.34-35: Μνήσθητι, Κύριε τῆς εἰρήνης τῆς ἁγίας, μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς σου 'Εκκλησίας). ამავე ლიტურგიის მოკლე რედაქციაში ვკითხულობთ: "... მთელი სავსებითურთ შენი წმინდა, მხოლო, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიისა"(PG.1632.24-26: ...σὺν παντὶ τῷ πληρώματι τῆς ἁγίας, καὶ μόνης καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς σου 'Εκκλησίας).
თეოდორიტე კვირელის "საეკლესიო ისტორიაში" დაცულია სახელგანთქმული ანტიარიანელი მღვდელთმთავრის,ალექსანდრე ალექსანდრიელის შემდეგი სწავლება:
"ვაღიარებთ... ერთ და მხოლო კათოლიკე სამოციქულო ეკლესიას, ერთი მხრივ მარადის დაუმხობელს, თუნდ მთელმა სოფელმა მისდამი ბრძოლა განიზრახოს, მეორე მხრივ კი - სხვაგვარმადიდებელთა ყველა უუღვთოესი ამხედრების დამმარცხებელს" (Historia ecclesiastica, I.4.53: ὁμολογοῦμεν... μίαν καὶ μόνην καθο "λικὴν τὴν ἀποστολικὴν ἐκκλησίαν, ἀκαθαίρετον μὲν ἀεὶ κἂν πᾶς ὁ "κόσμος αὐτῇ πολεμεῖν βουλεύηται, νικηφόρον δὲ πάσης τῆς τῶν "ἑτεροδόξων ἀσεβεστάτης ἐπαναστάσεως23).
წმ. ათანასე ალექსანდრიელის "მრწამსის განმარტებაში" ნაუწყებია:
"... მათ (არიანელებს, ე.ჭ.) შეაჩვენებს ჩვენი კათოლიკე დედა და სამოციქულო ეკლესია. და შევაჩვენებთ ყველას, რომლებიც არ აღიარებენ ხორცის აღდგომას, აგრეთვე - ყველა ერესს, ესე იგი იმათ, რომლებიც არ არიან წმინდა და მხოლო კათოლიკე ეკლესიის ამ რწმენისა" (Acta conciliorum oecumenicorum, ed. E. Schwartz, 1.1.7.66.31-34, Αθανασίου ἐπισκόπου ‘Αλεξανδρείας ἑρμηνεία εἰς τὸ σύμβολον: αὐτοὺς ἀναθεματίζει ἡ καθολικὴ μήτηρ ἡμῶν καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία. καὶ ἀναθεματίζομεν πάντας τοὺς μὴ ὁμολογοῦντας ἀνάστασιν σαρκὸς καὶ πᾶσαν αἵρεσιν, τουτέστι τοὺς μὴ ὄντας ἐκ ταύτης τῆς πίστεως τῆς ἁγίας καὶ μόνης καθολικῆς ἐκκλησίας).
მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ხატი არქეტიპისა (პირველხატისა) ანუ ღვთისა, ყოვლითურთ ერთია და მხოლოათავისი წარმოშობითაც, რაც, როგორც აღვნიშნეთ, მისი ზეციურ წარმომავლობას გულისხმობს. ეს სწავლება ქრონოლოგიურად ყველაზე ადრე, I ს-ის მიწურულს, სრულად აქვს ნაუწყები წმ. კლიმენტი რომაელს თავის მეორე ეპისტოლეში კორინთელთა მიმართ:
"ამრიგად, ძმანო, აღვასრულებთ რა ჩვენი მამის, ღვთის მცნებებს, [20]ვიქნებით იმ პირველი ეკლესიისაგანნი, რომელიც სულიერია და შექმნილია მზისა და მთვარის უწინარეს, ხოლო უკეთუ არ აღვასრულებთ უფლის ნებას, ვიქნებით იმისაგანნი, რაზეც წერილი ამბობს: "გახდა ჩემი სახლი ავაზაკთა გამოქვაბული"24. ამიტომ, მაშ, ავირჩევდეთ, რომ ვიყოთსიცოცხლის ეკლესიისაგანნი, რათა ვცხონდეთ. არ ვფიქრობ უმეცარნი იყოთ თქვენ იმისა, რომ ცხოველი ეკლესია არის სხეული ქრისტესი... ეკლესია ამჟამინდელი როდია, არამედ - ზეცისაგანი, რადგან იგი სულიერი იყო, ისევე როგორც ჩვენი იესო, გაცხადდა კი უკანასკნელ დღეებში25, რომ ჩვენ ვეცხოვნებინეთ. ხოლო სულიერად არსებული ეკლესია გაცხადდა ქრისტეს ხორცში, გვაუწყა რა, რომ უკეთუ ვინმე ჩვენგანი დაიცავს მას26 ხორცში27 და არ გახრწნის, უკუმიიღებს მას სულიწმინდაში, ვინაიდან თვით ხორცი ნაცვალსახეა28 სულისა. ამიტომ, ვერავინ, ვინც ნაცვალსახეს გახრწნის, ვერ ეზიარება ჭეშმარიტს. სწორედ ამას ამბობს29, მაშ, ძმანო: დაიცავით ხორცი, რომ ეზიაროთ სულს; თუკი ვამბობთ, რომ ხორცია ეკლესია, ხოლო სულია ქრისტე30, ცხადია, მაშ, რომ ხორცის შემგინებელმა [21]შეგინებულჰყო ეკლესია, ხოლო ამგვარი ვინმე, რა თქმა უნდა, ვერ ეზიარება სულს, რომელიც არის ქრისტე. აი, ესოდენი ცხოვრებისა და უკვდავების ზიარქმნა ძალუძს თვით ხორცს, რაჟამს შეემსჭვალება31 მას სულიწმინდა; არც გამოთქმა ძალუძს ვისმე, არცთუ მეტყველება იმისა, რაც განუმზადა უფალმა თავის რჩეულებს" (cap. 14)32.
[22]ეკლესიის ზეციურ წარმომავლობას ხაზს უსვამს წმ. ეპიფანე კვიპრელიც, როდესაც გვამცნობს:
"... კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია საუკუნითგან მყოფია, ჟამთა მონაცვლეობის კვალობაზე კი უსაჩინოესად გაცხადდა ქრისტეს ხორციელ მოვლინებაში" (შდრ. ... τῆς καθολικῆς καὶ ἀποστολικῆς ἐκκλησίας τῆς ἀπ’ αἰῶνος οὔσης, κατὰ δὲ διαδοχὴν χρόνων φανερώτατα ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ ἐνσάρκῳ παρουσίᾳ ἀποκαλυφθείσης, PG. 42, 640 C33).
[23]წმ. კირილე ალექსანდრიელი ეს. 63.17-19 მუხლების34 განმარტებისას აღნიშნავს:
"მობრუნდი შენი მონების გამო, შენი მემკვიდრეობის ტომთა გამო, რომ მცირედი რამ ვიმემკვიდროთ შენი წმინდა მთისა. გავხდით როგორც ეს იყო დასაბამიდან, რაჟამს არ მთავრობდი ჩვენზე, არცთუ ზედწოდებული იყო შენი სახელი ჩვენზე"35. კვლავ ითხოვენ [ისრაელისაგანნი, ე.ჭ.], რომ მიბრუნდეს იგი მათკენ, მიბრუნდეს, ცხადია, დაწყნარებულობისა და კაცთმოყვარეობის გამო... "მობრუნდიო", - ამბობს [ესაია, ე.ჭ.], - რომ მცირედი რამ ვიმემკვიდროთ შენი წმინდა მთისა", ხოლო"წმინდა მთად", მაშ, მრავალგზის უთქვამს წმინდა წერილს ეკლესია, რომლის მცირედი რამ ნაწილი გახდნენ ისრაელისაგანნი, ვინაიდან მათ რომ მიეღოთ სარწმუნოება უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესადმი, თანაშეიკრიბებოდა მათგან მწყობრი როგორც დიდი რამ ნაწილი ეკლესიისა, მოდევნებოდა კი მათ წარმართთა სიმრავლეც, მაგრამ ვინაიდან ფრიადი ურჩობის გამო წარმართთა ზურგში აღმოჩნდნენ და რიცხობრივად სწორედ ამათი (წარმართყოფილთა, ე.ჭ.) სიმრავლე გახდა უფრო მეტი, ხოლო თვით ისინი (იუდეველნი, ე.ჭ.), ცხადია, აღმოჩნდნენ სრულიად მცირედნი, რადგან ნარჩენი ცხონდა36, ამის გამო მცირე რამ ნაწილი იმემკვიდრეს მათ წმინდა მთაზე, ესე იგი, ეკლესიაში. ამასთან, თუ ვინმე იტყოდა, მაშ, რომ მათგან (ებრაელთაგან, ე.ჭ.) "წმინდა მთად" იწოდება ზენა ქალაქი, ცათა-შინა ეკლესია, წმინდანთა დედა და მზრდელი, და რომ მასში სწადიათ მათ მემკვიდრეობის ნაწილის ხვედრება, მართებული იქნებოდა ამგვარი გულისხმისყოფა"37.
[24]გამოთქმა "ცათა-შინა ეკლესია" (ἡ ἐν οὐρανοῖς Έκκλησία, ლათ. Coelestis Ecclesia), რაც უიგივდება "პირმშოთა ეკლესიას" (ἐκκλησία πρωτοτόκων) და არსებითად მომდინარეობს პავლე მოციქულისგან38, არაიშვიათია ეკლესიის მამებთან. მაგალითად:
წმ. ათანასე ალექსანდრიელი:
"ხოლო კვლავ ნაჩვენები იქნა, რომ მაცხოვრისგან უზიარებელი გახდა არიანული სიცოფე როგორც აქაურ, ასევე პირმშოთა ცათა-შინა ეკლესიაში" (Epistula ad episcopos Aegypti et Libyae , PG. 25, col. 581.35-584.3: Ἐδείχθη δὲ πάλιν, ὅτι παρὰ τοῦ Σωτῆρος ἀκοινώνητος γέγονεν ἡ Ἀρειανὴ μανία καὶ ὧδε καὶ ἐν τῇ πρωτοτόκων ἐν οὐρανοῖς Ἐκκλησίᾳ).
წმ. მაკარი ეგვიპტელი:
"ისწრაფე აღიწერო ცათა-შინა ეკლესიაში პირმშოთა თანა" (25.102-103, Die 50 geistlichen Homilien des Makarios, Patristische Texte unda Studien 4, ed. H. Dorries, E. Klostermann Berlin, 1964: σπούδασον ἀπογραφῆναι ἐν τῇ ἐν οὐρανοῖς ἐκκλησίᾳ μετὰ τῶν πρωτοτόκων).
ამავე ეკლესიას იგივე მოძღვარი არაერთგზის უწოდებს "ზეციურსაც":
"წმინდანთა ზეციურ ეკლესიასთან დაკავშირებით, ერთი მხრივ, ყველა მოწადინეს მიეცა ის, რომ იღვაწოს მასში შესასვლელად და სანეტაროდ, ხოლო, მეორე მხრივ, ცოდნა ანუ წვდომა რაოდენობისა39 ღმერთმა საცოდნელად განუკუთვნა მხოლოდ საკუთარ თავს" (Sermones 64 [collectio B], 9.1.5.9-6.1: ἐπὶ τῆς ἐπουρανίου ἐκκλησίας τῶν ἁγίων τὸ μὲν εἰσελθεῖν εἰς αὐτὴν καὶ ἀπολαύειν πᾶσι τοῖς βουλομένοις ἀγωνίσασθαι ἐδόθη, τὸ δὲ εἰδέναι ἢ καταλαβεῖν τὸν ἀριθμὸν ἑαυτῷ μόνῳ γινώσκειν ἀπένειμεν ὁ θεός).
ეფესოს მსოფლიო კრების სინოდალური აქტები:
"რამეთუ ყველა ესენი (ერეტიკოსები, ე.ჭ.) ამჟამადაც სამარცხ[25]ვინო აღსასრულის მიმღებნი გახდნენ და განიდევნენ საეკლესიო გალავანთაგან, და, ამასთან, ცათა-შინა პირმშოთა ეკლესიისაგანაც ექსორიაქმნილნი იქნებიან" (Concilium universale Ephesenum anno 431: 1,1,7.23.30-32; E. Schwartz-ის მითით. გამოც.: πάντες γὰρ οὗτοι καὶ ἐν τῶι παρόντι ἐπονείδιστον τέλος ἐσχήκασιν καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν περιβόλων ἐξώσθησαν, καὶ τῆς ἐν οὐρανοῖς δὲ τῶν πρωτοτόκων ἐκκλησίας ἐξορισθήσονται).
პირმშოდ წოდებული მაცხოვარი40 თავად არის წმინდა მართლმადიდებელი და კათოლიკე ანუ საყოველთაო ეკლესიის, როგორც "პირმშოთა კრებულის" და თავადვე "პირმშოს"41, არქეტიპი ანუ პირმშოხატი42, როგორც ამას ზედმიწევნითი სიცხადით დამმოძღვრელობს ღმერთშემოსილი მაქსიმე აღმსარებელი:
"ვინაიდან, არის რა ყოველივე ყოველთა შორის (I კორ. 15.28) უსასრულო-საზომით-უზეშთაესი-ყოველივეზე ღმერთი,უმხოლოესად იქნება იგი განჭვრეტილი აზროვნება-განწმენდილთაგან, რაჟამს გონება, მჭვრეტელობითად არსთა საფუძვლების შემომკრები, თვით ღვთისადმი მისრულდება43 როგორც ყოველივეს არსყოფისა და შექმნის მიზეზის, დასაბამისა და[26]დასასრულისადმი, და როგორც ყოველივეს გარემომცველობის შეუძრავი საძირკვლისადმი, ღვთის წმინდა ეკლესიაც,როგორც ხატი არქეტიპისადმი ანუ ღვთისადმი, წარმოჩნდება იმავეს მოქმედად ჩვენთვის, რადგან თუმცა კი მრავალნი და რიცხვით თითქმის უთვალავნი არიან კაცნი და ქალნი და ბავშვნი, ერთიმეორისგან გამიჯნულნი და მეტისმეტად განსხვავებულნი მოდგმით, გვარეობით, ეროვნებით, ენით, ყოფა-ცხოვრებით, ასაკით, ზრახვით, ხელოვნებით, წესით, ჩვევით, უნარით, ან კიდევ მცოდნეობით, ღირსეულობით, ხვედრით, ხატოვნებით44 და ნათვისობით, - ყველა მათგანს, მისდამი (ეკლესიისადმი, ე.ჭ.) მიახლებულს, მისგან აღმოშობილსა45 და სულით აღმოდაბადებულს46, იგი (ეკლესია, ე.ჭ.) თანასწორად მიუბოძებს და მიჰმადლებს ერთ საღვთო ხატებასა და სახელდებას, კერძოდ იმას, რომ იყოს და ერქვას მას ქრისტესაგანი, ისევე როგორც - ერთ რწმენითად მარტივ, დაუნაწილებელ და განუწვალებელ მოთვისეობას47, რაც არ ანებებს თითოეულ მათგანთან დაკავშირებით არსებულ მრავალ და აღურიცხავ სხვადასხვაობას, - თუმცა კი არსებობს ეს სხვადასხვაობა, - რომ შესამჩნევი იყოს, ყველა მათგანის მისკენ (ეკლესიისკენ, ე.ჭ.) საყოველთაო ("კათოლიკე") ზეაღმყვანებლობისა და თანაშენაწევრების გზით, რის კვალობაზეცარავინ არაგვარად თავის თავში საერთოსგან გამიჯნული არ არის, რადგან ყველანი თანაშებუნებებულნი არიან და თანაშეკავშირებულნი ურთიერთისადმი სარწმუნოების ერთი მარტივი და განუწვალებელი მადლითა და ძალით,ვინაიდან "იყო", - ამბობს, “ყველას გული და სული ერთი" (საქ. 4.32)48, ისევე როგორც სხვადასხვა ნაწილისგან ერთი სხეული ჰგიეს და იხილვება და არის იგი ნამდვილად ღირსი თავად ქრისტესი, ჩვენი ჭეშმარიტი თავისა49, "რომელშიც, - ამბობს საღვთო მოციქული, - არ არის [27]არც მამრი, არც მდედრი, არც იუდეველი, არც ელინი, არც წინადაცვეთა, არც წინადაუცვეთელობა, არც ბარბაროსი, არც სკვითი, არც მონა, არც თავისუფალი, არამედ ყოველივე და ყოველივეში - თავად" (კოლ. 3.11), რომელიც სიკეთის ერთი მარტივი უსასრულოდ-ბრძნული ძალის კვალობაზე ყოველივეს თავის თავში გარემოიცავს, ისევე როგორც ცენტრი - მასთან დაკავშირებულ რამ წრფეებს, არ ანებებს რა, ერთი მარტივი და ერთმყოფელი მიზეზითა და ძალით, არსთა სათავეებს ზღვართაგან თანაგანვარდნას, რაჟამს წრიულად გარეშემოწერს მათ განფენებს და თავისი თავისკენ მიჰყავს არსთა და მისგან ქმნილთა გამიჯნულობანი, რომ არ იყვნენ ურთიერთისადმი სრულიად უცხონი და მტრულნი ერთი ღმერთის ქმნილებანი და დაბადებულებანი, და არ აღმოჩნდნენ ისინი ვერშემცნობნი იმისა, თუ რის შესახებ და რა მიმართულებით უნდა ავლენდნენ ურთიერთისადმი მოყვარეობას, მშვიდობისმყოფელობასა და იგივეობას, ამის შედეგად კი, არ შეექმნეთ საფრთხე, რომ თვით მათი არსებობაც კი, ღვთისგან განშორებული, არარსებობაში გადავიდეს. ხატია ღვთისა, მაშ, როგორც ითქვა, წმინდა ეკლესია, რადგან, ღვთისებრ, ამავე ერთყოფას მოქმედებს მორწმუნეთა მიმართ, თუმცა კიისინი სხვადასხვაობენ თვისებებით და არიან სხვადასხვა ადგილთაგანაც და ჩვეულებათაგანაც, მყოფობენ რა ერთქმნილნი მასში (ეკლესიაში, ე.ჭ.) სარწმუნოების მიერ, რისი (ერთყოფის, ე.ჭ.) არსთა არსებობის მიმართ შეურევნელად მოქმედებაც ბუნებითია ღვთისთვის, რომელიც მათთან დაკავშირებულ განმასხვავებლობას, როგორც ნაჩვენები იყო, თავისი თავის - როგორც მიზეზის, დასაბამისა და დასასრულის - მიმართ ზეაღმყვანებლობითა და შეერთებით აცხრობს და იგივე-ყოფს"50 (აღნიშნული ვრცელი ციტატა მოხმობილი გვაქვს [28]წმ. მაქსიმეს უმთავრესი ეკლესიოლოგიური შრომიდან"მისტაგოგია", რასაც ამჯერადაც ქართულად გადმოვცემთ ზედმიწევნითი ტერმინოლოგიური შესატყვისით"მესაიდუმლოეთმეწინამძღვრეობა", I.30-54)51.
[29]ამრიგად ეკლესია, როგორც ღვთისებრ მხოლო და უმხოლოესი, ღვთისებრვე ერთია და ერთმყოფელია ყოველივესი და მასში სრულიად ერთქმნილნი არიან გარეგნულად განსხვავებულნი ანუ როგორც ხაზგასმით ბრძანებს პავლე მოციქული, "სადა-იგი არა არს წარმართ და ჰურია, წინადაცუეთილება და წინადაუცუეთელება, ბარბაროზ, სკჳთელ, მონება, აზნაურება, არამედ ყოვლად ყოველსა შინა ქრისტე" (კოლ. 3.11; შდრ. გალ. 3.28: "არა არს ჰურიაება, არცა წარმართება; არა არს მონება, არც აზნაურება; არა არს რჩევა მამაკაცისა, არცა დედაკაცისა, რამეთუ თქუენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იესუჲს მიერ"; კიდევ, I კორ. 12.13: "რამეთუ ერთითა სულითა ჩუენ ყოველთა ერთისა მიმართ გუამისა ნათელ-ვიღეთ, გინა თუ ჰუარიათა, გინა თუ წარმართთა, გინა თუ მონათა, გინა თუ აზნაურთა; და ყოველთავე ერთისა მიმართ სულისა გჳსუამს").
დიახ, ყოვლითურთ ერთია და მხოლოა ანუ სრულიად ერთადერთია ცათა შინა და ქვეყანასა ზედა, კათოლიკე ანუ საყოველთაო მართლმადიდებელი ეკლესია, სწორედ და მხოლოდ იგი მოქმედებდა და მოქმედებს როგორც მთელ დედამიწაზე (რაც არის მისი ზოგადი "სამწირო", მისი ზოგადი "სამსხემო"), ასევე ადგილობითად დედამიწის ცალკეულ კონკრეტულ ადგილას, კონკრეტულ "მწირობაში", კონკრეტულ "მსხემობაში", კონკრეტულ სულიერ "მრევლში", სულიერ "სამრევლოში" მათ შორის საქართველოში.
აქედან გამომდინარე (კიდევ დავაკონკრეტებთ), ცნება "ადგილობრივი ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია" ანდა"ქართველთა მართლმადიდებელი ეკლესია" გულისხმობს არა ქართული ეროვნულობის მქონე მართლმადიდებელ ეკლესიას ანდა ქართულ ეროვნულ მართლმადიდებელ ეკლესიას (ნუ იყოფინ), არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას, რომელიც მოღვაწეობს, მყოფობს, მწირობს, მწირველობს, მსხემობს, მორკინალობს და მაცხოვნებლობს საქართველოში, ქართველ ერში, საქართველოს მთელ მოსახლეობაში52.
[30]ამგვარადვე, პარალელისთვის, "ადგილობრივი ალექსანდრიული მართლმადიდებელი ეკლესია" ნიშნავს არაალექსანდრიული ეროვნულობის მქონე მართლმადიდებელ ეკლესიას ანდა ალექსანდრიულ ეროვნულ მართლმადიდებელ ეკლესიას, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ კვლავაც იმავე ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას, რომელიც მოღვაწეობს, მყოფობს, მწირობს, მსხემობს, მორკინალობს და მაცხოვნებლობს ალექსანდრიაში, ალექსანდრიის მოსახლეობაში.
ეროვნულობა, მიუხედავად მისი განსაკუთრებული ღირსებისა, ამქვეყნიური ნიშანთვისებაა და ცათა სასუფეველში, მართლმადიდებლური დოგმატით, აღნიშნული ნიშანთვისება არ არსებობს. რაც შეეხება მართლმადიდებელ ეკლესიას,იგი, პირიქით, არაამქვეყნიურია ანუ ამქვეყნიური წარმომავლობისა არ არის და ამიტომაც "მსხემია", "მწირია" ამქვეყნისთვის, "უცხოობაშია" ამასოფლად, თუმცა ღვთივდაფუძნებულია და შეუძრავად ღვთივდამკვიდრებულია ამქვეყნად53 არა [31]იმიტომ, რომ რაიმე ამქვეყნიური ნიშანთვისება (გნებავთ, ეროვნულობა) განისაკუთროს დაშეიძინოს ანუ გაამქვეყნიურდეს, არამედ, აბსოლუტურად პირიქით, რათა ზექვეყნიური ნიშანთვისებით განიმსჭვალოს ეს სოფელი, ამა სოფლის ერები და ხალხები, საღვთო მადლით აღავსოს ქვეყნიერება, განაზეციუროს იგი, მაცხოვნებლობითი და განმაღმრთობელობითი მღვდელმოქმედებით ცხოველჰყოს კაცობრიობა და, როგორც შესანიშნავადაა გამოთქმული ერთ ძეგლში, "მთელი სოფელი "ეკლესია-ჰყოს" [32]ანუ მან (ეკლესიამ), ამქვეყნიურ მწირობაში ვიდრე მეორედ მოსვლამდე ძლევაშემოსილად დამკვიდრებულმა, სულიერად ახლად შვას ადამიანები, სულიერად ერთ-ჰყოს მრავალენოვანი, დაყოფილი და განსხვავებული ერები და აღმოშვას ისინი ზეციური სუფევისთვის.
წმ. იოანე დამასკელის ავტორობით ცნობილ შრომაში: "ხატმებრძოლთა წინააღმდეგ" მოცემულია ამგვარი განმარტება:
"არ ძალუძს კათოლიკე ეკლესიას, რომ მხოლოდ სამოციქულო იყოს იგი, რადგან მისი თავის (რომელიც არის ქრისტე) ყოვლადძლიერმა უფლებრივობამ მოციქულთა მიერ მთელი სოფლის ცხონება შეძლო. ამიტომ, ღვთის წმინდა კათოლიკე ეკლესია არის კრებული საუკუნითგანი წმინდა მამებისა: მამამთავართა, წინასწარმეტყველთა, მოციქულთა, მახარებელთა, მარტვილთა, რომლებსაც ერთსულოვნად შეემატა მათდამი რწმუნებული ყველა ერი, რადგან იხილეს, რომ ყველა ტომიდან, რაც კი ცისქვეშეთშია, ქრისტიანთა სარწმუნოებაც ერთი აქვთ მათ, ვინაიდან სულიწმინდის გარეშე შეუძლებელია, რომ საერთო-სახალხო და მრავალენოვანი კრებული უჭეშმარიტესი სარწმუნოების ერთ ცნობიერებამდე მივიდეს. ამიტომაც, კვლავ ვიტყვი, რომ, გარდა აღნიშნულისა54, იგი კათოლიკეა და იწოდება კიდეც ამგვარად, რადგან მზისქვეშეთის ყველა ერი, - გაუცხოებული, მრავალ ნაწილად დაყოფილი, ველური და მრავალენოვანი, - ერთი მშვიდობისმყოფელობითი და მაცხოვნებლობითი სარწმუნოებისა და ღვთისმცოდნეობისადმი ჰგიეს"55.
როდესაც მოციქულთასწორი კლიმენტი რომაელი I ს-ის მიწურულს რომის ეკლესიის (გნებავთ, გამოთქმითად, რომაული ეკლესიის ანდა რომაელთა ეკლესიის) სახელით მიმართავდა კორინთოს ეკლესიას, ამგვარად მისწერდა მათდამი:
"ეკლესია ღვთისა, რომელიც მწირობს56 რომში, ეკლესიას ღვთისას, [33]რომელიც მწირობს კორინთოში, ... მადლი თქვენდა!" (შდრ. Ἡ ἐκκλησία τοῦ θεοῦ ἡ παροικοῦσα Ῥώμην τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ παροικούσῃ Κόρινθον, ... Χάρις ὑμῖν57. შდრ. ლათ. თარგმ.: Ecclesia Dei quae Romae peregrinatur Ecclesiae Dei quae Corinthi peregrinatur... gratia vobis58).
აშკარაა, რომ ბუნებითად ჰგიეს მხოლოდ ერთი "ეკლესია ღვთისა", რომელიც "მწირობს" როგორც რომში, ასევე კორინთოში და ნებისმიერ სხვა ადგილას, ხოლო "მწირობა" სწორედ "მწირის" მოქმედებას ნიშნავს, "მწირი" კი ისაა, ვინც მოცემული ადგილის მკვიდრი მცხოვრები ანუ ავტოქთონი59 არ არის და, შესაბამისად, არანაირად არ შეიძლება განიკუთვნებდეს ამ ადგილის მცხოვრებთა ეროვნულობას (წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი "მკვიდრი" იქნებოდა და არა"მწირი").
წნ. ეგნატი ღმერთშემოსილის ეპისტოლეებში, რომლებიც II ს-ის დამდეგს განეკუთვნება, ყველგან ყველა შემთხვევაში უმკვეთრესი ხაზგასმა მხოლოდ იმაზეა, რომ ნებისმიერ ქალაქსა და რეგიონში, ნებისმიერ ქვეყანასა და ერში მყოფობს ანუ მოღვაწეობს არა მრავალი, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ერთი და მხოლო, ყოვლად ყოვლითურთ იგივ-არსი და იგივ-გვარი მართლმადიდებელი ეკლესია. დავუკვირდეთ:
"ეკლესიას, წყალობაქმნილს ღვთის მიერ, გამორჩეულს ქრისტესგან, რომელიც მწირობს სირიაში" (შდრ. ἐκκλησίᾳ ἠλεμένῇ ὑπὸ θεοῦ ἐκλελεγμένῃ ὑπὸ Χριστοῦ, παροικούσῃ ἐν Συρίᾳ60, ლათ. Ecclesias habenti propitia[34]tionem a Deo dilectae a Christo, advenae in Syria61); "ეკლესიას, ღირსადუნეტარესს, რომელიც მყოფობს ასიის ეფესოში" (შდრ. τῇ ἐκκλησίᾳ τῇ ἀξιομακαρίστῳ, τῇ οὔσῃ ἐν Ἐφέσῳ τῆς Ἀσίας62); "მოვიკითხავ ეკლესიას, რომელიც მყოფობს მაგნესიაში" (შდრ. ἀσπάζομαι τὴν ἐκκλησίαν τὴν οὖσαν ἐν Mαγνησίᾳ63); "მოიხსენეთ... ეკლესია სირიაში" (შდრ. Mνημονεύετέ... τῆς ἐν Συρίᾳ ἐκκλησίας64); "ეკლესიას ღვთის მამისას და [მისგან] შეყვარებული იესო ქრისტესას, ... უღვთისსახოვნესსა და სიწმინდეშემოსილს, რომელიც მყოფობს ასიის სმირნაში" (შდრ. ἐκκλησίᾳ θεοῦ πατρὸς καὶ τοῦ ἠγαπημένου Ἰησοῦ Χριστοῦ, ... θεοπρεπεστάτῃ καὶ ἁγιοφόρῳ, τῇ οὔσῃ ἐν Σμύρνῃ τῆς Ἀσίας65); "მამა-ღმერთისა და იესო ქრისტეს მიერ შეყვარებულ წმინდა ეკლესიას, მყოფს ტრალისელთა შორის, რჩეულსა და ღირსსაღვთოს, რომელიც მშვიდობისმყოფელობს ქრისტეს ხორცითა და სულით" (შდრ.τῇ ἠγαπημένῃ παρὰ θεοῦ πατρὸς καὶ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκκλησίᾳ ἁγίᾳ τῇ οὔσῃ ἐν Tράλλεσιν, ἐκλεκτῇ καὶ ἀξιοθέῳ, εἰρηνευούσῃ ἐν σαρκὶ καὶ πνεύματι Ἰησοῦ Χριστου66) და ა.შ.
ასევე, წმ. პოლიკარპე სმირნელი ასე მიმართავს ფილიპელებს:
"პოლიკარპე და მასთან მყოფი ხუცესები ეკლესიას ღვთისას, რომელიც მწირობს ფილიპელებში, წყალობა თქვენდა და მშვიდობა!" (შდრ. Πολύκαρπος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ πρεσβύτεροι τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ παροικούσῃ Φιλίππους· ἔλεος ὑμῖν καὶ εἰρήνη67. შდრ. აგრეთვე Hefele-ს გამოცემის ლათინური თარგმანი: Polycarpus et qui cum eo presbyteri ecclesiae Dei, quae peregrinatur Philippis, misericordia vobis et pax68).
ევსები კესარიელის მითითებით, "დიონისე არეოპაგელმა, რომელიც, "საქმეთა" უწყებისამებრ, პავლე მოციქულმა აწვია სარწმუნოებისკენ და რომელსაც პირველს ერწმუნა ათენელთა სამწიროს (=სამრევლოს) ეპისკოპოსობა... მისწერა "ეკლესიას, რომელიც მწირობს გორტინაში", ისევე [35]როგორც - კრეტის სხვა სამწიროებს, ... და მისწერა "ეკლესიას, რომელიც მწირობს ამასტრიდში", ისევე როგორც - პონტოს [სამწიროებს]" (შდრ. ∆ιονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου Παύλου προτραπεὶς ἐπὶ τὴν πίστιν κατὰ τὰ ἐν ταῖς Πράξεσιν δεδηλωμένα, πρῶτος τῆς Ἀθήνησι παροικίας τὴνἐπισκοπὴν ἐγκεχείριστο... τῇ ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ παροικούσῃ Γόρτυναν ἅμα ταῖς λοιπαῖς κατὰ Κρήτην παροικίαις ἐπιστείλας... καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ παροικούσῃ Ἄμαστριν ἅμα ταῖς κατὰ Πόντον ἐπιστείλας, საეკლესიო ისტორია, 4.23.3-6).
კიდევ, 343 წლის სარდიკიის კრების სინოდალური ეპისტოლე, რომლის ტექსტიც წმ. ათანასე ალექსანდრიელმა შემოგვინახა, ამგვარ ზოგად მიმართვას შეიცავს ალექსანდრიის ეპარქიის ეკლესიებისადმი:
"წმინდა სინოდი, ღვთის მადლით სარდიკიაში შემოკრებილი... ყველა წმინდა ეკლესიას ღვთისას, რომელიც კი მწირობს ალექსანდრიაში, საყვარელ ძმებს, უფლისა მიერ გიხაროდენ!" (შდრ. Ἡ ἁγία σύνοδος ἡ κατὰ θεοῦ χάριν ἐν Σαρδικῇ συναχθεῖσα... πάσῃ τῇ ἁγίᾳ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ παροικούσῃ, ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς, ἐν κυρίῳ χαίρειν,Apologia contra Arianos sive Apologia secunda, 37.1.1-6).
ახლა წმ. პოლიკარპე სმირნელის მარტვილობის შესახებ სმირნელთა ეკლესიის მიერ გაგზავნილი ენციკლური ეპისტოლის შესავალს მოვუსმინოთ:
"ეკლესია ღვთისა, რომელიც მწირობს სმირნაში, ეკლესიას ღვთისას, რომელიც მწირობს ფილომელიონში, და წმინდა და კათოლიკე ეკლესიის ყველა მწირობას ყველა ადგილას! გამრავლდეს წყალობა და მშვიდობა და სიყვარული ღვთისა-მამისა და უფლისა ჩვენისა იესო ქრისტესი" (შდრ. 'Η ἐκκλησια τοῦ θεοῦ, ἡ παροικοῦσα Σμύρναν, τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ, τῇ παροικούσῃ ἐν Φιλομηλίῳ καὶ πάσαις ταῖς κατὰ πάντα τόπον τῆς ἁγίας καὶ καθολικῆς ἐκκλησίας παροικίαις. ἔλεος καὶ εἰρήνη καὶ ἀγάπη θεοῦ πατρὸς καὶ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πληθυνθείη69. შდრ. ლათ. თარგმ.: Ecclesia Dei, quae Smyrnae peregrinatur, ecclesiae Dei, quae Philomelii peregrinatur, et omnibus ubique terarum sanctae et calholicae ecclesiae paroeciis: misericordia, pax et charitas a Deo Palre et Domino nostro Jesu Christo multiplicentur70).
ამრიგად, უკლებლივ ყველა ადგილას მწირობს ანუ მსხემობს მხოლოდ და მხოლოდ ერთი და იგივე წმინდა და კათოლიკე ეკლესია71, [36]რაც ნიშნავს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის ქართულენოვანი მოღვაწეობა საქართველოს ტერიტორიაზე, ქართველ ერში, საქართველოს მოსახლეობაში ესაა არა მისი "ეროვნულობა", არამედაღნიშნულ ადგილას მისი მწირობა და სწორედ ამ აზრით, საქართველოში მწირობის აღმსრულებელ და მწირველ72ერთ წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და მართლმადიდებელ ეკლესიას ეწოდება "საქართველოს ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესია".
მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ დოგმატი ურყევადაა განსაზღვრებული "მრწამსში", სადაც კონკრეტულადაა ნაუწყები მისი ნიშანთვისებანი:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია".
თუ არსებობს "ეროვნულობა ეკლესიისა", ანუ თუ მართლმადიდებელი ეკლესიის ნიშანთვისება "ეროვნულობაცაა", მაშინ "მრწამსში" ეს ასახული უნდა ყოფილიყო და ზემორე დოგმატს ასეთი სახე უნდა ჰქონოდა:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და ეროვნული ეკლესია (ანდა: "ეროვნულობის მქონე ეკლესია)".
თუ ვინმე გვეტყვის, რომ საუბარი ეხება მხოლოდ ადგილობრივ, კერძოდ ქართულ ეკლესიას, მაშინ იმ გარდაუვალი აუცილებლობის წინაშე ვდგებით, რომ ცალკე დოგმატი მივიღოთ საკუთრივ ადგილობრივი ეკლესიის შესახებ და დავუმატოთ მას "ეროვნულობის" ნიშანთვისება, რაც, ვფიქრობთ, საქართველოს სამოციქულო მართლმადიდებელ ეკლესიასთან დაკავშირებით ასეთ სახეს მიიღებდა:
"საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია არის:
"ერთი, წმინდა, კათოლიკე, სამოციქულო და ეროვნული ეკლესია (ანდა: "ეროვნულობის მქონე ეკლესია").
თუ სხვა რამ დასკვნა შესაძლებელია, გვაუწყონ და წადიერად შევისმენთ.
აღვნიშნავთ იმასაც, რომ "თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის [37]ეროვნულობის" დასაბუთებისას და ამ კალაპოტში "მსოფლიო ეკლესიის" ცნების დეფინიციისას ხშირად იშველიებენ მოციქულთა მაგალითს და, მაგალითად, მიუთითებენ:
"სულიწმიდის გარდამოსვლისას მოციქულები სხვადასხვა ენებზე ამეტყველდნენ, რათა ყველა ერში იმათ ენაზე ექადაგათ,და რომ მსოფლიო ეკლესიის ცნება გულისხმობს თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობას. ამ ეკლესიათა ერთობლიობა წარმოადგენს მსოფლიო ეკლესიას".
განა მოციქულთა სხვადასხვაენოვანი ამეტყველება "თითოეული ადგილობრივი ეკლესიის ეროვნულობის" დასტურია თუ დიამეტრულად საწინააღმდეგოსი?
დიახ, მოციქულებმა სხვადასხვა ენებზე იწყეს მეტყველება, რომ ყველა ერისა და ტომის, ყველა ხალხისა და რეგიონის, ყველა ქალაქისა და სოფლის მცხოვრებისთვის, ჯამეულად კი, ყველა ადამიანისთვის მისთვის გასაგებ მშობლიურ ენაზე ეუწყებინათ და ეხარებინათ მაცხოვნებელი მოძღვრება, ემოციქულათ ჭეშმარიტებისთვის, მაგრამ განა მოციქულებმა იმ ხალხების ეროვნულობაც მიიღეს, სადაც დააფუძნეს ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიები? ეს ხომ იმითაც შეუძლებელია, რომ ისინი (მოციქულები) არა მხოლოდ ერთი, არამედ მრავალი ხალხისა და ერის განმანათლებლობას აღასრულებდნენ და ნუთუ რომელ ერშიც იქადაგებდნენ, იმ ერის ეროვნულობასვე განიკუთვნებდნენ?
სხვა რამ არის ამა თუ იმ ენით ამეტყველება და აბსოლუტურად სხვაა ამა თუ იმ ენაზე მოსაუბრე ერის ეროვნულობის მიღება.
დასკვნა შემდეგია:
ისევე როგორც ანდრია მოციქულის მიერ ქართველ ერში ქართულ ენაზე ქადაგება არანაირად არ ნიშნავს ანდრიას მიერ ქართული ეროვნულობის მიღებას, მის გაქართველებას ანუ მის ქართველობას ეროვნული ნიშნით, ზედმიწევნით ამგვარადვე, ხსენებული მოციქულისგან დაფუძნებული საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, ქართველ ერში თავისი მაცხოვნებლობითი მწირობისა და განმანათლებლობითი მღვდელმოქმედების საკუთრივ ქართულ ენაზე აღმსრულებელი, არანაირად არ შეიძლება შერაცხილ იქნეს ქართული ეროვნულობის, ქართველობის ნიშანთვისების განმკუთვნელად.
ახლა წმ. კვიპრიანე კართაგენელის სწავლება ვნახოთ, რაც მართლმადიდებელი ეკლესიის ეპისკოპოსებისადმი არის მიმართული:
"ნეტარი მოციქული პავლეც სწორედ ამასვე ასწავლის და ერთიანობის საიდუმლოს (sacramentum unitatis) ასაჩინოებს, როდესაც ამბობს: "ერთი სხეული და ერთი სული, ერთი სასოება თქვენი ხმობისა, ერთი უფალი, ერთი სარწმუნოება, ერთი ნათლისღება, ერთი ღმერთი" (ეფეს. 4.4)73. [38]ამ ერთიანობის მტკიცედ შენარჩუნება და დაცვა გვმართებს, განსაკუთრებით ეპისკოპოსებს, რომლებიც ეკლესიაში ვმეწინამძღვრეობთ, რათა დავამტკიცოთ, რომ თავად ეპისკოპატიც არის ერთი და განუყოფელი. არავინ შეაცდინოს ძმობა გამონაგონით, არავინ გახრწნას სარწმუნოების ჭეშმარიტება ვერაგული ორგულობით. ეპისკოპატი ერთია, რომლის თითოეული წევრისგან მთელში ნაწილი დაიკავება74. ეკლესიაც ერთია,რომელიც, ნაყოფიერების ზრდის შესაბამისად75, უფრო და უფრო ფართოდ განივრცობა სიმრავლეში, მსგავსად იმისა, როგორცბევრია მზის სხივები, მაგრამ სინათლე ერთია, ანდა როგორც ბევრია ხის ტოტები, მაგრამ ერთია შემტკიცება, გამძლე ფესვზე დაფუძნებული, ან კიდევ როგორც მრავალია მდინარე, გამოღვრილია კი ერთი წყაროსთავიდან, და თუმცა შეიძლება დაინახებოდეს სიმრავლე, უხვად გამოდენილი წყლის სიფართოვეში გავრცობილი, მაგრამ სათავეში ერთიანობაა დაცული.მოწყვიტე76 მზის სხივი მის სხეულს77, - როდი შეემთხვევა დაყოფა ერთიანობას78; ხისგან მოტეხე ტოტი, - მონატეხს როდიღა ძალუძს აღმოცენება, წყაროსთავისგან მოაკელი სადინარი მდინარეს, - დაშრება სადინარმოკლებული. ამაგვარადვე, ეკლესიაც, უფლისმიერი შუქით აღსავსე, მთელი დედამიწისადმი მიჰფენს თავის სხივებს, თუმცა სინათლე ერთია, რაც განივრცობა ყოველ მხარეს, არ ცალკევდება რა ამით სხეულის ერთიანობა. იგი თავის ტოტებს, პოხიერების სიუხვით, მთელი დედამიწის მიმართ შლის და დიდ მანძილზე მიმოღვრილ მდინარეებს უფრო ფართოდ განავრცობს, მაგრამ ერთია თავი და ერთია დასაბამი, ერთია დედა, ნაყოფიერების შედეგებით79 მდიდარი" (ეკლესიის ერთიანობის შესახებ, IV-V).
ამრიგად, ადგილობრივი ეკლესიები ესაა ერთი და მხოლო მზის ანუ მსოფლიო ეკლესიის სხივები, რომლებიც ეფინებიანამა სოფლის სხ[39]ვადასხვა მიწიერ ადგილს და მათი მიფენა თავად იმ ერთი და მხოლო მზის მიფენაა, თავად იმ ერთი და მხოლო მზის მოვანებაა, თავად იმ ერთი და მხოლო მზის თვალშეუდგამი ბრწყინვალების ვლენაა კონკრეტულ ადგილას, ამასთან ეს სხივები თუმცა მიწაზე ეშვებიან და მიწაზე სადგურდებიან, არათუ მიწისას იღებენ რასმე და მიწიერდებიან, არამედ პირიქით, არიან რა ყოვლითურთ არამიწიერნი (ზემიწიერნი) და მწირობენ (მსხემობენ) რა ანუ უცხოობაში არიან რა მიწაზე, რომელ ნივთიერ ადგილსაც შემოადგებიან, ზეციური მზის სინათლითა და სითბოთი მსჭვალავენ მას და განაზეციერებენ, - ანუ განაღმრთობენ ყოველივეს, რაც კი მათი მიმღები გახდება და რაც მათ შუქზე აელვარდება ანუ მათით აცისკროვნდება. ამასთან, თუ მიწიერება სხივის დასაკუთრებას და მის გამიწიერებას (მიწიერი თვისებით განმსჭვალვას) იწადებს და მზისკენ გზას დაუხშობს მას ანუ, წმ. კვიპრიანეს თქმისებრ, "მოწყვეტს მზისგან", შედეგი ის იქნება, რომ სხივი ჩაქრება. სწორედ ჩამქრალი სხივები არიან გამიწიერებული ადგილობრივი (თავის დროზემართლმადიდებელი) ეკლესიები.
ჭეშმარიტი ეკლესია ისაა, რომელიც არანაირად არ თანაეზიარება, არ შეირევს ამქვეყნიურს რასმე, არის რა მკვდარი ამასოფლის, ამქვეყნიურობის თვისებათა მიმართ და სულიერად ცხოვლობს ქრისტეში. ეს უღრმესი სწავლება დებულებითად არის ნამცნები V ს-ის უდიდესი ღვთისმეტყველის, წმ. კირილე ალექსანდრიელის მიერ:
"... ეკლესია, ერთი მხრივ, სოფლისადმი მკვდარია, ვინაიდან არ განიკუთვნებს სოფლიურ ზრახვებს, მეორე მხრივ ღვთისადმი80 სულიერად ცხოვლობს იგი ქრისტეში81, სახარებისეული მოღვაწეობის გზით, ვინაიდან თუმცა არის კიდეც სოფელში, ხორცში82 ცხოვრების კვალობაზე, მაგრამ თითქოსდა დაფარულია, არმქონეა რა სოფლის ბრწყინვალებისა, არის კი, თითქმისღა, დაფლულიც ქრისტესთან" (Glaphyra in Genesim, PG. 69. col. 329 BC: ...ἡ Ἐκκλησία· κόσμῳ μὲν ἀποθανοῦσα διὰ τὸ μὴ ἀνέχεσθαι φρονεῖν τὰ αὐτοῦ, Θεῷ δὲ ζῶσα πνευματικῶς ἐν Χριστῷ διὰ πολιτείας εὐαγγελικῆς. Εἰ γὰρ καὶ ἔστιν ἐν κόσμῳ διὰ τὴν ἐν σαρκὶ ζωὴν, ἀλλ' οἱονεὶ κρύπτεται τὸ ἐν κόσμῳ λαμπρὸν οὐκ ἔχουσα, μονονουχὶ δὲ καὶ συνετάφη Χριστῷ).
თავად მაცხოვრის მოსვლა ამქვეყნიურ მწირობაში ანუ უცხოობაში და "მწირი დედაკაცისაგან" ანუ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან მისი კაცობრივი შობა83 ერთადერთ მიზნად ისახავდა კაცობრიობის როგორც [40]მწირობაში, უცხოობაში, ექსორიობაში დაკირთებულის მოძიებას და თავდაპირველი სამშობლოსკენ, "მემკვიდრეობითი მამულისკენ" მის უკუაღმოხმობას.
მართლაც, საეკლესიო სწავლებით, მთელი კაცობრიობა ადგილობითად მწირობაშია ანუ სამშობლოდაკარგულობაშია ამქვეყნად84, ვინაიდან თავად ამქვეყნიურობაა მწირობისა და უცხოობის სოფელი85, თუმცა ამის გაცნობიერება, რაც ცხონებისკენ ანუ დასაბამიერი სამშობლოს კვლავ მოპოვებისკენ სწრაფვის ერთადერთი საფუძველია, მხოლოდ იმათ ძალუძთ, რომლებიც შეისმენენ მათ მოსაძიებლად მოსული კეთილი მწყემსის ხმას, თავისკენ რომ უხმობს დაკარგულ ცხვრებს, და მისკენ აღიშურვებიან. წმ. კლიმენტი რომაელი გვამცნობს:
"ამიტომ, ძმანო, დავუტევოთ ამა სოფლის მწირობა და აღვასრულოთ ნება იმის, რომელიც გვიხმობს ჩვენ" (II ეპისტოლე კორინელთა მიმართ, 5.1; შდრ. Ὅθεν, ἀδελφοί, καταλείψαντες τὴν παροικίαν τοῦ κόσμου τούτου ποιήσωμεν τὸ θέλημα τοῦ καλέσαντος ἡμᾶς)86.
წმ. გრიგოლ ნოსელს შემოაქვს სინტაგმა "ჯოჯოხეთში მწირობა", რისგანაც დაგვიხსნა უფალმა (შდრ. "რომ არა ის, რომ უფალი შემეწია მე, ცოტაც და იმსხემებდა ჯოჯოხეთში ჩემი სული, ვინაიდან უფლის შეწევნამ არ მიგვიშვა ჩვენ, რომ ვყოფილიყავით მწირნი ჯოჯოხეთისა", ბერძნ. Εἰ μὴ ὅτι κύριος ἐβοήθησέ μοι, παρὰ βραχὺ παρῴκησε τῷ ᾅδῃ ἡ ψυχή μου. ἡ γὰρ βοήθεια τοῦ κυρίου οὐκ ἀφῆκεν ἡμᾶς τοῦ ᾅδου παροίκους εἶναι, ფსალმუნთა ზედწერილების შესახებ, იხ. Gregorii Nysseni Opera, vol. 5, [41]Leiden, 1962, 100.20-26).
წმ. იოანე ოქროპირი ასე მიმართავს სულიერ მკითხველებს:
"წარგავლინებ სავანესა ამათ ნეტართასა, რაჲთა იხილნეთ ვითარ განშორებულ არიან საქმეთაგან სოფლისათა და სიხარულით განწყობილ არიან ბრძოლად ეშმაკისა. ამისთჳსცა დაუტევნეს ქალაქნი და სოფელნი და ტალავრებითა ცხონდებიან,რამეთუ მჴედართა, წყობად განსრულთა, არა არს წესი სახლთა შინა ყოფად, არამედ კარვებთა დგებიან, ვითარცა მსწრაფლ წარმავალნი. ეგრეთვე ესენი, ვინაჲთგან დაბანაკებულ არიან წყობად მტერისა, მსხემთა და წარმავალთა წესი უპყრიეს, არა ვითარ ესე ჩუენ ვიქმთ, არა ვითარცა განწყობად განმზადებულნი, არამედ ვითარმცა საუკუნოჲ მკჳდრობაჲ გუაქუნდა აქა" (წმ. იოანე ოქროპირი: თარგმანებაჲ მათესა სახარებისაჲ, ნაწ. 3, თბილისი, 1998, სწავლაჲ ჲთ, პარაგრ. 45. შდრ. ბერძნ. PG. 58, col. 652.9-22).
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ მთელი კაცობრიობა, როგორც სამოთხიდან ექსორიაქმნილი, ბუნებითად მწირობაში იმყოფება ამქვეყნად, სულიერი ხედვით ამქვეყნიური მწირობა გაცნობიერებულია არა გაამქვეყნიურებული, გამიწიერებული ადამიანების სიმრავლისგან, რომლებიც თავიანთი გონებით დაცემულობის კვალობაზე ამასოფელს ნამდვილ სამშობლოდ განიგულებენ და ამქვეყნადვე დამკვიდრებას ესწრაფვიან, არამედ - მხოლოდ ღირსეული, ამასოფლის წარმავლობის შემცნობი და წარუვალი ზეციური სამშობლოს მეძიებელი მოღვაწეების ანუ ჭეშმარიტი ქრისტიანების მიერ, რომლებიც, სოფლიურ ზრუნვათა მომძაგებელნი და ამქვეყნად არა მხოლოდ ბუნებითად, არამედ ნებსითად, წინაარჩევითად ანუ ცნობიერად მსხემობაში მყოფნი, ოდენ ცათა შინა სუფევისა და ზეციური როჭიკისთვის მორკინალობენ.
წმ. ბასილი დიდი განმარტავს:
"მწირობა ესაა წუთიერი მყოფობა, უმჯობესისკენ გადანაცვლების იმედით წარმოჩენილი არა ფუძემყარი ცხოვრებისა, არამედ წარმავალისა" (შდრ. Ἡ παροικία ἐστὶ διαγωγὴ πρόσκαιρος, οὐχ ἱδρυμένην ζωὴν, ἀλλὰ παροδικὴν, ἐπ' ἐλ πίδι τῆς ἐπὶ τὰ κρείττονα μεταστάσεως, ὑποφαίνουσα. Ἁγίου δὲ ἀνδρὸς, παροδεύειν μὲν τὸν βίον τοῦ τον, ἐπείγεσθαι δὲ πρὸς ἑτέραν ζωήν,Homiliae super Psalmos, PG. 29. col. 252).
საგულისხმოა, აგრეთვე, ორიგენეს ერთი კომენტარი "შესაქმის" წიგნზე:
"და ჩავიდა აბრაამი ეგვიპტეში, რომ ემწირა იქ, რადგან იმძლავრა შიმშილმა ქვეყანაზე" (შესაქ. 12.10). აბრაამი არ მკვიდრობდა ეგვიპტეში, არამედ მწირობდა, რადგან იმძლავრა შიმშილმა ქვეყანაზე, "ქანანელები და ფერიზელნი კი იმ ჟამს მკვიდრობდნენ იმ მიწაზე" (შესაქ. 13.7). ქანანელნი, როგორც უკეთურნი, "მკვიდრობდნენ" და არა "მწირობდნენ" იმ მიწაზე. ამრიგად, უკეთურნი მიწაზე "მკვიდრობენ" და არა "მწირობენ" (შდრ. Καὶ κατέβη Ἀβρὰμ εἰς Αἴγυπτον παροικῆσαι ἐκεῖ, ὅτι ἐνίσχυσεν ὁ λιμὸς ἐπὶ τῆς γῆς. Ἀβραὰμ οὐ κατῴκει Αἴγυπτον, ἀλλὰ [42]παρῴκει, ὅτι ἐνίσχυσεν ὁ λιμὸς ἐπὶ τῆς γῆς. Οἱ δὲ Χαναναῖοι καὶ οἱ Φερεζαῖοι τότε κατῴκουν τὴν γῆν. Ὡς φαῦλοι οἱ Χαναναῖοι κατῴκουν, καὶ οὐ παρῴκουν τὴν γῆν. Ὥστε φαῦλοι κατοικοῦσιν, οὐ παροικοῦσι τὴν γῆν,Selecta in Genesim, PG. 12, col. 112).
ასევე, წმ. იოანე ოქროპირი შეგვაგონებს:
"მაშ, რად მიგიტოვებია შენეული და მუშაკობ და დაშვრები უცხოთა შორის, წარწყმედ რა ამით შრომასაც და საზღაურსაც, ამასთან, უკანასკნელი დასჯილობის დამთმენიც ხდები? ნუ, - გევედრები, - არამედ ვინაიდან ბუნებით ვართ მწირნი, ასეთნი გავხდეთ არჩევანითაც, რომ იქ (სასუფეველში, ე.ჭ.) არ გავხდეთ87 მწირნი, უპატიონი და განგდებულნი, რადგან თუკი ვიწადებთ, რომ აქ გავხდეთ მოქალაქენი, ვეღარც აქ გავხდებით და ვეღარც იქ, მაგრამ თუკი მწირად ყოფნას განვიკუთვნებთ და ვიცხოვრებთ ისე, როგორც შეჰფერით მწირებს ცხოვრება, მოქალაქეთა პატივის მიმღებნი გავხდებით აქაც და იქაც, ვინაიდან მართალი და უპოვარი აქაც ყველგან იმგვარად ცხოვრობს, როგორც თავისეულში, ხოლო ცისკენ გავა რა, იხილავს თავის მარადიულ სავანეებს და... თავისი სამშობლოს უკუმიმღები შეიწყნარებს ჭეშმარიტ სიმდიდრეს. ამრიგად, ორივე რომ მოვინაყოფოთ, აქაურიც და იქაუროც, ჯეროვნად ვიხმიოთ არსებულნი, ვინაიდან ამ გზით გავხდებით ცათა მოქლაქენი და დავტკბებით ფრიადი პატივით"88.
თეოდორიტე კვირელი ამგვარად განმარტავს 118-ე ფსალმუნის XIX მუხლს:
"მწირი ვარ მე ქვეყანაზე. ნუ დაფარავ ჩემგან შენს მცნებებს". ქვეყანაზე კი არ ვმკვიდრობთ, არამედ ვმწირობთ,რადგან ვიცხოვრებთ რა მცირე ჟამს, სხვა ყოფაში გადავდივართ, თუმცა ყველას როდი სურს ამის ცოდნა, არამედ მავანნი ამჟამინდელი სიკეთეებით, როგორც თითქოსდა შეუძრავითა და ხანიერით, მოქადულობენ, მაგრამ ის, ვინც განსწავლულია საღმრთოთა შინა, უწყის ამაცხოვრების წუთიერება. სწორედ ამიტომ, მაშ, მწირად სახელდებს იგი (მეფსალმუნე, ე.ჭ.) თავის თავს [43]და ითხოვს, რომ არასოდეს ჰქონდეს მას უმეცრება საღვთო მცნებებისა" (შდრ. Πάροικος ἐγώ εἰμι ἐν τῇ γῇ· μὴ ἀποκρύψῃς ἀπ' ἐμοῦ τὰς ἐντολάς σου." Τὴν γῆν οὐ κατοικοῦ μεν, ἀλλὰ παροικοῦμεν· βραχὺν γὰρ διαβιώσαντες χρόνον, εἰς ἕτερον μεταβαίνομεν βίον. Τοῦτο δὲ οὐ πάντες ἐθέλουσιν εἰδέναι, ἀλλ' οἱ ἐπὶ τοῖς παροῦσιν ἀγαθοῖς, ὡς ἐπὶ μονίμοις καὶ διαρκέσι βρενθύοντες. Ὁ δὲ τὰ θεῖα πεπαιδευμένος οἶδε τοῦ βίου τὸ πρόσ καιρον. ∆ιὸ δὴ καὶ πάροικον ἑαυτὸν ὀνομάζει, καὶ ἱκετεύει τὰς θείας ἐντολὰς μηδαμῶς ἀγνοῆσαι, Interpretatio in Psalmos, PG. 80, col. 1828).
ერთერთ უადრეს ძეგლში ("ეპისტოლე დიოგნეტესადმი") ქრისტიანთა შესახებ ვრცელი და უაღრესად მნიშვნელოვანი სწავლებაა გადმოცემული, რასაც სრულად დავიმოწმებთ:
"ქრისტიანები არც ქვეყნით, არც მეტყველებით, არც შესამოსლით არ არიან გამიჯნულნი დანარჩენი ადამიანებისგან, რადგან არც სადმე საკუთარ ქალაქებში მკვიდრობენ, არც რამ განსხვავებული ენით სარგებლობენ, არც თავისებურ ყოფა-ცხოვრებას მისდევენ. დიახ, მათი ეს მოძღვრება არ არის აღმონაჩენი მრავალცნობისმოყვარე ადამიანთა აზრისა და ფიქრისა, არცთუ ადამიანური სწავლულების მხრივ მეწინავეობენ ისინი მავანთა მსგავსად. ამასთან, მკვიდრობენ რა ელინურ და ბარბარულ89 ქალაქებში, როგორც ეს წილად ხვდა თითოეულს, და მიჰყვებიან რა ადგილობრივ ჩვეულებებს როგორც შესამოსლით, ასევე საჭმელ-სასმელითა და დანარჩენი ყოფით, თავიანთი მოქალაქეობის საკვირველ და ჭეშმარიტად უჩვეულო წესს ავლენენ. სახლობენ ისინი საკუთარ სამშობლოებში90, მაგრამ - როგორც მწირნი; თანაეზიარებიან ყოველივეს როგორც მოქალაქენი, არიან კი ყოვლის დამთმენნი როგორც უცხონი. ყოველი უცხოება სამშობლოა91 მათი, ყოველი სამშობლო კი - უცხოება.ქორწინდებიან როგორც ყველანი და შვილებს ჰბადებენ, თუმცა შობილებს არ მიაგდებენ. ტრაპეზს ზიარად დააგებენ, თუმცა არა - სარეცელსაც. ხორცში იპოვებიან, მაგრამ ხორცის მიხედვით არ ცხოვრობენ. მიწაზე მიმოიქცევიან, მაგრამ ცათა შინა მოქალაქეობენ. ემორჩილებიან დადგენილ წესებს, მაგრამ საკუთარი ცხოვრებით იმარჯვებენ წესებზე. უყვართ ყველა და ყველასგან იდევნებიან. უცნობნი არიან და ისჯებიან, მოიკვდინებიან და ცხოველ-იქმნებიან; არასმქონეობენ და მრავალს განამდიდრებენ; მოკლებულნი არიან ყოველივეს და უხვად აქვთ ყოველივე. უპატიო-ჰყოფენ და უპატიობათა წიაღ იდიდებიან; იგმობიან და მართლდებიან; იკიცხებიან და აკურთხებენ; იძაგებიან და პატივს მიაგებენ; კეთილმოქმედებენ, მაგრამ ისჯებიან როგორც უკეთურნი, დასჯილნი კი განიხარებენ ვით ცხოველქმნილნი; იუდეველთაგან იომებიან როგორც უცხოტომელნი და ელინთაგანაც იდევნებიან, მაგრამ მტრობის მიზეზად მოძულენი ვერას ამბობენ. მარტივად რომ ითქვას, რაც არის სხეულში [44]სული, იგივე არიან ამა სოფელში ქრისტიანები. განითესება სხეულის ყველა ნაწილში სული, ქრისტიანები კი - ამასოფლის ქალაქებში. სახლობს სხეულში სული, მაგრამ არ არის იგი სხეულისაგანი. ქრისტიანებიც ამასოფლად სახლობენ, მაგრამ არ არინ ამასოფლისანი. სული, რომელიც უხილავია, ხილულ სხეულშია დატყვევებული; ქრისტიანებიც შეიცნობიან როგორც ამსოფლად მყოფნი, მაგრამ უხილავად ჰგიეს მათეული ღვთისმსახურება. სძაგს სული ხორცს და თუმცა მისგან არანაირ ზიანს არ იღებს, ებრძვის მას, რადგან იგი (სული) ხელს უშლის მას დატკბეს სიამეებით. ასევე, სოფელსაც სძაგს ქრისტიანები, - თუმცა კი არანაირ ზიანს არ იღებს მათგან, - რადგან ისინი წინ აღუდგებიან სიამეებს92. სულს უყვარს [მისი] მოძულე ხორცი და [ხორცის] ნაწილები; ქრისტიანებსაც უყვართ [მათი] მოძულენი. ჩაკეტილია სული სხეულში, მაგრამ იგი შეამყარებს სხეულს; ქრისტიანებიც პყრობილნი არიან ამასოფელში როგორც საპყრობილეში, მაგრამ ისინი შეამყარებენ სოფელს. უკვდავია სული, რომელიც მკვიდრობს მოკვდავ კარავში93; ქრისტიანებიც ხრწნადთა შორის მწირობენ, მოელიან რა ცათა შინა უკვდავებას. სამოსელ-საჭმელის გამო ვნებული სული94 უკეთესდება; ქრისტიანებიც, ტანჯულ-დასჯილნი95, ყოველდღიურად უფრო და უფრო მრავლდებიან" (ეპისტოლე დიოგნეტესადმი, თ. 5-6)96.
[45]ამასთან, რომ არ დარჩეს თუნდაც მისხალი საბაბი ჩვენთან მიმართებით მკითხველზე ზემოქმედებისთვის საკუთრივ"ეროვნულობის" კუთხით, კვლავ წარმოვადგენთ მართლმადიდებლობისა და ეროვნულობის ურთიერთმიმართებისშესახებ ჩამოყალიბებული საყოველთაო საეკლესიო სწავლების მოკლე ფორმულირებას:
ეროვნულობა განსაკუთრებული საღვთო სიკეთეა ამა სოფელში როგორც გზა ზექვეყნიურობისკენ, მაგრამ ის ამგვარია მანამ, სანამ ჭეშმარიტი სარწმუნოების როგორც ცხოველმყოფელი სულის დამტევნელ და შემყარებელ სხეულად გვევლინება. შესაბამისად, ისევე როგორც სხეულის სიკეთე და მშვენეირება მაშინ ავლენს სრულად თავის ღირსებებს, მაშინ ხდება ეს ღირსებანი ყველასთვის საჩინო და საწადელი, როდესაც მაცოცხლებელი სულით განიმსჭვალება და აღივსება იგი, სხვა შემთხვევაში კი, სულს მოკლებული, მხოლოდ მკვდარი ნივთია და არანაირი ნიშანთვისება (მით უმეტეს, ღირსება) აღარ გამოარჩევს მას სხვა მკვდარი ნივთების სიმრავლისგან, ამაგვარადვე, ერისთვის ნიშანდობლივი ყველა საკუთრივ ეროვნული ღირსება მხოლოდ იქ ავლენს ჭეშმარიტად თავის თავს, სადაც "სული ქრის", ე.ი. - იმ მაცხოვნებელ წიაღში, საეკლესიო მადლმოსილებაში, სადაც სულიწმინდის ჭურჭლად შემზადდება იგი.
ეს გვიწამია, ეს გვწამს და ამისი რწმენა გვექნება ყოველჟამს, ხოლო რაც შეეხება "ეკლესიის ეროვნულობას", ამგვარი აზრის უდიდესი საფრთხე ზედმიწევნითაა წარმოჩენილი იღუმენ იობის მიერ, რომელიც მიუთითებს:
"ეროვნული ეკლესიის კონცეფციას არ აქვს დასაყრდენი ეკლესიის კანონიკურ ტრადიციაში და ამიტომ არ შეიძლება მიღებული იყოს მართლმადიდებლური ეკლესიიოლოგიის მიერ"97.
[46]კიდევ, იგივე ღვთისმეტყველი მკაფიოდ აღნიშნავს:
"კონცეფცია "ეროვნული ეკლესიის" შესახებ იწვევს, ერთი მხრივ მართლმადიდებელი ეკლესიის როგორც "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის" მსოფლიოობის გარკვეულ დაკარგვას, ხოლო მეორე მხრივ, - სეკულარიზაციას"98.
ეს საფრთხე თავის დროზე ხაზგასმით მოასწავა კონსტანტინოპოლის 1872 წ-ის საეკლესიო კრებამ, რომელმაც განაჩინა:
"რასობრივი ეგოიზმი, რაც ვითარდება თითოეულ ეთნიკურ ("ეროვნულ") ეკლესიაში, იმდენად ახშობს რელიგიურ გრძნობებს, რომ რთული ხდება, ამ ეკლესიათაგან რომელიმემ თვალყური ადევნოს და კავშირურთიერთობა იქონიოს მეორესთან, როგორც ამას მოითხოვს საეკლესიო ვალდებულება. უფრო მეტიც, ეს ყოველივე კეთდება ეთნიკური ("ეროვნული") ინტერესებისთვის. ... ასე რომ, საღვთო და სამღვდელო საქმენი მთლიანად დაიყვანება ადამიანურ დონემდე, სეკულარული ინტერესი მძლეობს სულიერსა და რელიგიურზე. ყოველი ეთნიკური (ეროვნული) ეკლესია ეძიებს იმას,რაც თვისობრივია მისთვის და "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის" დოგმატს ადგება მომაკვდინებელი დარტყმა. თუ ვითარება ამგვარია, - და ნამდვილად არის ამგვარი, - მაშინ ფილეტიზმი იმყოფება შეუწყნარებელ წინააღმდეგობაში ქრისტეს სულთან და მოძღვრებასთან და წარმოჩნდება მისგან მოძაგებულად"99.
ყველასთვის დამაფიქრებელი უნდა იყოს ცნობილი მართლმადიდებელი [47]ღვთისმეტყველის ჟან მეიენდორფის მითითება:
"რეალობა, რაც განსაკუთრებით საზიანოა მართლმადიდებლური მოწამეობისთვის100 თანამედროვე მსოფლიოში და, აგრეთვე, მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის ჭეშმარიტი გამოვლინებისთვის, ნახსენები იყო ზემოთ. ესააეთნიკური ნაციონალიზმი (როგორც განსხვავებული იმისგან, რაც არის ჯანსაღი და კანონიერი კულტურული პატრიოტიზმი), ნამემკვიდრევი XIX ს-დან. ამის მიზეზით, თანამედროვე მართლმადიდებლობა უფრო წარმოჩნდება როგორც ეროვნული ეკლესიების თავისუფალი ფედერაცია, ხშირად მოჩხუბარი ერთი-მეორესთან, ვიდრე ერთი კათოლიკე ეკლესია ქრისტესი. ეს ეთნიკური ნაციონალიზმი მოძღვრებითად ოფიციალურად დაიგმო კონსტანტინოპოლის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ 1872 წ-ს, მაგრამ პრაქტიკაში იგი კვლავ დიდწილად განსაზღვრავს ავტოკეფალურ ეკლესიებს შორის ურთიერთობებს"101.
-----------------------------------------------------------------
შენიშვნები
1 - შდრ. აგრეთვე ანალოგიური აზრი საქართველოს ბუნებითი მართლმადიდებლობის შესახებ: "თავისი ბუნებითსაქართველო ჰარმონიულ ეროვნულ-მართლმადიდებლური ქვეყანაა, რასაც ვერ იტყვი რუსეთზე". აი, კიდევ მსგავსი "სწავლება": "მართლმადიდებლობა ქართველი კაცისთვის მხოლოდ ტრადიციული ეროვნული კონფესია არ არის. ...მართლმადიდებლობა უფრო მეტია, ვიდრე მხოლოდ სარწმუნოება". საინტერესოა, წარმართობის ეპოქაშიც ბუნებითად"ეროვნულ-მართლმადიდებლური" იყო საქართველო, როდესაც "ქართლის ცხოვრების" უწყებით ქართველები "კერპთა მიმართ შესწირვიდეს მსხუერპლად ყრმათა", ანდა როდესაც ისინი "მკუდართა შესჭამდეს" (შდრ. მოქცევაჲ ქართლისაჲ":"ყოველსა ჴორციელსა ჭამდეს და სამარე მათი არა იყო, მკუდარსა შეშჭამდეს"; აგრეთვე "ქართლის ცხოვრება":"...ყოველნი ქართველნი უბოროტეს ყოველთა ნათესავთა სჯულითა, რამეთუ ცოლ-ქმრობისა და სიძვისათჳს არა უჩნდა ნათესავობაჲ, ყოველსა სულიერსა ჭამდეს, მკუდარსა შესჭამდეს, ვითარცა მჴეცნი და პირუტყუნი")?
2 - დაინტერესებულ მკითხველს ვურჩევთ ცნება "ეროვნული ეკლესიის" წარმომავლობასთან დაკავშირებით გაეცნოს იღუმენ იობის გამოკვლევას სათაურით: "ცნება "ეროვნული ეკლესიის" დაუშვებლობის შესახებ" (შდრ. недопустимости понятия "национальная церковь", http://archivorthodoxy.com/page-1333.html).
3 - შდრ. მკვლევრის დასკვნები: "კონცეფცია "ეროვნული ეკლესიისა" წარმოადგენს ცნებას, რაც ახლახანს შემოვიდა ხმარებაში და ზოგჯერ გამოიყენება ისტორიკოსთა მიერ, როდესაც ისინი საუბრობენ ძველი ეკლესიების შესახებ. ყოველ შემთხვევაში, ჩვენ ვერ ვხვდებით ამ ცნებას ვერც ადრეულ ქრისტიანობაში, ვერც ადრეულ შუასაუკუნეებში. ... მსოფლიო კრებათა ეპოქაში "ეროვნული ეკლესიის" ცნება არ არსებობს. პირიქით, სულ უფრო შეიმჩნევა გამყარებულობატერიტორიული ეკლესიების ცნებისა, რაც ნიშანდობლივი იყო ქრისტიანობის პირველი საუკუნეებისთვის. ... დაწყებული XVI ს-იდან ტერმინი "ეროვნული" ხმარებაში შემოდის ევროპაში, ე.ი. [იგი შემოდის] ძლიერი სახელმწიფოების აღმოცენების ეპოქაში, რომლებიც ესწრაფვოდნენ ეკლესიებზე ძალაუფლების მოპოვებას. ეს იყო რეფორმაციის ეპოქა ევროპაში, დაწყებული მარტინ ლუთერის მიერ 1517 წ-დან. ამავე დროში აღმოცენდა სამი ძირითადი მოძრაობა (იგულისხმება ანგლიკანიზმი, გერმანული კათოლიციზმის წიაღიდან შობილი ჟოზეფიზმი დაგალიკანიზმი, ე.ჭ.), რომლებმაც შემოიტანეს "ნაციონალური ეკლესიის" კონცეფცია. ... ცხადია, ჩვენ არ შეგვიძლია დავადანაშაულოთ ანგლიკანიზმი, ჟოზეფიზმი და თვით გალიკანიზმიც იმაში, რომ ისინი გახდნენ "ეროვნული ეკლესიის" კონცეფციის მოდელი, თუმცა ეს სამი მოძრაობა XVI ს-ში, რეფორმის საუკუნეში, ატარებს თავის თავში რელიგიური ნაციონალიზმის ჩანასახს, რასაც აქვს ტენდენცია, რომ მოახდინოს მიწიერი და ზეციური ძალაუფლების აღრევა, რაც შედეგად "ეროვნული ეკლესიის" ფორმას იღებს" (Концепция “национальной церкви” является понятием, вошедшим в употребление недавно, и иногда используется историками, когда они говорят о древних церквях. Во всяком случае, мы не встречаем это понятие ни в раннем христианстве, ни в раннем Средневековье. ... В эпоху Вселенских Соборов понятие “национальной церкви” отсутствует. Напротив, все больше наблюдается утверждение понятия территориальных церквей, свойственного первым векам христианства. ... Начиная с XVI в. термин “национальный” входит в употребление в Европе, т.е в эпоху появления сильных господств, стремящихся получить власть над Церковью11. Это была эпоха Реформации в Европе, начатая Мартином Лютером в 1517 г. В это же время появились три основных движения, которые несли в себе зародыш концепции “национальной церкви”. ... Конечно, мы не можем обвинить англиканизм, жозефизм и даже галликанизм в том, что они стали моделью концепции “национальной церкви”. Однако, эти три движения ХVI в., века Реформы, несут в себе зародыш религиозного национализма, имеющего тенденцию смешивать власть земную и духовную, которая впоследствии примет форму “национальной церкви”, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html).
4 - შდრ. საბას ბიბლია (S): "შინა ერთსა იჭამოს და... არა განიღოთ ჴორცთაგანი გარე".
5 - ვფიქრობთ, მკითხველს არ სჭირდება განმარტება იმისა, რომ გამოთქმაში "კათოლიკე ეკლესია", ისევე როგორც ანალოგიური შინაარსის გამოთქმებში ("კათოლიკე სწავლება", "კათოლიკე სარწმუნოება" და ა.შ.), ტერმინი "კათოლიკე", რაც ძირეულად და წარმოშობითად მართლმადიდებლური (ბერძნული) საეკლესიო ტერმინია, არანაირ კავშირში არ არის კათოლიციზმთან, კათოლიკობასთან და ნიშნავს მხოლოდ და მხოლოდ "საყოველთაოს", ისევე როგორც მთლიანად გამოთქმა, "კათოლიკე ეკლესია" ნიშნავს მხოლოდ "მართლმადიდებელ ეკლესიას", ხოლო "კათოლიკე სწავლება" ანდა მასთან იდენტური სინტაგმა "კათოლიკე სარწმუნოება" გულისხმობს და უიგივდება "მართლმადიდებელი ეკლესიის საყოველთაო სწავლებას", "მართლმადიდებელი ეკლესიის საყოველთაო სარწმუნოებას, რჯულს" (ე.ი. ტერმინი "კათოლიკე"მართლმადიდებელ მამათა შრომებში ზედმიწევნით იმავე საღვთისმეტყველო შინაარსისაა, რა შინაარსიც აქვს მას "მრწამსში": "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია"). სხვათა შორის, კვლავ აღვნიშნავთ, რომ თუმცა ზემორე საკითხს არ უკავშირდება, მაგრამ რადგან ტერმინ "კათოლიკეზე" ვსაუბრობთ, საინტერესო უნდა ჩანდეს ყურადღების მიქცევა შემდეგზე: ძველ ქართულ ტექსტებში აღნიშნული ლექსიკური ერთეული, როგორც მსაზღვრელი, ყველა შესიტყვებაში შეეწყობა საზღვრულს, იბრუნვის რა და რიცხვს იცვლის მასთან ერთად ("კათოლიკეთა მარხვათა", "კათოლიკეთა ეპისტოლეთა", "კათოლიკეთაშჳდთა", "კათოლიკესა სარწმუნოებასა", "კათოლიკეთა საქმეთა", "კათოლიკესა ერთობასა", "ერთობასა კათოლიკესა"), მაშინ როცა, თუ საზღვრული "ეკლესიაა", ტერმინი "კათოლიკე" უცვლელად რჩება ამ ფორმით, რის გამოც სახეზეა გამოთქმები: "კათოლიკე ეკლესიასა", "კათოლიკე ეკლესიისა", "კათოლიკე ეკლესიად", "კათოლიკე ეკლესიისაჲსგან","კათოლიკე ეკლესიისათა", "კათოლიკე ეკლესიისაგანთა", "კათოლიკე ეკლესიისაჲცა", "კათოლიკე ეკლესიაჲსაგან","კათოლიკე ეკლესიისანი", "კათოლიკე ეკლესიაო", "კათოლიკე ეკლესიისაო" და ა.შ. მრავალი დამოწმებებიდან შეგვხვდა ერთადერთი გამონაკლისი, რაც ძირითად ტექსტშიც გვაქვს მოხმობილი: "კათოლიკეთა მოუჴდებოდედ ეკლესიათა" (დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1975, გვ. 393.2). მეორე მხრივ, ტერმინი "კათოლიკე", თითოგზის, ფორმაუცვლელად შეგვხვდა,"ეკლესიის" მსგავსად, "სუეტთან" (სვეტიცხოველთან) და "სარწმუნოებასთან" შეწყვილებაში ("კათოლიკე სუეტსა","კათოლიკე სარწმუნოებისა მიმართ"). დავძენთ იმასაც, რომ თუნდაც დამოწმებული ნიმუშების სიმრავლე შთამბეჭდავად გვიჩვენებს, თუ რაოდენ არსებითია ტერმინი "კათოლიკე" მართლმადიდებლური სარწმუნოებისთვის.
6 - Iuris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta, ed. J. B. Pitra, Romae, 1868, vol. 2, p. 155.
7 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 646. იხ. აგრეთვე: Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 288-290.
8 - Ecclesiae Smyrnesis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 289-291.
9 - Ibid, p. 155-156.
10 - Ibid.
11 - Ibid, p. 158-159.
12 - იგულისხმება წარმართული ტაძრის მსახური, ნეოკოროსი (შდრ. საქმ. 19.35).
13 - Acta Martyrum, P. Theodorici Ruinart ... p. 196.
14 - იხ. The acts of the Christian martyrs, ed. H. Musurillo Oxford, 1972, 19.5.
15 - იხ. Acta Martyrum, P. Theodorici Duinart Opera ac Studio Collecta Selecta atque Illustrata... Ex Optimis Codicibis Veronensibus, Editio Juxta Exemplar Veronense Novis Curis quam Emendatissime Recusa, Ratisbonae, 1859, p. 196.
16 - ბერძნული ტერმინი "ეკლესია" (ἐκκλησία), ჩვეულებრივ, განიმარტება როგორც "კრებული", რაც, გარკვეულწილად, მართალია, თუმცა პირველადი აზრით ხსენებული სიტყვა აღნიშნავს "გამო-ხმობას" (ზმნიდან ἐκ-καλέω - "გამო-ვიხმობ"), რაც ღრმა სულიერი შინაარსის დამტევია და გულისხმობს სულიერი რეკვით მთელი კაცობრიობის გამოხმობას დავიწყებისა და წარწყმედის მთვლემარებისგან. საკუთრივ "კრებსითი" აზრით, მართლმადიდებელი ეკლესიაუბრალოდ "კრებული" კი არ არის, არამედ - ცხონებისა და სასუფევლისეული ცხოვრებისთვის გამოხმობილთა კრებული.
17 - შდრ. "კათოლიკეთა მოუჴდებოდედ ეკლესიათა" (დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1975, გვ. 393..2; შდრ. Σύνταγμα, 2, σ. 439: ταῖς καθολικαῖς προσερχέσθωσαν ἐκκλησίαις); "რომლებიც (ერეტიკოსები, ე.ჭ.) არ ცხრებიან კათოლიკე ეკლესიებისადმი დაბრკოლებათა შექმნისგან" (სოკრატე სკოლასტიკოსი, საეკლესიო ისტორია, 4.12.34-35: οἳ οὐ παύονταιταῖς καθολικαῖς ἐκκλησίαις σκάνδαλα ἐπιφέροντες); "ხსენებულმა ანთიმოსმა მოინდომა, რომ თავდაპირველი მღელვარებისკენ უკუმივექციეთ ჩვენ და მშფოთვარება შეეტანა ყველგან [არსებულ] წმინდა და კათოლიკე ეკლესიებში" (შდრ. Ανθιμος ὁ μνημονευθεὶς πρὸς τὴν προτέραν ἡμᾶς ἐπαναγαγεῖν ἔσπευσε ζάλην καὶ τὰς ἁπανταχου ἁγίας καὶ καθολικὰςσυνταράξαι ἐκκλησίας, Synodus Constantinopolitana et Hierosolymitana anno 536, Acta Conciliorum Oecumenicorum, vol. 3, ed. E. Schwartz, Berlin, 1940, 3.187.2-3).
18 - იხ. ეფეს. 1.22-23: "და ყოველივე ქვეგანეწესა მის (ქრისტეს, ე.ჭ.) ფერხთა ქვეშ და იგი, ყველაზე აღმატებულად, მისცათავად (ე.ი. როგორც თავი, ე.ჭ.) ეკლესიას, რომელიც არის მისი (ქრისტეს, ე.ჭ.) სხეული, სისავსე მისი (ქრისტესი, ე.ჭ.), რომელიც ყოველივეს აღავსებს ყოველივეში" (შდრ. "და ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად [თავად, იკ], ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა, რომელი-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო", καὶ πάντα ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ αὐτὸν ἔδωκεν κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστὶν τὸ σῶμα αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσιν πληρουμένου). შდრ. წმ. კლიმენტი რომაელი: "არ ვფიქრობ, რომ თქვენ უმეცარნი ხართ იმისა, რომ ცხოველი ეკლესია არის სხეული ქრისტესი" (კლიმ. II კორ. 14.2: οὐκ οἴομαι δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ὅτι ἐκκλησία ζῶσα σῶμά ἐστιν Χριστοῦ, Die apostolischen vater, herausgegeben von F. X. Funk, Tübingen und Leipzig, 1901, s. 75). წმ. ირინეოს ლიონელი: "განყოფათა მოქმედნი, რომლებიც ცარიელნი არიან ღვთის სიყვარულისგან, მიზნად ისახავენ პირად სარგებელს და არა ეკლესიის ერთობას, განკვეთენ რა და განწვალებენ, მცირე და უმნიშვნელო მიზეზთა გამო, ქრისტეს დიად და დიდებულ სხეულს" (Adversus Haereses Lib. 4, 16: τοὺς τὰ σχίσματα ἐργαζομένους, κενοὺς ὄντας τῆς τοῦ Θεοῦ ἀγάπης καὶ τὸ ἴδιον λυσιτελὲς σκοποῦντας, ἀλλὰ μὴ τὴν ἕνωσιν τῆς ἐκκλησίας, καὶ διὰ μικρὰς καὶ τὰς τυχούσας αἰτίας τὸ μέγα καὶ ἔνδοξον σῶμα τοῦ Χριστοῦ τέμνοντας καὶ διαιροῦντας); წმ. გრიგოლ ნოსელი:"ერთი სხეულია ქრისტესი მთელი ეკლესია, როგორც ამბობს მოციქული, ნაწილები კი მრავალია" (In Canticum canticorum, 216.3-5: ἓν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία πᾶσα, ἐν δὲ τῷ ἑνὶ σώματι, καθώς φησιν ὁ ἀπόστολος, μέλη ἐστὶ πολλά). იგივე მოძღვარი: "მან თავის სხეულად შექმნა ეკლესია და ცხონებადთა შემატების გზით თავის თავს აღგვიშენებს სიყვარულში ... თუ, მაშ, ქრისტეს სხეულია ეკლესია, ხოლო თავი სხეულისა - ქრისტე, რომელიც თავისი ხატით დასახავს ეკლესიის პირს, ალბათ, ამის გამო, მისდამი (ეკლესიისადმი, ე.ჭ.) მჭვრეტელი სიძისმოყვარენი (ე.ი. ქრისტესმოყვარენი, ე.ჭ.) "გულსავსე იქმნენ" (შდრ. ქებ. 4.9), რომ მასში (ეკლესიაში, ე.ჭ.) უხილავს უჭვირობენ უფრო ცხადად, და როგორც ისინი, რომლებსაც არ ძალუძთ მზის დისკოს ჭვრეტა, წყლის ანარეკლის მიერ მისდამი განიმზერენ, მსგავსადვე ესენიც ეკლესიის, ვით წმინდა სარკის, წიაღ სამართლიანობის მზეს უჭვირობენ" (In Canticum canticorum, 256-257: οὗτος σῶμα ἑαυτοῦ τὴν ἐκκλησίαν ἐποίησε καὶ διὰ τῆς προσθήκης τῶν σῳζομένων οἰκοδομεῖ ἑαυτὸν ἐν ἀγάπῃ, Μέχρις ἂν καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ. εἰ οὖν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία, κεφαλὴ δὲ τοῦ σώματος ὁ Χριστὸς τῷ ἰδίῳ χαρακτῆρι μορφῶν τῆς ἐκκλησίας τὸ πρόσωπον, τάχα διὰ τοῦτο πρὸς ταύτην βλέποντες οἱ φίλοι τοῦ νυμφίου ἐκαρδιώθησαν, ὅτι τρανότερον ἐν αὐτῇ τὸν ἀόρατον βλέπουσιν· καθάπερ οἱ αὐτὸν τοῦ ἡλίου τὸν κύκλον ἰδεῖν ἀδυνατοῦντες, διὰ δὲ τῆς τοῦ ὕδατος αὐγῆς εἰς αὐτὸν ὁρῶντες, οὕτω κἀκεῖνοι ὡς ἐν κατόπτρῳ καθαρῷ τῇ ἐκκλησίᾳ τὸν τῆς δικαιοσύνης ἥλιον βλέπουσι).
19 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 620-622. იხ. აგრეთვე: Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 280.
20 - Ecclesiae Smyrnesis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 281.
21 - აღნიშნული შემოკლებით ყველგან ვუთითებთ ცნობილ გამოცემას: ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, ილ. აბულაძის რედ., წიგნი I, თბ., 1963.
22 - "ერთსა" და "მხოლოს" შორის ის განსხვავებაა, რომ ცნება "ერთი", გარდა "ერთადერთისა", "ერთიანის", "შეერთებულის" მნიშვნელობასაც იტევს, მაშინ როცა ცნება "მხოლო" (ბერძნ. μόνος) ამგვარ გაგებას სრულიად გამორიცხავს და მარტოოდენ "ერთადერთს", "უნიკუმს", "მხოლოობითს" აღნიშნავს, რის გამოც ეს უკანასკნელი ინგლისურად ითარგმნება როგორც only (იხ. Liddell Scott-ის ცნობილი ლექსიკონი), ხოლო რუსულად - როგორც один-единственный, только один (შდრ, მაგ. И.Х. Дворецкий, Древнегреческо-русский словарь, 1958: μόνος - один-единственный, только один [εἷς καὶ μ. καὶ τελειὸς οὐρανός Arst.]: ὁ μ. ἔην μετὰ πέντε κασιγνήτῃ Hom. [Долон] был единственным[сыном] при пяти сестрах).
23 - იხ. Theodoret, Kirchengeschichte, Die Griechischen Chrislichen Schriftsteller der Ersten Drei Jahrhunderte, Herausgegeben von der Kirchenväter-Commission der Königl. Preussischen Akademie der Wissenschaften, Leipzig, 1911, s. 22.18-23.
24 - შდრ. იერ. 7.11, OJ: "ქუაბ ნუ ავაზაკთა იქმნა სახლი იგი ჩემი" (G: "ნუ ქუაბ ავაზაკთა სახლი ჩემი"); მთ. 21.13:"წერილ არს: სახლსა ჩემსა სახლ სალოცველ ეწოდოს, ხოლო თქუენ გიყოფიეს იგი ქუაბ ავაზაკთა" (შდრ. ეს. 56.7; მარკ. 11.17; ლუკ. 19.46).
25 - შდრ. I პეტრ. 1.20: "...გამოჩინებულისა უკუანაჲსკნელთა ამათ ჟამთა თქუენთჳს".
26 - ეკლესიას.
27 - ე.ი. დაიცავს მას, მის მცნებებს თავის ხორციელ მოღვაწეობაში.
28 - ბერძნ. ἀντίτυπον.
29 - ე.ი. ამას გულისხმობს.
30 - ქრისტე სულია ანუ "პნევმაა" (πνεῦμα) არა სულიწმინდასთან მისი ჰიპოსტასური იგივეობის აზრით (იყო ასეთი მწვალებლური აზრიც, რაც შეარწყამდა და ერთ ჰიპოსტასად წარმოაჩენდა ძე-ღმერთსა და სულიწმინდას), არამედ მხოლოდ იმ არსობრივი გაგებით, როგორც ამბობს ამას წმ. იოანე ღვთისმეტყველიც, რომ "სულ არს ღმერთი, და თაყუანისმცემელთა მისთა სულითა და ჭეშმარიტებითა თანა-აც [ჯერ-არს, ჯრუჭ-პარხლ. ღირს, ჰადიშ.] თაყუანისცემაჲ" (იოან. 4.24; შდრ. ბერძნ.πνεῦμα ὁ θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν), რაც, ერთ-ერთი მიღებული განმარტებით, იმასაც ნიშნავს, რომ ღმერთი (მამა, ძე და სულიწმინდა) სულია როგორც ყოველგვარ სხეულებრიობასა და ნივთიერებას ყოვლითურთ ბუნებითად განშორებული. მახარებლის ზემორე სიტყვებს წმ. გრიგოლ ნოსელი ასედაც განმარტავს: "ამიტომ თქვა სიტყვამ ჭეშმარიტებისგან ცთომილთა მიმართ, რომ "სულია ღმერთი", ესე იგი "უსხეულო", და რომ "მის თაყვანისმცემლებს" არათუ ხორციელად ძალუძთ მიახლება უსხეულოსთან, არამედ - "სულითა და ჭეშმარიტებით" აღსრულება თაყვანისცემისა" (შდრ. Antirrheticus adversus Apollinarium, Gregorii Nysseni opera, vol. 3.1, ed. F. Muller, Leiden-Brill, 1958, p. 212.16-20: διὰ τοῦτό φησι πρὸς τὴν πεπλανημένην ἐκ τῆς ἀληθείας ὁ λόγος, ὅτι πνεῦμα ὁ θεός, τουτέστιν ἀσώματος, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν μὴ σωματικῶς δύνασθαι προσεγγίζειν τῷ ἀσωμάτῳ, ἀλλ' ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ πληροῦν τὴν προσκύνησιν); იგივე მოძღვარი სხვაგანაც აღნიშნავს: "ვინც თქვა, რომ "სულია ღმერთი",მანვე უთხრა მოწაფეებს: "შემეხეთ მე", რათა ეჩვენებინა, რომ შეხებადი არის მხოლოდ ადამიანური ბუნება, ხოლო ღმრთეება - შეუხებელი" (შდრ. Contra Eunomium, Gregorii Nysseni opera, vol. 2, ed. W. Jaeger, Leiden-Brill, 1960, p. 10.1.6: καὶ ὁ εἰπὼν Πνεῦμα ὁ θεός, φησὶ πρὸς τοὺς μαθητὰς ὁ αὐτὸς ὅτι Ψηλαφήσατέ με, ἵνα δείξῃ ὅτι ψηλαφητὴ μὲν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, ἀναφὲς δὲ τὸ θεῖον. ციტირებულია თეოდორიტე კვირელის მიერ: Theodoret of Cyrus, Eranistes, ed. G. H. Ettlinger, Oxford, 1975, p. 169.24-26).
31 - ბერძნულშია მიმღეობა καλληθέντος, რაც მომდინარეობს ზმნიდან κολλάω და ნიშნავს, პირდაპირი აზრით,"მიწებებას" (შდრ. მოცემული ადგილის რუსული თარგმ. когда прилепится к ней Дух Святой). ხსენებული ბერძნული სიტყვა სხვადასხვა ფორმობრივ ვარიაციაში ქართულად ითარგმნებოდა როგორც: "შეყოფა" (შესაქ. 2.24; ლევ. 19.31; რიცხვ. 36.7, G; 36.9, G; II სჯ. 10.20 ABDEKS; II სჯ. 11.22, ABDEKS და ა.შ.), "შეკრძალება" (რიცხ. 36.7, AKSLZ:"სამკჳდრებელსა ნათესავისა მამულისა თჳსისასა შეეკრძალნენ [προσκολληθήσονται] ძნელი ისრაელისანი"; ისუ ნავ. 23.8:"უფალსა ღმერთსა ჩუენსა შეეეკრძალენით"), "შედგომა" (რიცხ. 36.9, AKSLZ:; II სჯ. 6.13, G; II სჯ. 10.20, G; II სჯ. 11.22, G და ა.შ.), "შეხება" (II სჯ. 13.17[18], ABDEKS), "აღწებება" (II სჯ. 13.17[18], G: "არა აღეწებოს ჴელსა შენსა არარაჲ შენაჩუენებისაგან"; ბარ. 1.20, GSB: "აღგუეწებნეს [ἐκολλήθη] ჩუენდამო ძჳრნი და წყევაჲ"; ბარ. 3.4, GSB:"აღგუეწებნეს ჩუენ ძჳრნი"), "მოვლინება" (II სჯ. 28.21), "დაკრება" (II სჯ. 29.20), "დაქუმა [დაექუა]" (II მფ. 23.10, OJ), "დაკრვა [დაეკრა]" (II მფ. 23.10, FS), "მიდრეკა" (III მფ. 11.2, OJS), "აქუმა//აღქუმა [აექუა, აღექუნ]" (ფს. 21.16; 136.6; გოდ. იერ. 2.2, SB ["აღაქუნა"]), "აღკრვა [აღეკრა]" (ფს. 43.26, G), "განქუმა [განექუა]" (გოდ. იერ. 4.4), "მიახლება" (ფს. 72.28; 118.25; ზირ. 2.3), "შემოახლება" (იერ. 13.11), "შეახლება" (საქ. 8.29); "გამობმა [გამოგაბნე]" (ეზეკ. 29.4, OJ); "მობმა [მოვაბნე]" (ეზეკ. 29.4, G); "შებრძჳლება" (ზაქ. 14.5, SB: "შებრძჳლდეს ჴევი მთათა ჩემთაჲ"; შდრ. OJ: "შეიყოს ჴევი მთათაჲ" - καὶ ἐγκολληθήσεται φάραγξ ὀρέων), "მიხება" (საქ. 10.28, აბ;"მიახლება", გდ), "მიდევნა" (საქ. 17.34) და ასე შემდეგ.
32 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 243-248: Ὥστε, ἀδελφοί, ποιοῦντες τὸ θέλημα τοῦ πατρὸς ἡμῶν θεοῦ ἐσόμεθα ἐκ τῆς ἐκκλησίας τῆς πρώτης, τῆς πνευματικῆς, τῆς πρὸ ἡλίου καὶ σελήνης ἐκτισμένης• ἐὰν δὲ μὴ ποιήσωμεν τὸ θέλημα κυρίου, ἐσόμεθα ἐκ τῆς γραφῆς τῆς λεγούσης• Ἐγενήθη ὁ οἶκός μου σπήλαιον λῃστῶν. ὥστε οὖν αἱρετισώμεθα ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας τῆς ζωῆς εἶναι, ἵνα σωθῶμεν. οὐκ οἴομαι δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ὅτι ἐκκλησία ζῶσα σῶμά ἐστιν Χριστοῦ• λέγει γὰρ ἡ γραφή• Ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἄρσεν καὶ θῆλυ• τὸ ἄρσεν ἐστὶν ὁ Χριστός, τὸ θῆλυ ἡ ἐκκλησία• καὶ ἔτι τὰ βιβλία καὶ οἱ ἀπόστολοι τὴν ἐκκλησίαν οὐ νῦν εἶναι, ἀλλὰ ἄνωθεν. ἦν γὰρ πνευματική, ὡς καὶ ὁ Ἰησοῦς ἡμῶν, ἐφανερώθη δὲ ἐπ' ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν, ἵνα ἡμᾶς σώσῃ. ἡ ἐκκλησία δὲ πνευματικὴ οὖσα ἐφανερώθη ἐν τῇ σαρκὶ Χριστοῦ, δηλοῦσα ἡμῖν, ὅτι ἐάν τις ἡμῶν τηρήσῃ αὐτὴν ἐν τῇ σαρκὶ καὶ μὴ φθείρῃ, ἀπολήψεται αὐτὴν ἐν τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ• ἡ γὰρ σὰρξ αὕτη ἀντί τυπός ἐστιν τοῦ πνεύματος• οὐδεὶς οὖν τὸ ἀντίτυπον φθείρας τὸ αὐθεντικὸν μεταλήψεται. ἄρα οὖν τοῦτο λέγει, ἀδελφοί• τηρήσατε τὴν σάρκα, ἵνα τοῦ πνεύματος μεταλάβητε. εἰ δὲ λέγομεν εἶναι τὴν σάρκα τὴν ἐκκλησίαν καὶ τὸ πνεῦμα Χριστόν, ἄρα οὖν ὁ ὑβρίσας τὴν σάρκα ὕβρισεν τὴν ἐκκλησίαν. ὁ τοιοῦτος οὖν οὐ μεταλήψεται τοῦ πνεύματος, ὅ ἐστιν ὁ Χριστός. τοσαύτην δύναται ἡ σὰρξ αὕτη μεταλαβεῖν ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν κολληθέντος αὐτῇ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, οὔτε ἐξειπεῖν τις δύναται οὔτε λαλῆσαι, ἃ ἡτοίμασεν ὁ κύριος τοῖς ἐκλεκτοῖς αὐτοῦ; შდრ. ინგლ. თარგმ. Wherefore, brethren, if we do the will of our Father God our Father, we shall be of the first church, which is spiritual, which was created before the sun and moon; but if we do not the will of the Lord, we shall be of the Scripture that saith. My house was made a den of robbers. So therefore let us choose rather to be the church of life, that we may be saved. And I do not sup-pose you are ignorant that the living church is the body of Christ: for the Scripture saith, God made man, male and female. The male is Christ and the female is the Church. And the Books and the Apostles plainly declare that the Church existeth not now for the first tinne, but hath been from the beginning: For she was spiritual, as our Jesus also was spiritual, but was manifested in the last days that He might save us. Now the Church, being spiritual, was manifested in the flesh of Christ, thereby showing us that, if any of us guard her in the flesh and defile her not, he shall receive her again in the Holy Spirit: for this flesh is the counterpart and copy of the spirit. No man therefore, when he hath defiled the copy, shall receive the original for his portion. This therefore is what He meaneth, brethren; Guard ye flesh, that ye may partake of the spirit. But if we say that the flesh is the Church and the spirit is Christ, then he that hath dealt wantonly with the flesh hath dealt wan-tonly with the Church. Such an one therefore shall not partake of the spirit, which is Christ. So excellent is the life and immor-tality which this flesh can receive as its portion, if the Holy Spirit be Joined to it. No man can declare or tell those things which the Lord hath prepared for His elect, Ibid, p. 312-313. შდრ. რუს. თარგმ. Посему, братия, исполняя волю Отца нашего Бога, будем [чадами] Церкви изначальной, духовной, созданной прежде солнца и луны; если же не будем исполнять волю Господа, то будем, как сказано в Писании: "Дом мой стал вертепом разбойников". Поэтому предпочтем принадлежать к Церкви живота, дабы спастись нам. Я не думаю, чтобы вы не знали, что Церковь живая есть Тело Христово ... и что Церковь... не ныне только существует, но издревле. Ибо была она духовною, как и Иисус наш, явилась же в последние дни чтобы спасти нас. Будучи же духовной, Церковь явилась во плоти Христовой, ясно показывая нам, что если кто-нибудь из нас сохранит Ее во плоти и не повредит, воспримет Ее в Духе Святом. Ведь плоть эта есть снимок Духа, и никто, повредив снимок, не будет иметь части в подлиннике. Ведь сказано, братия: "Сохраните плоть, дабы иметь часть в Духе". Если же мы говорим, что плоть есть Церковь, а Дух — Христос, то значит, посрамивший плоть посрамил и Церковь. Такой не будет иметь части в Духе, который есть Христос. Плоть эта может получить столь великую часть в животе и нетлении, когда прилепится к ней Дух Святой, что никто не может ни изречь, ни вымолвить, что уготовал Господь избранным Своим.
33 - იხ. აგრეთვე: Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, 37, Epiphanius, Bande 1-3: Ancoratus und Panarion, ed. K. holl, B. III, Leipzig, 1933, s. 415.24-26.
34 - შდრ. OJ: "რაჲთა მცირედ რაჲმე ჩუენცა დავიმკჳდროთ მთისაგან წმიდისა შენისა. ... ვიქმნენით ჩუენ, ვითარცა დასაბამსა, რაჟამს იგი არა ჰმთავრობდ ჩუენ ზედა, და არცა წოდებულ იყო სახელი შენი ჩუენ ზედა"; GS: მოიქეც მონათა შენთათჳს და ნათესავისათჳს სამკჳდრებელისა შენისა. რომელთა მცირედ დავიმკჳდროთ მთისა წმიდისა შენისა. ... ვიქმნენით ვითარცა დასაბამსა, ოდეს არა გუმთავრობდ ჩუენ, არცა იწოდა სახელი შენი ჩვენ ზედა".
35 - შდრ. სეპტუაგინტის Breton-ისეული თარგმანი: Return for thy servants' sake, for the sake of the tribes of thine inheritance, that we may inherit a small part of thy holy mountain. We are become as at the beginning, when thou didst not rule over us, and thy name was not called upon us.
36 - ე.ი. იუდეველთაგან მხოლოდ მცირე ნაწილმა ირწმუნა მაცხოვრისა და სულიერად გადარჩა, ცხონდა მარტოოდენ კნინი ნაწილი ერისა ანუ ნაშთი, ნარჩენი. შდრ. ეს. 10.22, OJ: "ნეშტი ოდენ ცხონდეს" (GS: "და უკეთუ იქმნეს ერი ისრაილისა, ვითარცა ქჳშა ზღჳსაჲ, ნეშტი მათი ცხოვნდეს" - καὶ ἐὰν γένηται ὁ λαὸς ισραηλ ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης τὸ κατάλειμμα αὐτῶν σωθήσεται); შდრ. რომ. 9.27: "ხოლო ესაია ღაღადებს ისრაჱლისათჳს: დაღათუ იყოს რიცხჳ იგი ძეთა ისრაჱლისათაჲ, ვითარცა ქჳშაჲ ზღჳსაჲ, ნეშტი ოდენ ცხონდეს".
37 - შდრ. Έπίστρεψον διὰ τοὺς δούλους σου διὰ τὰς φυλὰς τῆς κληρονομίας σου, ἵνα μικρόν τι κληρονομήσωμεν τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου σου. Έγενόμεθα ὡς τὸ ἀπ’ ἀρχῆς, ὅτε οὐκ ἦρξας ἡμῶν, οὐδὲ ἐπεκλήθη τὸ ὄνομά σου έφ’ ἡμᾶς. Αἰτοῦσι πάλιν τήν πρὸς αὐτοὺς ἐπιστροφὴν, τὴν διά γε φημὶ γαληνότητα, καὶ φιλανθρωπίαν. … Έπίστρεψον γὰρ, φησὶν ἵνα μικρόν τι κληρονομήσωμεν τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου. Ορος μὲν οὖν ἅγιον τὴν Έκκλησίαν πλεισταχοῦ φησι τὸ Γράμμα τὸ ἱερὸν, ἧς γεγόνασι βραχύ τι μέρος οἱ ἐξ ‘Ισραήλ. εἰ μὲν γὰρ παρεδέξαντο τὴν πίστιν, τὴν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν ‘Ιησοῦν τὸν Χριστὸν, συναγήγερτο ἂν ἐξ αὐτῶν εἰς πολύ τι μέρος τῆς ‘Εκκλησίας τὸ σύστημα, προσεπενεχθείσης αὐτοῖς καὶ τῆς τῶν ἐθνῶν πληθύος. ‘Επειδὴ δὲ διὰ πολλὴν ἀπείθειαν κατόπιν γεγόνασι τῶν ἐθνῶν, καὶ ἀριθμοῦ μὲν χρείττων ἡ ἐκείνων ἐστὶ πληθὺς, αὐτοὶ δὲ δὴ κομιδῇ βραχεῖς. σέσωσται γὰρ τὸ χατάλειμμα. διὰ τοῦτο μικρόν τι κεκληρονομήκασι μέρος ἐν τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ, τουτέστι, τῇ ‘Εκκλησίᾳ. Εἰ δὲ δή τις λέγοι τὴν ἄνω πόλιν, τὴν ἐν οὐρανοῖς Έκκλησίαν, τὴν τῶν ἁγίων μητέρα καὶ τροφὸν, ὄρος ἄγιον ὀνομάζεσθαι παρ’ αὐτῶν, καὶ ἐν αὐτῷ βούλεσθαι κλήρου μέρος λαχεῖν, ὀρθῶς συνήσεις, PG. 70, col. 1393-1396.
38 - შდრ. ებრ. 12.21-23: "მოსე თქუა: შეშინებულ ვარ და შეძრწუნებულ. არამედ მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა, და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა (ἐκκλησίᾳ πρωτοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς), და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ აღსრულებულთაჲსა".
39 - იგულისხმება ზეციური ეკლესიის შვილთა რაოდენობა.
40 - შდრ. რომ. 8.29: "რომელნი-იგი წინაჲსწარ იცნნა, წინაჲსწარცა განაჩინნა თანა-მსგავსად ხატისა მის ძისა თჳსისა, რაჲთაიყოს იგი პირმშო მრავალთა შორის ძმათა"; კოლ. 1.15: "რომელი-იგი არს ხატი ღმრთისა უხილავისაჲ, პირმშოჲ ყოველთა დაბადებულთაჲ"; კოლ. 1.18: "და იგი არს თავი გუამისა მის ეკლესიისაჲ, რომელი არს დასაბამი, პირმშოჲ მკუდრეთით, რაჲთა იყოს იგი თავადი ყოველსა შინა მთავარ"; ებრ. 1.6: "და ოდეს კუალად შემოჰყავს პირმშოჲ იგისოფლად, იტყჳს: და თაყუანის-სცემდენ მას ყოველნი ანგელოზნი ღმრთისანი"; გამოცხ. 1.5: "მადლი თქუენდა და მშჳდობაჲ... იესუ ქრისტჱსგან, მოწამისა მის სარწმუნოჲსა, პირმშოჲსა შესუენებულთაჲსა".
41 - შდრ. კლიმენტი ალექსანდრიელი: "რამეთუ ესაა პირმშო ეკლესია, მრავალი კეთილი ყრმისგან შედგენილი, რომლებიც არიან "პირმშონი, აღწერილნი ცათა შინა" (შდრ. ებრ. 12.23) და "ანგელოზთა ესოდენი მირიადების" (შდრ. ებრ. 12.22) თანამედღესასწაულენი, ხოლო "პირმშოთა ყრმანი" ვართ ჩვენ, აღზრდილნი ღვთისგან, იმ "პირმშოს" (მაცხოვრის, ე.ჭ.) ჭეშმარიტი მეგობრები, პირველნი სხვა ადამიანთაგან, რომლებმაც ღმერთი შევიცანით, პირველნი, რომლებიც განვიზიდეთ ცოდვათაგან, პირველნი, რომლებიც განვეშორეთ ეშმაკს" (Protrepticus, 9.82.6.1-7.4: Αὕτη γὰρ ἡ πρωτότοκος ἐκκλησία ἡ ἐκ πολλῶν ἀγαθῶν συγκειμένη παιδίων· ταῦτ' ἔστι τὰ "πρωτότοκα τὰ ἐναπογεγραμμένα ἐν οὐρα νοῖς" καὶ τοσαύταις "μυριάσιν ἀγγέλων" συμπανηγυρίζοντα· πρωτότοκοι δὲ παῖδες ἡμεῖς οἱ τρόφιμοι τοῦ θεοῦ, οἱ τοῦ "πρωτοτόκου" γνήσιοι φίλοι, οἱ πρῶτοι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων τὸν θεὸν νενοηκότες, οἱ πρῶτοι τῶν ἁμαρτιῶν ἀπεσπασμένοι, οἱ πρῶτοι τοῦ διαβόλου κεχωρισμένοι, Die Griechischen Christlichen Schriftsteller der Ersten Drei Jahrhunderte, Herausgegeben von der Kirchenvater-Commission der Konigl. Preussischen Akademie Der Wissenschaften, Clemens Alexandrinus, Erster Band, Protrepticus und Paedagogus. Hrsg. von Otto Stahlin, Leipzig, 1905, s. 62).
42 - ტერმინ "პირმშოხატის" და, ზოგადად, ქართული არქეტიპულ-პროტოტიპული ტერმინოლოგიის შესახებ იხ. ე. ჭელიძე, ადამიანი ხატი - პირმშოხატისა, თბ. 1995; ე. ჭელიძე, მართლმადიდებლური ხატმეტყველება, თბ. 2001.
43 - "მისრულდება" - ე.ი. ძიებათა დასასრულს ღვთისკენ მიაქცევს და ღმერთში დაასრულებს თავის სულიერ მსვლელობას (შდრ. καταλήξει).
44 - ჩვენ ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინშთესატყვისობას: εἰκών - "ხატი", μορφή - "ხატება", χαρακτήρ - "ხატოვნება".
45 - "აღმოშობილნი" - ახლადშობილნი, ხელახლაშობილნი, მეორედშობილნი სულიერად, ნათელღებულნი. შდრ. მომდევნო სქოლიო.
46 - "აღმოდაბადებულნი" - ე.ი. ახლად, ხელახლა, მეორედ დაბადებულნი ანუ შექმნილნი სულიერად (აღნიშნული ტერმინი შექმნილია წმ. ეფრემ მცირის მიერ. შდრ. მეორედ ნათლობის დაუშვებლობის შესახებ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლების ეფრემისგან შესრულებული თარგმანი: "არღარა ყოფასა მეორისა აღმოშობისასა, გინა აღმოდაბადებისა, არცა დასაბამისადავე კუალადგებისასა" [A-109 89v2] - οὐκ οὔσης δευτέρας ἀναγεννήσεως, οὐδὲ ἀναπλάσεως, οὐδὲ εἰς τὸ ἀρχαῖον ἀποκαταστάσεως, PG. 36, col. 368).
47 - ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინთშესატყვისობას: σχέσις - "მოთვისეობა". აღნიშნული ტერმინი ნიშნავს: თვისობრივ კავშირს, ურთიერთშეთვისებულობას, მთვისებლობას, ყოფითი აზრით: სიყვარულისმიერ კავშირს, ურთიერთმიმართებას.
48 - შდრ. "იყო გული და გონებაჲ ერთ" (ἦν καρδία καὶ ψυχὴ μία).
49 - შდრ. I კორ. 12.12: "ვითარცა-იგი გუამი ერთ არს, და მრავალი ასოები აქუს, და ყოველი იგი ასოები ერთისა მის გუამისაჲ მრავალ ღათუ არს, ერთგუამვე არს, ეგრეთცა ქრისტე".
50 - შდრ. Πάντα γὰρ ἐν πᾶσιν ὤν, ὁ ἀπείροις μέτροις ὑπὲρ πάντα Θεός, μονώτατος τοῖς καθαροῖς τὴν διάνοιαν ὁραθήσεται· ἡνίκα ὁ νοῦς τοὺς τῶν ὄντων θεωρητικῶς ἀναλεγόμενος λόγους εἰς αὐτὸν καταλήξει τὸν Θεόν, ὡς αἰτίαν καὶ ἀρχὴν καὶ τέλος τῆς τῶν ὅλων παραγωγῆς καὶ γενέσεως καὶ πυθμένα τῆς πάντων περιοχῆς ἀδιάστατον. Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία τὰ αὐτὰ τῷ Θεῷ περὶ ἡμᾶς ὡς ἀρχετύπῳ εἰκὼν ἐνεργοῦσα δειχθήσεται. Πολλῶν γὰρ ὄντων καὶ ἀπείρων ἀριθμῷ σχεδὸν ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν καὶ παίδων, γένει καὶ εἴδει, καὶ ἔθνεσι καὶ γλώσσαις, καὶ βίοις καὶ ἡλικίαις, καὶ γνώμαις καὶ τέχναις, καὶ τρόποις καὶ ἤθεσι καὶ ἐπιτηδεύμασιν, ἐπιστήμαις τε αὖ καὶ ἀξιώμασι, καὶ τύχαις καὶ χαρακτῆρσι καὶ ἕξεσιν, ἀλλήλων διῃρημένων τε καὶ πλεῖστον διαφερόντων τῶν εἰς αὐτὴν γιγνομένων καὶ ὑπ᾽ αὐτῆς ἀναγεννωμένων τε καὶ ἀναδημιουργουμένων τῷ Πνεύματι, μίαν πᾶσι κατὰ τὸ ἴσον δίδωσι καὶ χαρίζεται θείαν μορφὴν καὶ προσηγορίαν, τὸ ἀπὸ Χριστοῦ καὶ εἶναι καὶ ὀνομάζεσθαι. καὶ μίαν τὴν κατὰ πίστιν ἁπλῆν τε καὶ ἀμερῆ καὶ ἀδιαίρετον σχέσιν, τὴν τὰς πολλὰς καὶ ἀμυθήτους περὶ ἕκαστον οὔσας διαφοράς, οὐδ᾽ ὅτι κἂν εἰσὶ συγχωροῦσαν γνωρίζεσθαι, διὰ τὴν τῶν πάντων εἰς αὐτὴν καθολικὴν ἀναφορὰν καὶ συνέλευσιν, καθ᾽ ἣν οὐδεὶς τὸ παράπαν οὐδὲν ἑαυτῷ τοῦ κοινοῦ διωρισμένος ἐστί, πάντων συμπεφυκότων ἀλλήλοις καὶ συνημμένων κατὰ τὴν μίαν ἁπλῆν τε καὶ ἀδιαίρετον τῆς πίστεως χάριν καὶ δύναμιν. "Ἦν γὰρ πάντων", φησίν, "ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία· ὡς ἐκ διαφόρων μελῶν σῶμα ἓν καὶ εἶναι καὶ ὁρᾶσθαι καὶ αὐτοῦ Χριστοῦ τῆς ἀληθινῆς ἡμῶν κεφαλῆς ὄντως ἄξιον· "Ἐν ᾧ", φησὶν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, "οὐκ ἔστιν ἄρρην οὐδὲ θῆλυ, οὔτε Ἰουδαῖος οὔτε Ἕλλην, οὔτε περιτομὴ οὔτε ἀκροβυστία, οὔτε βάρβαρος οὔτε Σκύθης, οὔτε δοῦλος οὔτε ἐλεύθερος· ἀλλὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσιν αὐτός, ὁ πάντα κατὰ μίαν ἁπλῆν τῆς ἀγαθότητος ἀπειρόσοφον δύναμιν ἑαυτῷ περικλείων, ὥσπερ κέντρον εὐθειῶν τινων ἐξημμένων αὐτοῦ, κατὰ μίαν ἁπλῆν καὶ ἑνιαίαν αἰτίαν καὶ δύναμιν τὰς ἀρχὰς τῶν ὄντων τοῖς πέρασιν οὐκ ἐῶν συναφίστασθαι, κύκλῳ περιγράφων αὐτῶν τὰς ἐκτάσεις καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἄγων τοὺς τῶν ὄντων καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ γενομένων διορισμούς· ἵνα μὴ ἀλλήλων παντάπασιν ἀλλότρια ᾖ καὶ ἐχθρὰ τὰ τοῦ ἑνὸς Θεοῦ κτίσματα καὶ ποιήματα, οὐκ ἔχοντα περὶ τί καὶ ὅποι τὸ φίλον τι καὶ εἰρηνικὸν καὶ ταὐτὸν πρὸς ἄλληλα δείξωσι, καὶ κινδυνεύσῃ αὐτοῖς καὶ αὐτὸ τὸ εἶναι εἰς τὸ μὴ ὂν μεταπεσεῖν τοῦ Θεοῦ χωριζόμενον. Εἰκὼν μὲν οὖν ἐστι τοῦ Θεοῦ, καθὼς εἴρηται, ἡ ἁγία Ἐκκλησία, ὡς τὴν αὐτὴν τῷ Θεῷ περὶ τοὺς πιστοὺς ἐνεργοῦσα ἕνωσιν, κἂν διάφοροι τοῖς ἰδιώμασι καὶ ἐκ διαφόρων καὶ τόπων καὶ τρόπων οἱ κατ᾽ αὐτὴν διὰ τῆς πίστεως ἑνοποιούμενοι τύχωσιν ὄντες, ἣν περὶ τὰς οὐσίας τῶν ὄντων ἀσυγχύτως αὐτὸς ἐνεργεῖν πέφυκεν ὁ Θεός, τὸ περὶ αὐτὰς διάφορον, ὡς δέδεικται, τῇ πρὸς ἑαυτὸν ὡς αἰτίαν καὶ ἀρχὴν καὶ τέλος ἀναφορᾷ τε καὶ ἑνώσει παραμυθούμενός τε καὶ ταυτο ποιούμενος.
51 - რუს. თარგმ. Ибо Бог, будучи всем во всём, но безмерно превосходя всё и являясь Наиединственнейшим, будет зрим мысленным оком чистых. Это произойдет тогда, когда ум, сосредотачиваясь на созерцании логосов сущих, дойдет до Самого Бога как Причины, Начала и Конца возникновения и изменения всего, а также как непротяженного Основания протяженности всех [тварей]. Ниже будет показано, что подобным же образом дело обстоит и со Святой Церковью Божией, поскольку Она, будучи образом Первообраза, совершает относительно нас действия, подобные делам Божиим. Ибо велико и почти неисчислимо число мужей, жен и детей, которые разнятся и сильно отличаются друг от друга родом и видом, национальностью и языком, образом жизни и возрастом, умонастроением и искусством, обычаями, нравами и навыками, знаниями и положением [в обществе], а также судьбами, характерами и душевными свойствами. Оказываясь же в Церкви, они возрождаются и воссозидаются Духом; Она дарует и сообщает всем в равной мере единый божественный образ и наименование - то есть быть и называться Христовыми. И еще Она дарует им, в соответствии с верой, единую и простую, неделимую и нераздельную связь, которая не позволяет проявляться (даже если они и существуют) многим и бесчисленным различиям каждого, возводя всех к всеобщности и соединяя их в ней. Вследствие этого никто ничего не отделяет от общего ради себя; все срастаются и соединяются друг с другом одной простой и нераздельной благодатью и силой веры. У всех было, гласит Писание, одно сердце и одна душа -так что все суть и представляются единым Телом, состоящим из различных членов, которое подлинно достойно Самого Христа, истинной Главы нашей. В нем - говорит божественный Апостол, - нет мужеского пола, ни женского; нет ни иудея, ни эллина; ни обрезания, ни необрезания, варвара, скифа, раба, свободного, но все и во всем Сам [Христос], Который одной простой и беспредельно мудрой силой Своей Благости всё заключает в Себе, подобно тому, как центр соединяет в себе прямые линии вследствие одной простой и единственной причины и силы. Он не позволяет началам сущих рассыпаться по периферии, но замыкает их центробежные стремления , приводя к Себе многоразличные виды сущих, получившие бытие от Него. И это для того, чтобы творения и создания единого Бога не были совершенно чуждыми и враждебными друг другу, чтобы не утратили они предмет и цель проявления своей любви, миролюбия и тождества по отношению друг к другу, и чтобы не подвергались они опасности превратить само бытие свое, отделяющееся от Бога, в небытие". Таким образом, Святая Церковь есть, как было сказано, образ Божий, поскольку Она, подобно Богу, осуществляет единение среди верующих; даже если они различаются по своим свойствам, месторождению и образу жизни, тем не менее обретают в Церкви единство через веру. Это единство относительно сущности сущих естественным образом и неслиянно" совершает сам Бог, Который, как было сказано, смягчая и умеряя их различия, возводит их к единству с Собой - Причиной, Началом и Концом.
52 - საყურადღებოა ეპისკოპოს ლეონიდე ოქროპირიძის განმარტება: "ავტოკეფალურ ეკლესიას ყველაზე პირველად უნდა ამკობდეს სრული და ყოველმხრივი ზიარება, ანუ ერთობა მსოფლიო ეკლესიასთან, მერე მას უნდა ჰქონდეს საკუთარი ტერიტორია, შემდეგ უნდა ჰყავდეს საკუთარი სამწყსო, შემდგარი მის ტერიტორიაზე მოსახლე ერთმორწმუნე ხალხებისგან,განურჩევლად მათი ეროვნული მოდგმისა და ბოლოს უნდა მმართველი მისი იყოს თავისუფალი გამგე მისდამი ჩაბარებული ეკლესიის კანონებისა".
53 - ამა სოფლად მწირობაში მყოფი ეკლესიის ურყევად და შეუძრავად დაფუძნებულობა ამა სოფლადვე, კაცობრიობის ტომთა შორის, განსაზღვრულია მისი სამოღვაწეო მიზანდასახულობით, რაც გულისხმობს მაცხოვრისეული მოღვაწეობის განგრძობას ანუ დაუცხრომელ მორკინალობას კაცობრიობის ცხონებისთვის. ეს ასპექტი (ამქვეყნად ეკლესიის ურყევი დამკვიდრებულობა ვიდრე მეორედ მოსვლამდე) ხაზგასმულია იმდენად, რამდენადაც მწირობაში ანუ უცხოობაში ეკლესიის მყოფობის აღიარებისას ზოგჯერ ხდება საპირისპირო უკიდურესობაში ჩავარდნა და იმ აზრის შემუშავება, რომთითქოს ეკლესიის ამქვეყნიური მწირობა გამორიცხავდეს ამქვეყნადვე, ვიდრე ჟამთა აღსასრულამდე, მისი დამკვიდრებულობის ანუ ურყევად დაფუძნებულობის დაშვებას და მიუღებლად წარმოაჩენდეს თქმას იმისა, რომ "ეკლესია მკვიდრობს ამქვეყნად", "ეკლესია მკვიდრობს ამა თუ იმ ადგილას (კონსტანტინოპოლში, ალექსანდრიაში, იერუსალიმში და ა.შ.)". წლების წინ, გაზეთ "კავკასიონის" ფურცლებზე, ამ საკითხთან დაკავშირებით აღძრული პოლემიკის საჭიროებიდან გამომდინარე, წარმოდგენილი გვქონდა მრავალი წყარო, სადაც მკვეთრადაა ხაზგასმული ეკლესიის, ამასოფლისთვის მსხემის, ამასოფელშივე ურყევი დაფუძნებულობა ვიდრე მეორედ მოსვლამდე. სხვაგვარად წარმოუდგენელიცაა, რადგან თუ ეკლესია მხოლოდ ჩვეულებრივი მწირია, რომელსაც ძალუძს დატოვოს თავისი სამწირო (თუ არ ძალუძს, მაშ, მყოფობითად მყარად დაფუძნებულა მასში) და, შესაბამისად, არ განიკუთვნოს ხსენებულ სამწიროში ანუ დედამიწაზე, როგორც სამორკინალო გაუცხოებაში, ადგილობითი დამკვიდრებულობა, როგორღა შეძლებს იგი, რომ აღასრულოს ხსენებული მორკინალობა, როგორღა აცხოვნებს თავის სამწიროს? ამიტომაა, რომ, საზოგადოდ, "პაროიკიას"ანუ "მწირობის" (თუ ეს "მწირობა" უცხო ადგილას მყარ დაფუძნებულობას გულისხმობს) არაიშვიათად მოსდევს ან პარალელურ რედაქციაში ვარიანტულად ენაცვლება სწორედ დამკვიდრებულობის შინაარსის გამომხატველი ლექსიკური ერთეულები (ამგვარი ვარიანტულად მონაცვლე ტერმინი ბერძნულში, ჩვეულებრივ, არის სწორედ "მკვიდრობის" აღმნიშვნელი"კატოიკია". დავიმოწმებთ რამდენიმე ნიმუშს: შესაქ. 24.37, Lect: "... რომელთა შორის მე დაშჱნებულ ვარ მსხემობითქუეყანასა მას მათსა" (ἐν οἷς ἐγὼ παροικῶ ἐν τῇ γῇ αὐτῶν); OAKS: "რომელთა შოვრის დამკჳდრებულ ვარ ქუეყანასა მათსა"; CB: "... რომელთა თანა მე მკჳდრ ვარ ქუეყანასა მათსა". შესაქ. 28.4, O Lect: "შენ და ნათესავმან შენმან შემდგომად შენსადაიმკჳდრენ [დაიმკჳდრე Lect] ქუეყანაჲ ესე მწირობისა შენისაჲ" (σοὶ καὶ τῷ σπέρματί σου μετὰ σέ κληρονομῆσαι τὴν γῆν τῆς παροικήσεώς σου"; ACDS: "შენ და თესლსა შენსა შემდგომად შენსა დამკჳდრებად ქუეყანასა მსხემობისაშენისა", AKS: "შენ და ნათესავსა შენსა შემდგომად შენსა და დაიმკჳდრენ ქუეყანაჲ ესე მწირობისა შენისა". გამოსლ. 20.10,OBAK: "არა ჰქმნე მას [-OB] შინა [-OB] ყოველივე [-OB] საქმჱ [საქმე AK] შენ და ძემან შენმან... და მწირმან მან [-OB],რომელი იყოს შენ შოვრის [შორის AK] (καὶ ὁ προσήλυτος ὁ παροικῶν ἐν σοί)"; CS: "არა ჰქმნე ამას [მას S] შინა ყოველი საქმე შენ და ძემან შენმან... და მწირმან, რომელი მკჳდრ არს შენ შორის". II სჯ. 18.6, SBDE: "სადაცა ვინდამკჳდრებულ იყოს (οὗ αὐτὸς παροικεῖ)"; G: "რომელსა შინა მსხემ იყოს იგი". მსჯ. 5.17, SBD: "გალად წიაღ იორდანესა დაიმკჳდრა. და დან რაჲსათჳს მკჳდრ ხარ ნავთა შინა? ასერ დაეშენა კიდეთა ზღუათასა და განშორებულსა მისსადაემკჳდროს" (γαλααδ ἐν τῷ πέραν τοῦ ιορδάνου κατεσκήνωσεν καὶ δαν ἵνα τί παροικεῖ πλοίοις ασηρ παρῴκησενπαρ' αἰγιαλὸν θαλασσῶν καὶ ἐπὶ τὰς διακοπὰς αὐτοῦ κατεσκήνωσεν); G: "... გალაადისისანი წიაღ იორდანისა სადა დაიკარვა; და, დან, რად ჰმსხემობ ნავთა შინა? ასირ დაჯდა კიდესა ზღუათასა და გამოსავალთა მისთა ზედა დაკარვოს". მსჯ. 17.9, SBD: "წარვალ მე მწირობად (παροικεῖν)"; G: "მე ვრორინებ დამკჳდრებად". მსჯ. 17.11, SBD: "დაადგრამკჳდრობად (παροικεῖν) კაცისა მის თანა"; G: "იწყო მსხემობად კაცისა მის თანა". II მფ. 4.3, O: "დაემკჳდრნეს (ἦσαν... παροικοῦντες) მუნ მოაქადღედმდე"; FS (Ja-ს აკლია): "მუნ მწირობდნენ ვიდრე დღეინდელად დღედმდე". ფს. 54.16, ABG: "უკეთურებაჲ იყო სამკჳდრებელსა (ἐν ταῖς παροικίαις ) [=შინა G] მათსა". ფს. 60.5 AB: "დავემკჳდრო (παροικήσω) მე საყოფელთა შენთა უკუნისამდე"; G: "დავიმკჳდრო საყოფელთა შენთა უკუნისამდე". ფს. 119.5 ABG: "განმიგრძდა მე მწირობაჲ ჩემი, და დავემკჳდრე მე მყოფთა [საყოფელთა, G] თანა კედარისათა" (ἡ παροικία μου ἐμακρύνθη κατεσκήνωσα μετὰ τῶν σκηνωμάτων κηδαρ). სიბრძნ. სოლ. 19.10, O: "ეჴსენა-ღა იგი მწირობისა (ἐν τῇ παροικίᾳ) მათისა"; B: "მოიჴსენებდეს კუალად, რომელი სამკჳდრებელსა შინა მათსა". ეზეკ. 47.22, OJ: "განუყავთ მათ თქუენ წილით და გარემოსრულთა [გარჱთმოსრულთა O] მათ, რომელნი მწირობენ თქუენ" (βαλεῖτε αὐτὴν ἐν κλήρῳ ὑμῖν καὶ τοῖς προσηλύτοις τοῖς παροικοῦσιν ἐν μέσῳ ὑμῶν); GsW: "ყავთ ესე წილად თქუენდა და მწირთა მათ,დამკჳდრებულთა საშუალ თქუენსა".
54 - ე.ი. გარდა ეკლესიის კათოლიკეობის იმ გაგებისა, რომ ხსენებული ეკლესია თავის თავში აერთიანებს საუკუნითგან გარდაცვალებულ წმინდანებს.
55 - შდრ. Οὐ δύναται ‘Εκκλησία ἡ καθολικὴ μόνον ὑπάρχειν ἀποστολική. Ή γὰρ παντοδύναμος ἐξουσία τῆς κεφαλῆς, ἥτις ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἴσχυσε διὰ τῶν ἀποστόλων τὸν καθόλου κόσμον σῶσαι. ‘Εστιν οὖν ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ καθολικὴ ‘Εκκλησία, τὸ σύστημα τῶν ἀπ’ αἰῶνος ἁγίων Πατέρων, πατριαρχῶν, προφητῶν, ἀποστόλων, εὐαγγελιστῶν, μαρτύρων, οἷς προσετέθη πιστεύσαντα ὁμοθυμαδὸν πάντα τὰ ἔθνη. Έθεώρουν γὰρ ὅτι ἐκ παντὸς γένους τῶν ὑπὸ τῶν οὐρανῶν καὶ τὴν αὐτὴν τῶν Χριστιανῶν πίστιν ἔχουσιν. ‘Ανευ γὰρ τοῦ ἁγίου Πνεύματος οὐ δύναται πάνδημον καὶ μυριόγλωσσον ἄθροισμα εἰς ἓν φρόνημα τῆς ἀληθεστάτης πίστεως ἐλθεῖν. Πάλιν γὰρ λέγω, ὅτι καθολικὴ παρὰ τοῦτόἐστί τε καὶ λέγεται, διὰ τὸ ἀλλόκοτα καὶ πολυσχιδῆ καὶ ἄγρια πάσης τῆς ὑφηλίου μυριόγλωσσά τε ἔθνη, εἰς μίαν εἰρηνικὴν καὶ σωτήριον πίστιν τε καὶ θεογνωσίαν εἶναι, Adversus Iconoclastas, PG. 96, col. 1357.
56 - ტერმინი "მწირობს" შეესაბამება ორიგინალის ტერმინს παροικοῦσα. იგი მომდინარეობს ზმნდიდან παροικέω, რაც კალკირებულად ნიშნავს "სახლის გარეთ, სახლის მიღმა, სახლის გვერდის ავლით ყოფნას" (παρά - "გარე" [მაგალ. იერ. 41.8: "გარე-წარჰჴდა - παρ-ῆλθεν], οἶκος - "სახლი"). ეს ზნმა და მისი ინფინიტივურ-მიმღეობური ფორმები, ისევე როგორც არსებითის ახელი παροικία, παροικησία ("მწირობა") და πάροικος ("მწირი") ხშირად დასტურდება წმინდა წერილში. შესაბამისი მუხლების ძველი ქართული თარგმანები მოწმობს აღნიშნული ტერმინის ორ ძირითად შესატყვისს: "მწირი, მწირობა" არსებითად ოშკური რედაქციისთვის და "მსხემი, მსხემობა" არსებითად გელათური რედაქციისთვის. იშვიათად,"მწირის" და "მსხემის" მონაცვლე ქართულ ტერმინებად თავს იჩენს "მოქცეული", "ვედრი", "შემყოფი", "ზედ-შემყოფი", "შეყოფილი", "მოსაზღვრე", "მოზღვრე", "გარემოსრული [გარჱთმოსრული O]", "მრებლი".
57 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 5-6.
58 - იხ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, quae supersunt, Accedunt S. Ignatii et S. Polycarpi Martyria, Ad fidem codicum recensuit, adnotationibus variorum et suis illustravit, indicibus instruxit Guilielmus Jacobson, Ed. Quarta, Tomus I, Oxonii, 1863, p. 3-5.
59 - ბერძნული "ავტოქთონი" (ὁ αὐτόχθων) რამდენიმეგზის გვხვდება წმინდა წერილში. მისი ძირითადი ქართული შესატყვისია "მკჳდრი", რომლის გვერდითაც თავს იჩენს შედარებით იშვიათი ტერმინები: "თჳთ-ქუეყანისაჲ", თჳთ-მიწისაჲ", "მექუეყანეჲ", "მის-ქუეყანისაჲ", "მსოფლელი" და სხვა.
60 - Corpus Ignatianum, A Complete Collection of the Ignatian Epistles: Genuine, Interpolated, and Spurius; Together with Numerous Extracts from Them, As Quoted By Ecclesiastical Writers Down to the Tenth Century; in Syriac, Greek, and Latin; An English Translation of the Syriac text, copious notes, and introduction, by William Cureton, London, Francis and John Rivington, 1849, p. 133.
61 - Ibid.
62 - Ibid, p. 15. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 272.
63 - Ibid, p. 59. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 324.
64 - Ibid, p. 71. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 350.
65 - Ibid, p. 101. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 444.
66 - Ibid, p. 73.
67 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 522. საყურადღებოა გამომცემლის VII შენიშვნა: τῇ παροικούσῃ] peregrinanti, Ibid.
68 - Patrum Apostolicorum Opera. Textum ex Editionibus Praestantissimis Repetitum Recognovit, Annotationibus Illustratvit, Versionem Latinam Emendatiorem, Prolegomena et Indices Addidit Carolus Iosephus Hefele, ed. Quarta, Aucta et Emendata, Tubingae, 1855, p. 257.
69 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 604-606.
70 - Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 273.
71 - დავძენთ, რომ "მწირობის" აღმნიშვნელი "პაროიკია" (παροικία) ძველთაგანვე დაიტვირთა "მწირობაში მყოფი სულიერი ძმების კრებულის" ანუ "მრევლის", "სამრევლოს", "დიოცეზის" (διοίκησις - სიტყვ. "საგამგებლო") ანდა"ეპარქიის" (ἐπαρχία) მნიშვნელობით. შდრ. "დიდი სჯულისკანონი": "სამრემლოსა შინა მაპალიტელთასა წიგნისმკითხველად გამოვაჩინე" (312.4; ბერძნ. ἐν τῇ τῶν Μαπαλιτῶν παροικίᾳ ἀναγνώστην γενόμενον, Σύνταγμα, 3, 437);"არა შეიწყნარონ მრემლთა მისთა" (111.7; ბერძნ. μὴ δεχθέντος ὑπὸ τῆς παροικίας, Σύνταγμα, 1,14); "წიგნთა უბრძანოს ეპისკოპოსმან სხუათა შინა სამრემლოთა" (239.3; ბერძნ. ἐπιτραπῆναι ὑπὸ τοῦ ἐπισκόπου μετὰ γραμμάτων, ἐν ἑτέρᾳπαροικίᾳ, Σύνταγμα, 3, 46) და ა.შ. აღნიშნულია, რომ "ეპისკოპოსის დიოცეზი (διοίκησις) - მეცხრე საუკუნიდან, ამ დრომდე კი "პაროიკია" (παροικία): საეკლესიო ოლქი" (შდრ. a "diocese" [διοικησις, dioikesis - since the ninth century; before that time a παροικια, paroikia, ecclesiasical district] of the bishop, Herman Bavinck, Reformed Dogmatics: Holy Spirit, Church, and New Creation, vol. 4, Baker Academic, 2008, p. 350). შდრ. აგრეთვე: "პაროიკია"- ეპისკოპოსის სამწყსო, და "ეპარქია" - მიტროპოლიტის რეგიონი" (შდრ. παροικία, the See of a Bishop, and ἐπαρχία, the Province of a Metropolitan, NPNF2-07. Cyrul of Jerusalem, Gregory Nazianzen, სქოლიო 2044). შეიძლებოდა იმის აღნიშვნაც, რომ ძველ ქართულ ტექსტებში დასტურდება ტერმინი "სამწირო" როგორც "მწირთა" ანუ "უცხოთა", აქედან "დროებით მოსულთა" ანუ "სტუმართა" "თავშესაფარის", იგივე "სასტუმროს" მნიშვნელობით: "აღიშენოს უკუე სამწიროჲსა მის თანა ბორცუსა ზედა კოშკი ერთი".
72 - ჩვენ ეტიმოლოგიურად ვაკავშირებთ "მწირსა" და "მწირველს".
73 - შდრ. ბერძნ. ἓν σῶμα καὶ ἓν πνεῦμα, καθὼς καὶ ἐκλήθητε ἐν μιᾷ ἐλπίδι τῆς κλήσεως ὑμῶν• εἷς κύριος, μία πίστις ἓν βάπτισμα, εἷς θεὸς. ძვ. ქართ. "ერთ ჴორც და ერთ სულ, ვითარცა-იგი იჩინენით ერთითა მით სასოებითა ჩინებისა თქუენისაჲთა; ერთ არს უფალ, ერთ სარწმუნოება, ერთ ნათლის-ღებაჲ, ერთ არს ღმერთი".
74 - ასეა კალკირებულად (შდრ. Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum pars tentur; შდრ. ინგლ. თარგმ. The episcopate is one, each part of which is held by each one for the whole; შდრ. სხვა თარგმ. The episcopate is one, the parts of which are held together by the individual bishops.
75 - ე.ი. რაც უფრო მეტ ადგილს, მეტ ნაწილს დედამიწისას სწვდება მისი ნაყოფიერება.
76 - შდრ. avelle.
77 - ე.ი. მზის ბირთვს.
78 - იგულისხმება, რომ ზარალს იღებს ანუ ზარალდება თავად მოწვეტილი ნაწილი, რადგან მზისგან გამიჯნული სხივი ქრება და ისპობა, მზის სინათლე კი კვლავაც ყოვლად ცისკროვნად ჰგიეს.
79 - შდრ. successibus. აღნიშნული ტერმინი (nom. successus), ჩვეულებრივ, "შედეგს" ან, არაიშვიათად "წარმატებულ შედეგს" ნიშნავს (შდრ. კვიპრიანეს აღნიშნული სიტყვების ინგლ. თარგმ.: and she is one mother, plentiful in the results of fruitfulness).
80 - ყოვლადწმინდა სამებისადმი.
81 - მაცხოვრის, ყოვლადწმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასის განკაცებულობაში, როგორც მისი სულიერი სხეული.
82 - მატერიალური სახით, ხილვადად.
83 - შდრ. "მოქცევაჲ ქართლისაჲ": "სპარსნი იგი არა დაპყრობად ქუეყანისა მოვიდეს, არამედ აბჯრისა და საჭურველისა წილ და საგზლისა აქუნდა ოქროჲ ყჳთელი. მური მწრაფლ მკურნალი წყლულისაჲ, და გუნდრუკი სულჰამოჲ, ესე ყოველსა მჴედარსა მათსა. და თჳთ მეფეთა თითო სატჳრთი აქუნდა, და ეძიებდეს ყრმასა ვის-მე ახლადშობილსა, ძესა დავითისსა, რომელი-ცაპოვეს მწირი ერთი, მწირისა დედაკაცისა ძჱ, უჟამოდ შობილი უადგილოსა ადგილსა, ვითარცა აქუს ჩუეულებაჲ გარემდგომთა. ესენი მის ყრმისა მოვიდეს და თაყუანის-სცეს, და ესე ყოველი ძღუენი მისა შეწირეს, და მთაჲ გარდავლეს და წარვიდეს მშჳდობით" (შატბერდის კრებული, გვ. 338); კიდევ: "ჴელნი შეასხნეს ძესა მას დედაკაცისა მწირისასა" (იქვე, გვ. 346).
84 - შდრ. "ყოველნი მწირ ვართ ქუეყანსა ზედა" (ცხორებაჲ და მოქალაქობაჲ ნეტარისა მართაჲსი სჳმეონის დედისაჲ, Version géorgienne de la Vie de Sainte Marthe, édité par Géerard Garitte, Lounain 1968, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 285 Scriptores iberici, 17, p. 21). იხ. ე. ჭელიძე, ქრისტიანობა და საზოგადოება, ჟურნ. გული გონიერი, 2011, ეფრ. 2, გვ. 5-7. კიდევ: "მსხემ და წარმავალ ვართ ყოველნი" (ცხორებაჲ წმიდისა მამისა ჩუენისა იოანე ზედაძნელისაჲ, ასურელ მოღვაწეთა ცხოვრების წიგნთა ძველი რედაქციები. ტექსტები გამოკვლევითურთ და ლექსიკონით გამოსცა ილია აბულაძემ, თბილისი 1955, გვ. 21).
85 - შდრ. "უცხოებისა ამის და მწირობისა სოფელსა შინა რუდუნებით და მარტოებით ვიყოფოდი" (ცხორებაჲ წმიდისა მამისა ჩუენისა იოანე ზედაძნელისაჲ, დასახ. გამოც., გვ. 21).
86 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 219; შდრ. ლათ. თარგმ.: Idcirco, fratres, derelicta peregrinatione mundana, facimus voluntatem ejus, qui vocavit nos, იხ. Patrum Apostolicorum Opera, ... Carolus Iosephus Hefele, ed. Quarta, Aucta et Emendata, Tubingae, 1855, p. 139.
87 - "გავხდეთ... გავხდეთ" - აღნიშნული ტავტოლოგია ორიგინალისეულია (შდრ. γενώμεθα ... γενώμεθα).
88 - შდრ. Τί τοίνυν τὰ σὰ ἀφεὶς, ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἐργάζῃ καὶ δαπανᾷς, ἵνα ἀπολέσῃς καὶ τὸν πόνον καὶ τὸν μισθὸν, καὶ κόλασιν τὴν ἐσχάτην ὑπομείνῃς; Μὴ, παρακαλῶ· ἀλλ' ἐπειδὴ τῇ φύσει ἐσμὲν πάροικοι, γενώμεθα καὶ προαιρέσει, ἵνα μὴ ἐκεῖ γενώμεθα πάροικοι καὶ ἄτιμοι καὶ ἀπεῤῥιμμένοι. Ἂν γὰρ ἐνταῦθα βουληθῶμεν γενέσθαι πολῖται, οὔτε ἐνταῦθα ἐσόμεθα, οὔτε ἐκεῖ· ἂν δὲ πάροικοι μείνωμεν ὄντες, καὶ διαγάγωμεν οὕτως, ὡς παροίκους διατρίβειν εἰκὸς, πολιτῶν καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐκεῖ ληψόμεθα παῤῥησίαν. Ὁ γὰρ δίκαιος, καὶ μηδὲν ἔχων, καὶ ἐνταῦθα ἐν τοῖς ἁπάν των ὡς ἐν τοῖς ἑαυτοῦ διατρίψει, καὶ πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀπελθὼν, ὄψεται τὰς αἰωνίους αὑτοῦ σκηνάς· καὶ οὔτε ἐνταῦθα πείσεταί τι τῶν ἀηδῶν· οὔτε γὰρ ξένον αὐτόν τις ποιῆσαι δυνήσεται τὸν πᾶσαν γῆν ἔχοντα πόλιν· καὶ τὴν αὐτοῦ πατρίδα ἀπολαβὼν, ἐπιδέξεται τὸν ἀληθῆ πλοῦτον. Ἵν' οὖν ἀμφότερα κερδάνωμεν, καὶ τὰ ἐνταῦθα καὶ τὰ ἐκεῖ, εἰς δέον τοῖς οὖσι χρησώμεθα. Οὕτω γὰρ ἐσόμεθα τῶν οὐρανῶν πολῖται, καὶ πολλῆς ἀπολαυσόμεθα παῤῥησίας· ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ, καὶ τὰ ἑξῆς. In Epistulam II ad Corinthios, PG. 61, col. 517-518.
89 - ე.ი. არაელინურ, არაბერძნულ.
90 - აქ "სამშობლოში" იგულისხმება წუთიერი სამშობლო ანუ ხორციელი, ამქვეყნიური სამყოფელი, დროებითი სამოსახლო.
91 - იხ. წინა სქოლიო.
92 - ეს მონაკვეთი, ჩვეულებრივ, მცდარად არის გაგებული მთარგმნელთა მიერ. ორიგინალის აზრს მართებულად გადმოსცემს შემდეგი ინგლისური თარგმანი: The flesh hates the soul, and, though it suffers no wrong, wars against it, because the flesh is hindered from indulging its pleasures; so too the world, though in no wise wronged, hates Christians, because they set themselves against its pleasures (იხ. The Epistle to Diognetus the Greek Text with Introduction Translation and Notes by Henry G. Meecham, Manchester University Press, 1949, p. 81).
93 - ე.ი. ხორცში.
94 - ე.ი. სასმელ-საჭმელს მოკლებული სული.
95 - ბერძნ. κολάζω ნიშნავს "ტანჯვასაც" და "დასჯასაც".
96 - შდრ. ბერძნ. Χριστιανοὶ γὰρ οὔτε γῇ οὔτε φωνῇ οὔτε ἔσθεσι διακεκριμένοι τῶν λοιπῶν εἰσιν ἀνθρώπων. Oὔτε γάρ που πόλεις ἰδίας κατοικοῦσιν οὔτε διαλέκτῳ τινὶ παρηλ λαγμένῃ χρῶνται οὔτε βίον παράσημον ἀσκοῦσιν. Oὐ μὴν ἐπινοίᾳ τινὶ καὶ φροντίδι πολυπραγμόνων ἀνθρώπων μάθημα τοῦτ' αὐτοῖς ἐστὶν εὑρημένον, οὐδὲ δόγματος ἀνθρωπίνου προεστᾶσιν ὥσπερ ἔνιοι. Κατοικοῦντες δὲ πόλεις Ἑλληνίδας τε καὶ βαρβάρους ὡς ἕκαστος ἐκληρώθη, καὶ τοῖς ἐγχωρίοις ἔθεσιν ἀκολουθοῦντες ἔν τε ἐσθῆτι καὶ διαίτῃ καὶ τῷ λοιπῷ βίῳ, θαυμαστὴν καὶ ὁμολογουμένως παράδοξον ἐνδείκνυνται τὴν κατάστασιν τῆς ἑαυτῶν πολιτείας. Πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ' ὡς πάροικοι• μετέχουσι πάντων ὡς πολῖται, καὶ πανθ' ὑπομένουσιν ὡς ξένοι• πᾶσα ξένη πατρίς ἐστιν αὐτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς ξένη. αμοῦσιν ὡς πάντες, τεκνογονοῦσιν• ἀλλ' οὐ •ίπτουσι τὰ γεννώμενα. Τράπεζαν κοινὴν παρατίθενται, ἀλλ' οὐ κοίτην. Ἐν σαρκὶ τυγχάνουσιν, ἀλλ' οὐ κατὰ σάρκα ζῶσιν. Ἐπὶ γῆς διατρίβουσιν, ἀλλ' ἐν οὐρανῷ πολι τεύονται. Πείθονται τοῖς ὡρισμένοις νόμοις, καὶ τοῖς ἰδίοις βίοις νικῶσι τοὺς νόμους. Ἀγαπῶσι πάντας, καὶ ὑπὸ πάντων διώκονται. Ἀγνοοῦνται, καὶ κατακρίνονται• θανατοῦνται, καὶ ζωοποιοῦνται. Πτωχεύουσι, καὶ πλουτίζουσι πολλούς• πάντων ὑστεροῦνται, καὶ ἐν πᾶσι περισσεύουσιν. Ἀτιμοῦνται, καὶ ἐν ταῖς ἀτιμίαις δοξά ζονται• βλασφημοῦνται, καὶ δικαιοῦνται. Λοιδοροῦνται καὶ εὐλογοῦσιν• ὑβρίζονται, καὶ τιμῶσιν. Ἀγαθοποιοῦντες ὡς κακοὶ κολάζονται• κολαζόμενοι χαίρουσιν ὡς ζωοποιούμενοι. Ὑπὸ Ἰουδαίων ὡς ἀλλόφυλοι πολεμοῦνται, καὶ ὑπὸ Ἑλλήνων διώκονται, καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἔχθρας εἰπεῖν οἱ μισοῦντες οὐκ ἔχουσιν. Ἁπλῶς δ' εἰπεῖν, ὅπερ ἐστὶν ἐν σώματι ψυχή, τοῦτ' εἰσὶν ἐν κόσμῳ Χριστιανοί. Ἔσπαρται κατὰ πάντων τῶν τοῦ σώματος μελῶν ἡ ψυχή, καὶ Χριστιανοὶ κατὰ τὰς τοῦ κόσμου πόλεις. Oἰκεῖ μὲν ἐν τῷ σώματι ψυχή, οὐκ ἔστι δὲ ἐκ τοῦ σώματος• καὶ Χριστιανοὶ ἐν κόσμῳ οἰκοῦσιν, οὐκ εἰσὶ δὲ ἐκ τοῦ κόσμου. Ἀόρατος ἡ ψυχὴ ἐν ὁρατῷ φρουρεῖται τῷ σώματι• καὶ Χριστιανοὶ γινώσκονται μὲν ὄντες ἐν τῷ κοσμῷ, ἀόρατος δὲ αὐτῶν ἡ θεοσέβεια μένει. Μισεῖ τὴν ψυχὴν ἡ σὰρξ καὶ πολεμεῖ μηδὲν ἀδικουμένη, δίοτι ταῖς ἡδοναῖς κωλύεται χρῆσθαι• μισεῖ καὶ Χριστιανοὺς ὁ κόσμος μηδὲν ἀδικούμενος, ὅτι ταῖς ἡδοναῖς ἀντιτάσσονται. Ἡ ψυχὴ τὴν μισοῦσαν ἀγαπᾷ σάρκα καὶ τὰ μέλη• καὶ Χριστιανοὶ τοὺς μισοῦντας ἀγαπῶσιν. Ἐγκέκλεισται μὲν ἡ ψυχὴ τῷ σώματι, συνέχει δὲ αὐτὴ τὸ σῶμα• καὶ Χριστιανοὶ κατέχονται μὲν ὡς ἐν φρουρᾷ τῷ κόσμῳ, αὐτοὶ δὲ συνέχουσι τὸν κόσμον. Ἀθάνατος ἡ ψυχὴ ἐν θνητῷ σκηνώματι κατοικεῖ• καὶ Χριστιανοὶ παροικοῦσιν ἐν φθαρτοῖς, τὴν ἐν οὐρανοῖς ἀφθαρσίαν προσδεχόμενοι. Κακουργουμένη σιτίοις καὶ ποτοῖς ἡ ψυχὴ βελτιοῦται• καὶ Χριστιανοὶ κολαζόμενοι καθ' ἡμέραν πλεονάζουσι μᾶλλον.
97 - შდრ. Концепция “национальной Церкви” не имеет основания в канонической традиции Церкви и поэтому не может быть принята православной экклезиологией, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html.
98 - შდრ. концепция “национальной” Церкви влечет за собой, с одной стороны, некую потерю вселенскости Православной Церкви как Церкви “единой, Святой, Соборной и Апостольской” и, с другой стороны, — секуляризацию, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html.
99 - შდრ. რუს. თარგმ. Расовый эгоизм, развивающийся в каждой из этнических (“национальных”) Церквей, настолько подавляет религиозные чувства, что трудно становится одной из этих Церквей наблюдать и иметь отношения с другой, как этого требует христианский долг. Более того, все это делается ради этнических (“национальных”) интересов. К тому же, расовые и секулярные интересы, к прискорбию, поглощают сердца людей, мешают религиозному общению с другими народами в таинствах и священнодействиях. Таким образом,божественные и священные предметы всецело низводятся к человеческому уровню, секулярный интерес преобладает над духовным и религиозным. Каждая этническая (национальная) Церковь ищет то, что ей свойственно, и догмату “Церкви единой, Святой, Соборной и Апостольской” наноситсясмертельный удар. Если ситуация является таковой, а она действительно такова, то филетизм находится в вопиющем противоречии с духом и учением Христовым, и является ему противным,http://archivorthodoxy.com/page-1333.html. იხ. აგრეთვე: "Archimandrite Placide Deseille, "Tous, vous etes un dans le Christ: Le Peuple de Dieu dans l'Empire et parmi les nations", Les Nations dans I'Eglise, p. 18. შდრ. Victor Roudometof-ის მითითება: "1872 წ-ის კონსტანტინოპოლის დიდმა კრებამ დაგმო "ფილეტიზმი" ანუ "ეთნოფილეტიზმი" როგორც ნაციონალისტური გადახვევა მართლმადიდებლური ტრადიციისგან" (The Great Council of Constantinople of 1872 denounced "filetizm" or "ethnofiletizm" as a nationalist deviation from orthodox tradition, Eastern Orthodoxy in a global age: tradition faces the twenty-first century, New York, 2005, p. 112).
100 - ე.ი. მოსაგრეობისთვის, სულიერი მოღვაწეობა-მორკინალობისთვის.
101 - შდრ. The reality which is particularly harmful to Orthodox witness in the present world, and also to the true manifestation of Orthodox ecclesiology, has been mentioned above. It is ethnic nationalism (as distinct fromsound and legitimate cultural patriotism), inherited from the nineteenth century. Because of this, contemporary Orthodoxy looks like a loose federation of ethnic churches, frequently quarreling with each other, rather than the One Catholic Church of Christ. Doctrinally this ethnic nationalism has been officially condemned by the Orthodox Church of Constantinople in 1872, but it still dominates in practice much of the relations between the Orthodox autocephalous churches. John Meyendorff, Living Tradition: Orthodox Witness in the Contemporary World, New York, 1978, p. 112.
2 - დაინტერესებულ მკითხველს ვურჩევთ ცნება "ეროვნული ეკლესიის" წარმომავლობასთან დაკავშირებით გაეცნოს იღუმენ იობის გამოკვლევას სათაურით: "ცნება "ეროვნული ეკლესიის" დაუშვებლობის შესახებ" (შდრ. недопустимости понятия "национальная церковь", http://archivorthodoxy.com/page-1333.html).
3 - შდრ. მკვლევრის დასკვნები: "კონცეფცია "ეროვნული ეკლესიისა" წარმოადგენს ცნებას, რაც ახლახანს შემოვიდა ხმარებაში და ზოგჯერ გამოიყენება ისტორიკოსთა მიერ, როდესაც ისინი საუბრობენ ძველი ეკლესიების შესახებ. ყოველ შემთხვევაში, ჩვენ ვერ ვხვდებით ამ ცნებას ვერც ადრეულ ქრისტიანობაში, ვერც ადრეულ შუასაუკუნეებში. ... მსოფლიო კრებათა ეპოქაში "ეროვნული ეკლესიის" ცნება არ არსებობს. პირიქით, სულ უფრო შეიმჩნევა გამყარებულობატერიტორიული ეკლესიების ცნებისა, რაც ნიშანდობლივი იყო ქრისტიანობის პირველი საუკუნეებისთვის. ... დაწყებული XVI ს-იდან ტერმინი "ეროვნული" ხმარებაში შემოდის ევროპაში, ე.ი. [იგი შემოდის] ძლიერი სახელმწიფოების აღმოცენების ეპოქაში, რომლებიც ესწრაფვოდნენ ეკლესიებზე ძალაუფლების მოპოვებას. ეს იყო რეფორმაციის ეპოქა ევროპაში, დაწყებული მარტინ ლუთერის მიერ 1517 წ-დან. ამავე დროში აღმოცენდა სამი ძირითადი მოძრაობა (იგულისხმება ანგლიკანიზმი, გერმანული კათოლიციზმის წიაღიდან შობილი ჟოზეფიზმი დაგალიკანიზმი, ე.ჭ.), რომლებმაც შემოიტანეს "ნაციონალური ეკლესიის" კონცეფცია. ... ცხადია, ჩვენ არ შეგვიძლია დავადანაშაულოთ ანგლიკანიზმი, ჟოზეფიზმი და თვით გალიკანიზმიც იმაში, რომ ისინი გახდნენ "ეროვნული ეკლესიის" კონცეფციის მოდელი, თუმცა ეს სამი მოძრაობა XVI ს-ში, რეფორმის საუკუნეში, ატარებს თავის თავში რელიგიური ნაციონალიზმის ჩანასახს, რასაც აქვს ტენდენცია, რომ მოახდინოს მიწიერი და ზეციური ძალაუფლების აღრევა, რაც შედეგად "ეროვნული ეკლესიის" ფორმას იღებს" (Концепция “национальной церкви” является понятием, вошедшим в употребление недавно, и иногда используется историками, когда они говорят о древних церквях. Во всяком случае, мы не встречаем это понятие ни в раннем христианстве, ни в раннем Средневековье. ... В эпоху Вселенских Соборов понятие “национальной церкви” отсутствует. Напротив, все больше наблюдается утверждение понятия территориальных церквей, свойственного первым векам христианства. ... Начиная с XVI в. термин “национальный” входит в употребление в Европе, т.е в эпоху появления сильных господств, стремящихся получить власть над Церковью11. Это была эпоха Реформации в Европе, начатая Мартином Лютером в 1517 г. В это же время появились три основных движения, которые несли в себе зародыш концепции “национальной церкви”. ... Конечно, мы не можем обвинить англиканизм, жозефизм и даже галликанизм в том, что они стали моделью концепции “национальной церкви”. Однако, эти три движения ХVI в., века Реформы, несут в себе зародыш религиозного национализма, имеющего тенденцию смешивать власть земную и духовную, которая впоследствии примет форму “национальной церкви”, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html).
4 - შდრ. საბას ბიბლია (S): "შინა ერთსა იჭამოს და... არა განიღოთ ჴორცთაგანი გარე".
5 - ვფიქრობთ, მკითხველს არ სჭირდება განმარტება იმისა, რომ გამოთქმაში "კათოლიკე ეკლესია", ისევე როგორც ანალოგიური შინაარსის გამოთქმებში ("კათოლიკე სწავლება", "კათოლიკე სარწმუნოება" და ა.შ.), ტერმინი "კათოლიკე", რაც ძირეულად და წარმოშობითად მართლმადიდებლური (ბერძნული) საეკლესიო ტერმინია, არანაირ კავშირში არ არის კათოლიციზმთან, კათოლიკობასთან და ნიშნავს მხოლოდ და მხოლოდ "საყოველთაოს", ისევე როგორც მთლიანად გამოთქმა, "კათოლიკე ეკლესია" ნიშნავს მხოლოდ "მართლმადიდებელ ეკლესიას", ხოლო "კათოლიკე სწავლება" ანდა მასთან იდენტური სინტაგმა "კათოლიკე სარწმუნოება" გულისხმობს და უიგივდება "მართლმადიდებელი ეკლესიის საყოველთაო სწავლებას", "მართლმადიდებელი ეკლესიის საყოველთაო სარწმუნოებას, რჯულს" (ე.ი. ტერმინი "კათოლიკე"მართლმადიდებელ მამათა შრომებში ზედმიწევნით იმავე საღვთისმეტყველო შინაარსისაა, რა შინაარსიც აქვს მას "მრწამსში": "ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია"). სხვათა შორის, კვლავ აღვნიშნავთ, რომ თუმცა ზემორე საკითხს არ უკავშირდება, მაგრამ რადგან ტერმინ "კათოლიკეზე" ვსაუბრობთ, საინტერესო უნდა ჩანდეს ყურადღების მიქცევა შემდეგზე: ძველ ქართულ ტექსტებში აღნიშნული ლექსიკური ერთეული, როგორც მსაზღვრელი, ყველა შესიტყვებაში შეეწყობა საზღვრულს, იბრუნვის რა და რიცხვს იცვლის მასთან ერთად ("კათოლიკეთა მარხვათა", "კათოლიკეთა ეპისტოლეთა", "კათოლიკეთაშჳდთა", "კათოლიკესა სარწმუნოებასა", "კათოლიკეთა საქმეთა", "კათოლიკესა ერთობასა", "ერთობასა კათოლიკესა"), მაშინ როცა, თუ საზღვრული "ეკლესიაა", ტერმინი "კათოლიკე" უცვლელად რჩება ამ ფორმით, რის გამოც სახეზეა გამოთქმები: "კათოლიკე ეკლესიასა", "კათოლიკე ეკლესიისა", "კათოლიკე ეკლესიად", "კათოლიკე ეკლესიისაჲსგან","კათოლიკე ეკლესიისათა", "კათოლიკე ეკლესიისაგანთა", "კათოლიკე ეკლესიისაჲცა", "კათოლიკე ეკლესიაჲსაგან","კათოლიკე ეკლესიისანი", "კათოლიკე ეკლესიაო", "კათოლიკე ეკლესიისაო" და ა.შ. მრავალი დამოწმებებიდან შეგვხვდა ერთადერთი გამონაკლისი, რაც ძირითად ტექსტშიც გვაქვს მოხმობილი: "კათოლიკეთა მოუჴდებოდედ ეკლესიათა" (დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1975, გვ. 393.2). მეორე მხრივ, ტერმინი "კათოლიკე", თითოგზის, ფორმაუცვლელად შეგვხვდა,"ეკლესიის" მსგავსად, "სუეტთან" (სვეტიცხოველთან) და "სარწმუნოებასთან" შეწყვილებაში ("კათოლიკე სუეტსა","კათოლიკე სარწმუნოებისა მიმართ"). დავძენთ იმასაც, რომ თუნდაც დამოწმებული ნიმუშების სიმრავლე შთამბეჭდავად გვიჩვენებს, თუ რაოდენ არსებითია ტერმინი "კათოლიკე" მართლმადიდებლური სარწმუნოებისთვის.
6 - Iuris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta, ed. J. B. Pitra, Romae, 1868, vol. 2, p. 155.
7 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 646. იხ. აგრეთვე: Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 288-290.
8 - Ecclesiae Smyrnesis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 289-291.
9 - Ibid, p. 155-156.
10 - Ibid.
11 - Ibid, p. 158-159.
12 - იგულისხმება წარმართული ტაძრის მსახური, ნეოკოროსი (შდრ. საქმ. 19.35).
13 - Acta Martyrum, P. Theodorici Ruinart ... p. 196.
14 - იხ. The acts of the Christian martyrs, ed. H. Musurillo Oxford, 1972, 19.5.
15 - იხ. Acta Martyrum, P. Theodorici Duinart Opera ac Studio Collecta Selecta atque Illustrata... Ex Optimis Codicibis Veronensibus, Editio Juxta Exemplar Veronense Novis Curis quam Emendatissime Recusa, Ratisbonae, 1859, p. 196.
16 - ბერძნული ტერმინი "ეკლესია" (ἐκκλησία), ჩვეულებრივ, განიმარტება როგორც "კრებული", რაც, გარკვეულწილად, მართალია, თუმცა პირველადი აზრით ხსენებული სიტყვა აღნიშნავს "გამო-ხმობას" (ზმნიდან ἐκ-καλέω - "გამო-ვიხმობ"), რაც ღრმა სულიერი შინაარსის დამტევია და გულისხმობს სულიერი რეკვით მთელი კაცობრიობის გამოხმობას დავიწყებისა და წარწყმედის მთვლემარებისგან. საკუთრივ "კრებსითი" აზრით, მართლმადიდებელი ეკლესიაუბრალოდ "კრებული" კი არ არის, არამედ - ცხონებისა და სასუფევლისეული ცხოვრებისთვის გამოხმობილთა კრებული.
17 - შდრ. "კათოლიკეთა მოუჴდებოდედ ეკლესიათა" (დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1975, გვ. 393..2; შდრ. Σύνταγμα, 2, σ. 439: ταῖς καθολικαῖς προσερχέσθωσαν ἐκκλησίαις); "რომლებიც (ერეტიკოსები, ე.ჭ.) არ ცხრებიან კათოლიკე ეკლესიებისადმი დაბრკოლებათა შექმნისგან" (სოკრატე სკოლასტიკოსი, საეკლესიო ისტორია, 4.12.34-35: οἳ οὐ παύονταιταῖς καθολικαῖς ἐκκλησίαις σκάνδαλα ἐπιφέροντες); "ხსენებულმა ანთიმოსმა მოინდომა, რომ თავდაპირველი მღელვარებისკენ უკუმივექციეთ ჩვენ და მშფოთვარება შეეტანა ყველგან [არსებულ] წმინდა და კათოლიკე ეკლესიებში" (შდრ. Ανθιμος ὁ μνημονευθεὶς πρὸς τὴν προτέραν ἡμᾶς ἐπαναγαγεῖν ἔσπευσε ζάλην καὶ τὰς ἁπανταχου ἁγίας καὶ καθολικὰςσυνταράξαι ἐκκλησίας, Synodus Constantinopolitana et Hierosolymitana anno 536, Acta Conciliorum Oecumenicorum, vol. 3, ed. E. Schwartz, Berlin, 1940, 3.187.2-3).
18 - იხ. ეფეს. 1.22-23: "და ყოველივე ქვეგანეწესა მის (ქრისტეს, ე.ჭ.) ფერხთა ქვეშ და იგი, ყველაზე აღმატებულად, მისცათავად (ე.ი. როგორც თავი, ე.ჭ.) ეკლესიას, რომელიც არის მისი (ქრისტეს, ე.ჭ.) სხეული, სისავსე მისი (ქრისტესი, ე.ჭ.), რომელიც ყოველივეს აღავსებს ყოველივეში" (შდრ. "და ყოველივე დაამორჩილა ქუეშე ფერჴთა მისთა და იგი მოსცა მთავრობად [თავად, იკ], ზეშთა ყოველთა ეკლესიასა, რომელი-იგი არს გუამი მისი, აღსავსებაჲ იგი, რომელმან ყოველივე ყოველსა შინა აღავსო", καὶ πάντα ὑπέταξεν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ καὶ αὐτὸν ἔδωκεν κεφαλὴν ὑπὲρ πάντα τῇ ἐκκλησίᾳ, ἥτις ἐστὶν τὸ σῶμα αὐτοῦ, τὸ πλήρωμα τοῦ τὰ πάντα ἐν πᾶσιν πληρουμένου). შდრ. წმ. კლიმენტი რომაელი: "არ ვფიქრობ, რომ თქვენ უმეცარნი ხართ იმისა, რომ ცხოველი ეკლესია არის სხეული ქრისტესი" (კლიმ. II კორ. 14.2: οὐκ οἴομαι δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ὅτι ἐκκλησία ζῶσα σῶμά ἐστιν Χριστοῦ, Die apostolischen vater, herausgegeben von F. X. Funk, Tübingen und Leipzig, 1901, s. 75). წმ. ირინეოს ლიონელი: "განყოფათა მოქმედნი, რომლებიც ცარიელნი არიან ღვთის სიყვარულისგან, მიზნად ისახავენ პირად სარგებელს და არა ეკლესიის ერთობას, განკვეთენ რა და განწვალებენ, მცირე და უმნიშვნელო მიზეზთა გამო, ქრისტეს დიად და დიდებულ სხეულს" (Adversus Haereses Lib. 4, 16: τοὺς τὰ σχίσματα ἐργαζομένους, κενοὺς ὄντας τῆς τοῦ Θεοῦ ἀγάπης καὶ τὸ ἴδιον λυσιτελὲς σκοποῦντας, ἀλλὰ μὴ τὴν ἕνωσιν τῆς ἐκκλησίας, καὶ διὰ μικρὰς καὶ τὰς τυχούσας αἰτίας τὸ μέγα καὶ ἔνδοξον σῶμα τοῦ Χριστοῦ τέμνοντας καὶ διαιροῦντας); წმ. გრიგოლ ნოსელი:"ერთი სხეულია ქრისტესი მთელი ეკლესია, როგორც ამბობს მოციქული, ნაწილები კი მრავალია" (In Canticum canticorum, 216.3-5: ἓν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία πᾶσα, ἐν δὲ τῷ ἑνὶ σώματι, καθώς φησιν ὁ ἀπόστολος, μέλη ἐστὶ πολλά). იგივე მოძღვარი: "მან თავის სხეულად შექმნა ეკლესია და ცხონებადთა შემატების გზით თავის თავს აღგვიშენებს სიყვარულში ... თუ, მაშ, ქრისტეს სხეულია ეკლესია, ხოლო თავი სხეულისა - ქრისტე, რომელიც თავისი ხატით დასახავს ეკლესიის პირს, ალბათ, ამის გამო, მისდამი (ეკლესიისადმი, ე.ჭ.) მჭვრეტელი სიძისმოყვარენი (ე.ი. ქრისტესმოყვარენი, ე.ჭ.) "გულსავსე იქმნენ" (შდრ. ქებ. 4.9), რომ მასში (ეკლესიაში, ე.ჭ.) უხილავს უჭვირობენ უფრო ცხადად, და როგორც ისინი, რომლებსაც არ ძალუძთ მზის დისკოს ჭვრეტა, წყლის ანარეკლის მიერ მისდამი განიმზერენ, მსგავსადვე ესენიც ეკლესიის, ვით წმინდა სარკის, წიაღ სამართლიანობის მზეს უჭვირობენ" (In Canticum canticorum, 256-257: οὗτος σῶμα ἑαυτοῦ τὴν ἐκκλησίαν ἐποίησε καὶ διὰ τῆς προσθήκης τῶν σῳζομένων οἰκοδομεῖ ἑαυτὸν ἐν ἀγάπῃ, Μέχρις ἂν καταντήσωμεν οἱ πάντες εἰς ἄνδρα τέλειον, εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ. εἰ οὖν σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία, κεφαλὴ δὲ τοῦ σώματος ὁ Χριστὸς τῷ ἰδίῳ χαρακτῆρι μορφῶν τῆς ἐκκλησίας τὸ πρόσωπον, τάχα διὰ τοῦτο πρὸς ταύτην βλέποντες οἱ φίλοι τοῦ νυμφίου ἐκαρδιώθησαν, ὅτι τρανότερον ἐν αὐτῇ τὸν ἀόρατον βλέπουσιν· καθάπερ οἱ αὐτὸν τοῦ ἡλίου τὸν κύκλον ἰδεῖν ἀδυνατοῦντες, διὰ δὲ τῆς τοῦ ὕδατος αὐγῆς εἰς αὐτὸν ὁρῶντες, οὕτω κἀκεῖνοι ὡς ἐν κατόπτρῳ καθαρῷ τῇ ἐκκλησίᾳ τὸν τῆς δικαιοσύνης ἥλιον βλέπουσι).
19 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 620-622. იხ. აგრეთვე: Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 280.
20 - Ecclesiae Smyrnesis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 281.
21 - აღნიშნული შემოკლებით ყველგან ვუთითებთ ცნობილ გამოცემას: ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, ილ. აბულაძის რედ., წიგნი I, თბ., 1963.
22 - "ერთსა" და "მხოლოს" შორის ის განსხვავებაა, რომ ცნება "ერთი", გარდა "ერთადერთისა", "ერთიანის", "შეერთებულის" მნიშვნელობასაც იტევს, მაშინ როცა ცნება "მხოლო" (ბერძნ. μόνος) ამგვარ გაგებას სრულიად გამორიცხავს და მარტოოდენ "ერთადერთს", "უნიკუმს", "მხოლოობითს" აღნიშნავს, რის გამოც ეს უკანასკნელი ინგლისურად ითარგმნება როგორც only (იხ. Liddell Scott-ის ცნობილი ლექსიკონი), ხოლო რუსულად - როგორც один-единственный, только один (შდრ, მაგ. И.Х. Дворецкий, Древнегреческо-русский словарь, 1958: μόνος - один-единственный, только один [εἷς καὶ μ. καὶ τελειὸς οὐρανός Arst.]: ὁ μ. ἔην μετὰ πέντε κασιγνήτῃ Hom. [Долон] был единственным[сыном] при пяти сестрах).
23 - იხ. Theodoret, Kirchengeschichte, Die Griechischen Chrislichen Schriftsteller der Ersten Drei Jahrhunderte, Herausgegeben von der Kirchenväter-Commission der Königl. Preussischen Akademie der Wissenschaften, Leipzig, 1911, s. 22.18-23.
24 - შდრ. იერ. 7.11, OJ: "ქუაბ ნუ ავაზაკთა იქმნა სახლი იგი ჩემი" (G: "ნუ ქუაბ ავაზაკთა სახლი ჩემი"); მთ. 21.13:"წერილ არს: სახლსა ჩემსა სახლ სალოცველ ეწოდოს, ხოლო თქუენ გიყოფიეს იგი ქუაბ ავაზაკთა" (შდრ. ეს. 56.7; მარკ. 11.17; ლუკ. 19.46).
25 - შდრ. I პეტრ. 1.20: "...გამოჩინებულისა უკუანაჲსკნელთა ამათ ჟამთა თქუენთჳს".
26 - ეკლესიას.
27 - ე.ი. დაიცავს მას, მის მცნებებს თავის ხორციელ მოღვაწეობაში.
28 - ბერძნ. ἀντίτυπον.
29 - ე.ი. ამას გულისხმობს.
30 - ქრისტე სულია ანუ "პნევმაა" (πνεῦμα) არა სულიწმინდასთან მისი ჰიპოსტასური იგივეობის აზრით (იყო ასეთი მწვალებლური აზრიც, რაც შეარწყამდა და ერთ ჰიპოსტასად წარმოაჩენდა ძე-ღმერთსა და სულიწმინდას), არამედ მხოლოდ იმ არსობრივი გაგებით, როგორც ამბობს ამას წმ. იოანე ღვთისმეტყველიც, რომ "სულ არს ღმერთი, და თაყუანისმცემელთა მისთა სულითა და ჭეშმარიტებითა თანა-აც [ჯერ-არს, ჯრუჭ-პარხლ. ღირს, ჰადიშ.] თაყუანისცემაჲ" (იოან. 4.24; შდრ. ბერძნ.πνεῦμα ὁ θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν), რაც, ერთ-ერთი მიღებული განმარტებით, იმასაც ნიშნავს, რომ ღმერთი (მამა, ძე და სულიწმინდა) სულია როგორც ყოველგვარ სხეულებრიობასა და ნივთიერებას ყოვლითურთ ბუნებითად განშორებული. მახარებლის ზემორე სიტყვებს წმ. გრიგოლ ნოსელი ასედაც განმარტავს: "ამიტომ თქვა სიტყვამ ჭეშმარიტებისგან ცთომილთა მიმართ, რომ "სულია ღმერთი", ესე იგი "უსხეულო", და რომ "მის თაყვანისმცემლებს" არათუ ხორციელად ძალუძთ მიახლება უსხეულოსთან, არამედ - "სულითა და ჭეშმარიტებით" აღსრულება თაყვანისცემისა" (შდრ. Antirrheticus adversus Apollinarium, Gregorii Nysseni opera, vol. 3.1, ed. F. Muller, Leiden-Brill, 1958, p. 212.16-20: διὰ τοῦτό φησι πρὸς τὴν πεπλανημένην ἐκ τῆς ἀληθείας ὁ λόγος, ὅτι πνεῦμα ὁ θεός, τουτέστιν ἀσώματος, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν μὴ σωματικῶς δύνασθαι προσεγγίζειν τῷ ἀσωμάτῳ, ἀλλ' ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ πληροῦν τὴν προσκύνησιν); იგივე მოძღვარი სხვაგანაც აღნიშნავს: "ვინც თქვა, რომ "სულია ღმერთი",მანვე უთხრა მოწაფეებს: "შემეხეთ მე", რათა ეჩვენებინა, რომ შეხებადი არის მხოლოდ ადამიანური ბუნება, ხოლო ღმრთეება - შეუხებელი" (შდრ. Contra Eunomium, Gregorii Nysseni opera, vol. 2, ed. W. Jaeger, Leiden-Brill, 1960, p. 10.1.6: καὶ ὁ εἰπὼν Πνεῦμα ὁ θεός, φησὶ πρὸς τοὺς μαθητὰς ὁ αὐτὸς ὅτι Ψηλαφήσατέ με, ἵνα δείξῃ ὅτι ψηλαφητὴ μὲν ἡ ἀνθρωπίνη φύσις, ἀναφὲς δὲ τὸ θεῖον. ციტირებულია თეოდორიტე კვირელის მიერ: Theodoret of Cyrus, Eranistes, ed. G. H. Ettlinger, Oxford, 1975, p. 169.24-26).
31 - ბერძნულშია მიმღეობა καλληθέντος, რაც მომდინარეობს ზმნიდან κολλάω და ნიშნავს, პირდაპირი აზრით,"მიწებებას" (შდრ. მოცემული ადგილის რუსული თარგმ. когда прилепится к ней Дух Святой). ხსენებული ბერძნული სიტყვა სხვადასხვა ფორმობრივ ვარიაციაში ქართულად ითარგმნებოდა როგორც: "შეყოფა" (შესაქ. 2.24; ლევ. 19.31; რიცხვ. 36.7, G; 36.9, G; II სჯ. 10.20 ABDEKS; II სჯ. 11.22, ABDEKS და ა.შ.), "შეკრძალება" (რიცხ. 36.7, AKSLZ:"სამკჳდრებელსა ნათესავისა მამულისა თჳსისასა შეეკრძალნენ [προσκολληθήσονται] ძნელი ისრაელისანი"; ისუ ნავ. 23.8:"უფალსა ღმერთსა ჩუენსა შეეეკრძალენით"), "შედგომა" (რიცხ. 36.9, AKSLZ:; II სჯ. 6.13, G; II სჯ. 10.20, G; II სჯ. 11.22, G და ა.შ.), "შეხება" (II სჯ. 13.17[18], ABDEKS), "აღწებება" (II სჯ. 13.17[18], G: "არა აღეწებოს ჴელსა შენსა არარაჲ შენაჩუენებისაგან"; ბარ. 1.20, GSB: "აღგუეწებნეს [ἐκολλήθη] ჩუენდამო ძჳრნი და წყევაჲ"; ბარ. 3.4, GSB:"აღგუეწებნეს ჩუენ ძჳრნი"), "მოვლინება" (II სჯ. 28.21), "დაკრება" (II სჯ. 29.20), "დაქუმა [დაექუა]" (II მფ. 23.10, OJ), "დაკრვა [დაეკრა]" (II მფ. 23.10, FS), "მიდრეკა" (III მფ. 11.2, OJS), "აქუმა//აღქუმა [აექუა, აღექუნ]" (ფს. 21.16; 136.6; გოდ. იერ. 2.2, SB ["აღაქუნა"]), "აღკრვა [აღეკრა]" (ფს. 43.26, G), "განქუმა [განექუა]" (გოდ. იერ. 4.4), "მიახლება" (ფს. 72.28; 118.25; ზირ. 2.3), "შემოახლება" (იერ. 13.11), "შეახლება" (საქ. 8.29); "გამობმა [გამოგაბნე]" (ეზეკ. 29.4, OJ); "მობმა [მოვაბნე]" (ეზეკ. 29.4, G); "შებრძჳლება" (ზაქ. 14.5, SB: "შებრძჳლდეს ჴევი მთათა ჩემთაჲ"; შდრ. OJ: "შეიყოს ჴევი მთათაჲ" - καὶ ἐγκολληθήσεται φάραγξ ὀρέων), "მიხება" (საქ. 10.28, აბ;"მიახლება", გდ), "მიდევნა" (საქ. 17.34) და ასე შემდეგ.
32 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 243-248: Ὥστε, ἀδελφοί, ποιοῦντες τὸ θέλημα τοῦ πατρὸς ἡμῶν θεοῦ ἐσόμεθα ἐκ τῆς ἐκκλησίας τῆς πρώτης, τῆς πνευματικῆς, τῆς πρὸ ἡλίου καὶ σελήνης ἐκτισμένης• ἐὰν δὲ μὴ ποιήσωμεν τὸ θέλημα κυρίου, ἐσόμεθα ἐκ τῆς γραφῆς τῆς λεγούσης• Ἐγενήθη ὁ οἶκός μου σπήλαιον λῃστῶν. ὥστε οὖν αἱρετισώμεθα ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας τῆς ζωῆς εἶναι, ἵνα σωθῶμεν. οὐκ οἴομαι δὲ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ὅτι ἐκκλησία ζῶσα σῶμά ἐστιν Χριστοῦ• λέγει γὰρ ἡ γραφή• Ἐποίησεν ὁ θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἄρσεν καὶ θῆλυ• τὸ ἄρσεν ἐστὶν ὁ Χριστός, τὸ θῆλυ ἡ ἐκκλησία• καὶ ἔτι τὰ βιβλία καὶ οἱ ἀπόστολοι τὴν ἐκκλησίαν οὐ νῦν εἶναι, ἀλλὰ ἄνωθεν. ἦν γὰρ πνευματική, ὡς καὶ ὁ Ἰησοῦς ἡμῶν, ἐφανερώθη δὲ ἐπ' ἐσχάτων τῶν ἡμερῶν, ἵνα ἡμᾶς σώσῃ. ἡ ἐκκλησία δὲ πνευματικὴ οὖσα ἐφανερώθη ἐν τῇ σαρκὶ Χριστοῦ, δηλοῦσα ἡμῖν, ὅτι ἐάν τις ἡμῶν τηρήσῃ αὐτὴν ἐν τῇ σαρκὶ καὶ μὴ φθείρῃ, ἀπολήψεται αὐτὴν ἐν τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ• ἡ γὰρ σὰρξ αὕτη ἀντί τυπός ἐστιν τοῦ πνεύματος• οὐδεὶς οὖν τὸ ἀντίτυπον φθείρας τὸ αὐθεντικὸν μεταλήψεται. ἄρα οὖν τοῦτο λέγει, ἀδελφοί• τηρήσατε τὴν σάρκα, ἵνα τοῦ πνεύματος μεταλάβητε. εἰ δὲ λέγομεν εἶναι τὴν σάρκα τὴν ἐκκλησίαν καὶ τὸ πνεῦμα Χριστόν, ἄρα οὖν ὁ ὑβρίσας τὴν σάρκα ὕβρισεν τὴν ἐκκλησίαν. ὁ τοιοῦτος οὖν οὐ μεταλήψεται τοῦ πνεύματος, ὅ ἐστιν ὁ Χριστός. τοσαύτην δύναται ἡ σὰρξ αὕτη μεταλαβεῖν ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν κολληθέντος αὐτῇ τοῦ πνεύματος τοῦ ἁγίου, οὔτε ἐξειπεῖν τις δύναται οὔτε λαλῆσαι, ἃ ἡτοίμασεν ὁ κύριος τοῖς ἐκλεκτοῖς αὐτοῦ; შდრ. ინგლ. თარგმ. Wherefore, brethren, if we do the will of our Father God our Father, we shall be of the first church, which is spiritual, which was created before the sun and moon; but if we do not the will of the Lord, we shall be of the Scripture that saith. My house was made a den of robbers. So therefore let us choose rather to be the church of life, that we may be saved. And I do not sup-pose you are ignorant that the living church is the body of Christ: for the Scripture saith, God made man, male and female. The male is Christ and the female is the Church. And the Books and the Apostles plainly declare that the Church existeth not now for the first tinne, but hath been from the beginning: For she was spiritual, as our Jesus also was spiritual, but was manifested in the last days that He might save us. Now the Church, being spiritual, was manifested in the flesh of Christ, thereby showing us that, if any of us guard her in the flesh and defile her not, he shall receive her again in the Holy Spirit: for this flesh is the counterpart and copy of the spirit. No man therefore, when he hath defiled the copy, shall receive the original for his portion. This therefore is what He meaneth, brethren; Guard ye flesh, that ye may partake of the spirit. But if we say that the flesh is the Church and the spirit is Christ, then he that hath dealt wantonly with the flesh hath dealt wan-tonly with the Church. Such an one therefore shall not partake of the spirit, which is Christ. So excellent is the life and immor-tality which this flesh can receive as its portion, if the Holy Spirit be Joined to it. No man can declare or tell those things which the Lord hath prepared for His elect, Ibid, p. 312-313. შდრ. რუს. თარგმ. Посему, братия, исполняя волю Отца нашего Бога, будем [чадами] Церкви изначальной, духовной, созданной прежде солнца и луны; если же не будем исполнять волю Господа, то будем, как сказано в Писании: "Дом мой стал вертепом разбойников". Поэтому предпочтем принадлежать к Церкви живота, дабы спастись нам. Я не думаю, чтобы вы не знали, что Церковь живая есть Тело Христово ... и что Церковь... не ныне только существует, но издревле. Ибо была она духовною, как и Иисус наш, явилась же в последние дни чтобы спасти нас. Будучи же духовной, Церковь явилась во плоти Христовой, ясно показывая нам, что если кто-нибудь из нас сохранит Ее во плоти и не повредит, воспримет Ее в Духе Святом. Ведь плоть эта есть снимок Духа, и никто, повредив снимок, не будет иметь части в подлиннике. Ведь сказано, братия: "Сохраните плоть, дабы иметь часть в Духе". Если же мы говорим, что плоть есть Церковь, а Дух — Христос, то значит, посрамивший плоть посрамил и Церковь. Такой не будет иметь части в Духе, который есть Христос. Плоть эта может получить столь великую часть в животе и нетлении, когда прилепится к ней Дух Святой, что никто не может ни изречь, ни вымолвить, что уготовал Господь избранным Своим.
33 - იხ. აგრეთვე: Die Griechischen Christlichen Schriftsteller, 37, Epiphanius, Bande 1-3: Ancoratus und Panarion, ed. K. holl, B. III, Leipzig, 1933, s. 415.24-26.
34 - შდრ. OJ: "რაჲთა მცირედ რაჲმე ჩუენცა დავიმკჳდროთ მთისაგან წმიდისა შენისა. ... ვიქმნენით ჩუენ, ვითარცა დასაბამსა, რაჟამს იგი არა ჰმთავრობდ ჩუენ ზედა, და არცა წოდებულ იყო სახელი შენი ჩუენ ზედა"; GS: მოიქეც მონათა შენთათჳს და ნათესავისათჳს სამკჳდრებელისა შენისა. რომელთა მცირედ დავიმკჳდროთ მთისა წმიდისა შენისა. ... ვიქმნენით ვითარცა დასაბამსა, ოდეს არა გუმთავრობდ ჩუენ, არცა იწოდა სახელი შენი ჩვენ ზედა".
35 - შდრ. სეპტუაგინტის Breton-ისეული თარგმანი: Return for thy servants' sake, for the sake of the tribes of thine inheritance, that we may inherit a small part of thy holy mountain. We are become as at the beginning, when thou didst not rule over us, and thy name was not called upon us.
36 - ე.ი. იუდეველთაგან მხოლოდ მცირე ნაწილმა ირწმუნა მაცხოვრისა და სულიერად გადარჩა, ცხონდა მარტოოდენ კნინი ნაწილი ერისა ანუ ნაშთი, ნარჩენი. შდრ. ეს. 10.22, OJ: "ნეშტი ოდენ ცხონდეს" (GS: "და უკეთუ იქმნეს ერი ისრაილისა, ვითარცა ქჳშა ზღჳსაჲ, ნეშტი მათი ცხოვნდეს" - καὶ ἐὰν γένηται ὁ λαὸς ισραηλ ὡς ἡ ἄμμος τῆς θαλάσσης τὸ κατάλειμμα αὐτῶν σωθήσεται); შდრ. რომ. 9.27: "ხოლო ესაია ღაღადებს ისრაჱლისათჳს: დაღათუ იყოს რიცხჳ იგი ძეთა ისრაჱლისათაჲ, ვითარცა ქჳშაჲ ზღჳსაჲ, ნეშტი ოდენ ცხონდეს".
37 - შდრ. Έπίστρεψον διὰ τοὺς δούλους σου διὰ τὰς φυλὰς τῆς κληρονομίας σου, ἵνα μικρόν τι κληρονομήσωμεν τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου σου. Έγενόμεθα ὡς τὸ ἀπ’ ἀρχῆς, ὅτε οὐκ ἦρξας ἡμῶν, οὐδὲ ἐπεκλήθη τὸ ὄνομά σου έφ’ ἡμᾶς. Αἰτοῦσι πάλιν τήν πρὸς αὐτοὺς ἐπιστροφὴν, τὴν διά γε φημὶ γαληνότητα, καὶ φιλανθρωπίαν. … Έπίστρεψον γὰρ, φησὶν ἵνα μικρόν τι κληρονομήσωμεν τοῦ ὄρους τοῦ ἁγίου. Ορος μὲν οὖν ἅγιον τὴν Έκκλησίαν πλεισταχοῦ φησι τὸ Γράμμα τὸ ἱερὸν, ἧς γεγόνασι βραχύ τι μέρος οἱ ἐξ ‘Ισραήλ. εἰ μὲν γὰρ παρεδέξαντο τὴν πίστιν, τὴν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν ‘Ιησοῦν τὸν Χριστὸν, συναγήγερτο ἂν ἐξ αὐτῶν εἰς πολύ τι μέρος τῆς ‘Εκκλησίας τὸ σύστημα, προσεπενεχθείσης αὐτοῖς καὶ τῆς τῶν ἐθνῶν πληθύος. ‘Επειδὴ δὲ διὰ πολλὴν ἀπείθειαν κατόπιν γεγόνασι τῶν ἐθνῶν, καὶ ἀριθμοῦ μὲν χρείττων ἡ ἐκείνων ἐστὶ πληθὺς, αὐτοὶ δὲ δὴ κομιδῇ βραχεῖς. σέσωσται γὰρ τὸ χατάλειμμα. διὰ τοῦτο μικρόν τι κεκληρονομήκασι μέρος ἐν τῷ ὄρει τῷ ἁγίῳ, τουτέστι, τῇ ‘Εκκλησίᾳ. Εἰ δὲ δή τις λέγοι τὴν ἄνω πόλιν, τὴν ἐν οὐρανοῖς Έκκλησίαν, τὴν τῶν ἁγίων μητέρα καὶ τροφὸν, ὄρος ἄγιον ὀνομάζεσθαι παρ’ αὐτῶν, καὶ ἐν αὐτῷ βούλεσθαι κλήρου μέρος λαχεῖν, ὀρθῶς συνήσεις, PG. 70, col. 1393-1396.
38 - შდრ. ებრ. 12.21-23: "მოსე თქუა: შეშინებულ ვარ და შეძრწუნებულ. არამედ მოსრულ ხართ თქუენ მთასა სიონსა და ქალაქსა ღმრთისა ცხოველისასა, იერუსალჱმსა ზეცისასა, და ბევრეულსა ანგელოზთა კრებულსა და ეკლესიასა პირმშოთასა, აღწერილსა ცათა შინა (ἐκκλησίᾳ πρωτοτόκων ἀπογεγραμμένων ἐν οὐρανοῖς), და ღმრთისა მსაჯულისა ყოველთაჲსა და სულებისა მართალთა მათ აღსრულებულთაჲსა".
39 - იგულისხმება ზეციური ეკლესიის შვილთა რაოდენობა.
40 - შდრ. რომ. 8.29: "რომელნი-იგი წინაჲსწარ იცნნა, წინაჲსწარცა განაჩინნა თანა-მსგავსად ხატისა მის ძისა თჳსისა, რაჲთაიყოს იგი პირმშო მრავალთა შორის ძმათა"; კოლ. 1.15: "რომელი-იგი არს ხატი ღმრთისა უხილავისაჲ, პირმშოჲ ყოველთა დაბადებულთაჲ"; კოლ. 1.18: "და იგი არს თავი გუამისა მის ეკლესიისაჲ, რომელი არს დასაბამი, პირმშოჲ მკუდრეთით, რაჲთა იყოს იგი თავადი ყოველსა შინა მთავარ"; ებრ. 1.6: "და ოდეს კუალად შემოჰყავს პირმშოჲ იგისოფლად, იტყჳს: და თაყუანის-სცემდენ მას ყოველნი ანგელოზნი ღმრთისანი"; გამოცხ. 1.5: "მადლი თქუენდა და მშჳდობაჲ... იესუ ქრისტჱსგან, მოწამისა მის სარწმუნოჲსა, პირმშოჲსა შესუენებულთაჲსა".
41 - შდრ. კლიმენტი ალექსანდრიელი: "რამეთუ ესაა პირმშო ეკლესია, მრავალი კეთილი ყრმისგან შედგენილი, რომლებიც არიან "პირმშონი, აღწერილნი ცათა შინა" (შდრ. ებრ. 12.23) და "ანგელოზთა ესოდენი მირიადების" (შდრ. ებრ. 12.22) თანამედღესასწაულენი, ხოლო "პირმშოთა ყრმანი" ვართ ჩვენ, აღზრდილნი ღვთისგან, იმ "პირმშოს" (მაცხოვრის, ე.ჭ.) ჭეშმარიტი მეგობრები, პირველნი სხვა ადამიანთაგან, რომლებმაც ღმერთი შევიცანით, პირველნი, რომლებიც განვიზიდეთ ცოდვათაგან, პირველნი, რომლებიც განვეშორეთ ეშმაკს" (Protrepticus, 9.82.6.1-7.4: Αὕτη γὰρ ἡ πρωτότοκος ἐκκλησία ἡ ἐκ πολλῶν ἀγαθῶν συγκειμένη παιδίων· ταῦτ' ἔστι τὰ "πρωτότοκα τὰ ἐναπογεγραμμένα ἐν οὐρα νοῖς" καὶ τοσαύταις "μυριάσιν ἀγγέλων" συμπανηγυρίζοντα· πρωτότοκοι δὲ παῖδες ἡμεῖς οἱ τρόφιμοι τοῦ θεοῦ, οἱ τοῦ "πρωτοτόκου" γνήσιοι φίλοι, οἱ πρῶτοι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων τὸν θεὸν νενοηκότες, οἱ πρῶτοι τῶν ἁμαρτιῶν ἀπεσπασμένοι, οἱ πρῶτοι τοῦ διαβόλου κεχωρισμένοι, Die Griechischen Christlichen Schriftsteller der Ersten Drei Jahrhunderte, Herausgegeben von der Kirchenvater-Commission der Konigl. Preussischen Akademie Der Wissenschaften, Clemens Alexandrinus, Erster Band, Protrepticus und Paedagogus. Hrsg. von Otto Stahlin, Leipzig, 1905, s. 62).
42 - ტერმინ "პირმშოხატის" და, ზოგადად, ქართული არქეტიპულ-პროტოტიპული ტერმინოლოგიის შესახებ იხ. ე. ჭელიძე, ადამიანი ხატი - პირმშოხატისა, თბ. 1995; ე. ჭელიძე, მართლმადიდებლური ხატმეტყველება, თბ. 2001.
43 - "მისრულდება" - ე.ი. ძიებათა დასასრულს ღვთისკენ მიაქცევს და ღმერთში დაასრულებს თავის სულიერ მსვლელობას (შდრ. καταλήξει).
44 - ჩვენ ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინშთესატყვისობას: εἰκών - "ხატი", μορφή - "ხატება", χαρακτήρ - "ხატოვნება".
45 - "აღმოშობილნი" - ახლადშობილნი, ხელახლაშობილნი, მეორედშობილნი სულიერად, ნათელღებულნი. შდრ. მომდევნო სქოლიო.
46 - "აღმოდაბადებულნი" - ე.ი. ახლად, ხელახლა, მეორედ დაბადებულნი ანუ შექმნილნი სულიერად (აღნიშნული ტერმინი შექმნილია წმ. ეფრემ მცირის მიერ. შდრ. მეორედ ნათლობის დაუშვებლობის შესახებ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლების ეფრემისგან შესრულებული თარგმანი: "არღარა ყოფასა მეორისა აღმოშობისასა, გინა აღმოდაბადებისა, არცა დასაბამისადავე კუალადგებისასა" [A-109 89v2] - οὐκ οὔσης δευτέρας ἀναγεννήσεως, οὐδὲ ἀναπλάσεως, οὐδὲ εἰς τὸ ἀρχαῖον ἀποκαταστάσεως, PG. 36, col. 368).
47 - ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინთშესატყვისობას: σχέσις - "მოთვისეობა". აღნიშნული ტერმინი ნიშნავს: თვისობრივ კავშირს, ურთიერთშეთვისებულობას, მთვისებლობას, ყოფითი აზრით: სიყვარულისმიერ კავშირს, ურთიერთმიმართებას.
48 - შდრ. "იყო გული და გონებაჲ ერთ" (ἦν καρδία καὶ ψυχὴ μία).
49 - შდრ. I კორ. 12.12: "ვითარცა-იგი გუამი ერთ არს, და მრავალი ასოები აქუს, და ყოველი იგი ასოები ერთისა მის გუამისაჲ მრავალ ღათუ არს, ერთგუამვე არს, ეგრეთცა ქრისტე".
50 - შდრ. Πάντα γὰρ ἐν πᾶσιν ὤν, ὁ ἀπείροις μέτροις ὑπὲρ πάντα Θεός, μονώτατος τοῖς καθαροῖς τὴν διάνοιαν ὁραθήσεται· ἡνίκα ὁ νοῦς τοὺς τῶν ὄντων θεωρητικῶς ἀναλεγόμενος λόγους εἰς αὐτὸν καταλήξει τὸν Θεόν, ὡς αἰτίαν καὶ ἀρχὴν καὶ τέλος τῆς τῶν ὅλων παραγωγῆς καὶ γενέσεως καὶ πυθμένα τῆς πάντων περιοχῆς ἀδιάστατον. Κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον καὶ ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησία τὰ αὐτὰ τῷ Θεῷ περὶ ἡμᾶς ὡς ἀρχετύπῳ εἰκὼν ἐνεργοῦσα δειχθήσεται. Πολλῶν γὰρ ὄντων καὶ ἀπείρων ἀριθμῷ σχεδὸν ἀνδρῶν τε καὶ γυναικῶν καὶ παίδων, γένει καὶ εἴδει, καὶ ἔθνεσι καὶ γλώσσαις, καὶ βίοις καὶ ἡλικίαις, καὶ γνώμαις καὶ τέχναις, καὶ τρόποις καὶ ἤθεσι καὶ ἐπιτηδεύμασιν, ἐπιστήμαις τε αὖ καὶ ἀξιώμασι, καὶ τύχαις καὶ χαρακτῆρσι καὶ ἕξεσιν, ἀλλήλων διῃρημένων τε καὶ πλεῖστον διαφερόντων τῶν εἰς αὐτὴν γιγνομένων καὶ ὑπ᾽ αὐτῆς ἀναγεννωμένων τε καὶ ἀναδημιουργουμένων τῷ Πνεύματι, μίαν πᾶσι κατὰ τὸ ἴσον δίδωσι καὶ χαρίζεται θείαν μορφὴν καὶ προσηγορίαν, τὸ ἀπὸ Χριστοῦ καὶ εἶναι καὶ ὀνομάζεσθαι. καὶ μίαν τὴν κατὰ πίστιν ἁπλῆν τε καὶ ἀμερῆ καὶ ἀδιαίρετον σχέσιν, τὴν τὰς πολλὰς καὶ ἀμυθήτους περὶ ἕκαστον οὔσας διαφοράς, οὐδ᾽ ὅτι κἂν εἰσὶ συγχωροῦσαν γνωρίζεσθαι, διὰ τὴν τῶν πάντων εἰς αὐτὴν καθολικὴν ἀναφορὰν καὶ συνέλευσιν, καθ᾽ ἣν οὐδεὶς τὸ παράπαν οὐδὲν ἑαυτῷ τοῦ κοινοῦ διωρισμένος ἐστί, πάντων συμπεφυκότων ἀλλήλοις καὶ συνημμένων κατὰ τὴν μίαν ἁπλῆν τε καὶ ἀδιαίρετον τῆς πίστεως χάριν καὶ δύναμιν. "Ἦν γὰρ πάντων", φησίν, "ἡ καρδία καὶ ἡ ψυχὴ μία· ὡς ἐκ διαφόρων μελῶν σῶμα ἓν καὶ εἶναι καὶ ὁρᾶσθαι καὶ αὐτοῦ Χριστοῦ τῆς ἀληθινῆς ἡμῶν κεφαλῆς ὄντως ἄξιον· "Ἐν ᾧ", φησὶν ὁ θεῖος Ἀπόστολος, "οὐκ ἔστιν ἄρρην οὐδὲ θῆλυ, οὔτε Ἰουδαῖος οὔτε Ἕλλην, οὔτε περιτομὴ οὔτε ἀκροβυστία, οὔτε βάρβαρος οὔτε Σκύθης, οὔτε δοῦλος οὔτε ἐλεύθερος· ἀλλὰ πάντα καὶ ἐν πᾶσιν αὐτός, ὁ πάντα κατὰ μίαν ἁπλῆν τῆς ἀγαθότητος ἀπειρόσοφον δύναμιν ἑαυτῷ περικλείων, ὥσπερ κέντρον εὐθειῶν τινων ἐξημμένων αὐτοῦ, κατὰ μίαν ἁπλῆν καὶ ἑνιαίαν αἰτίαν καὶ δύναμιν τὰς ἀρχὰς τῶν ὄντων τοῖς πέρασιν οὐκ ἐῶν συναφίστασθαι, κύκλῳ περιγράφων αὐτῶν τὰς ἐκτάσεις καὶ πρὸς ἑαυτὸν ἄγων τοὺς τῶν ὄντων καὶ ὑπ᾽ αὐτοῦ γενομένων διορισμούς· ἵνα μὴ ἀλλήλων παντάπασιν ἀλλότρια ᾖ καὶ ἐχθρὰ τὰ τοῦ ἑνὸς Θεοῦ κτίσματα καὶ ποιήματα, οὐκ ἔχοντα περὶ τί καὶ ὅποι τὸ φίλον τι καὶ εἰρηνικὸν καὶ ταὐτὸν πρὸς ἄλληλα δείξωσι, καὶ κινδυνεύσῃ αὐτοῖς καὶ αὐτὸ τὸ εἶναι εἰς τὸ μὴ ὂν μεταπεσεῖν τοῦ Θεοῦ χωριζόμενον. Εἰκὼν μὲν οὖν ἐστι τοῦ Θεοῦ, καθὼς εἴρηται, ἡ ἁγία Ἐκκλησία, ὡς τὴν αὐτὴν τῷ Θεῷ περὶ τοὺς πιστοὺς ἐνεργοῦσα ἕνωσιν, κἂν διάφοροι τοῖς ἰδιώμασι καὶ ἐκ διαφόρων καὶ τόπων καὶ τρόπων οἱ κατ᾽ αὐτὴν διὰ τῆς πίστεως ἑνοποιούμενοι τύχωσιν ὄντες, ἣν περὶ τὰς οὐσίας τῶν ὄντων ἀσυγχύτως αὐτὸς ἐνεργεῖν πέφυκεν ὁ Θεός, τὸ περὶ αὐτὰς διάφορον, ὡς δέδεικται, τῇ πρὸς ἑαυτὸν ὡς αἰτίαν καὶ ἀρχὴν καὶ τέλος ἀναφορᾷ τε καὶ ἑνώσει παραμυθούμενός τε καὶ ταυτο ποιούμενος.
51 - რუს. თარგმ. Ибо Бог, будучи всем во всём, но безмерно превосходя всё и являясь Наиединственнейшим, будет зрим мысленным оком чистых. Это произойдет тогда, когда ум, сосредотачиваясь на созерцании логосов сущих, дойдет до Самого Бога как Причины, Начала и Конца возникновения и изменения всего, а также как непротяженного Основания протяженности всех [тварей]. Ниже будет показано, что подобным же образом дело обстоит и со Святой Церковью Божией, поскольку Она, будучи образом Первообраза, совершает относительно нас действия, подобные делам Божиим. Ибо велико и почти неисчислимо число мужей, жен и детей, которые разнятся и сильно отличаются друг от друга родом и видом, национальностью и языком, образом жизни и возрастом, умонастроением и искусством, обычаями, нравами и навыками, знаниями и положением [в обществе], а также судьбами, характерами и душевными свойствами. Оказываясь же в Церкви, они возрождаются и воссозидаются Духом; Она дарует и сообщает всем в равной мере единый божественный образ и наименование - то есть быть и называться Христовыми. И еще Она дарует им, в соответствии с верой, единую и простую, неделимую и нераздельную связь, которая не позволяет проявляться (даже если они и существуют) многим и бесчисленным различиям каждого, возводя всех к всеобщности и соединяя их в ней. Вследствие этого никто ничего не отделяет от общего ради себя; все срастаются и соединяются друг с другом одной простой и нераздельной благодатью и силой веры. У всех было, гласит Писание, одно сердце и одна душа -так что все суть и представляются единым Телом, состоящим из различных членов, которое подлинно достойно Самого Христа, истинной Главы нашей. В нем - говорит божественный Апостол, - нет мужеского пола, ни женского; нет ни иудея, ни эллина; ни обрезания, ни необрезания, варвара, скифа, раба, свободного, но все и во всем Сам [Христос], Который одной простой и беспредельно мудрой силой Своей Благости всё заключает в Себе, подобно тому, как центр соединяет в себе прямые линии вследствие одной простой и единственной причины и силы. Он не позволяет началам сущих рассыпаться по периферии, но замыкает их центробежные стремления , приводя к Себе многоразличные виды сущих, получившие бытие от Него. И это для того, чтобы творения и создания единого Бога не были совершенно чуждыми и враждебными друг другу, чтобы не утратили они предмет и цель проявления своей любви, миролюбия и тождества по отношению друг к другу, и чтобы не подвергались они опасности превратить само бытие свое, отделяющееся от Бога, в небытие". Таким образом, Святая Церковь есть, как было сказано, образ Божий, поскольку Она, подобно Богу, осуществляет единение среди верующих; даже если они различаются по своим свойствам, месторождению и образу жизни, тем не менее обретают в Церкви единство через веру. Это единство относительно сущности сущих естественным образом и неслиянно" совершает сам Бог, Который, как было сказано, смягчая и умеряя их различия, возводит их к единству с Собой - Причиной, Началом и Концом.
52 - საყურადღებოა ეპისკოპოს ლეონიდე ოქროპირიძის განმარტება: "ავტოკეფალურ ეკლესიას ყველაზე პირველად უნდა ამკობდეს სრული და ყოველმხრივი ზიარება, ანუ ერთობა მსოფლიო ეკლესიასთან, მერე მას უნდა ჰქონდეს საკუთარი ტერიტორია, შემდეგ უნდა ჰყავდეს საკუთარი სამწყსო, შემდგარი მის ტერიტორიაზე მოსახლე ერთმორწმუნე ხალხებისგან,განურჩევლად მათი ეროვნული მოდგმისა და ბოლოს უნდა მმართველი მისი იყოს თავისუფალი გამგე მისდამი ჩაბარებული ეკლესიის კანონებისა".
53 - ამა სოფლად მწირობაში მყოფი ეკლესიის ურყევად და შეუძრავად დაფუძნებულობა ამა სოფლადვე, კაცობრიობის ტომთა შორის, განსაზღვრულია მისი სამოღვაწეო მიზანდასახულობით, რაც გულისხმობს მაცხოვრისეული მოღვაწეობის განგრძობას ანუ დაუცხრომელ მორკინალობას კაცობრიობის ცხონებისთვის. ეს ასპექტი (ამქვეყნად ეკლესიის ურყევი დამკვიდრებულობა ვიდრე მეორედ მოსვლამდე) ხაზგასმულია იმდენად, რამდენადაც მწირობაში ანუ უცხოობაში ეკლესიის მყოფობის აღიარებისას ზოგჯერ ხდება საპირისპირო უკიდურესობაში ჩავარდნა და იმ აზრის შემუშავება, რომთითქოს ეკლესიის ამქვეყნიური მწირობა გამორიცხავდეს ამქვეყნადვე, ვიდრე ჟამთა აღსასრულამდე, მისი დამკვიდრებულობის ანუ ურყევად დაფუძნებულობის დაშვებას და მიუღებლად წარმოაჩენდეს თქმას იმისა, რომ "ეკლესია მკვიდრობს ამქვეყნად", "ეკლესია მკვიდრობს ამა თუ იმ ადგილას (კონსტანტინოპოლში, ალექსანდრიაში, იერუსალიმში და ა.შ.)". წლების წინ, გაზეთ "კავკასიონის" ფურცლებზე, ამ საკითხთან დაკავშირებით აღძრული პოლემიკის საჭიროებიდან გამომდინარე, წარმოდგენილი გვქონდა მრავალი წყარო, სადაც მკვეთრადაა ხაზგასმული ეკლესიის, ამასოფლისთვის მსხემის, ამასოფელშივე ურყევი დაფუძნებულობა ვიდრე მეორედ მოსვლამდე. სხვაგვარად წარმოუდგენელიცაა, რადგან თუ ეკლესია მხოლოდ ჩვეულებრივი მწირია, რომელსაც ძალუძს დატოვოს თავისი სამწირო (თუ არ ძალუძს, მაშ, მყოფობითად მყარად დაფუძნებულა მასში) და, შესაბამისად, არ განიკუთვნოს ხსენებულ სამწიროში ანუ დედამიწაზე, როგორც სამორკინალო გაუცხოებაში, ადგილობითი დამკვიდრებულობა, როგორღა შეძლებს იგი, რომ აღასრულოს ხსენებული მორკინალობა, როგორღა აცხოვნებს თავის სამწიროს? ამიტომაა, რომ, საზოგადოდ, "პაროიკიას"ანუ "მწირობის" (თუ ეს "მწირობა" უცხო ადგილას მყარ დაფუძნებულობას გულისხმობს) არაიშვიათად მოსდევს ან პარალელურ რედაქციაში ვარიანტულად ენაცვლება სწორედ დამკვიდრებულობის შინაარსის გამომხატველი ლექსიკური ერთეულები (ამგვარი ვარიანტულად მონაცვლე ტერმინი ბერძნულში, ჩვეულებრივ, არის სწორედ "მკვიდრობის" აღმნიშვნელი"კატოიკია". დავიმოწმებთ რამდენიმე ნიმუშს: შესაქ. 24.37, Lect: "... რომელთა შორის მე დაშჱნებულ ვარ მსხემობითქუეყანასა მას მათსა" (ἐν οἷς ἐγὼ παροικῶ ἐν τῇ γῇ αὐτῶν); OAKS: "რომელთა შოვრის დამკჳდრებულ ვარ ქუეყანასა მათსა"; CB: "... რომელთა თანა მე მკჳდრ ვარ ქუეყანასა მათსა". შესაქ. 28.4, O Lect: "შენ და ნათესავმან შენმან შემდგომად შენსადაიმკჳდრენ [დაიმკჳდრე Lect] ქუეყანაჲ ესე მწირობისა შენისაჲ" (σοὶ καὶ τῷ σπέρματί σου μετὰ σέ κληρονομῆσαι τὴν γῆν τῆς παροικήσεώς σου"; ACDS: "შენ და თესლსა შენსა შემდგომად შენსა დამკჳდრებად ქუეყანასა მსხემობისაშენისა", AKS: "შენ და ნათესავსა შენსა შემდგომად შენსა და დაიმკჳდრენ ქუეყანაჲ ესე მწირობისა შენისა". გამოსლ. 20.10,OBAK: "არა ჰქმნე მას [-OB] შინა [-OB] ყოველივე [-OB] საქმჱ [საქმე AK] შენ და ძემან შენმან... და მწირმან მან [-OB],რომელი იყოს შენ შოვრის [შორის AK] (καὶ ὁ προσήλυτος ὁ παροικῶν ἐν σοί)"; CS: "არა ჰქმნე ამას [მას S] შინა ყოველი საქმე შენ და ძემან შენმან... და მწირმან, რომელი მკჳდრ არს შენ შორის". II სჯ. 18.6, SBDE: "სადაცა ვინდამკჳდრებულ იყოს (οὗ αὐτὸς παροικεῖ)"; G: "რომელსა შინა მსხემ იყოს იგი". მსჯ. 5.17, SBD: "გალად წიაღ იორდანესა დაიმკჳდრა. და დან რაჲსათჳს მკჳდრ ხარ ნავთა შინა? ასერ დაეშენა კიდეთა ზღუათასა და განშორებულსა მისსადაემკჳდროს" (γαλααδ ἐν τῷ πέραν τοῦ ιορδάνου κατεσκήνωσεν καὶ δαν ἵνα τί παροικεῖ πλοίοις ασηρ παρῴκησενπαρ' αἰγιαλὸν θαλασσῶν καὶ ἐπὶ τὰς διακοπὰς αὐτοῦ κατεσκήνωσεν); G: "... გალაადისისანი წიაღ იორდანისა სადა დაიკარვა; და, დან, რად ჰმსხემობ ნავთა შინა? ასირ დაჯდა კიდესა ზღუათასა და გამოსავალთა მისთა ზედა დაკარვოს". მსჯ. 17.9, SBD: "წარვალ მე მწირობად (παροικεῖν)"; G: "მე ვრორინებ დამკჳდრებად". მსჯ. 17.11, SBD: "დაადგრამკჳდრობად (παροικεῖν) კაცისა მის თანა"; G: "იწყო მსხემობად კაცისა მის თანა". II მფ. 4.3, O: "დაემკჳდრნეს (ἦσαν... παροικοῦντες) მუნ მოაქადღედმდე"; FS (Ja-ს აკლია): "მუნ მწირობდნენ ვიდრე დღეინდელად დღედმდე". ფს. 54.16, ABG: "უკეთურებაჲ იყო სამკჳდრებელსა (ἐν ταῖς παροικίαις ) [=შინა G] მათსა". ფს. 60.5 AB: "დავემკჳდრო (παροικήσω) მე საყოფელთა შენთა უკუნისამდე"; G: "დავიმკჳდრო საყოფელთა შენთა უკუნისამდე". ფს. 119.5 ABG: "განმიგრძდა მე მწირობაჲ ჩემი, და დავემკჳდრე მე მყოფთა [საყოფელთა, G] თანა კედარისათა" (ἡ παροικία μου ἐμακρύνθη κατεσκήνωσα μετὰ τῶν σκηνωμάτων κηδαρ). სიბრძნ. სოლ. 19.10, O: "ეჴსენა-ღა იგი მწირობისა (ἐν τῇ παροικίᾳ) მათისა"; B: "მოიჴსენებდეს კუალად, რომელი სამკჳდრებელსა შინა მათსა". ეზეკ. 47.22, OJ: "განუყავთ მათ თქუენ წილით და გარემოსრულთა [გარჱთმოსრულთა O] მათ, რომელნი მწირობენ თქუენ" (βαλεῖτε αὐτὴν ἐν κλήρῳ ὑμῖν καὶ τοῖς προσηλύτοις τοῖς παροικοῦσιν ἐν μέσῳ ὑμῶν); GsW: "ყავთ ესე წილად თქუენდა და მწირთა მათ,დამკჳდრებულთა საშუალ თქუენსა".
54 - ე.ი. გარდა ეკლესიის კათოლიკეობის იმ გაგებისა, რომ ხსენებული ეკლესია თავის თავში აერთიანებს საუკუნითგან გარდაცვალებულ წმინდანებს.
55 - შდრ. Οὐ δύναται ‘Εκκλησία ἡ καθολικὴ μόνον ὑπάρχειν ἀποστολική. Ή γὰρ παντοδύναμος ἐξουσία τῆς κεφαλῆς, ἥτις ἐστιν ὁ Χριστὸς, ἴσχυσε διὰ τῶν ἀποστόλων τὸν καθόλου κόσμον σῶσαι. ‘Εστιν οὖν ἡ ἁγία τοῦ Θεοῦ καθολικὴ ‘Εκκλησία, τὸ σύστημα τῶν ἀπ’ αἰῶνος ἁγίων Πατέρων, πατριαρχῶν, προφητῶν, ἀποστόλων, εὐαγγελιστῶν, μαρτύρων, οἷς προσετέθη πιστεύσαντα ὁμοθυμαδὸν πάντα τὰ ἔθνη. Έθεώρουν γὰρ ὅτι ἐκ παντὸς γένους τῶν ὑπὸ τῶν οὐρανῶν καὶ τὴν αὐτὴν τῶν Χριστιανῶν πίστιν ἔχουσιν. ‘Ανευ γὰρ τοῦ ἁγίου Πνεύματος οὐ δύναται πάνδημον καὶ μυριόγλωσσον ἄθροισμα εἰς ἓν φρόνημα τῆς ἀληθεστάτης πίστεως ἐλθεῖν. Πάλιν γὰρ λέγω, ὅτι καθολικὴ παρὰ τοῦτόἐστί τε καὶ λέγεται, διὰ τὸ ἀλλόκοτα καὶ πολυσχιδῆ καὶ ἄγρια πάσης τῆς ὑφηλίου μυριόγλωσσά τε ἔθνη, εἰς μίαν εἰρηνικὴν καὶ σωτήριον πίστιν τε καὶ θεογνωσίαν εἶναι, Adversus Iconoclastas, PG. 96, col. 1357.
56 - ტერმინი "მწირობს" შეესაბამება ორიგინალის ტერმინს παροικοῦσα. იგი მომდინარეობს ზმნდიდან παροικέω, რაც კალკირებულად ნიშნავს "სახლის გარეთ, სახლის მიღმა, სახლის გვერდის ავლით ყოფნას" (παρά - "გარე" [მაგალ. იერ. 41.8: "გარე-წარჰჴდა - παρ-ῆλθεν], οἶκος - "სახლი"). ეს ზნმა და მისი ინფინიტივურ-მიმღეობური ფორმები, ისევე როგორც არსებითის ახელი παροικία, παροικησία ("მწირობა") და πάροικος ("მწირი") ხშირად დასტურდება წმინდა წერილში. შესაბამისი მუხლების ძველი ქართული თარგმანები მოწმობს აღნიშნული ტერმინის ორ ძირითად შესატყვისს: "მწირი, მწირობა" არსებითად ოშკური რედაქციისთვის და "მსხემი, მსხემობა" არსებითად გელათური რედაქციისთვის. იშვიათად,"მწირის" და "მსხემის" მონაცვლე ქართულ ტერმინებად თავს იჩენს "მოქცეული", "ვედრი", "შემყოფი", "ზედ-შემყოფი", "შეყოფილი", "მოსაზღვრე", "მოზღვრე", "გარემოსრული [გარჱთმოსრული O]", "მრებლი".
57 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 5-6.
58 - იხ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, quae supersunt, Accedunt S. Ignatii et S. Polycarpi Martyria, Ad fidem codicum recensuit, adnotationibus variorum et suis illustravit, indicibus instruxit Guilielmus Jacobson, Ed. Quarta, Tomus I, Oxonii, 1863, p. 3-5.
59 - ბერძნული "ავტოქთონი" (ὁ αὐτόχθων) რამდენიმეგზის გვხვდება წმინდა წერილში. მისი ძირითადი ქართული შესატყვისია "მკჳდრი", რომლის გვერდითაც თავს იჩენს შედარებით იშვიათი ტერმინები: "თჳთ-ქუეყანისაჲ", თჳთ-მიწისაჲ", "მექუეყანეჲ", "მის-ქუეყანისაჲ", "მსოფლელი" და სხვა.
60 - Corpus Ignatianum, A Complete Collection of the Ignatian Epistles: Genuine, Interpolated, and Spurius; Together with Numerous Extracts from Them, As Quoted By Ecclesiastical Writers Down to the Tenth Century; in Syriac, Greek, and Latin; An English Translation of the Syriac text, copious notes, and introduction, by William Cureton, London, Francis and John Rivington, 1849, p. 133.
61 - Ibid.
62 - Ibid, p. 15. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 272.
63 - Ibid, p. 59. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 324.
64 - Ibid, p. 71. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 350.
65 - Ibid, p. 101. შდრ. S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 444.
66 - Ibid, p. 73.
67 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 522. საყურადღებოა გამომცემლის VII შენიშვნა: τῇ παροικούσῃ] peregrinanti, Ibid.
68 - Patrum Apostolicorum Opera. Textum ex Editionibus Praestantissimis Repetitum Recognovit, Annotationibus Illustratvit, Versionem Latinam Emendatiorem, Prolegomena et Indices Addidit Carolus Iosephus Hefele, ed. Quarta, Aucta et Emendata, Tubingae, 1855, p. 257.
69 - S. Clementis Romani, S. Ignatii, S. Polycarpi, Patrum Apostolicorum, დასახ. გამოც., Tomus II, Oxonii, 1863, p. 604-606.
70 - Ecclesiae Smyrnensis De Martyrio Sancti Polycarpi Epistola Circularis, Patrum Apostolicorum Opera, ... Iosephus Hefele, ... Tubingae, 1855, p. 273.
71 - დავძენთ, რომ "მწირობის" აღმნიშვნელი "პაროიკია" (παροικία) ძველთაგანვე დაიტვირთა "მწირობაში მყოფი სულიერი ძმების კრებულის" ანუ "მრევლის", "სამრევლოს", "დიოცეზის" (διοίκησις - სიტყვ. "საგამგებლო") ანდა"ეპარქიის" (ἐπαρχία) მნიშვნელობით. შდრ. "დიდი სჯულისკანონი": "სამრემლოსა შინა მაპალიტელთასა წიგნისმკითხველად გამოვაჩინე" (312.4; ბერძნ. ἐν τῇ τῶν Μαπαλιτῶν παροικίᾳ ἀναγνώστην γενόμενον, Σύνταγμα, 3, 437);"არა შეიწყნარონ მრემლთა მისთა" (111.7; ბერძნ. μὴ δεχθέντος ὑπὸ τῆς παροικίας, Σύνταγμα, 1,14); "წიგნთა უბრძანოს ეპისკოპოსმან სხუათა შინა სამრემლოთა" (239.3; ბერძნ. ἐπιτραπῆναι ὑπὸ τοῦ ἐπισκόπου μετὰ γραμμάτων, ἐν ἑτέρᾳπαροικίᾳ, Σύνταγμα, 3, 46) და ა.შ. აღნიშნულია, რომ "ეპისკოპოსის დიოცეზი (διοίκησις) - მეცხრე საუკუნიდან, ამ დრომდე კი "პაროიკია" (παροικία): საეკლესიო ოლქი" (შდრ. a "diocese" [διοικησις, dioikesis - since the ninth century; before that time a παροικια, paroikia, ecclesiasical district] of the bishop, Herman Bavinck, Reformed Dogmatics: Holy Spirit, Church, and New Creation, vol. 4, Baker Academic, 2008, p. 350). შდრ. აგრეთვე: "პაროიკია"- ეპისკოპოსის სამწყსო, და "ეპარქია" - მიტროპოლიტის რეგიონი" (შდრ. παροικία, the See of a Bishop, and ἐπαρχία, the Province of a Metropolitan, NPNF2-07. Cyrul of Jerusalem, Gregory Nazianzen, სქოლიო 2044). შეიძლებოდა იმის აღნიშვნაც, რომ ძველ ქართულ ტექსტებში დასტურდება ტერმინი "სამწირო" როგორც "მწირთა" ანუ "უცხოთა", აქედან "დროებით მოსულთა" ანუ "სტუმართა" "თავშესაფარის", იგივე "სასტუმროს" მნიშვნელობით: "აღიშენოს უკუე სამწიროჲსა მის თანა ბორცუსა ზედა კოშკი ერთი".
72 - ჩვენ ეტიმოლოგიურად ვაკავშირებთ "მწირსა" და "მწირველს".
73 - შდრ. ბერძნ. ἓν σῶμα καὶ ἓν πνεῦμα, καθὼς καὶ ἐκλήθητε ἐν μιᾷ ἐλπίδι τῆς κλήσεως ὑμῶν• εἷς κύριος, μία πίστις ἓν βάπτισμα, εἷς θεὸς. ძვ. ქართ. "ერთ ჴორც და ერთ სულ, ვითარცა-იგი იჩინენით ერთითა მით სასოებითა ჩინებისა თქუენისაჲთა; ერთ არს უფალ, ერთ სარწმუნოება, ერთ ნათლის-ღებაჲ, ერთ არს ღმერთი".
74 - ასეა კალკირებულად (შდრ. Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum pars tentur; შდრ. ინგლ. თარგმ. The episcopate is one, each part of which is held by each one for the whole; შდრ. სხვა თარგმ. The episcopate is one, the parts of which are held together by the individual bishops.
75 - ე.ი. რაც უფრო მეტ ადგილს, მეტ ნაწილს დედამიწისას სწვდება მისი ნაყოფიერება.
76 - შდრ. avelle.
77 - ე.ი. მზის ბირთვს.
78 - იგულისხმება, რომ ზარალს იღებს ანუ ზარალდება თავად მოწვეტილი ნაწილი, რადგან მზისგან გამიჯნული სხივი ქრება და ისპობა, მზის სინათლე კი კვლავაც ყოვლად ცისკროვნად ჰგიეს.
79 - შდრ. successibus. აღნიშნული ტერმინი (nom. successus), ჩვეულებრივ, "შედეგს" ან, არაიშვიათად "წარმატებულ შედეგს" ნიშნავს (შდრ. კვიპრიანეს აღნიშნული სიტყვების ინგლ. თარგმ.: and she is one mother, plentiful in the results of fruitfulness).
80 - ყოვლადწმინდა სამებისადმი.
81 - მაცხოვრის, ყოვლადწმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასის განკაცებულობაში, როგორც მისი სულიერი სხეული.
82 - მატერიალური სახით, ხილვადად.
83 - შდრ. "მოქცევაჲ ქართლისაჲ": "სპარსნი იგი არა დაპყრობად ქუეყანისა მოვიდეს, არამედ აბჯრისა და საჭურველისა წილ და საგზლისა აქუნდა ოქროჲ ყჳთელი. მური მწრაფლ მკურნალი წყლულისაჲ, და გუნდრუკი სულჰამოჲ, ესე ყოველსა მჴედარსა მათსა. და თჳთ მეფეთა თითო სატჳრთი აქუნდა, და ეძიებდეს ყრმასა ვის-მე ახლადშობილსა, ძესა დავითისსა, რომელი-ცაპოვეს მწირი ერთი, მწირისა დედაკაცისა ძჱ, უჟამოდ შობილი უადგილოსა ადგილსა, ვითარცა აქუს ჩუეულებაჲ გარემდგომთა. ესენი მის ყრმისა მოვიდეს და თაყუანის-სცეს, და ესე ყოველი ძღუენი მისა შეწირეს, და მთაჲ გარდავლეს და წარვიდეს მშჳდობით" (შატბერდის კრებული, გვ. 338); კიდევ: "ჴელნი შეასხნეს ძესა მას დედაკაცისა მწირისასა" (იქვე, გვ. 346).
84 - შდრ. "ყოველნი მწირ ვართ ქუეყანსა ზედა" (ცხორებაჲ და მოქალაქობაჲ ნეტარისა მართაჲსი სჳმეონის დედისაჲ, Version géorgienne de la Vie de Sainte Marthe, édité par Géerard Garitte, Lounain 1968, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 285 Scriptores iberici, 17, p. 21). იხ. ე. ჭელიძე, ქრისტიანობა და საზოგადოება, ჟურნ. გული გონიერი, 2011, ეფრ. 2, გვ. 5-7. კიდევ: "მსხემ და წარმავალ ვართ ყოველნი" (ცხორებაჲ წმიდისა მამისა ჩუენისა იოანე ზედაძნელისაჲ, ასურელ მოღვაწეთა ცხოვრების წიგნთა ძველი რედაქციები. ტექსტები გამოკვლევითურთ და ლექსიკონით გამოსცა ილია აბულაძემ, თბილისი 1955, გვ. 21).
85 - შდრ. "უცხოებისა ამის და მწირობისა სოფელსა შინა რუდუნებით და მარტოებით ვიყოფოდი" (ცხორებაჲ წმიდისა მამისა ჩუენისა იოანე ზედაძნელისაჲ, დასახ. გამოც., გვ. 21).
86 - The Apostolic Fathers, Part I, S. Clement of Rome, A Revised Text with Introductions, Notes, Dissertations, and Translations, by J. B. Lightfoot, vol. II, London And New York. 1890, p. 219; შდრ. ლათ. თარგმ.: Idcirco, fratres, derelicta peregrinatione mundana, facimus voluntatem ejus, qui vocavit nos, იხ. Patrum Apostolicorum Opera, ... Carolus Iosephus Hefele, ed. Quarta, Aucta et Emendata, Tubingae, 1855, p. 139.
87 - "გავხდეთ... გავხდეთ" - აღნიშნული ტავტოლოგია ორიგინალისეულია (შდრ. γενώμεθα ... γενώμεθα).
88 - შდრ. Τί τοίνυν τὰ σὰ ἀφεὶς, ἐν τοῖς ἀλλοτρίοις ἐργάζῃ καὶ δαπανᾷς, ἵνα ἀπολέσῃς καὶ τὸν πόνον καὶ τὸν μισθὸν, καὶ κόλασιν τὴν ἐσχάτην ὑπομείνῃς; Μὴ, παρακαλῶ· ἀλλ' ἐπειδὴ τῇ φύσει ἐσμὲν πάροικοι, γενώμεθα καὶ προαιρέσει, ἵνα μὴ ἐκεῖ γενώμεθα πάροικοι καὶ ἄτιμοι καὶ ἀπεῤῥιμμένοι. Ἂν γὰρ ἐνταῦθα βουληθῶμεν γενέσθαι πολῖται, οὔτε ἐνταῦθα ἐσόμεθα, οὔτε ἐκεῖ· ἂν δὲ πάροικοι μείνωμεν ὄντες, καὶ διαγάγωμεν οὕτως, ὡς παροίκους διατρίβειν εἰκὸς, πολιτῶν καὶ ἐνταῦθα καὶ ἐκεῖ ληψόμεθα παῤῥησίαν. Ὁ γὰρ δίκαιος, καὶ μηδὲν ἔχων, καὶ ἐνταῦθα ἐν τοῖς ἁπάν των ὡς ἐν τοῖς ἑαυτοῦ διατρίψει, καὶ πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀπελθὼν, ὄψεται τὰς αἰωνίους αὑτοῦ σκηνάς· καὶ οὔτε ἐνταῦθα πείσεταί τι τῶν ἀηδῶν· οὔτε γὰρ ξένον αὐτόν τις ποιῆσαι δυνήσεται τὸν πᾶσαν γῆν ἔχοντα πόλιν· καὶ τὴν αὐτοῦ πατρίδα ἀπολαβὼν, ἐπιδέξεται τὸν ἀληθῆ πλοῦτον. Ἵν' οὖν ἀμφότερα κερδάνωμεν, καὶ τὰ ἐνταῦθα καὶ τὰ ἐκεῖ, εἰς δέον τοῖς οὖσι χρησώμεθα. Οὕτω γὰρ ἐσόμεθα τῶν οὐρανῶν πολῖται, καὶ πολλῆς ἀπολαυσόμεθα παῤῥησίας· ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ, καὶ τὰ ἑξῆς. In Epistulam II ad Corinthios, PG. 61, col. 517-518.
89 - ე.ი. არაელინურ, არაბერძნულ.
90 - აქ "სამშობლოში" იგულისხმება წუთიერი სამშობლო ანუ ხორციელი, ამქვეყნიური სამყოფელი, დროებითი სამოსახლო.
91 - იხ. წინა სქოლიო.
92 - ეს მონაკვეთი, ჩვეულებრივ, მცდარად არის გაგებული მთარგმნელთა მიერ. ორიგინალის აზრს მართებულად გადმოსცემს შემდეგი ინგლისური თარგმანი: The flesh hates the soul, and, though it suffers no wrong, wars against it, because the flesh is hindered from indulging its pleasures; so too the world, though in no wise wronged, hates Christians, because they set themselves against its pleasures (იხ. The Epistle to Diognetus the Greek Text with Introduction Translation and Notes by Henry G. Meecham, Manchester University Press, 1949, p. 81).
93 - ე.ი. ხორცში.
94 - ე.ი. სასმელ-საჭმელს მოკლებული სული.
95 - ბერძნ. κολάζω ნიშნავს "ტანჯვასაც" და "დასჯასაც".
96 - შდრ. ბერძნ. Χριστιανοὶ γὰρ οὔτε γῇ οὔτε φωνῇ οὔτε ἔσθεσι διακεκριμένοι τῶν λοιπῶν εἰσιν ἀνθρώπων. Oὔτε γάρ που πόλεις ἰδίας κατοικοῦσιν οὔτε διαλέκτῳ τινὶ παρηλ λαγμένῃ χρῶνται οὔτε βίον παράσημον ἀσκοῦσιν. Oὐ μὴν ἐπινοίᾳ τινὶ καὶ φροντίδι πολυπραγμόνων ἀνθρώπων μάθημα τοῦτ' αὐτοῖς ἐστὶν εὑρημένον, οὐδὲ δόγματος ἀνθρωπίνου προεστᾶσιν ὥσπερ ἔνιοι. Κατοικοῦντες δὲ πόλεις Ἑλληνίδας τε καὶ βαρβάρους ὡς ἕκαστος ἐκληρώθη, καὶ τοῖς ἐγχωρίοις ἔθεσιν ἀκολουθοῦντες ἔν τε ἐσθῆτι καὶ διαίτῃ καὶ τῷ λοιπῷ βίῳ, θαυμαστὴν καὶ ὁμολογουμένως παράδοξον ἐνδείκνυνται τὴν κατάστασιν τῆς ἑαυτῶν πολιτείας. Πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ' ὡς πάροικοι• μετέχουσι πάντων ὡς πολῖται, καὶ πανθ' ὑπομένουσιν ὡς ξένοι• πᾶσα ξένη πατρίς ἐστιν αὐτῶν, καὶ πᾶσα πατρὶς ξένη. αμοῦσιν ὡς πάντες, τεκνογονοῦσιν• ἀλλ' οὐ •ίπτουσι τὰ γεννώμενα. Τράπεζαν κοινὴν παρατίθενται, ἀλλ' οὐ κοίτην. Ἐν σαρκὶ τυγχάνουσιν, ἀλλ' οὐ κατὰ σάρκα ζῶσιν. Ἐπὶ γῆς διατρίβουσιν, ἀλλ' ἐν οὐρανῷ πολι τεύονται. Πείθονται τοῖς ὡρισμένοις νόμοις, καὶ τοῖς ἰδίοις βίοις νικῶσι τοὺς νόμους. Ἀγαπῶσι πάντας, καὶ ὑπὸ πάντων διώκονται. Ἀγνοοῦνται, καὶ κατακρίνονται• θανατοῦνται, καὶ ζωοποιοῦνται. Πτωχεύουσι, καὶ πλουτίζουσι πολλούς• πάντων ὑστεροῦνται, καὶ ἐν πᾶσι περισσεύουσιν. Ἀτιμοῦνται, καὶ ἐν ταῖς ἀτιμίαις δοξά ζονται• βλασφημοῦνται, καὶ δικαιοῦνται. Λοιδοροῦνται καὶ εὐλογοῦσιν• ὑβρίζονται, καὶ τιμῶσιν. Ἀγαθοποιοῦντες ὡς κακοὶ κολάζονται• κολαζόμενοι χαίρουσιν ὡς ζωοποιούμενοι. Ὑπὸ Ἰουδαίων ὡς ἀλλόφυλοι πολεμοῦνται, καὶ ὑπὸ Ἑλλήνων διώκονται, καὶ τὴν αἰτίαν τῆς ἔχθρας εἰπεῖν οἱ μισοῦντες οὐκ ἔχουσιν. Ἁπλῶς δ' εἰπεῖν, ὅπερ ἐστὶν ἐν σώματι ψυχή, τοῦτ' εἰσὶν ἐν κόσμῳ Χριστιανοί. Ἔσπαρται κατὰ πάντων τῶν τοῦ σώματος μελῶν ἡ ψυχή, καὶ Χριστιανοὶ κατὰ τὰς τοῦ κόσμου πόλεις. Oἰκεῖ μὲν ἐν τῷ σώματι ψυχή, οὐκ ἔστι δὲ ἐκ τοῦ σώματος• καὶ Χριστιανοὶ ἐν κόσμῳ οἰκοῦσιν, οὐκ εἰσὶ δὲ ἐκ τοῦ κόσμου. Ἀόρατος ἡ ψυχὴ ἐν ὁρατῷ φρουρεῖται τῷ σώματι• καὶ Χριστιανοὶ γινώσκονται μὲν ὄντες ἐν τῷ κοσμῷ, ἀόρατος δὲ αὐτῶν ἡ θεοσέβεια μένει. Μισεῖ τὴν ψυχὴν ἡ σὰρξ καὶ πολεμεῖ μηδὲν ἀδικουμένη, δίοτι ταῖς ἡδοναῖς κωλύεται χρῆσθαι• μισεῖ καὶ Χριστιανοὺς ὁ κόσμος μηδὲν ἀδικούμενος, ὅτι ταῖς ἡδοναῖς ἀντιτάσσονται. Ἡ ψυχὴ τὴν μισοῦσαν ἀγαπᾷ σάρκα καὶ τὰ μέλη• καὶ Χριστιανοὶ τοὺς μισοῦντας ἀγαπῶσιν. Ἐγκέκλεισται μὲν ἡ ψυχὴ τῷ σώματι, συνέχει δὲ αὐτὴ τὸ σῶμα• καὶ Χριστιανοὶ κατέχονται μὲν ὡς ἐν φρουρᾷ τῷ κόσμῳ, αὐτοὶ δὲ συνέχουσι τὸν κόσμον. Ἀθάνατος ἡ ψυχὴ ἐν θνητῷ σκηνώματι κατοικεῖ• καὶ Χριστιανοὶ παροικοῦσιν ἐν φθαρτοῖς, τὴν ἐν οὐρανοῖς ἀφθαρσίαν προσδεχόμενοι. Κακουργουμένη σιτίοις καὶ ποτοῖς ἡ ψυχὴ βελτιοῦται• καὶ Χριστιανοὶ κολαζόμενοι καθ' ἡμέραν πλεονάζουσι μᾶλλον.
97 - შდრ. Концепция “национальной Церкви” не имеет основания в канонической традиции Церкви и поэтому не может быть принята православной экклезиологией, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html.
98 - შდრ. концепция “национальной” Церкви влечет за собой, с одной стороны, некую потерю вселенскости Православной Церкви как Церкви “единой, Святой, Соборной и Апостольской” и, с другой стороны, — секуляризацию, http://archivorthodoxy.com/page-1333.html.
99 - შდრ. რუს. თარგმ. Расовый эгоизм, развивающийся в каждой из этнических (“национальных”) Церквей, настолько подавляет религиозные чувства, что трудно становится одной из этих Церквей наблюдать и иметь отношения с другой, как этого требует христианский долг. Более того, все это делается ради этнических (“национальных”) интересов. К тому же, расовые и секулярные интересы, к прискорбию, поглощают сердца людей, мешают религиозному общению с другими народами в таинствах и священнодействиях. Таким образом,божественные и священные предметы всецело низводятся к человеческому уровню, секулярный интерес преобладает над духовным и религиозным. Каждая этническая (национальная) Церковь ищет то, что ей свойственно, и догмату “Церкви единой, Святой, Соборной и Апостольской” наноситсясмертельный удар. Если ситуация является таковой, а она действительно такова, то филетизм находится в вопиющем противоречии с духом и учением Христовым, и является ему противным,http://archivorthodoxy.com/page-1333.html. იხ. აგრეთვე: "Archimandrite Placide Deseille, "Tous, vous etes un dans le Christ: Le Peuple de Dieu dans l'Empire et parmi les nations", Les Nations dans I'Eglise, p. 18. შდრ. Victor Roudometof-ის მითითება: "1872 წ-ის კონსტანტინოპოლის დიდმა კრებამ დაგმო "ფილეტიზმი" ანუ "ეთნოფილეტიზმი" როგორც ნაციონალისტური გადახვევა მართლმადიდებლური ტრადიციისგან" (The Great Council of Constantinople of 1872 denounced "filetizm" or "ethnofiletizm" as a nationalist deviation from orthodox tradition, Eastern Orthodoxy in a global age: tradition faces the twenty-first century, New York, 2005, p. 112).
100 - ე.ი. მოსაგრეობისთვის, სულიერი მოღვაწეობა-მორკინალობისთვის.
101 - შდრ. The reality which is particularly harmful to Orthodox witness in the present world, and also to the true manifestation of Orthodox ecclesiology, has been mentioned above. It is ethnic nationalism (as distinct fromsound and legitimate cultural patriotism), inherited from the nineteenth century. Because of this, contemporary Orthodoxy looks like a loose federation of ethnic churches, frequently quarreling with each other, rather than the One Catholic Church of Christ. Doctrinally this ethnic nationalism has been officially condemned by the Orthodox Church of Constantinople in 1872, but it still dominates in practice much of the relations between the Orthodox autocephalous churches. John Meyendorff, Living Tradition: Orthodox Witness in the Contemporary World, New York, 1978, p. 112.
ჟურნალი "გული გონიერი", №1 (4), 2012 წ.
კავებში ჩასმული ([]) ნუმერაციით მითითებულია ჟურნალის გვერდები
წყარო
კავებში ჩასმული ([]) ნუმერაციით მითითებულია ჟურნალის გვერდები
წყარო
Комментариев нет:
Отправить комментарий