1912 წელს შორეული იერუსალიმის ანგლიკანური ეკლესიის არქიდიაკონი თეოდორე დოვლინგი თავის წიგნში "ესკიზები საქართველოს ეკლესიის ისტორიიდან" შეწუხებული წერს საქართველოს ეკლესიის ბედზე და კათოლიკე მღვდლის - ადრიან ფორტესკიუს სიტყვებსაც იმოწმებს: "ქართველი ერი და ქართული ეკლესია ერთი დარტყმით განადგურდა." 200 წელზე მეტი გავიდა მას შემდეგ, რაც საქართველო რუსეთის ფორმალურ თუ არაფორმალურ ბატონობას უმკლავდება. დღესაც, რუსეთის გავლენის თემა უფრო აქტუალურია, ვიდრე საბჭოთა კავშირის დამხობის პირველ წლებში იყო.
საზოგადოების მასები - და უკვე პოლიტიკური პირებიც - არჩევანს აკეთებენ დღეს-დღეობით საქართველოს წინაშე მდგარ ყველაზე გამომწვევ დილემაზე: დასავლეთი თუ რუსეთი? - დიახ, ისმის ასეთი კითხვა. ისინი განიხილავენ და მსჯელობენ, თუ რატომ არის ერთი ან მეორე უკეთესი გზა ჩვენი ქვეყნისთვის, ვინ რომელ მხარესაა, რომელი პოლიტიკური პარტია რომელ გეზს ატარებს, არის თუ არა ჩვენი საზოგადოება პრო-რუსული? მსგავს მსჯელობებს დასასრული არ უჩანს და ალბათ არც გამოუჩნდება, სანამ ჩვენი ქვეყნის ბედი ამ მიმართულებით არ გადაწყდება. ამ სტატიის მიზანს სულაც არ წარმოადგენს იმის გარკვევა, თუ ვინ რომელ მხარეზეა, მაგრამ ვინაიდან ქვეყნის ბედის გადაწყვეტა დიდწილად (თუ მთლიანად არა) ისევ და ისევ ხალხის ხელშია, აუცილებელია, გადავხედოთ საქართველო-რუსეთის ურთიერთობის ისტორიას. საქართველოსა და "დასავლეთის" ურთიერთობის ისტორიაც არსებობს - სხვათა შორის, უფრო ძველიც - თუმცა ეს სხვა დროს იყოს. პრო-რუსულად განწყობილი ადამიანების ძირითადი არგუმენტები შეიძლება ამ ანდაზად გააერთიანო: შეჩვეული ჭირი სჯობია შეუჩვეველს. რუსეთი ჩვენი უშუალო მეზობელია, ამერიკა კი ძალიან შორეული, უცხო. როგორც ჩანს, მსგავსი განწყობა საქართველოში მე-19 საუკუნეშიც არსებობდა. მაგალითად, არ მოსწონდათ ვაჟა-ფშაველა, რადგან იგი თავის წერილში "ცოტა რამ ჩვენის ცხოვრების ავ-კარგისა" წერს: "ინტელიგენციამ მოიგონა ვითომდა ახალი აზრი: მეზობელ ერთან კეთილი განწყობილება ვიქონიოთო. ერთი ჰკითხეთ, როდის არა ჰქონია საქართველოს კეთილი განწყობილება ამ მეზობელ ერთან?... მეზობლობის წესს რომელიც დაარღვევს, იმას კი განსამართლება, განსჯა უნდა და არა ყვირილი: "მეზობლები ვართ, მეზობლებიო!" მაგრამ, მთავარი არგუმენტი მაინც ისაა, რომ ჩვენ საერთო სარწმუნოება გვაქვს. ისტორიული წყაროების კვლევა აჩვენებს, რომ ეს ფაქტი მიზანმიმართული პროპაგანდის ნაწილი იყო, და ასეთად რჩება დღემდე. ივანე ჯავახიშვილი წერს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია და საერთო სარწმუნოება რუსეთის ხელში ყოველთვის იყო იარაღი საქართველოს ასიმილაციისათვის: "ქართველებს შორითგან გაგონილი ჰქონდა რუსთა მხურვალე სარწმუნოებრივი გრძნობა და ეჭვი არ ებადებოდათ, რომ რუსეთი ქართველთა სულისკვეთებას ადვილად გაიგებდა და მათს თავგანწირულ ბრძოლაში სპარსელთა და ოსმალთა წინააღმდეგ წრფელის გულით დახმარებას გაუწევდა. რუსეთის მთავრობას და პოლიტიკოსებს არ გამოჰპარვიათ ქართველთა ამგვარი პოლიტიკური გულუბრყვილობა." აღსანიშნავია, რომ იმავე რუსეთის იმპერიაში ყოფნამ ნიადაგი მოამზადა ქართველი ერის ჩამოყალიბებისათვის, მაგრამ ეს მისი უნებლიე შედეგი აღმოჩნდა. რუსეთის უმთავრეს მიზანს ქართველების კონსოლიდაცია კი არა, პირიქით - მათი რუსეთში ასიმილაცია წარმოადგენდა, ანუ რუსიფიკაცია. რუსიფიკატორული პოლიტიკა საიდუმლო არც ყოფილა. მაგალითად, რუსი დეკანოზი ვოსტორგოვი პირდაპირ აცხადებდა, რომ ქართველების რუსიფიკაცია იმპერიის ინტერესებს წარმოადგენდა, ეს კი ეკლესიის მეშვეობით უნდა განხორციელებულიყო. ამგვარად დაიწყო ქართულ ეკლესიასთან ბრძოლა, საბჭოთა კავშირამდე ერთი საუკუნით ადრე, რუსეთის იმპერიის მიერ. ქართული ეკლესიის დაქვემდებარება რუსეთის პოლიტიკურ ინტერესს წარმოადგენდა, ვინაიდან მისი მეშვეობით რუსები თავიანთ სასარგებლო აგიტაციას გასწევდნენ და, იდეოლოგიური თვალსაზრისით, საქართველოს რუსეთის იმპერიაში ასიმილაციას შეუწყობდნენ ხელს. რასაკვირველია, ამას ისინი ვერ მიაღწევდნენ ეკლესიასთან დაპირისპირების გარეშე. საჭირო იყო მისი დასუსტება, მით უმეტეს, რომ რუსული ეკლესიისგან განსხვავებით, რომელიც სახელმწიფო ხელისუფლებას ექვემდებარებოდა, საქართველოს ეკლესია ეკონომიკურად დამოუკიდებელ ერთეულს წარმოადგენდა. უკვე XX საუკუნის დასაწყისისთვის რუსეთის იმპერია ღიად საუბრობდა სულიერ დაპყრობაზე სწორედ ეკლესიის მხრიდან, რასაც გადმოგვცემს ქეთევან პავლიაშვილი თავის ნაშრომში "საქართველოს საეგზარქოსო 1900-1917 წლებში": "იმპერიის სასულიერო უწყება აღნიშნავდა: "კავკასია უნდა დავიპყროთ ხელმეორედ და ამ შემთხვევაში სრულიად სხვა იარაღით. ამ სულიერი გამარჯვების გარეშე არ იქნება მყარი ფიზიკური დაპყრობა. ასეთი გამარჯვება არის სარწმუნოებრივი გამარჯვება. დადგა დრო, როდესაც ჩვენ ღონე უნდა ვიხმაროთ, რომ შემოვირიგოთ ადგილობრივი ტომები, შევირწყათ ისინი, მოვიკედლოთ, დავიპყროთ მათი სული და გული". ეკლესიასთან ბრძოლის გარდა, რუსიფიკაცია გულისხმობდა ქართული ენის წინააღმდეგ ბრძოლასაც. როგორც ფილოლ. მეცნ. დოქტორი შუქია აფრიდონიძე ამბობს, რუსეთის იმპერია ებრძოდა "ქართველობის უმთავრეს გამაერთიანებელ ძალას - ქართულ ენას, რომელზეც შექმნილი იყო უძველესი და უმდიდრესი ლიტერატურა და რომელიც საქართველოს ეკლესიებში ღვთისმსახურების ენას წარმოადგენდა." ამ ფონზე, როდესაც ხურავდნენ ეკლესია-მონასტრებს, ართმევდნენ მათ ძალაუფლებას, გავლენას, მიწებს და საეკლესიო ქონება და განძი წლიდან წლამდე ქრებოდა, გასაკვირი არაა, რომ ქართველი სასულიერო პირები რუსეთის წინააღმდეგ განწყობილნი იყვნენ და საქართველოს გასათავისუფლებლად იბრძოდნენ მთელი XIX საუკუნის მანძილზე და მერეც, გასაბჭოებამდე. კათალიკოს-პატრიარქ კალისტრატეს ნაწერიდან რომ ვიმსჯელოთ, ეს არ იყო ადვილი ბრძოლა რუსეთისთვის: "ახალ ეგზარქოსებს ეშინოდათ საქართველოში ჩამოსვლა, რადგანაც ფიქრობდნენ, რომ მათ დახოცავდნენ. მართლაც, XX ს-ის დასაწყისში 1908 წ. მოკლეს ეგზარქოსი ნიკონი. რუსულ იერარქიაში საქართველოს უკვე უწოდებდნენ "ველურ და სასტიკ მხარეს", რომლის ქართველი იერარქების "იდუმალი და ფარული გულისნადები" იყო ქართული ეკლესიის გამოხსნა." საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ავტოკეფალია 1811 წელს გაუქმდა. ფაქტობრივად, მთელი საუკუნის განმავლობაში იკრძალებოდა ქართულ ენაზე წირვის ჩატარება. რუსეთის ბიუროკრატიულმა წყობამ ქართული ეკლესია ძალზედ მძიმე მდგომარეობამდე მიიყვანა. მასობრივი ძარცვისა და საეკლესიო ნივთებისა და ძვირფასეულობების გატაცების გარდა, ქართული ეკლესიისთვის დამღუპველი როლი შეასრულა რუსეთის სამღვდელოების საკადრო პოლიტიკამ, რომელიც გატარდა შემოერთებულ საქართველოში ახალი წამოწყებებითა და რეფორმებით. როგორც აღნიშნულია რუსი ისტორიკოსის ნიკოლოს დურნოვოს ნაშრომში - "ქართული ეკლესიის ბედი", - "ქართული ეკლესია ნაჩვევი არ იყო თავისი ბედის გამგებლად ჰყოლოდა ისეთი ინდიფერენტული პირები, როგორიც წმინდა ეკლესიისა და ქართველი ხალხისადმი ყოველთვის მტრულად განწყობილი რუსი ეგზარქოსები იყვნენ." თუკი რუსეთის შემოჭრამდე და ავტოკეფალიის გაუქმებამდე ქართველი ხალხი იდენტიფიკაციას სარწმუნოებასთან აკეთებდა, ახლა ეს უკვე შეუძლებელი გახდა. ეკლესიებში წირვა-ლოცვის რუსულ ენაზე წარმართვა ხალხში გაუცხოებას იწვევდა და მას საკუთარი იდენტიფიკაციის ობიექტს ართმევდა. ვინაიდან ეკლესიის დამორჩილება ქვეყნის ანექსიის სამსახურში იდგა, იმდროინდელი ქართული საერო და სასულიერო ელიტა მიხვდა, რომ სარწმუნოების გადასარჩენად საჭირო იყო მხარდამხარ ბრძოლა რუსული იმპერიული მანქანის წინააღმდეგ. თუკი რუსეთი საქართველოს ეკლესიების გაერთიანებას სთავაზობდა და შლიდა საზღვარს ეკლესიებს შორის, ამის საპასუხოდ ნიკო მარი წერდა "ქართველთა ეროვნებაში": "საქართველოში ეკლესიურ-ნაციონალური ცხოვრება დიდათ განვითარებული იყო. საქართველოს ეკლესია არის არა მხოლოდ მართლმადიდებელი, არამედ ადგილობრივი, ნაციონალური. მას აქვს თავისი წინაპართაგან ნაანდერძევი ენა, საუკუნეებით ნაკურთხი და განწმენდილი, თავისი საკუთარი თქმულებანი, წინაპართაგანვე გარდმოცემულნი, თავისი ადგილობრივი ეროვნული მოწამენი, თავისი ნაციონალურ-ეკლესიური იდეის მიმდევარნი მოღვაწენი." თუკი რუსეთი უმტკიცებდა ქართველებს, რომ მათ შესაძლებლობა აქვთ, უფრო გრანდიოზულ ეკლესიებთან შეერთდნენ, ვაჟა-ფშაველა პასუხობდა: "არ მინდა ვილოცო ის შვენივრად მორთულ-მოკაზმული კერპი, რომელსაც შენ ჰლოცულობ." (წერილი "რა არის თავისუფლება"). მაგრამ ეს რუსულ-ქართული ეკლესიების ურთიერთობის ისტორიის მხოლოდ დასაწყისია. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რა ხდებოდა საბჭოთა პერიოდში. თავიდან, ცნობილია, რომ ანტირელიგიური პოლიტიკა ტარდებოდა, რაც ეკლესიებისა და ღვთისმსახურების დევნაში გამოიხატებოდა. მაგრამ მოგვიანებით, საბჭოთა სახელმწიფომ შეცვალა პოლიტიკა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ, გარკვეულწილად "შეურიგდა" მას და არსებობის უფლება მისცა, ოღონდ მხოლოდ იმიტომ, რომ უკვე სრულიად ჩანაცვლებული ჰყავდა სასულიერო პირები თავისი კადრებით. ქართველმა სამღვდელოებამ საბჭოთა ანტირელიგიურ პოლიტიკასთან თავაშვებული ბრძოლის, პოლიტიკური მოთმენისა და კოლაბორაციონიზმის ეტაპები გამოიარა. სხვათა შორის, სწორედ ამ პროცესებს შეეწირა საქართველოს პატრიარქი ამბროსი ხელაია, რომელიც ღირსეულად იბრძოდა ეკლესიის დამოუკიდებლობისთვის. თუმცა იგი დაამარცხა ქართულ ეკლესიაშივე წარმოქმნილმა ე.წ. განახლებისა და რეფორმატორების მოძრაობამ, რომლის სულისკვეთების მთავარ ნიშანს წარმოადგენდა თანამშრომლობა კომუნისტურ რეჟიმთან და, შესაბამისად, შეურიგებელ სასულიერო პირთა დევნა. საკითხავია, აქვს თუ არა იგივე "სულიერი დაპყრობის" პოლიტიკა დღეს რუსეთს? არის თუ არა მართლმადიდებელი ეკლესია მათ ხელში ჩავარდნილი იარაღი? ეს კითხვებიც სულ უფრო ხშირად ჟღერდება საზოგადოებაში, მაგრამ ვიდრე პასუხს ვიჩქარებდეთ, უნდა გავითვალისწინოთ ის სამწუხარო ფაქტი, რომ 1991 წელს საბჭოთა კავშირიდან ქართული მართლმადიდებელი ეკლესია ტოლერანტობის გამოცდილების არმქონე გამოვიდა და მას ტოტალიტარულიდან პოსტ-ტოტალიტარულ სისტემაზე გადასვლისას რეფორმა არ განუცდია. დავუშვათ, დღესაც აპირებს რუსეთი ეკლესიის მეშვეობით გაიმყაროს გავლენა საქართველოზე. ეს სულაც არ წარმოადგენს დარტყმას ჩვენს სარწმუნოებაზე - ამის ფიქრი ისევ და ისევ მოლოდ რუსეთის ინტერესებშია! რადგანაც მორწმუნე ადამიანი არ დათმობს თავის ეკლესიას, ე.ი. ის არ დათმობს რუსეთს. თუ ჩვენ მართლა მორწმუნეები ვართ, ჩვენს რწმენას არ უნდა არყევდეს ის ფაქტი, რომ ოდესღაც რუსულმა საკადრო პოლიტიკამ დაიქვემდებარა მართლმადიდებელი ეკლესია და მას შემდეგ პრო-რუსული განწყობა უცვლელად გადაეცემა თაობიდან თაობას. პირიქით, ჩემი აზრით, ეს უნდა იყოს მოტივი იმ მიზნის განსახორციელებლად, რომ ეკლესია გათავისუფლდეს პოლიტიკური ანგაჟირებისაგან. მაგრამ დავუბრუნდეთ ზოგად განწყობას. რუსეთი თუ დასავლეთი? წესით, ბუნებრივია, რომ ზიზღს უნდა იწვევდეს აგრესორი, მით უმეტეს, თუ აგრესია ისეთ ახლო წარსულშია განხორციელებული, როგორც ჩვენს შემთხვევაში, 2008 წლის აგვისტოში. ასეა თუ არა, თქვენ განსაჯეთ. მე კი ისევ ვაჟას სიტყვებით უნდა დავასრულო სტატია, წერილში "რა არის თავისუფლება?" იგი აღწერს თავისუფლებაწართმეული, დაჩაგრული ადამიანის გრძნობებს მჩაგვრელის მიმართ. მართალია, მისის სიტყვები პოლიტიკურ ოკუპაციაზე იყო მიმართული, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია იგი "სულიერ დაპყრობას" მივუსადაგოთ: "იქ ვინ ნახა თავისუფლება, საცა მე ჩემს დედაენაზე ლაპარაკს მიშლიან: არც მასწავლიან, არც მაუბნებენ, არც მამღერებენ, არც მაგალობებენ?! რა გული უნდა მქონდეს მაშინ? რას უნდა ვგრძნობდეთ?! - სხვას არაფერს, გარდა ზიზღისა, მძულვარებისა. მოწამლულ-მოშხამულია ჩემი სიცოცხლე, ვგრძნობ მხოლოდ უსიამოვნებას, სიძულვილს და ვწყევლი იმ ძალებს, იმ მგლებს, რომელნიც ყველა ზემორე აღნიშნულ საქმეში ხელს მიშლიან, წინ მეღობებიან და ვუცდი მარჯვე შემთხვევას შევმუსრო ისინი... როცა ეს დრო დგება და მეც მოქმედებას ვიწყებ ამ ძალთა შესამუსრავად, დასათრგუნად, მაშინვე იწყება ჩემი თავისუფალი ცხოვრება; აქ არის დასაწყისი თავისუფლებისა. და უკეთუ ვითმენ, ხმას არ ვიღებ, არაფერს ვამბობ, მაშინ ვარ მონა, არა მძულს ჩემი მჩაგვრელი ძალა; იქნება მძულს კიდეც, მაგრამ ამ მძულვარებას გულში ვმალავ; მაშინ ვარ ლაჩარი, უფრო საზიზღარი, ვიდრე მონაა. არა, მძულვარება როცა უკიდურესობამდეს მიდის, მაშინ ლაჩრული გრძნობა ისპობა, მაშინ ამბობს ადამიანი: ან მოვკვდები, ან ვძლევ ჩემს მტანჯველთ!.. "არ იძლევა, არ დამარცხდება მჩაგვრელი ძალა, არ დაფრთხება მგლის ჯოგი, ვიდრე ამას არ იტყვის უმრავლესობა. იტყვის კი როდისმე ერი გადაჭრით, თავ-გამოდებით "სიკვდილი ან სიცოცხლეო" (ე. ი. თავისუფლება)?!"
Комментариев нет:
Отправить комментарий