საქართველოს კათოლიკეების კულტურული მემკვიდრეობიდან:
მიხეილ თარხნიშვილი და მისი "საქართველოს ეკლესიის ისტორია“
მოამზადა ნუგზარ პაპუაშვილმა
კათოლიკური ეკლესია საქართველოში
როდესაც საქართველოს კათოლიკური ეკლესიის ისტორიაზე ფიქრობ და დოკუმენტურ მასალასაც ეცნობი, ისეთი შთაბეჭდილება გრჩება, რომ უმიზნოდ და უქმად, თითქოს, ჩვენი ქვეყნის არც ერთ კათოლიკეს არ უცხოვრია, - გვარტომობით ქართველს თუ არაქართველს, რადგან დიდია იმ ღვაწლმოსილი და დამსახურებული ადამიანების რიცხვი, რომლებიც საქართველოს კათოლიკეებაად არიან ცნობილი. ეს რიცხვი იზრდება დღითიდღე, - ისტორიის შესწავლის კვალდაკვალ და იძენს განსაკუთრებულ ხიბლსა და სიმპათიას, რადგან ნებსით თუ უნებლიეთ ითვალისწინებ საქართველოში კათოლიკური ეკლესიის მცირერიცხოვნებას.
წარმოიდგინეთ საქართველოს გვიანი შუასაუკუნეების ისტორია კათოლიკე მისიონერების წერილობითი ძეგლებისა და მათი კულტურულ-საგანმანათლებლო ინიციატივების გარეშე და იგრძნობთ, ასეთ შემთხვევაში რაოდენ დიდი სიცარიელე იარსებებდა ამ ისტორიაში; ჩამოაშორეთ ქართული წიგნისა და მეცნიერული აზრის მდინარებას ნიკიფორე-ნიკოლოზ ირუბაქიძე-ჩოლოყაშვილის (ირბახის), სულხან-საბა ორბელიანის, ანტონ I კათალიკოსისა თუ სხვა არა ერთი და ორი ადამიანის შემოქმედების ის ნაკადი, რაც დაკავშირებულია კათოლიკურ მოძღვრებასა და ტრადიციასთან, და მიხვდებით, რამდენი რამ დააკლდებოდა ამ მდინარებას; უგულვებელყავით ქართული დიპლომატიის, ეკონომიკა-ფინანსისტიკის, მედიცინის, ისტორიოგრაფიის, ჟურნალისტიკისა თუ ხელოვნების სხვადასხვა დარგის განვითარების პროცესში ის სახელები და სახეები, რომლებიც სულიერად და გონებრივად კათოლიკური ეკლესიის წიაღში იშვნენ (რაფიელ დანიბეგაშვილი, პეტრე კლაპიტონიშვილი, ძმები ზუბალაშვილები, პეტრე მერაბიშვილი, მიხეილ თამარაშვილი, დომინიკე პაწაძე, სტეფანე და პეტრე მელიქიშვილები, პეტრე ოცხელი, მიხეილ სააკაშვილი, სიმონ ყაუხჩიშვილი და ბევრი სხვა საერო თუ სასულიერო პირი) და დარწმუნდებით, რომ აღნიშნული სფერო და დარგი იმ სიმაღლეს ვერ მიაღწევდა, რასაც მიაღწია. ვისაც აქვს ყური მოსასმენად და თვალი სამზერად (მარკოზი 8:18), იცის, რომ კათოლიკურმა ეკლესიამ საქართველოს და ქართულ კულტურას ბევრი ღირსი მამულიშვილი შესძინა.
ესაა ფაქტი, რომელსაც საქართველოს მწიგნობარი საზოგადოება ყოველთვის აღიარებდა და აფასებდა. ამასთანავე: ამ ფაქტის მიმართ სითბო და სიმპათია განსაკუთრებით მაშინ გამძაფრდა და საყოველთაო გახდა, როდესაც საქართველო სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისა და დემოკრატიზაციის გზას დაადგა. ამის მაგალითია, ბევრ სხვა მაგალითს შორის, ქართველ კათოლიკეთა 1917 წლის კრება, რომელმაც დასვა საკითხი თბილისის კათოლიკური საეპისკოპოსო კათედრის აღდგენის თაობაზე და რომელსაც საქართველოს მართლმადიდებელი იერარქიაც მიესალმა. აი, რას წერდნენ ამის თაობაზე იმ წლის ქართულ პრესაში: ,,აპრილის 27 ქართველ კათოლიკეთათვის ისტორიულ დღედ ჩაითვლება. ამ დღეს ქართველ კათოლიკეთა დელეგატებმა დიდი საეკლესიო საკითხი გადაწყვიტეს. ეკლესიის გალავანში თავი მოიყარეს საქართველოს სხვადასხვა კუთხიდან მოსულმა დელეგატებმა... წირვას დაესწრნენ საქართველოს კათალიკოსის მოსაყდრე ლეონიდე, ეპისკოპოსი ანტონი და პიროსი და სხვ... ქართული კულტურის ისტორიის წიგნში ქართველთა იმ ნაწილს, რომელსაც ქართველი კათოლიკენი ეწოდება, უსათუოდ საპატიო და საინტერესო ფურცლები აქვთ მიკუთვნილი. თუ ვინმეს ტანჯვა შეწირულა საქართველოს სამსხვერპლოზედ, იქ მათი მსხვერპლიც საკმაოთ სრული ყოფილა... თუ ვინმეს აქვს უფლება საქართველოში თავის თავს ქართელი უწოდოს _ ეს უფლება ქართველ კათოლიკეთ წამებით აქვთ მოპოვებული. ვისაც სურს მათს ქართველობაში დარწმუნდეს, მათს ყრილობას უნდა დაესწროს და მათ მოძღვრების სიტყვებს მოუსმინოს" (ლ. ჯაფარიძე, ქართველ კათოლიკეთა დელეგატებისა და დროებით აღმასრულებელ კომიტეტის წევრთა კრება. "საქართველო", 1917, 29.IV, #92). ასეთი გახლდათ მაშინდელი ქართული პოლიტიკური ელიტის პოზიცია.
უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ეს პოზიცია სწორედ ანალოგიური გარემოსა და ვითარების განმეორების დროს შეიცვალა. XX-XXI საუკუნეების მიჯნა ანუ საბჭოთა ტოტალიტალური სისტემის დაშლის, საქართველოში დამოუკიდებლობისა და დემოკრატიის რესტავრაცის, ევროპული ღირებულებების დეკლარირების ეპოქა იმ განწყობილებების საწინააღმდეგო განწყობილებების მოძალებით აღინიშნა, რაც ამავე ქვეყნის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ყოფას ზემოთ მითითებულ ეპოქაში, XX საუკუნის პირველ მეოთხედში, _ ანალოგიური კლიმატის პირობებში ახასიათებდა. მხედველობაში გვაქვს ანტიდასავლური და, კერძოდ, ანტიკათოლიკური ისტერია, რომელმაც საკმაოდ მძლავრად დაიქუხა და რომელმაც, სხვათა შორის, საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქ ილია II-ის ეპისტოლეშიც გაიჟღერა. ამ დოკუმენტში მისმა უწმინდესობამ კათოლიკეები ,,უცხო რელიგიისა და პროტესტანტული სექტის წარმომადგენლებად“ მოიხსენია (მისივე, ეპისტოლენი, II, თბ., 2009, გვ. 21). პირდაპირ და მკაფიოდ უნდა ითქვას, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ამჟამინდელი მეთაურის ეს პოზიცია წინააღმდეგობაშია როგორც მისი წინამორბედების (კირიონის, ლეონიდისა თუ ამბროსის) პოზიციასთან, ისე სინამდვილესა და სიმართლესთან. ესაა პრობლემა, რომელმაც იმავე 1994 წელს, როდესაც ეს ეპისტოლე გამოქვეყნდა, გვაიძულა ჩვენ, ხელმეორედ გამოგვექვეყნებინა კათალიკოს-პატრიარქ კალისტრატე ცინცაძის ,,მოგონება ზაქარია ფალიაშვილზე” და მისთვის ასეთი კომენტარი დაგვერთო: ,,ზ. ფალიაშვილის პიროვნება, მისი ცხოვრება და შემოქმედება ლახვარია ჩვენში ახლადგამომცხვარი ლოზუნგისა, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებს ქართველ კათოლიკეთა მამულიშვილობას. ვისაც საწინააღმდეგოს თქმის სენი სჭირს, დაასახელოს კლასიკურ ოპერათა შორის ,,დაისზე” მეტად ეროვნული, ესოდენ რომ ჰკვებავდეს და ამშვენებდეს მამული ჰანგი” (,,საქართველოს კათოლიკე”, 1994, #1). დავძენთ: ახლადგამომცხვარი ანტიკათოლიკური ლოზუნგებისათვის ლახვარია აგრეთვე კათალიკოს კალისტრატეს სიტყვები, რომელსაც ის ამ მემუარში დიდი კომპოზიტორის მისამართით წარმოთქვამს: ,,ასეთი ბრწყინვალე თვალები მხოლოდ კათოლიკებში მინახავს და ისიც მორწმუნე კათოლიკებში!”.
მღვდელი მიხეილ თარხნიშვილი სამშობლოს სამსახურში
იმის მიუხედავად, რომ აღნიშნული პუბლიკაციების შემდეგ ბევრმა წყალმა ჩაიარა, ზემოთ დასახელებული ლოზუნგსა და გაუგებრობას ყავლი არ გასვლია. რელიგიური პათოსით პოლიტიზებული საქართველოს მოქალაქეები, საერონი თუ სასულიერონი, დღესაც ავრცელენენ ხმებს, რომელთა თანახმად ქართული მამულიშვილობის მაცოცხლებელი ძარღვი მხოლოდ მართლმადიდებელთა რწმენა და ტრადიციაა. ეს სხვა არაფერია, თუ არა მართლმადიდებლური ნაციონალიზმი, რომლის არსებითი ნიშანია რწმენა ერისა და ეკლესიის იდენტობის შესახებ. ქართველები, რომლებიც ასე აზროვნებენ, შემდეგ მიდიან დასკვნამდე (და სავსებით ლოგიკურადაც მათი სააზროვნო დინების შესაბამისად): ჭეშმარიტი ქართველი მხოლოდ მართლმადიდებელი ქართველია! თუ რამდენად ობიექტური და სამართლიანია ასეთი აზროვნება, პროპაგანდა და დასკვნა, პასუხს გვაძლევს, ბევრ სხვა ფაქტთან და არგუმენტთან ერთად, ქართველი კათოლიკე მღვდლის, მსოფლიო სახელისა და ავტოტიტეტის მქონე მეცნიერის, პროფესორ მიხეილ (მიქელ) თარხნიშვილის ცხოვრება და მოღვაწეობა.
ეს ის ქართველია, რომელსაც ბედმა ემიგრანტობა არგუნა და რომლის პატრიოტობამ დასავლეთ ევროპის არაერთი სამეცნიერო წრე მოხიბლა. ამაზე მეტყველებს ნეკროლოგები, რომლებიც მის შესახებ ქართულ, ფრანგულ, გერმანულ, ინგლისურ და სხვა ენებზე გამოქვეყნდა და რომელთა ავტორებმა მ. მიხეილ თარხნიშვილის მთავარ დამსახურებად მშობელი ერის წერილობითი კულტურის საერთაშორისო სარბიელზე წარმოჩენა დაასახელეს და ხაზი გაუსვეს მისი ეროვნული იდენტობის სიმყარეს სამშობლოსაგან შორს, _ უცხოეთსა და უცხო გარემოში. დოკუმენტური მასალის სიმდიდრით გამოირჩევა გერმანელი მეცნიერის, პროფ. იულიუს ასფალგის წერილი ,,P. Mიცჰაელ თარცჰნისცჰვილი“, რომელიც გამოქვეყნდა ჟურნალში ,,ბედი ქართლისა“ (1959, #32-33, გვ. 56-64) და რომელსაც ეყრდნობა ყველა, ვინც ამ თხემით ტერფამდე ქართველი მამულიშვილის ცხოვრებასა და შემოქმედებას იკვლევს. ეს ნაშრომი და იქ მითითებულ ლიტერატურაში მოძიებული მასალებია აგრეთვე წინამდებარე მიმოხილვის უპირატესი წყარო.
მიხეილ თარხნიშვილი დაიბადა 1897 წლის 12 იანვარს ქალაქ ახალციხეში, მაგრამ მისი მშობლები - სტაფანე და სალომე (ქალიშვილობაში სეფიძე) _ მალე სოფელ ხიზაბავრაში დასახლდნენ, 1911 წელს კი სოფელ სკრაში გადასახლდნენ, სადაც მამამისს მამული ჰქონდა. იქ მიხეილმა სამ წელიწადს სახალხო სკოლაში ისწავლა და დაწყებით განათლებას ეზიარა.
1913 წელს კონსტანტინოპოლიდან საქართველოში ქართველი კათოლიკე სასულიერო პირები ჩამოვიდნენ, რათა იქაური ქართული მონასტრისათვის სემინარისტები მოეძებნათ. მიხეილს რეკომენდაცია ცნობილმა ისტორიკოსმა და პუბლიცისტმა, მღვდელმა ივანე გვარამაძემ (,,ვინმე მესხმა“) გაუწია და იმავე წლის სექტემბერს რამდენიმე მეგობართან ერთად იგი ეწვია კონსტანტინოპოლს, სადაც დაიწყო სწავლა გიმნაზიაში, რომელიც აღნიშნულ მონასტერთან არსებობდა.
1917 წლის 12 თებერვალს წინამძღვრებმა ის სწავლის გასაგრძელებლად სხვა 7 ახალგაზრდა ქართველთან ერთად ზემო ბავარიაში, ეტალის ბენედიქტიანელთა სააბატოში მიავლინეს. იქ იგი 1917-1919 წლებში სწავლობდა და გაიარა სასულიერო სემინარიის კურსი ,,ძალიან კარგი“ შედეგით. მისი ნიჭი, მონდომება და ყოფაქცევა უმაღლეს შეფასებას იმსახურებდა. ქართველ სტუდენტებზე მზრუნველობა მინდობილი ჰქონდა მღვდელ ჰუგო კაიზერს, რომელიც ადრე რომში ბერძნული სემინარიის (კოლეგიუმის) რექტორად მსახურობდა. იგი გატაცებული იყო აღმოსავლური (ბერძნულ-ბიზანტიური) ლიტურგიით და ეტრფოდა ბერმონაზვნური ცხოვრების აღმოსავლურ წესს; დიდად აფასებდა ქართულ ქრისტიანულ კულტურას და, თვითმხილველთა თქმით, ქართველ სტუდენტებს ,,თავსევლებოდა“.
რაც შეეხება ზოგად გარემოს, აქ ამ სტუდენტებს ბედმა უმუხთლა. იმ დროს გერმანიაში ომი და რევოლუცია მძვინვარებდა. ხელისუფლება სარწმუნოებასა და ეკლესიას ავიწროებდა. პოლიცია თავის მოვალეობას ვერ ასრულებდა, რის გამოც ყაჩაღები ხშირად თავს ესხმოდნენ მონასტრებსაც და სასულიერო სასწავლებლებსაც. ასეთ დღეში აღმოჩნდა მთის ულამაზესი სოფელი ეტალი და მისი მონასტერი. იგი რამდენიმეჯერ გაიძარცვა. მასში ყოველგვარი კითხვისა და ნებართვის გარეშე შედიოდნენ და ღამეს ათენებდნენ ჯარისკაცები და უსახლკაროები. ამის გამო იქ საყოფაცხოვრებო პირობები დღითი დღე უარესდებოდა, რამაც ეპიდემიის გავრცელება გამოიწვია, ამ ეპიდემიამ კი 18 წლის ყმაწვილი პეტრე კიკნაძეც იმსხვერპლა (ვრცლად: ,,საბა“, 2012, #10, გვ. 14-15).
1919 წლის აგვისტოში გერმანიისა და საქართველოს მთავრობებს შორის შედგა მოლაპარაკება, რომლის თანახმად გერმანიაში მყოფ საქართველოს მოქალაქეებს სამშობლოში დაბრუნების წინადადება მიეცათ. ეტალის ქართველი სტუდენტები 1600 ქართველ სამხედრო ტყვესთან და 30-მდე სხვა სამოქალაქო პირთან ერთად ზღვით სამშობლოში გამოემგზავრნენ. შვედური გემი ,,ჩჰრისტიან Nებე", რომელიც საქართველოს მთავრობის მიერ იყო დაფრახტული, იმა წლის 3 სექტემბერს ჰამბურგიდან გამოვიდა. სამგზავრო კომიტეტს კონსტანტინე გამსახურდია ხელმძღვანელობდა. მოგზაურობა სავსე იყო ხიფათითაც და საინტერესო ამბებითაც. ამ დროს მოისმინა მიხეილმა საეკლესიო-მუსიკალური ფოლკლორის ნიმუშები, რომელსაც ქართველი სამხედრო ტყვეების ჯგუფი ასრულებდა და რამაც მას, უნდა ვიფიქროთ, ბიზანტიურ-ქართულ ჰიმნოგრაფიაში პროფესიული მუშაობის სტიმული მისცა. გემმა გაუძლო დიდ ქარიშხალს და, როგორც იქნა, ერთი თვის შემდეგ ფოთის სანაპიროს მიადგა. თანამემამულთა სამშობლოში დაბრუნების აღსანიშნავად ქალაქში გრანდიოზული ზეიმი და სამხედრო აღლუმი გაიმართა, რომლის დასრულების შემდეგ სტუდენტებმა თავთავიანთი სახლებისაკენ გზა მატარებლით განაგრძეს. მიხეილმა ოჯახში და სამშობლოში სამი თვე დაყო და სწავლის გასაგრძელებლად ისევ კონსტანტინოპოლს მიაშურა. ამას შემდეგ მას სამშობლო აღარ უნახავს.
კონსტანტინოპოლში მ. თარხნიშვილი კაპუცინელთა სემინარიაში შევიდა, რომელიც 1923 წელს დაამთავრა. შემდეგ მან ქართულ მონასტერში ფილოსოფიის ერთწლიანი კურსი გაიარა მ. პეტრე ტატალაშვილის ხელმძღვანელობით, 1924 წლის ოქტომბერში კი სამ სხვა სტუდენტთან ერთად ავსტრიაში გაემგზავრა; ჩავიდა მიოდლინგში (ვენის მახლობლად), სადაც გააგრძელა ფილოსოფიისა და თეოლოგიის შესწავლა წმ. გაბრიელის დიდ სემინარიაში, რომლის კურსი 1928 წელს დაასრულა. ამის შემდეგ წინამძღვრებმა ის რომში გაგზავნეს. მან იქ სამარადისო აღთქმა დადო და 1931 წლის 6 აგვისტოს გროტაფერატას სააბატოში მღვდლად ეკურთხა.
1933 წელს მ. მიხეილმა სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა და შეუდგა როგორც სამოძღვრო პრაქტიკას, ისე სამეცნიერო საქმიანობას. იგი საფრანგეთში, ბელგიასა და გერმანიაში მყოფი ქრთველი კათოლიკეების სულიერ მოძღვრად დაინიშნა, რის გამოც მას დასახელებულ ქვეყნებში მოგზაურობა უხდებოდა. ამავდროულად მუშაობდა მიუნხენში, წმ. ანდრიას აღმოსავლურ კოლეგიუმში. 1935 წელს კი შედის მეტენის ბენედიქტიანელთა მონასტერში (დეგენდორფი, ქვემო ბავარია). 1943 წელს მას გაიწვევენ რომში და ქართულ ლიტურგიკულ ძეგლებზე მუშაობის საშუალებას აძლევენ. ამის შემდეგ ის ძირითადად რომში ცხოვრობს, სადაც აქტიურ პედაგოგიურ და სამეცნიერო საქმიანობას ეწევა. ეს პერიოდი მისი შემოქმედებითი ცხოვრებისათვის ყველაზე ნაყოფიერი აღმოჩნდა. ამაზე მეტყველებს მისი შრომების ბიბლიოგრაფია, რომელიც შეადგინა იულიუს ასფალგმა და შეავსო თამარ ჭუმბურიძემ (მ. თარხნიშვილი, წერილები, თბ., 1994, გვ. 539-543). თუ რა დამსახურება მიუძღვის მას ქართული სასულიერო მწერლობის, განსაკუთრებით კი უძველესი ქართულენოვანი ლიტურგიკული ძეგლების გამოვლენისა და შესწავლის საქმეში, კარგადაა ცნობილი როგორც უცხოეთში, ისე საქართველოში. გარდა თ. ჭუმბურიძის საკვალიფიკაციო ნაშრომისა, საკმარისია გავიხსენოთ ლილი ხევსურიანისა და გურამ შარაძის მიმოხილვები (მრავალთავი VII, 1980, გვ. 203-206; გ. შარაძე, უცხოეთის ცის ქვეშ, წ. 2, თბ., 1993, გვ. 338-350), რათა დავრწმუნდეთ იმ წვლილის მნიშვნელობაში, რომელიც მან, სამშობლოსაგან შორს მყოფმა, მეტწილად კათოლიკეთა მონასტრებში განმარტოებულმა და თანამემამულეებს ფიზიკურად განშორებულმა, მშობლიური მეცნიერების სალაროში შეიტანა.
იულიუს ასფალგი მიხეილ თარხნიშვილის შრომისმოყვარეობასა და ცხოვრების აღსასრულს ასე გვისურათებს: ,,მისი შრომა მით უფრო დაიმსახურებს დაფასებას, თუ გავითვალისწინებთ, რომ მას სუსტი ჯანმრთელობა ჰქონდა: თირკმელში კენჭების, ღვიძლის პრობლემებისა და სუნთქვის ორგანოთა დასნეულების მიუხედავად ის დაუღალავად მუშაობდა. 1953 წლის აგვისტოში... პირში უკურნებელი წყლულის გაჩენის გამო მას პირველად დასჭირდა დასხივება, მომდევნო თვეში კი მან მარჯვენა გლანდის ოპერაციაც ჩაიტარა. სადღაც 1956 წლის ბოლოს მას ყელის არეში ტკივილები დაეწყო... 1958 წლის იანვარში მ. მიხეილს ყლაპვა გაუჭირდა... რადგან წყლულის სირთულე ოპერაციის საშუალებას აღარ იძლეოდა, თებერვლის შუა რიცხვებში... მას კობალტის დასხივება დაუწყეს. პირველად მდგომარეობა საგრძნობლად გაუმჯობესდა და მ. მიხეილს მუშაობის გაგრძელების სრული იმედი ჩაესახა, მაგრამ ვითარება მალე ისევ გართულდა... კიბო ისე ვრცელდება, რომ სისხლი იწამლება. მ. მიხეილი 1958 წლის 15 ოქტომბერს 14 საათსა და 25 წუთზე წუთისოფელს მშვიდად გამოეთხოვა. სასთუმალთან რამდენიმე მეგობარი იმყოფებოდა...“.
მ. მიხეილმა სულის სიმტკიცის, პატრიოტული შემართებისა და მორწმუნეობის საუკეთესო მაგალითი მოგვცა. სული და გული მან წინაპართა წერილობითი მემკვიდრეობის შესწავლას და ამ მემკვიდრეობის საერთაშორისო სარბიელზე წარმოჩენას მიუძღვნა. გავითვალისწინოთ, რომ მან აკადემიური ნაშრომები სწორედ ამ დროს, ავთვისებიანი სიმსივნის მძვინვარების ჟამს, შექმნა და მათგან ბევრი _ სასიკვდილო სარეცელს მიჯაჭვულმა. სიკვდილიც თითქოს განზრახ იგვიანებდა, თითქოს დროს აძლევდა, რათა მას სამშობლოსა და მეცნიერებისათვის ვალი პატიოსნად გადაეხადა.
მ. მიხეილ თარხნიშვილის სულის საოხად პანაშვიდები არა მარტო კათოლიკურ ეკლესიებში გადაიხადეს, არამედ პარიზის წმ. ნინოს ქართველ მართლმადიდებელთა ეკლესიაშიც. ბევრი გულშიჩამწვდომი სიტყვა წარმოითქვა და დაიწერა, მაგრამ ვერაფერი შეედრება ეპიტაფიას, რომელიც მისი საფლავის ქვაზე არის ამოტვიფრული: ,,კაცი რელიგიური ერთგულებით სახელგანთქმული, მორჩილებითა და ღვთისმოსაობით შემკული, მუშაობაში მუყაითი და სანიმუშო, მახვილი გონებისა და ღრმა ცოდნის პატრონი... სამშობლოსაგან ხანგრძლივი განშორების შემდეგ ბოლოს და ბოლოს ბრუნდება ჭეშმარიტ სამშობლოში".
ბევრმა თანამემამულემ მიუძღვნა მას გამოსამშვიდობებელი სიტყვა. მათგან გამოირჩევა მისი სიჭაბუკის მეგობრის, სახელგანთქმული მეცნიერის, ალექსანდრე ნიკურაძის (+1881) სამგლოვიარო განცხადება: ,,სულისშემძვრელი ცნობა მოვიდა რომიდან მიუნხენში: მამა მიხეილ თარხნიშვილი გარდაიცვალა. 20-იანი წლების მიუნხენში მასთან ერთად გატარებული ჟამი ცხოველმყოფელ მოგონებებს აღმიძრავს. მამა მიხეილი გერმანიაში ახალგაზრდა ქართველი სტუდენტების სწორედ იმ ჯგუფს ეკუთვნოდა, რომელმაც შეძლო, ხორცი შეესხა სურვილისათვის, ყველა უნარი და მიდრეკილება მეცნიერებისათვის მიეძღვნა და მის სამსახურში ჩაეყენებინა. მამა მიხეილმა სიჭაბუკის ასაკშივე შიყვარა საქართველოს ისტორია. ამ დარგში კვლევა-ძიება მას ყოველთვის ენატრებოდა. მისი კეთილშობილი მისწრაება, _ ახალი წყაროების მოძიება, ძველის დღის სინათლეზე გამოტანა და მისი სიღრმის განხილვა, ქართველოლოგიურ მეცნიერებათა გამდიდრებისათვის ზრუნვა, _ წარმატებით დაგვირგვინდა მნიშვნელოვანი სამეცნიერო შრომების სახით. მამა მიხეილი მეცნიერებაში გაფურჩქვნის ზედა საფეხურზე გარდაიცვალა. რამდენი ღირებული შედეგი დააკლდა ქართველოლოგიურ მეცნიერებას მამა მიხეილის გარდაცვალებით?! რაოდენ დიდია ხარვეზი, რომელიც დასავლეთის ქართველოლოგიაში მისი გარდაცვალების შედეგად წარმოიქმნა?!
ღრმა მწუხარებით ქედს ვიდრეკთ შენი სამარის წინაშე, დაუვიწყარო ღრმადპატივცემულო ძვირფასო მამა მიხეილ" (A. Nikuradzse, † Pater Michael Tharchnishvili. Bedi Kartlisa, Nო 30-31, Paris 1958, გვ. 6).
,,საქართველოს ეკლესიის ისტორია”
მიხეილ თარხნიშვილის ყველა ნაშრომი საქართველოს ეკლესიის წარსულის, მეტწილად უძველესი ხანის (V-XI სს.), ღირსსახსოვარი ფურცლების წარმოჩენას და შესწავლას ეძღვნება. მკვლევართა განკარგულებაშია, ძირითადად, გამოქვეყნებული შრომები. რაც შეეხება ხელნაწერებს, აქ ერთობ სამწუხარო ვითარებისა და საერთაშორისო სამეცნიერო სამყაროსათვის აუნაზღაურებელი დანაკლისი წინაშე ვდგავართ: მ. თარხნიშვილის პირადი საარქივო ფონდი დღემდე დაკარგულად ითვლება. არადა უეჭველია, რომ ეს ფონდი ისტორიისათვის მნიშვნელოვან და მდიდარ მასალას შეიცავს. ვამბობთ ,,შეიცავს“, რადგან ვიმედოვნებთ, რომ ამ ფონდის ყველა მასალა არ განადგურებულა და მას ჟამი გამოაჩენს. ამის საფუძველს გვაძლევს იმ ხელნაწერის არსებობა, რომელიც შეიცავს მ. თარხნიშვილის მონუმენტურ ნაშრომს ,,საქართველოს ეკლესიის ისტორია I-VII საუკუნეებში“ და რომელიც ასევე ქართველი ემიგრანტი მეცნიერისა და პოლიტიკური მოღვაწის, ცნობილი ასირიოლოგისა და მთარგმნელის, მიხაკო წერეთლის (1978-1965) პირადმა ბიბლიოთეკამ (მიუნხენი) შემოგვინახა. ამ ბიბლიოთეკიდან შევიდა იგი კ. კეკელიძის ხელნაწერთა ინსტიტუტში (ამჟამად ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი), რომელშიც დაცულია სიგნატურით Q 1486. ესაა ქართულ ენაზე დაწერილი მონოფრაფია, რომელიც შედგენილია რომში და დათარიღებულია 1951 წლით. ტექსტი დაწერილია შავი მელნით საშუალო ფორმატის რვეულის ფურცლებზე. შემადგენლობა: ბიბლიოგრაფია - 01-051ბ გვერდი; სარჩევი - 051ც-071; შესასვალი - 1-34; ძირითადი ნაწილი - 35-1022. ძირითად ნაწილშიც ზოგირთი გვერდი ვარიანტებითაა (აბცდ...) მოცემული და, მაშასადამე, ნაშრომის მოცულობა რეალურად 1022 გვერდზე მეტია: 1200-მდე.
პირველი ცნობა ამ დოკუმენტის შესახებ სამეცნიერო წრეებს იულიუს ასფალგმა მიაწოდა. მისი თქმით, ,,მიხეილ თარხნიშვილს გამოუქვეყნებელი დარჩა საქართველოს ეკლესიის ისტორია, რომელიც მას ქართულ ენაზე უკვე 1951 წელს ჰქონდა მზად და მის გერმანულად გადამუშავებას და გამოქვეყნებას აპირებდა“. შესაძლებელია, სწორედ ამ მიზნით, _ გადამუშავებისა და გამოქვეყნების პროცესის სრულყოფაში დახმარებისათვის, - გაუგზავნა მან ეს ნაშრომი პროფ. მიხაკო წერეთელს. ხელნაწერი მასთან ალბათ წლების განმავლობაში ინახებოდა და ელოდებოდა რეცენზიასაც და რედაქციასაც. ამასობაში ავტორი გარდაიცვალა და ნაშრომის წიგნად გამოცემისა და გერმანულად გადამუშავების იდეა მას განუხორციელებელი დარჩა. ანდა: შესაძლებელია ასევე ვიფიქროთ, რომ ხელნაწერი ავტორის გარდაცვალების შემდეგ იულიუს ასფალგის ხელში აღმოჩნდა და მან გადასცა იგი მიხაკო წერეთელს.
ასე თუ ისე, ერთი რამ უდავოა: ჩვენს წინაშეა უაღესად საყურადღებო დოკუმენტი, რომლის სამეცნიერო მიმოქცევაში ჩართვა ქართველოლოგიის გადაუდებელი საქმეა. ამ მიზნით ჩვენ უკვე გადმოვწერეთ ტექსტი, შევქმენით ელექტრონული ვერსია და ვამზადებთ გამოსაცემად, რადგან დავრწმუნდით, რომ მას აქტუალობა დღესაც არა აქვს დაკარგული.
ნაშრომის მეცნიერული ანალიზი, სიახლეების წარმოჩენა და კონცეფცია-თეორიების კვალიფიკაცია ცალკე მსჯელობის საგანია; ვრცელი თემაა და საგანგებო გამოკვლევას მოითხოვს. ამჯერად ყურადღებას მხოლოდ ორ მომენტზე გავამახვილებთ. ესაა ნაშრომის წყაროთმცოდნეობითი ბაზა და საკვლევ პერიოდში ქართველი ქრისტიანი ერისა და სახელმწიფოს სარწმუნოებრივ-პოლიტიკური ორიენტაციის ავტორისეული აღქმა და შეფასება.
პირველი გრძნობა, რომელიც ნაშრომის გაცნობისას დაგრჩება, არის გაკვირვება, თუ როგორ შეძლო უცხოეთში მყოფმა კაცმა მაშინდელ პირობებში, რკინის ფარდის არსებობის ხანაში, კარგად გარკვეულიყო იმ სამეცნიერო-კვლევით პროცესებში, რაც იმდროინდელ საბჭოთა საქართველოში მიმდინარეობდა. ჩანს, რომ იგი გულმოდგინედ აკვირდებოდა მის სამშობლოში მიმდინარე საგამომცემლო საქმიანობას და ნიუანსებიც არ რჩებოდა მისი ყურადღების მიღმა. ამაზე მეტყველებს ნაშრომის ბიბლიოგრაფია, რომელიც არა მარტო საგნის გარშემო არსებული ევროპულენოვანი ლიტერატურას აერთიანებს სრულყოფილად (ყველაზე სრულყოფილად, რაც კი ოდესმე ამ თემისათვის გაკეთებულა), არამედ ქართულ და რუსულენოვანსაც (რამდენადაც ეს მისთვის, რომში მცხოვრებისათვის, შესაძლებელი იყო). ირკვევა, რომ მას მოუძიებია ყველა წყარო, მშობლიურენოვანიც და უცხოენოვანიც, შემოქმედებითად განუხილავს ყველა დეტალი და შეუქმნია ისეთი ნაშრომი, რომელიც კომპილაციურიცაა და კვლევითიც. იგი ენის, აზროვნებისა და ანალიზის კულტურის თვალსაზრისით აკადემიურია და ამ მხრივ გამოირჩევა ამავე შინაარსის ნაშრომებს შორის: ამ საგანზე უფრო წყაროთმცოდნეობითი და ანალიტიკური ნაწარმოები დღემდე არ შექმნილა.
დღევანდელ საქართველოში ყოველ ნაბიჯზე გაიგონებთ: ჩვენმა წინაპრებმა და ჩვენმა ხალხმა არჩევანი დასავლეთის სასარგებლოდ გააკეთა და ჩვენც ასე უნდა მოვიქცეთ! მაგრამ განმარტება, თუ რა აზრი დევს ამ გამოთქმაში და რა იგულისხმება ამ არჩევანში, არ კეთდება და ბუნებრივად დაისმის კითხვა: როდის და რომელმა წინაპრებმა გააკეთეს ეს არჩევანი? ამაზე მ. მიხეილ თარხნიშვილის ,,საქართველოს ეკლესიის ისტორია“ მკაფიო პასუხს შეიცავს: ესაა გზა ახალი აღთქმისაკენ და არჩევანი იმ ღირებულებათა სალაროს სასარგებლოდ, რასაც ახალი აღთქმა, იესო ქრისტე და მისი მოძღვრება გვთავაზობს.
საქართველოს გაქრისტიანების ისტორიას ანუ ამ ქვეყნისა და მისი ხალხის არჩევანს აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის ავტორი ასე აჯამებს და აფასებს:
"პირველი საუკუნიდან IV საუკუნემდის მთელი საქართველო რომაელთა ხელისუფლების გავლენას განიცდიდა. ეს გავლენა აისახებოდა უფრო მეგობრული ურთიერთობით, ვიდრე ბატონყმური დამოკიდებულებით. ამიტომ საქართველოსა და რომს შორის მჭიდრო და თითქმის შეუნელებელი კავშირი სუფევდა... რომაელებთან კავშირი საზიანო არ ყოფილა ქართველი ერისათვის. ამ განწყობილებას არც მისი ფიზიკური მეობა შეულახავს და არც მისი სულიერი ყოფა. პირიქით, რომთან ურთიერთობამ იბერიას სამარადისოდ ახადა ის სულიერი და ზნეობრივი ბორკილი, აღმოსავლეთმა რომ მას დაადო აქემენიდების ხელით და სახელით. ამიტომ საქართველო დაუახლოვდა, გაეცნო და ნელ-ნელა შეეჩვია დასავლეთის ბერძნულ-რომაულ კულტურას, ზნე-ჩვეულებას და მსოფლმხედველობას. ამ შუახლებამ დასავლეთთან ქართველი ერის კულტურაც უფრო აამაღლა, გასწმიდა, გაახალისა; მას ჩამოაშორა ის მწიკვლი და ხენჯი, რომელიც მის სახეს ამახინჯებდა და მის მომავალ სვე-ბედს აღარ შეეფერებოდა... ქართველი ერის სასახელოდ ისიც არის საგულისხმო და სათანადოდ შესაფასებელი, რომ მისი სარწმუნოებრივი გული და გრძნობა უიმედოდ არ იყო ჩამხრჩვალი ტლანქსა და უხამსო კერპთმსახურებაში და არც ბილწ და სამარცხვინო ვნებათა კულტში. მისი სულიერი სახედველი და სასმენელი უფრო ცისმნათობებისაკენ იყო მოქცეული და მისი მთავარი სათაყვანო საგანი უფრო ნათელი მთვარე იყო, ვიდრე ბნელი რამ ამქვეყნიური... ყველა ამას თუ თვალწინ დავიყენებთ და ანგარიშს გავუწევთ იმ სინამდვილეს, რომ ქრისტეს შუქი უკვე პირველ საუკუნეში მიადგა ჩვენს მეზობელ ქვეყნებს, არ შეიძლება არ დავასკვნათ, რომ იმავე ქრისტეს ნათელი ადრე მიეფინა ჩვენ ქვეყანას... იბერიას უფრო საკეთილოდ მიაჩნდა შორიელ რომთან მეგობრობა, ვიდრე მახლობელ სპარსეთის მოყვრობა... იბერიამ უმტკივნეულოდ უარყო თავისი სარწმუნოებრივი წარსული და უდრტვინველად შეიტკბო და შეიუღლა ახალი მოძღვრება, რომელსაც საფუძვლად ედო ღვთისა და მოყვასის სიყვარული, მაშვრალთა და ტვირთმძიმეთა შეწყნარება და კაცთა შორის მშვიდობის, სათნოების და თანასწორობის დამყარება”.
წყარო: ტოლერანტობა
Комментариев нет:
Отправить комментарий