ბალესტრემი კარლ - ეკლესია და დემოკრატიული კულტურა: ადაპტაციის პრობლემები და კონფლიქტი

ბალესტრემი კარლდაიბადა 1939 წელს გერმანიის ქალაქ დრეზდენში. 1958-1965 წლებში სწავლობდა ფილოსოფიასა და სოვეტოლოგიას ფრიბურგსა და რომში. 1965 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია. კითხულობდა ლექციებს ნოტრ-დამის კათოლიკურ უნივერსიტეტში (აშშ). 1984 წლიდან ინგოლშტადტის კათოლიკური უნივერსიტეტისა და მიუნხენის უმაღლესი პოლიტიკური სკოლის პროფესორია. მისი ნაშრომებიდან აღსანიშნავია: ,,ლიბერალიზმი და დემოკრატია“ (1996), ,,ადამ სმიტი“ (2001) და სხვა.

ეკლესია და დემოკრატიული კულტურა 

ადაპტაციის პრობლემები და კონფლიქტი 

თარგმანი გერმანულიდან - დავით თინიკაშვილი.

ჩამოტვირთეთ

თემა, რომლის განხილვასაც ახლა ვაპირებ, არ მიეკუთვნება ძალზედ შორეულ წარსულს, რომელიც ბევრმა ჩვენგანმა შეგნებულად გადაიტანა, ხოლო ზოგიერთი კი აქტიურად უწყობდა ხელს მის ფორმირებას. მე ვგულისხმობ დაახლოებით ოცდაათი წლის წინანდელ დროს, როცა გაცხოველებული დისკუსიები მიმდინარეობდა ეკლესიისა და დემოკრატიის შესახებ. თეოლოგიურად, ეს უპირველეს ყოვლისა იყო ვატიკანის მეორე საეკლესიო კრების იდეები, ხოლო სოციოლოგიურად _ კრიტიკული თეორიის იდეები, რომელმაც გააღვივა ეს დებატები. მაშინ გერმანელ კათოლიკეთა დიდი ჯგუფი აცხადებდა, რომ რადგანაც საყოველთაო ცხოვრების მომავალი ფორმა დემოკრატიაა, ეკლესია მას უნდა შეესაბამებოდეს, თუ კი სურს რომ თანამედროვე იყოს. როდესაც ყველა კეთილი, ანუ პროგრესული, ნების ადამიანმა დაიწყო არსებული ღირებულებებისა და ნორმების გადახედვა, რათა ტრადიციების ბალასტისა და არსებული წყობის მყარ ფუნდამენტზე მიჯაჭვულობის გარეშე გაეცურათ ემანსიპაციის ღია ზღვაში - ღვთის მოგზაური ერიც ( ეკლესია

---

მთარგმნ.) არ უნდა დარჩენილიყო მცნებებისა და აკრძალვების არქაული წყობის ხმელეთზე. როცა საზოგადოების ყველა ნაწილი, _ ოჯახიდან, სკოლიდან და უნივერსიტეტიდან დაწყებული, ეკონომიკითა და პოლიტიკით დამთავრებული, _ ამგვარი სახით იწყებს მოძრაობას და დემოკრატიული ხდება, მაშინ ეკლესიამაუნდა საკუთარი თავის ორგანიზება დრომოჭმული მონარქიითა და იეროკრატიით კი არ უნდა მოახდინოს, არამედ სხვებს უნდა აჩვენოს თუ როგორ გამომდინარეობს ქრისტიანული ძმობის სულისკვეთებიდან თავისუფლების ზეობა.

უკვე მაშინ, თეოლოგები და პოლიტიკის მკვლევარები (Politikwissenschaftler), უპირველეს ყოვლისა, პროგრესის ენთუზიასტები, იოზეფ რატცინგერი და ჰანს მაიერი აცხადებდნენ, რომ ქრისტიანული ეკლესიის არსი, ისევე როგორც დემოკრატიისა, არ არის გაცნობიერებული. თუკი გადავხედავთ ამ უკანასკნელის განვითარების ბოლო ოცდაათ წელს, მაშინ ნათელი გახდება, რომ 1968 წლის პერიოდის იდეები ამ სფეროში უტოპია აღმოჩნდა, და თუმცა ანტიავტორიტარელი მშობლების, აღმზრდელების, მოსამართლეების, მღვდლების ცნობიერებაში მათ მკაფიო კვალი დატოვეს, მაგრამ რეალობაში მარცხი განიცადეს. რატომ იძენს ეს თემა კვლავ აქტუალობას? საეჭვოა, რომ ეს უბრალო მოგონებების მიზნით ხდებოდეს, ვფიქრობ, ეს უფრო იმიტომ ხდება, რომ ჩვენ გვეკისრება პასუხისმგებლობა კვლავ გავიაზროთ ამ საკითხის მნიშვნელობა. ეკლესია დემოკრატიის პირობებში _ ეს არის და კვლავ რჩება თეოლოგიურად ცოცხალ და დისკუსირებად თემად, იგი ეკლესიისა და სამყაროს პრობლემის ნაწილია, რომელიც ასევე განიხილება სოციალური მეცნიერების მიერ. ეს არის სოციალური ქვესისტემის პრობლემა, რომელიც საზოგადოების მიერ აღიქმება როგორც უცხო სხეული და ამიტომ შესაბამის გაღიზიანებას იწვევს. შესაძლებელი და აუცილებელია ამ ქვესისტემის გარემომცველ სამყაროს სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანა, რაც აბსოლუტურად ბუნებრივია იმ ლოგიკური პირობებისათვის, რომელთაც სრულწლოვანი და თავისუფალი სუბიექტი უყენებს ცხოვრებისეულ ურთიერთობებს. განა ეს არ უნდა იყოს საკმარისი კრიტერიუმი ომ რაციონალური შეთანხმებისა, რომელიც მის ყველა მონაწილეს მისცემდა თანაბარუფლებიანობის, სამართლებრივ დაცვის და თანამმართველობაში მონაწილეობის გარანტიას.

ეკლესია და დემოკრატიული ეკლესია _ ერთმა ცნობილმა ავტორმა უკვე სამაგალითოდ განმარტა ეს თემა. მხედველობაში მყავს ალექსის დე ტოკვილი, რომლის რელიგიურ-სოციოლოგიური შეხედულებები მისი ნაშრომის დემოკრატია ამერიკაში  ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო ნაწილს წარმოადგენს. ტოკვილით დავიწყებ და ამის შემდეგ მისი ანალიზისა და პროგნოზების მეშვეობით შევეცდები განვიხილო რათა გაგებულ იქნას გერმანიაში ეკლესიის თანამედროვე მდგომარეობა. ბოლოს, ზოგად შტრიხებში გადმოვცემ კათოლიციზმისა და თანამედროვეობის ურთიერთობების ისტორიას და წარმოვადგენ გარკვეული დასკვნებს.

1. ეკლესია დემოკრატიის პირობებში _ ტოკვილის მიხედვით.

დემოკრატია, რომელიც ტოკვილმა ამერიკაში იხილა (XIX საუკუნის-ის დასაწყისში) და აღწერა, არა მხოლოდ მართვის ფორმებია და არც მხოლოდ კანონისა და ინსტიტუციის რეზულტატი, არამედ ამერიკელთა ზნეობისა და კულტურის შედეგიცაა. იგი შეიძლება განისაზღვროს ორი თვისებით: პირველ რიგში, საუბარია თანასწორუფლებიანობის საყოველთაო კულტურაზე, რომელიც არისტოკრატიული ფასეულობებიდან გავრცელდა ცხოვრების ყველა სფეროზე; მეორეც, საუბარია მართვის ფორმაზე, რომელიც ძალზედ სერიოზულად ეპყრობა სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპს. ამგვარი დემოკრატიის საშიშროება ტოკვილისთვის ნათელია: პირველი არის საშიშროება, რომელიც დაემუქრება თავისუფლებას ხელოვნურად ყველაფრის ერთ თარგზე მოჭრით, საზოგადოებრივი აზრის ფაბრიკაციით და უმრავლესობის ტირანიით ; მეორე საშიშროება დაემუქრება სტაბილურობას და წესრიგის, თუკი ხელისუფლების წარმომადგენლები და კანონები დამოკიდებული იქნებიან უმრავლესობის ცვალებად ნებაზე. ტოკვილს ჩრდილოეთ ამერიკაში აღაფრთოვანებს და ევროპისთვისაც აძლევს იმედს ის, რომ იქაური დემოკრატია თავისუფლებისმოყვარე და სტაბილურია. ამის საფუძველს კი, საბოლოო ჯამში, იგი ეძებს არა ადამიანების ზნე-ჩვეულებებში, რომელთაც როგორც

გულის ჩვეულებას  უწოდებს, არამედ ერის საყოველთაო ზნეობრივი და სულიერი მდგომარეობის  უფრო ფართო ცნებაში. ამ კუთხით იკვლევს იგი ამერიკელთა რელიგიურობას: იგი მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს იმას, რომ მოსახლეობის ყოველდღიური ცხოვრება, მიმდინარეობს მშვიდად და ადამიანისათვის შესაფერ, ღირსეულ ფორმებში.

ტოკვილი, გაკვირვებული უნდა ყოფილიყოი ამერიკელთა ცოცხალი რწმენით, რადგან ისეთი ქვეყნიდან იყო მოსული, რომელმაც ახლახანს განიცადა მძლავრი სეკულარიზაცია და დექრისტიანიზაცია. ცხადია, ის იცნობდა განმანათლებლობის შეხედულებებს, რომლის მიხედვითაც რელიგია არის სიღარიბის, უგუნურების და დამოუკიდებლობის არარსებობის შედეგი, რომელიც განათლებისა და ემანსიპაციის პროგრესთან ერთად უნდა გაქრეს. მაგრამ მას თვალში მოხვდა ის გარემოება, რომ ევროპაში არიან ერები, რომელთა ურწმუნოების დონე შეიძლება შევადაროთ მხოლოდ მათ დაჩაგრულობისა და უმეცრების დონეს. ამერიკაში კი, ერთ-ერთი ყველაზე თავისუფალი და განათლებული ერი გულმოდგინედ აღასრულებს ყველა რელიგიურ წეს - ჩვეულებას . ამან იგი დააფიქრა რელიგიის არსზე, ხოლო ამ თემაზე მსჯელობის პროცესი ნათელყოფს, რომ ცხოვრების აზრი, მის მძებნელთათვის სულაც არ არის წვრილმანი რამ: ყველა ცოცხალ არსებას შორის მხოლოდ ადამიანი გრძნობს ზიზღს სიცოცხლისადმი და ამავე დროს ძალიან სურს სიცოცხლე, სიცოცხლეც ეზიზღება და არყოფნისაც ეშინია. ამ განსხვავებული გრძნობების გავლენით ადამიანი მიისწრაფვის სხვა სამყაროს ჭვრეტისკენ, რომლისკენ მიმავალ გზასაც რელიგია უჩვენებს. ამრიგად, რელიგია წარმოადგენს იმედის გარკვეულ ფორმას, იგი ისევე ახასიათებს ადამიანს, როგორც ჩვეულებრივი იმედი. და თუ ადამიანები შორდებიან რწმენას, მხოლოდ გონების ცდომილებით და საკუთარ ბუნებაზე ზნეობრივი ძალადობის შედეგად. მათი მიდრეკილება რელიგიისადმი დაუძლეველია .

ძალზედ საინტერესოა ის ინტენსივობა, რომლითაც აგნოსტიკოსი ტოკვილი საუბრობს რელიგიის მნიშვნელობაზე ცალკეული ადამიანის ცხოვრებისა და საზოგადოებრივი წესრიგისათვის. მისი აზრით, ადამიანთა ქმედებები ძლიერად არის დამოკიდებული მათ წარმოდგენებზე ღმერთის, სულის, იმქვეყნიური ცხოვრების შესახებ მათ წარმოდგენაზე, რომლიდანაც გამომდინარეობს ყველა ამქვეყნიური ღირებულება და მოვალეობა. ნებისმიერი ეჭვი, რომელიც უკავშირდება ამ პირველსაფუძვლებს, აფიქრებინებს ადამიანებს, რომ მათ ქმედებების ბრმა შემთხვევითობა წარმართავს და ისინი განწირულნი არიან უმწეო, მშფოთვარე ყოფიერებისათვის სამყაროში, რომელსაც არ გააჩნია არანაირი საზრისი და წესრიგი . სამწუხაროდ, ამ სფეროში ადამიანის გონების მონაპოვარი ძალზედ არასაიმედოა, თქვენ აქ უნდა მიენდოთ რელიგიის ავტორიტეტებს. რა თქმა უნდა, არსებობენ უგუნური რელიგიები, მაგრამ უმრავლესობა, განსაკუთრებით კი ქრისტიანობა გონებისათვის, გრძნობისათვის და ქცევისთვის, გვთავაზობს ნათელ და კეთილისმყოფელ ორიენტირებს გვთავაზობს.

როდესაც რომელიმე ერს ემსხვრევა რელიგია, თავის ტვინის უმაღლეს სფეროში იჭრება ეჭვი და ახდენს ინტელექტის დანარჩენი შესაძლებლობების ნაწილობრივ პარალიზებას (...) ასეთი მდგომარეობა აუცილებლად აცარიელებს ადამიანთა სულებს, იგი ასუსტებს ადამიანის ნებისყოფას და მოქალაქეებს ამზადებს მონობისთვის. ამგვარ აღრევა და გაურკვევლობა წარმოსობსისეთ სასოწარკვეთილებას, რომ ადამიანებს სურთ, ყოველ შემთხვევაში მატერიალურ სფეროში მაინც, დამყარდეს მტკიცე წესრიგი და რამდენადაც უკვე აღარ შეუძლიათ თავის ძველ შეხედულებებისაკენ მიბრუნება, ისინი ექვემდებარებიან რომელიმე მბრძანებელს . ამიტომ ტოკვილი საუბრობს რელიგიასა და პოლიტიკურ თავისუფლებას შორის მჭიდრო კავშირზე. "მე მივედი დასკვნამდე, რომ თუკი ადამიანს არ სწამს, იგი ვალდებულია დაემორჩილოს რომელიმე ძალაუფლებას, ხოლო თუ თავისუფალია, იგი მორწმუნე უნდა იყოს. ღვთისმოყვარე ადამიანის საკუთარი ღირსების გრძნობა; საზოგადოებრივი აზრისგან აღიარებული თავისუფალი ცოდნა, როგორც ქცევის ნორმა; თვითშეგნება, რომელიც ეკუთვნის მორწმუნე საზოგადოებას, _ ყოველივე ეს რელიგიურ ადამიანს აძლევს შინაგან დამოუკიდებლობას, რომელიც მას შემდგომში ანიჭებს იმუნიტეტს როგორც ერთი რომელიმე ადამიანის დესპოტიის, ასევე უმრავლესობის ტირანიის წინააღმდეგ.

რატომ არის საშუალო ამერიკელი ასე რელიგიური? რატომ ვრცელდება იქ ეკლესიები და სექტები ერთმანეთთან ყოველგვარი ბრძოლის გარეშე? ტოკვილი ეყრდნობა ჩრდილოეთ ამერიკის ისტორიას; პროტესტანტული უმცირესობების მიერ პირველი კოლონიების დაფუძნების ისტორიას; პირველი წლების მკაცრ, რელიგიურობით გაჟღენთილ კანონმდებლობას; მზარდი რელიგიური პლურალიზმის ფონზე მზარდ ტოლერანტობას. მან იცის, რომ ამერიკელები საკუთარ ისტორიას რელიგიური კატეგორიებით გადმოსცემენ და საკუთარ საზოგადოებრივ მოწყობას განმარტავენ როგორც ღვთის წინასწარგანგების შედეგს. მაგრამ ამგვარი მოწყობის უმნიშვნელოვანეს საფუძვლად, ფრანგი მოაზროვნე, თვლის ეკლესიის გამოყოფას სახელმწიფოსგან. თითქმის ყველა მისი ამერიკელი ნაცნობი, კათოლიკე სასულიერო პირებიც კი, ამ მიზეზს უსახელებდნენ და იგი მრავალგზის პოულობს ამის დამადასტურებელ საბუთებს. მისი ახსნა შემდეგნაირია: რამდენადაც რელიგიის მამოძრავებელი ძალები დევს თვით ადამიანის ბუნებაში, რელიგიას არ სჭირდება საერო ხელისუფლების მხარდაჭერა. პირიქით, თუკი იგი დაკავშირებულია საერო სახელმწიფოსთან და იყენებს მის ხელისუფლებას, მაშინ რელიგია იწვევს ეჭვებს ან სიძულვილს. შეიძლება დაიღუპოს კიდევაც, იმ მთავრობასთან ერთად, რომელსაც მხარს უჭერს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია რელიგიისა და პოლიტიკის განცალკევება დემოკრატიული წყობის დროს.

იმ ზომით, რა ზომითაც ქვეყნები იმსჭვალებიან დემოკრატიული იდეებით და მიისწრაფვიან საზოგადოების რესპუბლიკური მოწყობისკენ, რელიგიისა და ხელისუფლების კავშირი სულ უფრო საშიში ხდება: რადგან დგება პერიოდები, როცა ძალაუფლება ხან ერთის ხელშია, ხან მეორის. პოლიტიკური თეორიები, ადამიანები, კანონები, კონსტიტუციები ძალიან ხშირად დაექვემდებარება ცვლილებებს. (...) ამერიკელები სახელმწიფოს მეთაურს ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ ცვლიან, ყოველ ორ წელიწადში ხდება ახალი კანონმდებლების არჩევა და ყოველ წელს კი ისინი ცვლიან ადგილობრივ მმართველობას. ამერიკაში პოლიტიკური ცხოვრება მუდმივად განიცდის რეფორმატორთა ზეგავლენას და თუ ამერიკელები რელიგიას არ გამოყოფდნენ პოლიტიკისგან, მაშინ რა ადგილი შეეძლებოდა მას დაეკავებინა ადამიანთა მუდმივად ცვალებად შეხედულებათა შორის?  სწორედ ასე იცავს თავს რელიგია ხალხის ფანტაზიებისა და პოლიტიკოსთა თვითნებობისაგან. მხოლოდ ამ შეზღუდვებით შეიძლება იყოს დაცული ერის სუვერენიტეტი. განა შეძლებს საზოგადოება დაღუპვის თავიდან აცილებას, თუკი პოლიტიკური კავშირების შესუსტებისას მორალური კავშირები არ გამყარდება? როგორ შეიძლება თავისუფალი ადამიანების მართვა, თუ მათ ღმერთის ნება არად მიაჩნიათ?

რელიგია, როგორც საზოგადოების შეხედულებებში არსებული, მეორე, პოლიტიკის საწინააღმდეგო პოლუსი, ტოკვილის მიერ განხორციელებული ანალიზის მხოლოდ ერთი მხარეა. მეორეა რელიგიის მისადაგება ქვეყნის პოლიტიკურ კულტურასთან. ქრისტიანობა ვერ იქნებოდა წარმატებული შეერთებულ შტატებში, თუკი დაუპირისპირდებოდა დემოკრატიულ ღირებულებებს. მაშასადამე: ყოველი რელიგია დაკავშირებულია განსაზღვრულ პოლიტიკურ შეხედულებებთან მასთან თავისი მსგავსების გამო. თუ ადამიანის სული თავისუფლად ვითარდება, იგი პოლიტიკური საზოგადოებისა და რელიგიური ინსტიტუტების შესაბამისობაში მოყვანისკენ მიისწრაფვის; შეიძლება ითქვას მიისწრაფვის მიწიერი და ზეციური ცხოვრების ჰარმონიაში მოყვანისაკენ . პაპისტური მონარქიის წინააღმდეგ ამბოხების შემდეგ პროტესტანტებმა ამერიკაში მოიტანეს რესპუბლიკური ქრისტიანობა. გასაოცარია, რომ საბედნიეროდ, თავად კათოლიკეები ამერიკაში, უპირველეს ყოვლისა, ირლანდიელი ემიგრანტები, დემოკრატიულად იყვნენ განწყობილი. კათოლიკობა შეიძლება შევადაროთ აბსოლუტურ მონარქიას. მაგრამ თუ გამოვრიცხავთ ხელმწიფეს, მასში მოქალაქეთა თანასწორუფლებიანობა უფრო ღრმაა, ვიდრე რესპუბლიკაში. კათოლიკე მღვდელი ამაღლებულია მორწმუნეზე, ხოლო ყველა, ვინც მის ქვემოთ დგას, ერთმანეთის მიმართ თანასწორნი არიან. ამგვარი ინტერპრეტაცია არადამაჯერებელია, რადგან, ჯერ ერთი, სასულირო პირის წინაშე _ თუ აქ იგულისხმება პაპის ინტიტუტი _ ყველა თანასწორი არ არის, სამღვდელოების იერარქიული დაყოფა წარმოადგენს არისტოკრატიულ ელემენტს კათოლიკურ ეკლესიაში (ასევე მართლმადიდებლურში

---

 მთარგმნ.) მეორეც, სწორედ ამგვარი თანასწორობა, კოლექტივის ბატონობის დროს, არ არის ტიპიური დემოკრატიისთვის. შესაძლოა თავად ტოკვილი არ იყო ბოლომდე დარწმუნებული ამგვარ ინტერპრეტაციაში, ამიტომ იგი იქვე განმარტავს, თუ რატომ არიან ამერიკელი კათოლიკეები დემოკრატები: კათოლიკეთა უმრავლესობა ღარიბია, ამიტომ მათ საზოგადოების მართვაში მონაწილეობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლიათ, თუკი ამგვარი შესაძლებლობა ენიჭება ყველა მოქალაქეს .

ქრისტიანობის წარმატება შეერთებულ შტატებში ტოკვილის მიერ აიხსნება იმით, რომ ქრისტიანულ ეკლესიათა ძირითადი ღირებულებები და ინტერესები არა მარტო არ ეწინააღმდეგებიან დემოკრატიულ კულტურას, არამედ წარმოადგენენ ამ კულტურის მატარებლებს. აგრეთვე აღსანიშნავია, რომ თავის განცხადებებში ქრისტიანული ეკლესიები ცდილობენ შეესაბამებოდნენ ამ კულტურას. ტოკვილი შენიშნავს, რომ ამერიკის ყველა ქრისტიანული კონფესიების სასულიერო პირები თავის ქადაგებებში გადმოსცემენ სარწმუნოების ძირითად საფუძვლებს და უმთავრეს მორალურ მცნებებს, რომლებსაც ისინი უკომპრომისოდ იცავენ (მაგალითად, ცოლქმრული ერთგულების პრინციპს), დანარჩენში კი ცხოვრებისადმი სრულიად გახსნილნი (მაგალითად, ამერიკელთა მისწრაფება ფინანსური წარმატებისაკენ) და პრაგმატულად განწყობილნი არიან.

ტოკვილის აწუხებს ევროპის მომავალი. მას ეშინია, რომ ევროპა მერყეობას დაიწყებს დემოკრატიასა და დესპოტიზმს შორის, რადგან იქ არ არსებობს ამერიკელთა ისეთი შეხედულებები, რომლებიც განაპირობებენ თავისუფლების სტაბილურობას. იმ გარემოებას, რომ ევროპაში, განსაკუთრებით საფრანგეთში კი რელიგია დასუსტდა, მჭიდრო კავშირი აქვს მის მონათხრობთან. რატომ მოხდა ეს, თუკი რელიგია თვით ადამიანის ბუნებიდან მომდინარეობს? სპეციფიურ მიზეზად იგი ასახელებს
პოლიტიკისა და რელიგიის მჭიდრო კავშირს (...) ევროპაში მიწიერმა ხელისუფლებამ თავისთან კავშირში ჩაითრია ქრისტიანობა. ახლა კი, როდესაც მათი ძალაუფლება ინგრევა, ქრისტიანობა თითქოსდა მის ნამსხვრევების ქვეშ არის მოყოლილი. ცოცხალი ორგანიზმი მკვდრებთან მჭიდრო კავშირში აღმოჩნდა . საფრანგეთში კათოლიკური ეკლესია, რომელიც მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ძველი რეჟიმთან (Aნციენ ღეგიმე), ახლა იზიარებს ამ რეჟიმის ბედს და დემოკრატიის მტრების მხარეს დგება. ეკლესია უნდა მიმხვდარიყო, რომ დემოკრატიის მხარეზე ყოფნა მისთვის საშიში არ იქნებოდა, რადგან განგებამ მომავალი დემოკრატიას მიაკუთვნა. ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ეკლესია, ნდობის მოსაპოვებლად, ახლა პროგრესულ მთავრობას უნდა ეპირფეროს, რათა ისარგებლოს მისი მხარდაჭერით. აქედან კი ი გამომდინარეობს, რომ სიძულვილს იმსახურებს ყველა ადამიანური ინსტიტუტი, განსაკუთრებით პოლიტიკური რელიგია. რელიგია რომელიც ემსახურება მთავრობას, ეხმარება მას ადამიანების ჩაგვრაში, იმის მაგივრად, რომ ამავე ადამიანებს თავისუფლებისათვის ამზადებდეს .

2. ეკლესია და დემოკრატია გერმანიაში.

რასაკვირველია, ყოველივე ის, რასაც ტოკვილი 170 წლის წინ წერდა რელიგიისა და პოლიტიკის კავშირზე, ეკლესიისა და დემოკრატიის შესახებ ამერიკაში და საფრანგეთში, არ შეიძლება უშუალოდ მივუსადაგოდ დღევანდელ გერმანიას (ან ევროპას). მისი ანალიზი სამაგალითოა იმ აზრით, რომ მან შემოიტანა ცნებები, თეზისები და არგუმენტები, რომლებიც ამძაფრებენ პრობლემების გაცნობიერებას და შეიძლება გამოვიყენოთ ამოსავალ წერტილად საკითხის აქტუალურად დაყენებისას. ავღნიშნავ ოთხ საკითხს:

1.მის (ტოკვილის-მთარგმნ.) მიერ დემოკრატიის ერთდროულად ფართო და დიფერენცირებული გაგება: საკმარისად ფართო, რომ აღინიშნოს მართვის პროცესში თანასწორი მონაწილეობის კულტურა და საკმარისად დიფერენცირებული, რომ დაინახოს განსხვავება თანასწორობასა და თავისუფლებას შორის, ძირითად ლიბერალურ უფლებებსა და უმრავლესობის დემოკრატიულ პრინციპს შორის, კონსტიტუციურ სახელმწიფოსა და ხალხის სუვერენიტეტს შორის _ განსხვავება, რომლის გარეშეც მკაფიოდ არ შეიძლება მსჯელობა არც ეკლესიაში დემოკრატიის შესახებ და არც ეკლესიის ადგილის შესახებ დემოკრატიაში;

2. გაგება იმისა, რომ თავისუფლებისმოყვარე დემოკრატია იმ პირობებში არსებობს, რომელთა გარანტირებაც თავად მას არ შეუძლია, რომლებიც სწორედაც რომ გულის ჩვეულებაში , განსაკუთრებულად კი რელიგიური წარმოდგენებშია ფესვგადგმული, რომ თავისუფლება და ადამიანთა თანასწორობა ღვთისგან მომდინარეობს;

3. ნიშანდობლივი დაძაბული ურთიერთობები რელიგიასა და პოლიტიკას შორის, რომლებსაც, ერთის მხრივ, აქვთ ტენდენცია ერთმანეთს დაემსგავნონ, მეორეს მხრივ კი კარგად იქცევიან, როდესაც დისტანციას ინარჩუნებენ. რელიგია ახდენს გავლენას დემოკრატიულ კულტურაზე, რომელშიც თავად არსებობს და თავის მხრივ, იმყოფება მისი გავლენის ქვეშ. მაგრამ ეკლესიები შეძლებისდაგვარად სრულიად დამოუკიდებლები უნდა იყვნენ სახელმწიფოსგან და ნებისმიერი სხვა ძალაუფლებისაგან;

4. ევროპის დექრისტიანიზაცია მის მიერ განიმარტება როგორც მჭიდრო კავშირის შედეგი ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. ევროპაში თავისუფლებისმოყვარე დემოკრატიის მომავალთან დაკავშირებით იგი კარგს არაფერს მოელის.

თუ ამ შეხედულებების მიხედვით განვიხილავთ გერმანიაში (ან ევროპაში) არსებულ თანამედროვე სიტუაციას, ჩნდება საინტერესო კითხვები. ვცხოვრობთ თუ არა ჩვენ ტოკვილის გაგებით დემოკრატიულ კულტურაში? ძირითადად ამ კითხვას შეგვიძლია დადებითად ვუპასუხოთ. ჩვენს საზოგადოებაში თანასწორობის უმაღლესი ფასეულობა, როგორც იგი ნაწილობრივ გამოვლინდება სამართლიანობის თანასწორობასთან გაიგივებაში (უთანასწორობა ყოველთვის დასაბუთებული უნდა იქნას), აღზრდაში არისტოკრატიული ფასეულობების არარსებობაში, ყველა შესაძლო ტიპის ელიტისადმი უნდობლობაში (უპირველეს ყოვლისა სახელისუფლებო ელიტისადმი), შეიძლება იყოს ნათელი მაგალითი. ასევე შეიძლებოდა აქ დაგვესახელებინა თანა- და თვითმმართველობის უმაღლესი ფასეულობაც, რომლებიც წარმომადგენლონითობას წარმოაჩენენ, როგორც ხალხის მიერ მიცემულ დავალებას, აგრეთვე საერთო-სახალხო რეფერენდუმებისადმი მზარდი სიმპატია. თუმცა ტოკვილი მოტყუვდა დემოკრატიის მომავალთან დაკავშირებით. იგი ფიქრობდა, რომ სოციალური დიფერენციაციის გაუქმებით, რომელიც არისტოკრატიული საზოგადოებისაა დამახასითებელი, შემოიჭრება ცხოვრებისეული ურთიერთობებისა და შეხედულებების ყოვლისმომცველი უნიფიკაცია: იქნება მხოლოდ საშუალო ფენის საზოგადოება ერთნაირი საბაზო ფასეულობებით, საზოგადოებრივი აზრითა და მსოფლმხედველობით. ამის ნაცვლად კი, ადგილი ჰქონდა განვითარებას, რომელიც შეიძლება განისაზღვროს როგორც საზოგადოებრივი სფეროებისა ან ქვესისტემების ფუნქციონალური დიფერენციაცია, როგორც ცხოვრებისა და შეხედულებათა ფორმების პლურალიზაცია, როგორც ცხოვრებისეული გეგმებისა და გადაწყვეტილებების ინდივიდუალიზაცია. ამგვარი განვითარება, რომლის დროსაც ფასეულობათა და შეხედულებათა ერთნაირობის საფუძველი ინგრევა, მრავალგზის იქნება აღქმული როგორც თავისუფლების ზრდა.

რას უნდა ნიშნავდეს ეს ქრისტიანული ეკლესიისთვის, რომელმაც უნდა იარსებოს დემოკრატიულ, სოციალურად დიფერენცირებულ, პლურალისტულ და ინდივიდუალისტურ საზოგადოებაში? არჩევანის როგორი შესაძლებლობები აქვს მას? პრობლემის თეოლოგიურ შინაარსის ანალიზისას ვხედავთ ორ ალტერნატივას: ან დემოკრატიული კულტურისადმი მისადაგება (ანუ ამ კულტურის ძირითადი ფასეულობების მიღება, მასში არსებობისა და მოღვაწეობისათვის), ან სოციალური დიფერენციაციის შესაძლებლობის გამოყენებით გარკვეული სუბკულტურის ჩამოყალიბება საკუთარი ფასეულობებით. სავსებით შესაძლებელი იქნებოდა, რომ ეკლესიას სრულიად შეგნებულად ჩამოეყალიბებინა გარკვეული თემი, რომელშიც შესაძლებელი იქნებოდა თანამედროვე სამყაროსა და მისი დემოკრატიული კულტურის დაძაბულობისა და იმედგაცრუებისგან გაქცევა, ერთგვარი ანტისამყარო, რომელიც იმის დემონსტრირებას ახდენს, თუ როგორ გარდაიქმნება მის საზღვრებს გარეთ სიწმინდე პროფანაციად, საკრალური განჯადოებულად, სასწაულებრივი კი ერთგვარ ზერაციონალურ სამყაროდ. გადაქცეულიყო, ასე ვთქვათ, ერთგვარ მოძღვრად, რომელსაც სამყაროს გამხრწნელი რელატივიზმის საპირისპიროდ მაღლად უჭირავს უცვლელი სიმართლე, მსწრაფლწარმავალი სამყაროს საწინააღმდეგოდ კი მტკიცე ტრადიცია. თემი რომელიც, უძლურებასა და მიუსაფრობაში მყოფ სუბიექტს შესთავაზებდა მყუდრო ნავსაყუდელს. ერთგვარ პატერნალისტურ წესრიგს არეულ საზოგადოებაში. გარკვეულ იერარქიულ კუნძულს დემოკრატიული უნიჭობის ზღვაში.

როგორც ცნობილია, გერმანიის სინამდვილე სრულიად სხვაგვარად გამოიყურება. დემოკრატიულ კულტურასთან ადაპტაცია მოხდა არა მხოლოდ პროტესტანტებთან, რომლებიც უკვე დიდი ხანია ამ მიმართულებით მოძრაობენ, არამედ ასევე კათოლიკეებთან. რომში მოხუცი ბატონის მმართველობა აშკარა უხეხულობას ბადებს და სასულირო პირები, ყოველი ხელსაყრელი შემთხვევისას აღნიშნავენ, რომ ისინი არ არიან ნებისმიერი სრულწლოვან ქრისტიანზე უკეთესნი და ღვთისსათნონი. ეკლესიაში არსებული მონარქიული და არისტოკრატიული ელემენტებისაგან მკაფიო დისტანცირების ამ ფორმებზე უფრო საინტერესოა ქადაგების დემოკრატიზაცია. დიდი ხანია ვაკვირდები, როგორ წარმოაჩენს მქადაგებელი ღვთის ძალაუფლებას. ძნელია ამ თემას გვერდი აუქციო, რადგან ძველი და ახალი აღთქმის თითქმის ყოველ გვერდზე სწორედ ამაზეა საუბარი. თუმცა ისინი ამას თითქმის ყოველთვის აკეთებენ, გაურბიან ან განმარტავენ რა შესაბამის ადგილებს იმგვარად, რომ შედეგად რჩება მხოლოდ გულმოწყალე, თანამგრძნობი, მეგობრული, ძმაკაცური ღმერთი და თითქოს იესო ქრისტე იყოს მხოლოდ ძმა და მეგობარი, და არა, აგრეთვე უფალი. მთავარი გასაგებია: იმისათვის, რომ არავითარი მრისხანე უწყება არ იქნას გაჟღერებული, ამ უწყებას ყოფენ ორ ნაწილად. რას ფიქრობენ მქადაგებლები ამგვარ წაკითხვაზე, თუ ისინი საერთოდ არ ფიქრობენ? ახსენდებათ მათ თუნდაც ნიცშე, რომლის ზარატუსტრაც მიხვდა, რომ თანაგრძნობის ღმერთი მოკვდა? იციან თ მათ რაიმე ფეიერბახის ხაფანგზე, რომელშიც ყველა ებმებოდა? ფეირბახისა, რომელმაც გამოიგონა მიმზიდველი და თავაზიანი ღმერთი? ვის ამარა რჩება სრულწლოვანი ქრისტიანი, რომელსაც არავინ აგებინებს პასუხის ჩადენილი საქმეებისთვის? როგორ უნდა მოიქცეს იგი, როცა დემოკრატიული საეკლესიო მოძღვრობა მტკიცეა: მორწმუნეებისგან თითქმის მთლიანად განდევნილია შიში ღვთისა (როგორც ეს გამოკითხვებიდან ჩანს, ასევე შემცირებული მრევლის პრაქტიკიდან: თითქმის აღარავინ ამბობს აღსარებას, მაგრამ თითქმის ყველა ეზიარება). მოყვანილი მაგალითი დემოკრატიულ კულტურასა და ქადაგებულ სწავლებას შორის ნეგატიურ სტრუქტურირებულ ანალოგიებს ადასტურებს: ტრადიციის ელემენტები, მონარქიული, არისტოკრატიული, აბსოლუტისტური აზროვნება (მაგ. ღმერთის ყოვლისშემძლეობა) შეძლებისდაგვარად, უკანა პლანზეა გადატანილი. სამაგიეროდ წარმოჩენილია ღვთის ხალხის სახე, ეკლესია როგორც მორწმუნეთა ერთობა, ეკლესიის კოლეგიალური და სინოდალური სტრუქტურები - სე ხდება უკვე პოზიტიური სტრუქტურირებული ანალოგიების ნათელყოფა.

ტოკვილის შემდგომი შეხედულებები ჩვენც გვაძლევენ მსჯელობის სტიმულს: რელიგია ყვავის, თუკი იგი ფესვგადგმულია ადამიანთა ზნეჩვეულებებში; მაგრამ იგი მხოლოდ მაშინ შეიძლება დარჩეს ასეთად, თუ დისტანცირდება პოლიტიკური ხელისუფლებისაგან. ევროპის დექრისტიანიზაციამ ბევრად შეუწყო ხელი იმას, რომ ეკლესიები სახელმწიფოსთან სიახლოვეს მიესწრაფვოდნენ, რათა მისი დაცვის ქვეშ ყოფილიყვნენ და მისი ინსტრუმენტალიზაცია მოეხდინათ. ის გარემოება, რომ ეკლესიები ხშირად დგებოდნენ დემოკრატიის მტრების მხარეს, მუქ ფერებში წარმოაჩენს ევროპაში დემოკრატიის მომავალს. წინასწარმეტყველური სიტყვებია! მაგრამ დადასტურდა ეს ემპირიულად?

ალბათ, საფრანგეთი შეიძლება მოყვანილ იქნას როგორც ნეგატიური მაგალითი _ დაახლოებით ასწლიან, მეტ-ნაკლებად მკაცრ განყოფას სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არ შეუცვლია ის გარემოება, რომ საფრანგეთი უწინდებურად მიეკუთვნება ევროპის ყველაზე არაქრისტიანულ ქვეყნებს. მაგრამ აქ მაინც საჭიროა სიფრთხილე. პირველ რიგში, უნდა გავიაზროთ, თუ როგორ გამოიყენა კათოლიკურმა ეკლესიამ ის ხანგრძლივი დრო, როცა მან მიიღო ზოგადად დემოკრატია და კონკრეტულად კი ეკლესიის ფრანგული სახელმწიფოსგან გამოყოფა. მეორე მსოფლიო ომამდე იგი სახელმწიფოსთან მჭიდრო ურთიერთობებისკენ მიისწრაფვოდა, თანახმა იყო იმაზეც, რომ მას დამორჩილებოდა (როგორც მეორე იმპერიისა და პეტენის დროს). მეორე რიგში, საფრანგეთის მაგალითი გვაჩვენებს, რომ კითხვას, თუ რამდენად ქრისტიანიზირებულია მოსახლეობა, ყოველთვის რაოდენობრივი პასუხი არ გააჩნია. თუკი დღეს ფრანგი კათოლიკების მხოლოდ ათი პროცენტი დადის ყოველ კვირას ეკლესიაში, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ XX საუკუნის მეორე ნახევარში კათოლიციზმის სულიერი აღორძინების იდეები და მოძრაობა სწორედ საფრანგეთიდან მოდიოდა (მხედველობაში მაქვს ე. წ. Renouveau Catolique [კათოლიკური განახლება - ფრანგ.] ). ამიტომ საფრანგეთის მაგალითი ტოკვილის თეზისის გასაკრიტიკებლათ, კი არ გამოგვადგება, არამედ იმის წარმოჩენისათვის, რომ საკმაო ხნის არაქრისტიანულ საზოგადოებაში და სახელმწიფოში, რომელიც ეკლესიას ხელს არ უწყობდა, რელიგიური ჯგუფები მხოლოდ საკუთარი ძალების (და სულიწმინდის) იმედზე უნდა იყვნენ. თუმცა ისინი მრავალრიცხოვანნი არ არიან, მაგრამ ქრისტიანობაში გაცნიბიერებულად სწამთ და თავის გარემოცვაში ინტენსიურად მოღვაწეობენ.

იმისათვის, რომ ტოკვილის თეზისი შევამოწმოთ, აუცილებელი იქნებოდა შეგვესწავლა ევროპის ქვეყნების შედარებითი კვლევები - არსებობს თუ არა, ერთის მხრივ, რელიგიურ შეხედულებათა განვითარება და საეკლესიო ინტეგრაციის ხარისხი, ხოლო მეორეს მხრივ, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის ფორმები, და გაგვეგრძელებინა ეს მნიშვნელოვანი კორელაციები. ამგვარი კვლევებისათვის მასალა არსებობს, მაგრამ ნაშრომები, რომლებიც ამ ურთიერთკავშირს ნათელს მოჰფენდა, რამდენადაც მე ვხედავ, ჯერჯერობით არ არსებობენ., ტოკვილი, ერთ-ერთ ნიშნად (ცხადია არაგადამწყვეტ) ასახელებს იმ გარემოებას, რომ ევროპის სხვა ქვეყნებზე უფრო ადრე საეკლესიო დეზინტეგრაცია მოხდა ჩრდილოეთ ევროპის სახელმწიფოებრივად ორგანიზებულ ეკლესიებში, სადაც ეკლესიებმა თავად დაიწყეს განთავისუფლება სახელმწიფოს კლანჭებისაგან (მაგალითად, შვედეთი). ასევე შემთხვევითი არ არის, რომ გერმანიაში, სადაც დაწყებული სამოციანი წლებიდან, მუდმივად ეცემოდა მოსახლეობის ეკლესიურობა, საეკლესიო-სახელმწიფოებრივი ურთიერთობები კვლავ გადაიქცა სადისკუსიო გახდა.

მე _ ტოკვილის მიხედვით _ ვმსჯელობდი იმის შესახებ, თუ რა შესაძლო არჩევანი აქვს ეკლესიას დემოკრატიის პირობებში (ან მიესადაგოს დემოკრატიულ კულტურას, ან შექმნას საკუთარი სუბკულტურა თავისი ღირებულებებით, ან ეძებოს სახელმწიფოსთან სიახლოვე, რათა გავლენა ჰქონდეს პოლიტიკაზე, ან დისტანცირდეს მისგან და შეინარჩუნოს თვითმყოფადობა და მოსახლეობის ნდობა), მშვენივრად მესმის, რომ ეკლესიის პასუხი ამ საკითხებზე უნდა იყოს თეოლოგიურად დასაბუთებული. თუმცა მე სრულიადაც არ ვარ თეოლოგი, მაგრამ შემიძლია გავიგო თუ რატომ არის რთული ამგვარი ეკლესიოლოგიური პასუხი. ერთის მხრივ, ნათელია, რომ ღვთის სალხი _ არც როგორც მთლიანობა და არც მისი რჩეული წარმომადგენლების, _ არ არის სუვერენული. მან მიიღო აღთქმისეული მცნება _ შეენარჩუნებინა ტრადიცია. ეს არის ეკლესიისთვის ეს ზეგარდამო დავალება (არა თქუენ გამომირჩიეთ მე, არამედ მე გამოგირჩიენ თქუენ  _ ინ. 15:16), გარკვეულ საზღვრებს უწესებს კომპრომისებისა და ადაპტაციის მის უნარს. შეიძლება ეკლესია წარმოჩინდეს, როგორც ძველმოდური, მაგრამ მას ექნება ხანგრძლივი ისტორიულ სუნთქვა და დროის სულის ამჟამინდელი ცვლილებების მიმართ ჯანსაღი სკეპტიციზმი. მეორეს მხრივ, თავისი დამაარსებლი ნების მიხედვით, ის უნდა იყოს ეკლესია ყველასთვის და არა მხოლოდ რჩეულთა და განდობილთა მცირე ჯგუფისთვის, უნდა იყოს მისიონერული, მსოფლიო ეკლესია. ამისათვის იგი ყველასთან უნდა მიდიოდეს, მისი სწავლება ყველასთვის გასაგები უნდა იყოს, როგორც ნებისმიერ რეგიონსა და ეპოქაში, ასევე თანამედროვე დემოკრატიის პირობებში.

მაპატიეთ, თუ აღარ გავაგრძელებ მსჯელობას ჩემთვის უცხო ამ სფეროში. ამის ნაცვლად, დასასრულს მე მინდა ვისაუბრო კათოლიკური ეკლესიის თანამედროვეობასთან ურთიერთობაზე. რა თქმა უნდა, ამას გავაკეთებ ესკიზურად, ზოგად შტრიხებში. ჩემთვის გასაგებია, რომ ამ ისტორიის გადმოცემა შესაძლებელია უფრო ზუსტად და სხვაგვარადაც. მიუხედავად ამისა, მინდა გადმოვცე თანამედროვე სამყაროში კათოლიკური ეკლესიის მდგომარეობისა საკუთარი გაგება და შეფასება., რათა მკითხველი არგუმენტირებულად შემეკამათოს.

3. კათოლიციზმი და თანამედროვეობა.

დასაწყისისთვის მინდოდა მოკლედ შემეხსენებინა ამ ისტორიის პირველი ეპოქა. იგი მოიცავს ეკლესიის დისკუსიასა და კამათს განმანათლებლობის იდეასთან, მის მდგომარეობას საფრანგეთის რევოლუციისა და ნაპოლეონის პერიოდში და XIX საუკუნის პირველ ნახევარში, პაპების მიერ რევოლუციის პრინციპების( მათ შორის ადამიანის უფლებების და დემოკრატიის) დაგმობას.

მეორე ეპოქა იწყება პაპი პიუს IX-ით და მთავრდება პიუს XII-ით. ეკლესია კარგავს თავის სახელმწიფოს და იმალება ერთგვარ სულიერ ციხესიმაგრეში. ამ ციხესიმაგრე არსი წარმოადგენს მსოფლიოს მოდერნის მიმართ წინააღმდეგობას, რაზედაც უკვე ვისაუბრე. იერარქიული სტრუქტურა სათავეში უცდომელი პაპით; მოძღვართა ნათელი მითითებები და მორჩილი მორწმუნეები; საკუთარი ფილოსოფია და მსოფლმხედველობა (ნეო-სქოლასტიკა); ყოვლისმომცველი ციხესიმაგრე, რომლის კედლებიც გარს ერტყა დახურული კათოლიკურ წიაღს. ამ კედლების შიგნით კი ყვაოდნენ ეკლესიის მიერ დიდი რაოდენობით შექმნილი მონასტრები, სკოლები, კათოლიკური გაერთიანებები, საავადმყოფოები. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველივე ეს წარმოიშვა როგორც თავდაცვის შედეგი, კათოლიკეებს არ დაუწყით ამ კედლებს მიღმა სანგრების თხრა. ისინი აცნობიერებდნენ, რომ მტრებოთ გარშემორტყმულები, ფლობდნენ ჭეშმარიტებას და სწორ გზაზე იდგნენ. ამიტომ მასიურად გადიოდნენ ხალხში: მსოფლიო მასშტაბების მისიის, თვითონ კათოლიციზმის მოქცევის, დიადი ეპოქა. იმ სახელმწიფოებში, სადაც ეკლესიის არსებობა აკრძალული არ იყო, იზრდებოდა კათოლიკური სამრევლოების წევრ ერისკაცთა პოლიტიკური აქტიურობა.

კათოლიკური წიაღიდან წარმოშობილ ადამიანს, რომელმაც რაღაც იცის მშობლების და მამა-პაპათა ცხოვრების შესახებ, შეუძლია მოგვითხროს ამ სისტემის ძლიერების შესახებ: მაგალითად, სამღვდელოებაზე, რომელიც ისე მრავალრიცხოვანია, განათლებული და ზნეობრივია, როგორიც, შეიძლება ითქვას, ეკლესიის მთელი ისტორიის განმავლობაში არასოდეს ყოფილა; ერისკაც-კათილიკეტა სულიერ და საქველმოქმედო საქმეებზე, _ მაგალითად, აკადემიურ წრეებში, ღარიბ გოგონათა თავშესაფრებსა და წმ. ვინსენტის სახელობის საზოგადოებებში; იდუმალი ცხოვრების სილამაზეზე ჩუმ მესებსა და სადღესასწაულო ლიტურგიებში; საერთოდ - დაცულობის, დახურულობის, ეკლესიისადმი სიყვარულის და პაპისადმი ლოიალობის ატმოსფეროზე. ჩემი თაობა სრულიად შეგნებულ ასაკში მოესწრო ამ ეპოქის უკანასკნელ ნაბიჯებს. როდესაც ხმამაღლა გალობენ: დიდებით აღსავსე ტაძარი მთელი ქვეყნიერებისათვისაა ხილული , შევიგრძნობთ ჩვენი ციხესიმაგრის სიმტკიცეს.

მაგრამ მას გააჩნდა თავისი სისუსტეები. მისთვის დამახასიათებელი იყო მწიგნობრულ-ფარისევლური დამოკიდებულება მცნებებთან, აკრძალვებთან და სანქციებთან ყველა შესაბამის თუ შეუსაბამო სიტუაციაში. სულიერი სივიწროვე შეთავსებული იყო ერთგვარ ქედმაღლობასთან სხვაგვარად მოაზროვნეთა მიმართ. კათოლიკე ინტელექტუალებისათვის დაცაცხანება იყო შესაძლებელი, თუ ისინი გადაუხვევდნენ მკაცრად განსაზღვრულ დოქტრინას და შეეცდებოდნენ აზროვნების სხვა სისტემების გაზიარებას. მათთვის შეეძლოთ აეკრძალათ ნაშრომების გამოქვეყნება და ლექციების კითხვა.

შემდგომი ეპოქა იწყება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. მისი პირველი ნიშნები უკვე აშკარა იყო უკვე პიუს XII- ის დროს, ხოლო იოანე XXIII-ის დროს ისინი ღიად გამოვიდნენ ასპარეზზე. მიზეზები კი სხვადასხვაგვარი იყო: ტოტალიტარული დიქტატურების გამოცდილება, რომელშიც ეკლესიას მტკივნეულად არ ჰყოფნიდა თავისუფლება სახელმწიფო სამართლის მხრიდან; ჟაკ მარიტენის გამოკვლევები ამერიკაში (ამ აზრით იგი შეიძლება მივიჩნიოთ მეორე ტოკვილად), რომელიც ლიბერალურ დემოკრატიაში აკვირდებოდა რელიგიის ზრდასა და წარმატებას და რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა ვატიკანის მეორე საეკლესიო კრებაზე. ეს არის ეკლესიის თანამედროვე სამყაროსადმი გახსნილობის ეპოქა. ხატოვნად რომ ვთქვათ: ციხესიმაგრემ ჯერ მხოლოდ რამდენიმე სარკმელი გააღო და სუფთა ჰაერი შემოუშვა, შემდგომ მან თავად დაამსხვრია საკუთარი კედლები; მისი მკვიდრნი კი _ პირველ რიგში, ლმობიერი და გულჩვილი პაპი, _ გამოდიან და საუბარს იწყებენ ყველა კეთილი ნების ადამიანთან: ჩვენ მზად ვართ ნამდვილი დიალოგისთვის. ჩვენც შეგვიძლია შეცდომის დაშვება, დამნაშავენი ვიყავით ჩვენს ქედმაღლობაში, მოდით ვისაუბროთ როგორც თანასწორებმა. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ თანამედროვე სამყარო არსობრივ დეტალებში კარგია. სწორად გაგებული ადამიანის უფლებები, წარმოადგენს ღრმად ქრისტიანულ იდეას. აღმსარებლობის თავისუფლება არის ყველა ადამიანის უფლება, კათოლიკური ქვეყნების ჩათვლით. დემოკრატია მართვის კარგი ფორმაა, საუკეთესო ალტერნატივა ტოტალიტარულ და ავტორიტარულ რეჟიმებთან მიმართებაში. მოდით ერთად ვიბრძოლოთ სამყაროს უბედურებებისა და განსაცდელების წინააღმდეგ, ვიზრუნოთ საყოველთაო სოციალურ თანასწორობაზე...  (ამ გამოსვლების დეტალები შეგიძლიათ იხილოთ - იოანე XXIII-ს ენციკლიკაში Pacem in Terris (მშვიდობა ქვეყნებს - ლათ.), ვატიკანის მეორე კრების დეკრეტებში Gaudium et Spes (სიხარული და იმედი - ლათ.) და Dignitatis Humanae (ადამიანის ღირსების შესახებ - ლათ.).

როგორც ვატიკანის მეორე კრებამდე, ასევე მის შემდგომ, ეკლესია თავის შინაგან ცხოვრებაშიც ავლენს იმ მზადყოფნას რეფორმებისადმი, რომლითაც მან მიიღო დემოკრატიული კულტურის ძირითად ღირებულებები: პაპი ჩამოვიდა საკუთარი ტახტიდან და თავის ეპისკოპოსთა შორის გახდა Primus inter Pares  (პირველი თანასწორთა შორის - ლათ.); ღვთის ხალხს ღირსება ემატება, როდესაც უსმენს  ყველა მორწმუნის მოძღვრის  ქადაგებებს; სასულიერო პირი ტოვებს ამაღლებულ საკურთხეველს და მორწმუნეთა შორის დგება; ხალხის ენა ლიტურგიის ენა ხდება; ფუძნდება ერისკაცთა საბჭოები, რომლის რჩევებსაც ისმენენ მღვდლები და ეპისკოპოსები.

რაღა რჩება იმ იმედიდან, რომლითაც მაშინ ვიყავით აღსავსე? რაც შეეხება გერმანიას, ჩემთვის ცხადია, რომ ბევრი იმედი არ გამართლდა. ჩვენ გვყავს კარგი სასულიერო პირები რომლებიც თავგანწირვით მსახურობენ და ასევე აქტიური ერისკაცები; გვყავს ქრისტიანი პოლიტიკოსები, რომლებიც ცდილობენ დაიცვან ქრისტიანული ფასეულობები და ეკლესიის ინტერესები (მაგალითად კათოლიკური უნივერსიტეტის დაარსებისას). მაგრამ თუკი შესაძლებელია საუბარი კათოლიციზმის გამოცოცხლებაზე, იგივეს ვერ ვიტყვით ზოგადად საზოგადოების გაქრისტიანებაზე. აშკარაა საზოგადოების ეკლესიისაგან დაშორება და დექრისტიანიზაცია. ეს გამოიხატება თვითონ საეკლესიო სტატისტიკური მონაცემებით საეკლესიო მსახურებებზე დამსწრებთა რაოდენობაზე და რელიგიური შეხედულებების შესახებ შედგენილი ანკეტებიდან. რელიგიის სოციოლოგი, მიქაელ ებერტცი ამბობს, რომ გერმანიაში, კათოლიკური ეკლესიამ, რომელიც თავისი წევრების მთელ ცხოვრებას მოიცავდა, სამრევლო გარდაქმნა მხოლოდ რიტუალურ და სხვა მომსახურეობას შესრულებელ საზოგადოებად, რომელიც წმინდა ეკლესიიდან სოციალური ეკლესიისკენ განვითარდა (მისი რწმენა სუსტია, მაგრამ, სახელმწიფოს მხარდაჭერასთან ერთად, სოციალური მსახურება - მნიშვნელოვანი).

ამგვარი პროცესი, რომელიც პროტესტანტებთან უფრო ადრე დაიწყო და უფრო რადიკალურად განვითარდა, ლოგიკურად მიდის იმისკენ, რომ დემოკრატიაში კანონმდებლობაზე ქრისტიანული შეხედულებების გავლენა ქრება. თავის ბოლო წიგნში რენე რემონდმა ეს გამოიკვლია მთელ ევროპასთან მიმართებაში. მაგალითად, სამართლებრივი დასჯის შესახებ კანონები, 1960 წლამდე დიდწილად იყო დაფუძნებული ეკლესიის სწავლებაზე მორალის შესახებ, მაგრამ ამ დროიდან მოყოლებული ისინი სულ უფრო თავისუფლდებიან მისგან (აბორტის შესახებ კანონები მხოლოდ ერთი, მაგრამ მნიშვნელოვანი მაგალითია).

წინათ მორალი და კანონი ერთმანეთს ემთხვეოდა, დღეს კი ისინი ერთმანეთს შორდებიან. ეს ალბათ სეკულარიზაციის ყველაზე უახლესი და ყველაზე რადიკალური ასპექტია  (Remond Rene. Religion et Societe en Europe. Paris, 1998. P. 267). ათი მცნებისგან კანონმდებლობის ამგვარი ემანსიპაცია (კენტერბერიის არქიეპისკოპოსი, დოქტორი კერი ათი მცნების პრივატიზაციაზეც  კი საუბრობდა) პლურალისტულ საზოგადოებაში შეიძლება შეფასდეს არა მხოლოდ როგორც დანაკარგი, არამედ _ უპირველეს ყოვლისა, არაქრისტიანთა მიერ, _ როგორც თავისუფლების პროგრესი. ამგვარი პროგრესის შედეგი კი საზოგადოების ძირითადი ღირებულებების დევალვაცია ხომ არ იქნება?

გამოთქმა

ამის შემეგ  (Post hoc) ყოველთვის როდი ნიშნავს ამის შედეგად  (Propter hoc). მე დიდი ხანია მივხვდი, რომ ევროპის დექრისტიანიზაციის მიზეზი ეკლესიის გახსნილობა არ იყო, აგრეთვე, რომ თუკი ვატიკანის მეორე კრება სხვაგვარად წარიმართებოდა, ამ დექრისტიანიზაციას თავიდან ავიცილებდით. თუმცა თვალშისაცემი შეიძლება იყოს შეუსაბამობა 1965 წელს წარმოქმნილ ამაღლებულ განწყობასა და 2000 წელს არსებულ სიტუაციას შორის. სხვა შედარებას ვიხმაროთ: ფართოდ გაშლილი ხელებით დიალოგისკენ მოისწრაფვის დედა - ეკლესია თანამედროვე სამყაროსთან დასაახლოვებლად, მაგრამ სამყარო მას მეგობრული ღიმილით ზურგს აქცევს და აგრძელებს თავის საქმეებს; ამასთან ერთად დედაც კარგავს თავისი შვილების დიდ ნაწილს ამ სამყაროში. იმის ნაცვლად, რომ ეკლესიამ ეს ქვეყანა გახადოს ქრისტიანული, თვით ეკლესია სულ უფრო ამქვეყნიური ხდება. ამის მიზეზები ეკლესიის მიერ წარმოებულ დიალოდშუ უნდა ვეძებოთ. ხშირია პრობლემის მოსაუბრეთთათვის გასაგებად წარმოჩენის მცდელობები. მაგრამ ამ დროს იკარგება მისტიურობა, რომელიც გონებისა და ნებისათვის გამოწვევას წარმოადგენს, იკარგება ქრისტიანული უწყების საკნდალურობა  (მაგალითად ევქარისტიის საიდუმლოზე საუბრობენ, როგორც უბრალოდ ერთობლივ სადილზე). ღაც უფრო ვასუსტებთ საკუთარი პოზიციების სიმწვავეს, მით უფრო დაფარული ხდება სარწმუნოების სიმდიდრე ( მაგალითად მარიამის ქალწულების თეილიგიური პრობლემა), მით უფრო მშრალი ხდება ამ პოზიციების სპეციფიკა, ღარიბდება ქრისტიანული უწყება და რთული ხდება ამგვარ ეკლესიასთან საკუთარი თავის იდენტიფიცირება. ამიტომ კარგად მესმის რომის პაპის მცდელობა, რაც შეიძლება მკაფიოდ გამოთქვას ეკლესიის სწავლება, რათა შესაბამის დონეზე შეინარჩუნოს რწმენის მრავალფეროვანი სიმდიდრე _ მისი ნაკლებად დამაჯერებელი  ასპექტებითაც კი _ ამისათვის უნდა გავიხსენოთ, რომ რწმენის ძირითადი აზრი, მისი ცენტრალური შინაარსი და მისი ზნეობრივი სწავლება არ შეიძლება არსებობდეს კომპრომისის პირობებში. თუმცა მე, როგორც კარდინალი რატცინგერი, ნაკლებად ვხედავ ინ შეხედულების დამამტკიცებელ არგუმენტებს, რომ თანამედროვე სამყაროსთან ეკლესიის თანმიმდევრული ადაპტაცია გააძლიერებს დექრისტიანოზაციის ტენდენციას.

კედლების კვლავ აღმართვა შეუძლებელი იქნებოდა და მით უმეტეს არასასურველი. არცერთი გონიერი ადამიანი არ მოისურვებს წარსულის ციხესიმაგრეში დაბრუნებას. დიალოგი უნდა გაგრძელდეს. მაგრამ ვინც სარკმლიდან გადმოვა, უნდა შეეძლოს ორივე ფეხით მტკიცედ დგომა. დღეს ალტერნატივა ამგვარია: მარილი ქვეყნისა ან სეკულარიზებული ხალხის ეკლესია. თავს ვალდებულად ვგრძნობ, მეც მივიღო მონაწილეობა, ამ არა გრანდიოზულ, მაგრამ უაღრესად საინტერესო პრობლემის გადაწყვეტაში.


           
Карл Баллестрем Церковь и демократическая культура: проблема адаптации и конфликты


версия для печати 



წყარო

Please Share it! :)