მართლმადიდებელი ეკლესია და ქრისტიანების გაერთიანება

კალისტოს უერი

„ერთი წმინდა კათოლიკე ეკლესია“: რას ვგულისხმობთ?*

მართლმადიდებელ ეკლესიას მთელს თავის სიმდაბლეში სწამს, რომ სწორედ იგია „ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“, რომელსაც სარწმუნოების სიმბოლო ახსენებს - ასეთია ფუნდამენტური პრინციპი, რომლითაც მართლმადიდებლები ხელმძღვანელობენ სხვა ქრისტიანებთან ურთიერთობისას. ქრისტიანებს შორის არის გაყოფა, მაგრამ თვით ეკლესია გაყოფილი არაა და არც შეიძლება ოდესმე გაიყოს.

რეფორმატორული მიმართულების ქრისტიანთათვის ეს ალბათ სრულიად მიუღებლად ჟღერს, და ისინი იტყვიან: „მძიმეა ეს სიტყვები. ვის შეუძლია ეს ისმინოს?“ (ფიცხელ არს სიტყვაი ესე. ვის ხელეწიფების სმენად მისა?“ შდრ. ი. 6:60 მთრგმ.). მათ შეიძლება მოეჩვენოთ, რომ ამგვარი განსაკუთრებული განაცხადი გამორიცხავს ყოველგვარ „ეკუმენურ დიალოგს“ მართლმადიდებლებთან და აზრს კარგავს ყოველგვარი კონსტრუქციული ძალისხმევა გაერთიანებისთვის. მაგრამ ასეთი დასკვნა არ იქნება მართებული: პარადოქსულია, მაგრამ ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში მრავალი დამაიმედებელი და ნაყოფიერი კონტაქტი შედგა მართლმადიდებელთა და სხვა კონფესიების წარმომადგენელთა შორის. და თუმცა ჯერ კიდევ მრავალი სიძნელე რჩება, მაინც არის რეალური პროგრესი შერიგების გზაზე.

თუ მართლმადიდებლებს მიაჩნიათ, რომ მხოლოდ ისინი არიან ერთი ჭეშმარიტი ეკლესია, მაშინ როგორია მათი შეხედულებით იმ ქრისტიანთა სტატუსი, ვინც მათ თემს არ ეკუთვნის? ამ კითხვას სხვადასხვა მართლმადიდებელი სხვადასხვანაირად უპასუხებდა, რადგან თუმცა ისინი ერთსულოვნად იზიარებენ ფუნდამენტურ მოძღვრებას ეკლესიის შესახებ, მაინც ბოლომდე არ შეთანხმებულან ამ მოძღვრებიდან გამომდინარე პრაქტიკულ შედეგებზე. არის შედარებით ზომიერი ჯგუფი, რომელიც მოიცავს იმ მართლმადიდებელთა უმეტესობასაც, ვისაც პირადად ახლო ურთიერთობა ჰქონია სხვა ქრისტიანებთან. ამ ჯგუფის შეხედულებით, თუმცა სიმართლეა, რომ სწორედ მართლმადიდებლობაა ეკლესია, მაინც მცდარი იქნება აქედან ის დავასკვნათ, რომ ვინც მართლმადიდებელი არ არის, ის შეუძლებელია ეკლესიას ეკუთვნოდეს. ეკლესიის წევრი შეიძლება იყოს ბევრი ადამიანი, ვინც ხილულად ასეთი არ ჩანს; გარეგნული განხეთქილების მიუხედავად, შეიძლება არსებობდეს უხილავი შემაერთებელი ძაფები. სული ღვთისა სუნთქავს სადაც უნდა და, ირინეოს ლიონელის თქმით, სადაც სულიწმინდაა, იქ არის ეკლესიაც. ჩვენ ვიცით სად არის ეკლესია, მაგრამ ჩვენ დარწმუნებით ვერ ვიტყვით, სად არ არის იგი; ასე რომ, თავი უნდა შევიკავოთ არამართლმადიდებელ ქრისტიანთა განსჯისგან. ხომიაკოვის თქმით:

„რადგან მიწიერი, ხილული ეკლესია ჯერ კიდევ არ არის სავსება და აღსრულება მთლიანი ეკლესიისა, რომელიც, უფლის განჩინებით, უნდა წარმოჩნდეს ყოველი ქმნილების საბოლოო სამსჯავროზე, ამიტომ იგი მოქმედებს და აცნობიერებს მხოლოდ საკუთარ ფარგლებში, და... არ განსჯის დანარჩენ კაცობრიობას, და მხოლოდ იმათ მიიჩნევს განკვეთილად, ანუ - არა თავის კუთვნილად, ვინც თვითონვე განიკვეთავს მისგან თავს. ხოლო დანარჩენ კაცობრიობას - ეკლესიის გარეგანსა თუ მასთან დაკავშირებულს იმ კავშირებით, რომელთა გამხელა მისთვის ღმერთმა არ ინება - ის უფლის დიდ დღეს მიანდობს“.¹

არის მხოლოდ ერთი ეკლესია, მაგრამ არის მრავალი სხვადასხვა გზა ამ ერთ ეკლესიასთან დამაკავშირებელი, და მრავალი სხვადასხვა გზა მისგან დამაშორებელი. ზოგი არამართლმადიდებელი ნამდვილად ძალიან ახლოა მართლმადიდებლობასთან, სხვები - ნაკლებად. ზოგი კეთილგანწყობილად უყურებს მართლმადიდებელ ეკლესიას, სხვები - გულგრილად ან მტრულად. როგორც მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრებს სწამთ, ღვთის წყალობით სწორედ ეს ეკლესია ფლობს ჭეშმარიტების სავსებას; მაგრამ, ამავე დროს, არიან სხვა ქრისტიანული თემები, რომლებიც ფლობენ მართლმადიდებლობის მეტ ან ნაკლებ ზომას. ყოველი ასეთი ფაქტი უნდა გავითვალისწინოთ: არ შეიძლება, უბრალოდ თქვა, რომ ყველა არამართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთაა, და ამით დაამთავრო. არ შეიძლება ისე მიუდგე სხვა ქრისტიანებს, თითქოს ისინი არაფრით განსხვავდებოდნენ ურწმუნოთაგან.

ასეთია შედარებით ზომიერ მართლმადიდებელთა პოზიცია. მაგრამ მართლმადიდებელ ეკლესიაში არის უფრო მკაცრი ჯგუფი, რომელსაც მიაჩნია, რომ რადგან სწორედ მართლმადიდებლობაა ეკლესია,ამიტომ ნებისმიერი, ვინც, არ არის მართლმადიდებელი, ვერ იქნება ეკლესიის წევრი. ასე, მაგალითად, მიტროპოლიტი ანტონი (ხრაპოვიცკი), რუსეთის საზღვარგარეთის ეკლესიის პირველი მღვდელმთავარი და გამოჩენილი რუსი ღვთისმეტყველი, თავის კატეხიზმოში წერს:

კითხვა: შეიძლება თუ არა, დავუშვათ, რომ ოდესმე მომხდარა ან შეიძლება მოხდეს განხეთქილება ეკლესიაში ან ეკლესიათა შორის?

პასუხი: არასოდეს. ერეტიკოსები და სქიზმატიკოსები დროდადრო ჩამოშორდებოდნენ ხოლმე ერთ განუყოფელ ეკლესიას, და ამის მოქმედნი წყვეტდნენ ეკლესიის წევრობას, მაგრამ თვით ეკლესია ვერასდროს დაკარგავს თავის მთლიანობას, როგორც ამას უფლის სიტყვები გვიდასტურებს.²

ცხადია (დასძენს ეს უფრო მკაცრი ჯგუფი), საღმრთო მადლი შეიძლება მოქმედებდეს ბევრ არამართლმადიდებელთა შორის, და თუ ისინი გულწრფელი იქნებიან ღვთის სიყვარულში, ღმერთი უთუოდ შეიწყალებს მათ; მაგრამ თავიანთი ახლანდელი მდგომარეობაში ისინი ვერ დასახელდებიან ეკლესიის წევრებად. ქრისტიანთა ერთობისთვის მოღვაწეებმა, რომლებიც ხშირად ანგარიშს არ უწევენ ამ რიგორისტულ სკოლას, არ უნდა დაივიწყონ, რომ ამ თვალსაზრისს მხარს უჭერს ბევრი დიდად განსწავლული და განწმენდილი მართლმადიდებელი.

რადგან სწამთ, რომ მათი ეკლესია ჭეშმარიტი ეკლესიაა, მართლმადიდებლებს შეიძლება ჰქონდეთ ერთადერთი საბოლოო სურვილი: ყველა ქრისტიანის ხელახლა მოქცევა, ან ხელახლა დაბრუნება მართლმადიდებლობაში. მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს მართლმადიდებლები მოითხოვდნენ სხვა ქრისტიანების დაქვემდებარებას ძალაუფლებისა და იურისდიქციის ამა თუ იმ ცენტრისადმი. „მართლმადიდებლობას არ სურს რომელიმე პიროვნების ან ჯგუფის დაქვემდებარება, მას სურს გაგება“.³ მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოადგენს მოძმე ეკლესიათა ოჯახს, სტრუქტურით დეცენტრალიზებულს, რაც იმას გულისხმობს, რომ ცალკეული სამწყსოები შეიძლება მართლმადიდებლობას შეუერთდნენ საკუთარი ავტონომიის დაუთმობლად: მართლმადიდებლობას სურს მათი მოქცევა და არა შთანთქმა. გაერთიანების საკითხზე მსჯელობისას მართლმადიდებლები ყოველთვის ხელმძღვანელობენ (ან - უნდა ხელმძღვანელობდნენ) განსხვავებულთა ერთიანობის პრინციპით. ისინი არ ცდილობენ დასავლელი ქრისტიანები „ბიზანტიურ“ ან „აღმოსავლურ“ ყაიდაზე მოაქციონ, არც ის სურთ, რომ მკაცრი ერთფეროვნება მოახვიონ თავზე: რადგან მართლმადიდებლობაში არის ადგილი მრავალი სხვადასხვა კულტურული მოდელისთვის, მრავალი სხვადასხვანაირი ღვთისმსახურებისთვის და მრავალი სხვადასხვა ორგანიზაციული სისტემისთვისაც კი.

მაგრამ არსებობს ერთი სფერო, რომელშიც განსხვავება დაუშვებელია. მართლმადიდებლობა დაბეჯითებით მოითხოვს რწმენის საკითხებში ერთიანობას. სანამ შესაძლებელი გახდება ერთიანობა ქრისტიანთა შორის, მანამდე უნდა მოხდეს სრული შეთანხმება სარწმუნოებაში: ეს არის მართლმადიდებლების ბაზისური პრინციპი ყველა მათს ეკუმენურ ურთიერთობაში. მნიშვნელოვანია სწორედ რწმენის ერთიანობა და არა - ორგანიზაციისა; ორგანიზაციული ერთიანობის უზრუნველყოფა დოგმატური კომპრომისის ფასად - ეს იმას ჰგავს, რომ კაცმა თხილის გული გადააგდოს და ნაჭუჭი დაიტოვოს. მართლმადიდებლებს არ სურთ მონაწილეობა გაერთიანების „მინიმალურ“ სქემაში, რომელიც მხოლოდ რამდენიმე პუნქტში გვთავაზობს შეთანხმებას და ყველაფერ დანარჩენს კერძო შეხედულებაზე მიაგდებს. კავშირს შეიძლება ერთადერთი საფუძველი ჰქონდეს: რწმენის სავსება - რადგან მართლმადიდებლობა სარწმუნოებას უყურებს როგორც ერთიან და ორგანულ მთლიანობას. თუმცა, როგორც ითქვა, არსებობს კარდინალური სხვაობა საეკლესიო გადმოცემასა და ტრადიციებს შორის, სარწმუნოების არსსა და საღვთისმეტყველო შეხედულებებს შორის. შეიძლება გვქონდეს სრული ერთიანობა რწმენაში, და ამავე დროს - სხვადასხვა თეოლოგიური შეხედულება ამა თუ იმ საკითხზე. მართლმადიდებლობა მოითხოვს რწმენის ერთიანობას და არა შეხედულებებისა და ტრადიციებისა.

ამ ბაზისური პრინციპიდან - არ გავერთიანდეთ რწმენის ერთიანობის გარეშე - მნიშვნელოვანი დასკვნა გამომდინარეობს: სანამ რწმენის ერთიანობა არ მიიღწევა, მანამდე შეუძლებელია საიდუმლოებში თანამონაწილეობა. მართლმადიდებელთა უმრავლესობას სჯერა, რომ უფლის ტრაპეზში თანამონაწილეობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას რწმენის ერთიანობის მისაღწევად - არამედ პირიქით, ის უნდა გახდეს უკვე მიღწეული ერთიანობის შედეგი და გვირგვინი. მართლმადიდებლობა მთლიანად უარყოფს ცალკეულ ქრისტიანულ აღმსარებლობებს შორის „ევქარისტიული კავშირის“ კონცეფციას და არ სცნობს საკრამენტული ძმობის არანაირ ფორმას სრული ერთიანობის გარეშე. ეკლესიები ან არიან ერთმანეთთან ევქარისტიულ ურთიერთკავშირში, ან არა; სანახევრო მდგომარეობა არ არსებობს. ხანდახან ამბობენ, რომ ანგლიკანური ან ძველ-კათოლიკე ეკლესია ევქარისტიულ კავშირშია მართლმადიდებლობასთან. მაგრამ ეს შეცდომაა. ასეთი კავშირი არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს, ვიდრე ანგლიკანები და მართლმადიდებლები რწმენის საკითხებში არ შეთანხმდებიან.

ასეთია ძირითადი მართლმადიდებლური პოზიცია ევქარისტიული კავშირის საკითხზე. მაგრამ პრაქტიკაში ვხვდებით განსხვავებებსაც. მართლმადიდებლობა არცთუ მთლად ერთსულოვანია ამ დელიკატურ საკითხში. საკმაოდ მცირე, მაგრამ ანგარიშგასაწევ ჯგუფს მიაჩნია, რომ ეკლესიის ოფიციალური პოზიცია ზედმეტად მკაცრია. ისინი დარწმუნებული არიან, რომ ქრისტიანთა გაერთიანების საქმეში დღევანდელი წარმატებების ფონზე აუცილებელია გვეკავოს გაცილებით უფრო ღია პოზიცია, როგორც ეს მოხდა რომის კათოლიკეებში და ანგლიკანებში უკანასკნელი ოცდაათი წლის მანძილზე. თუმცა მართლმადიდებელთა უმრავლესობა არ იზიარებს ამ შედარებით ლიბერალურ პოზიციას, მაგრამ ალბათ ეს უკანასკნელნიც დაუშვებდნენ ცალკეულ გამონაკლისებს საზოგადო აკრძალვიდან, ოღონდ არა იმდენად „ეკუმენური“, რამდენადაც პირადი და სამღვდელო მოსაზრებების გამო. ფაქტობრივად ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია უშვებს ეგრეთწოდებულ „იკონომიურ“ ურთიერთკავშირს (მართლმადიდებელ საეკლესიო სამართალში ტერმინი „იკონომია“ ნიშნავს ეკლესიის წესებიდან გადახვევას ცალკეულ ადამიანის გადასარჩენად): როდესაც რომელიმე არამართლმადიდებელი ქრისტიანი ამა თუ იმ მიზეზით მოწყვეტილია საკუთარი ეკლესიის საიდუმლოებს, საგანგებო დაშვებით მას უფლება ეძლევა ეზიაროს მართლმადიდებელი მღვდლის ხელიდან. მაგრამ სწორი იქნება თუ არა საპირისპირო? შეუძლია თუ არა მართლმადიდებელ ქრისტიანს, როცა მის სიახლოვეს არ არის მართლმადიდებელი თემი - რაც დასავლეთში ხშირად ხდება - ეზიაროს არამართლმადიდებლებთან? მართლმადიდებელ ღვთისმეტყველთა უმეტესობა უპასუხებს: არა, ეს დაუშვებელია. მაგრამ ფაქტობრივად ასეთი ზიარებები ხდება - მართლმადიკალისტოს უერი მართლმადიდებელი ეკლესია დებელი ეპისკოპოსის ზოგჯერ უსიტყვო, ზოგჯერ კი განცხადებული თანხმობით. ამას გარდა, არსებობს შერეული ქორწინებების პრობლემაც: სიტუაცია, როცა მეუღლეები ერთად ვერ მივლენ საკურთხეველთან, რაც ადამიანურად განსაკუთრებით მტკივნეულია. ამ შემთხვევაშიც შეიძლება ზოგჯერ - ცხადია, არა ყოველთვის - დასაშვები იყოს თანაზიარება ეკლესიათა მიჯნებს ზემოთ. მაგრამ ცალკეულ შემთხვევებში ასეთი მიდგომის მიუხედავად, მართლმადიდებელთა უმრავლესობა მაინც დაჟინებით მოითხოვს, შენარჩუნებულ იქნას ძირითადი პრინციპი: რწმენის ერთიანობა წინ უნდა უსწრებდეს საიდუმლოებში თანამონაწილეობას.

რომის კათოლიკე ეკლესია

დასავლელ ქრისტიანთაგან ყველაზე გულთბილი დამოკიდებულება მართლმადიდებლებს ამჟამად ანგლიკანებთან აქვთ. მაგრამ მართლმადიდებლობას გაცილებით მეტი აკავშირებს რომის კათოლიკე ეკლესიასთან. ცხადია, არსებობს მრავალი საკითხი, რომლებიც მართლმადიდებლობას და კათოლიკობას ერთმანეთისგან აშორებს და რომელთა გადაწყვეტა აუცილებელია ამ ორი ეკლესიის ურთიერთობისთვის. პირველ რიგში ეს არის ფსიქოლოგიური ბარიერი. ვერც მართლმადიდებლებს და, უეჭველია, ვერც კათოლიკეებს ვერ დაუვიწყებიათ საუკუნეთა მანძილზე ერთმანეთისთვის მიყენებული ზიანი. დაპირისპირების ფაქტები მეოცე საუკუნეშიც მრავლად იყო. ბევრს დღესაც ახსოვს მართლმადიდებელთა და კათოლიკეთა დაუნდობელი კონფლიქტები პოლონეთში, ხორვატიაში, უკრაინაში, ჩეხოსლოვაკიაში. ამ კონფლიქტებში ძალადობა, რომელიც ხშირად სიკვდილით მთავრდებოდა, ორივე მხრიდან მოდიოდა. მაგრამ გაერთიანებისთვის ფსიქოლოგიურ ბარიერებზე უფრო მნიშვნელოვანია დოქტრინალური განსხვავებები, უპირველეს ყოვლისა კი - filioqueდა პაპის სტატუსი (ამ ორ საკითხს ზოგიერთი მართლმადიდებელი განსაწმენდელსა და ღვთისმშობლის უმანკო ჩასახვასაც დაუმატებდა, ხოლო კათოლიკეები თავის მხრივ ეჭვქვეშ აყენებენ განქორწინების პრაქტიკას და ღვთის არსებისა და ენერგიის პალამიტურ განსხვავებას). ნაკლებად თვალსაჩინო, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია განსხვავებები საღვთისმეტყველო მენტალიტეტში და მეთოდში. მართლმადიდებლებს ხშირად მიაჩნიათ, რომ ლათინური სქოლასტიკური ღვთისმეტყველება ზედმეტად მიდრეკილია სამართლებრივი ცნებების გამოყენებისკენ, აგრეთვე, ზედმეტად ემყარება განსჯისმიერ კატეგორიებს და სილოგისტიკას; თავის მხრივ ლათინები მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების მისტიკურ მიდგომას ხშირად ერთობ ბუნდოვნად და განუსაზღვრელად მიიჩნევენ.

მაგრამ რამდენიც არ უნდა ვილაპარაკოთ განსხვავებებზე, მაინც ფაქტად რჩება, რომ კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის ძალიან ბევრია საერთო: სამების და იესო ქრისტე-ღმერთის რწმენა, წმინდა საიდუმლონი, ევქარისტიული პურისა და ღვინის ჭეშმარიტი ბუნება, დამოკიდებულება ღვთისმშობელთან, წმინდანებთან, მიცვალებულებთან, საეკლესიო სიწმინდეებთან... ყველაფერი ამის და სხვა მრავალის გათვალისწინებით შეიძლება ითქვას, რომ ეს ორი ეკლესია ნამდვილად ძალიან ახლოს დგას ერთმანეთთან.

თუკი ასეა, არსებობს თუ არა კავშირის აღდგენის პერსპექტივა? ამ საქმეში არაერთი ნაბიჯი უკვე გადადგმულია. შეგვიძლია გავიხსენოთ მნიშვნელოვანი ინიციატივები კათოლიკე ეკლესიის მხრიდან, რომელთა მოთავეები იყვნენ ანდრეი შეპტიცკი (1865-1944) - ბერძნულ-კათოლიკური ეკლესიის ლვოვის მიტროპოლიტი, დომ ლამბერტ ბოდუენი (1873-1960), რომელმაც 1925 წელს ამესურმეზში დააარსა კალისტოს უერი მართლმადიდებელი ეკლესია „ერთობის მონასტერი“ (1939 წელს მონასტერი შევეტონში გადავიდა) - ეს არის „ორმაგი რიტუალის“ სამწყსო, რომლის წევრები ღვთისმსახურებას აღასრულებენ როგორც ლათინური, ისე ბიზანტიური წესით. მონასტერს ბევრი სტუმარი ჰყავს და მრავალი მეგობარი მართლმადიდებელთა შორის. აქ იბეჭდება ცნობილი ჟურნალი Irenikon. გარდა ამისა, მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ კათოლიკე ეკლესიაში კვლავ დაიწყეს წმინდა მამათა მემკვიდრეობის კვლევა: ამ საქმეში მოღვაწეობენ ისეთი მეცნიერები, როგორებიც არიან ანრი დე ლუბაკი, ჟან დანიელუ და ჰანს ურს ფონ ბალთაზარი.

ვატიკანის მეორე კრების (1962-1965) შედეგად რომის კათოლიკე ეკლესიაში მომხდარმა ცვლილებებმა შესაძლებელი გახადა რომისა და მართლმადიდებლობის თანდათანობით დაახლოება ოფიციალურ დონეზე. 1964 წ. იანვარში შედგა ისტორიული შეხვედრა პაპ პავლე VI-სა და პატრიარქ ათენაგორას შორის - ეს იყო პირველი პირისპირ შეხვედრა 1438-1439 წწ. ფლორენციის კრების შემდეგ. 1965 წ. 7 დეკემბერს, ცერემონიებზე, რომლებიც ერთდროულად ჩატარდა რომში (ვატიკანის მეორე კრების მიერ) და კონსტანტინოპოლში (წმინდა სინოდის მიერ), საზეიმოდ იქნა მოხსნილი 1054 წლის ანათემები. თუმცა ეს მხოლოდ სიმბოლური ჟესტი იყო და თავისთავად არ აღუდგენია ევქარისტიული კავშირი ორ მხარეს შორის, მაგრამ არ უნდა დავაკნინოთ სიმბოლური ჟესტების მნიშვნელობა ურთიერთნდობის აღდგენის საქმეში.

1980 წ. საბერძნეთის კუნძულებზე პატმოსზე და როდოსზე შედგა მართლმადიდებლობასა და რომს შორის საღვთისმეტყველო დიალოგის ერთობლივი საერთაშორისო კომისიის პირველი სხდომა. 1982-1988 წლების მანძილზე კომისიამ მოამზადა სამი მნიშვნელოვანი ტექსტი - ეკლესიის, საიდუმლოთა და სამოციქულო მემკვიდრეობის შესახებ. ამ დოკუმენტებით მყარი საფუძველი დაედო ამ სადაო საკითხთა სამომავლო განხილვას, თუმცა მათში უშუალოდ Filioque-სა და პაპის სტატუსს არ შეხებიან. სამწუხაროდ, 1980-იანი წლების ბოლოდან კომისიის მუშაობა შეფერხდა, რადგან უკრაინაში და სხვა ადგილებში ბერძენ-კათოლიკეთა და მართლმადიდებელთა შორის დაძაბულობა გამწვავდა და იძულებული გახდნენ, რამდენიმე სხდომა გადაედოთ. დიალოგი საბოლოოდ არ შემწყდარა, მაგრამ მისი უახლოესი მომავალი მაინც სათუოა. ყველა შემთხვევაში, ფაქტია, რომ მოლაპარაკება ჯერ მხოლოდ პირველ სტადიაშია.

გადამწყვეტი საკითხი მართლმადიდებლობისა და რომის ურთიერთობაში უთუოდ ის არის, თუ როგორ უნდა გვესმოდეს პაპის მსახურება ეკლესიაში. მართლმადიდებლები ვერაფრით დათანხმდებიან ვატიკანის პირველი კრების 1870წ. გამოქვეყნებულ დადგენილებებს, პაპის შეუმცდარობას და მის უმაღლეს მსოფლიო იურისდიქციას რომ ამტკიცებენ. ეს დადგენილებები კიდევ ერთხელ ხაზგასმული და დადასტურებული იქნა ვატიკანის მეორე კრებაზე, თუმცა, ამავე დროს, კრებამ პაპის პრივილეგიები ახალ კონტექსტში მოათავსა ეპისკოპოსთა კოლეგიალობის წინ წამოწევით. მართლმადიდებლობა აღიარებს, რომ ადრეულ საუკუნეებში რომის ეკლესია პირველი იყო ჭეშმარიტი რწმენის დამოწმებაში, მაგრამ ჩვენ არ მიგვაჩნია, თითქოს თავის სამოძღვრო მსახურებაში პაპს რაიმე განსაკუთრებული ნიჭი ჰქონდეს მიმადლებული. ჩვენ მის პირველობას ვაღიარებთ, მაგრამ პირველობას მხოლოდ თანასწორთა შორის. პაპი უფროსი ძმაა და არა უზენაესი განმგებელი. ჩვენ არ ვფიქრობთ, რომ ეკლესიის ისტორიის პირველ ათ საუკუნეში პაპს პირდაპირი და უშუალო იურიდიქცია ჰქონდა ქრისტიანულ აღმოსავლეთში, და შეუძლებლად მიგვაჩნია ამ ძალაუფლების დღეს მისთვის მინიჭება.

კათოლიკეებისთვის ეს ყველაფერი იქნებ ნეგატიურად და უიმედოდ ჟღერდეს. თუ ასეა, მაშინ იმაზე ლაპარაკს, თუ რას არ მივიღებთ მართლმადიდებლები, ჯობს პოზიტიური ტერმინოლოგიის ფარგლებში დავსვათ კითხვა: რას ნიშნავს პაპის პირველობა მართლმადიდებლური თვალსაზრისით? უეჭველია, ჩვენ, მართლმადიდებლები, უბრალოდ იმას კი არ ვისურვებდით, რომ პაპისთვის საპატიო უფროსობა მიგვეკუთვნებინა გაერთიანებულ საქრისტიანოში, არამედ იმასაც, რომ მას დაკისრებოდა მთელს ეკლესიაზე მოციქულებრივი ზრუნვა; ჩვენ ვისურვებდით, არა მარტო აპელაციების მიღების უფლება ჰქონოდა მას მთელი ქრისტიანული მსოფლიოდან, არამედ იმასაც, რომ თავის თავზე აეღო ინიციატივა ქრისტიანთა შორის კრიზისებისა და კონფლიქტების მოსაგვარებელ გზათა საძებნად, სადაც არ უნდა წარმოქმნილიყვნენ ისინი; ჩვენ ვისურვებდით, რომ ასეთ შემთხვევებში პაპს მარტოდმარტო კი არ ემოქმედა, არამედ თავის ეპისკოპოს ძმებთან მჭიდრო თანამშრომლობაში; ჩვენ ვისურვებდით, პაპის მსახურება გამოხატული ყოფილიყო არა იმდენად იურიდიული, რამდენადაც სამღვდელო ტერმინებით, რომ პაპისგან წამოსულიყო უმალ შთაგონება, ვიდრე იძულება, უმალ შეგონება, ვიდრე დაძალება.

1024 წელს კონსტანტინოპოლის პატრიარქმა ევსტათიმ, რომის პირველობისა და მსოფლიო პატრიარქის პირველობის განსასხვავებლად, შემდეგი ფორმულა შესთავაზა პაპ იოანე XIX-ს: „დაე კონსტანტინოპოლის ეკლესია იწოდებოდეს და მიჩნეულ იქნას მსოფლიო ეკლესიად თავის სფეროში, როგორც რომია მიჩნეული მსოფლიოში“. ალბათ ურიგო არ იქნებოდა, ერთობლივ მართლმადიდებლურ-კათოლიკე კომისიას თავის მომდევნო შეხვედრაზე სწორედ ეს ფორმულირება მიეღო საკითხის განხილვის საფუძვლად.

ერთმანეთისგან სწავლა

ერთ თავის წერილში ხომიაკოვი, სხვა ქრისტიანებთან მართლმადიდებლობის დამოკიდებულების აღწერისას, იგავს მიმართავს: მოძღვარი სადღაც წავიდა და თავისი სწავლება სამ შეგირდს დაუტოვა. უფროსი ბეჯითად იმეორებდა, მოძღვრისგან ნასწავლს, არაფერი შეუცვლია სწავლებაში; უმცროსთაგან ერთმა რაღაც დაუმატა სწავლებას, მეორემ - მოაკლო. რომ დაბრუნდა, მოძღვარი არცერთზე არ გამწყრალა; უმცროსებს ასე უთხრა: „უფროს ძმას უმადლოდეთ, უმისოდ თქვენ ვერ შეინარჩუნებდით ჭეშმარიტებას, მე რომ გადმოგეცით“. მერე უფროსს მიმართა: „უმცროს ძმებს უმადლოდე, მათ გარეშე შენ ვერ გაიგებდი ჭეშმარიტებას, მე რომ მოგანდე“.

მართლმადიდებლები, მთელს თავის სიმდაბლეში, თავიანთ თავს უფროსი ძმის ადგილას ხედავენ. მათ სწამთ, რომ ღვთის წყალობით შეძლეს და უცვლელად შეინარჩუნეს ჭეშმარიტი სარწმუნოება: „არც დაუმატებიათ რაიმე და არც დაუკლიათ რაიმე“. მათ პრეტენზია აქვთ ძველი ეკლესიის ცოცხალ მემკვიდრეობაზე, მოციქულთა და წმინდა მამათა გადმოცემაზე, და სჯერათ, რომ დანაწევრებულ და არეულ საქრისტიანოში მათი ვალია დაამოწმონ ეს პირველადი და უცვლელი ტრადიცია. დღეს დასავლეთში, როგორც კათოლიკეთა ისე პროტესტანტთა შორის, ბევრნი მოიძებნებიან, ვინც ცდილობს მხრებიდან ჩამოიფერთხოს „მეთექვსმეტე საუკუნის დროინდელი დანაშრევები და დანალექები“, და ვინც მოწადინებულია „გააღწიოს რეფორმაციასა და შუა საუკუნეკალისტოს უერი მართლმადიდებელი ეკლესია ებს მიღმა“. სწორედ აქ შეუძლია მართლმადიდებლობას დახმარება. მართლმადიდებლობა დგას იდეათა იმ წრის გარეთ, რომელშიც უკანასკნელი რვა საუკუნის მანძილზე მოძრაობდნენ დასავლეთის ქრისტიანები; მას არ გადაუტანია არც სქოლასტიკური რევოლუცია, არც რეფორმაცია და კონტრრეფორმაცია - არამედ დღემდე რჩება მამათა უძველეს ტრადიციაში, რომლის დაბრუნებას დასავლეთში ამჟამად ეგზომ ბევრნი ესწრაფიან. აქედან გამომდინარე, მართლმადიდებლობის ეკუმენური როლი ასეთია: კითხვის ქვეშ დააყენოს ლათინური დასავლეთის, შუასაუკუნებისა და რეფორმაციის საყოველთაოდ მიღებული ფორმულები.

მაგრამ, თუ მართლმადიდებლებს სურთ, ეს ფუნქცია სათანადოდ შეასრულონ, მათ იმაზე უკეთ უნდა გაიგონ თავიანთი ტრადიცია, ვიდრე წარსულში ესმოდათ; და ამაში, თავის მხრივ, დასავლეთს შეუძლია მათი დახმარება. მართლმადიდებლები თავიანთ უმცროს ძმებს უნდა უმადლოდნენ, რადგან დასავლეთის ქრისტიანებთან - კათოლიკეებთან, ანგლიკანებთან, ლუთერანებთან, კალვინისტებთან, კვაკერებთან - ურთიერთობით საშუალება ეძლევათ ახლებურად დაინახონ მართლმადიდებლობა.

ორივე მხარემ ეს-ესაა დაიწყო ერთმანეთის აღმოჩენა, და ორივეს ბევრი რამის სწავლა შეუძლია. როგორც წარსულში აღმოსავლეთისა და დასავლეთის გაყოფა ორივე მხარისთვის დიდი ტრაგედია და საერთო გაღარიბების მიზეზი აღმოჩნდა, ასევე დღეს კონტაქტის განახლება უკვე იქცა ორივე მათგანისთვის ურთიერთგამდიდრების წყაროდ. დასავლეთს თავისი მაღალი სტანდარტებით, თავისი ბიბლიური და პატრისტიკული კვლევით საშუალება აქვს დაეხმაროს მართლმადიდებლებს, რომ მათ ახლებურად შეიცნონ საღმრთო წერილის ისტორიული საფუძვლები, და მეტი სიზუსტით და გარჩევით წაიკითხონ წმინდა მამათა ნაწერები. მართლმადიდებლობას, თავის მხრივ, შეუძლია აღადგენინოს დასავლეთის ქრისტიანებს საეკლესიო გადმოცემის შინაგანი საზრისის გაგება, დაეხმაროს წმინდა მამათა სწავლების, როგორც ცოცხალი რეალობის დანახვაში („ფილოკალიის“ ლათინური გამოცემა გვიჩვენებს, რა ხელსაყრელად შეიძლება ერთმანეთს შეუზავდეს დასავლეთის მომთხოვნი სტანდარტები და ტრადიციული მართლმადიდებლური სულიერება). როდესაც მართლმადიდებლები ცდილობენ აღადგინონ ხშირი ზიარების პრაქტიკა, ამაში მათ დასავლეთის ქრისტიანების მაგალითი შეაგულიანებს; თავის მხრივ, ბევრი დასავლელი ქრისტიანი გრძნობს, რომ მათი ლოცვა და ღვთის თაყვანისცემა გაცილებით გაღრმავდა მას შემდეგ, რაც გაეცნენ მართლმადიდებლურ ხატებს, იესოს ლოცვას და ბიზანტიურ ლიტურგიას. დღეს, როდესაც რკინის ფარდის მიღმა მყოფმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ თავისუფება მოიპოვა, ალბათ დასავლეთის გამოცდილება და ექსპერიმენტები დაეხმარება მას გაუმკლავდეს ქრისტიანული ცხოვრების პრობლემებს სეკულარულ და ინდუსტრიულ საზოგადოებაში. თავის მხრივ, დევნილი მართლმადიდებელი ეკლესია დასავლეთისთვის რჩება მოწამეობის დიდმნიშვნელოვანების შეხსენებად, და ცოცხალ მაგალითად იმისა, თუ რა ფასი აქვს ტანჯვას ქრისტიანულ ცხოვრებაში.

თარგმნა ზაზა თვარაძემ

______________________

* ნაწყვეტი წიგნიდან: Kallistos Ware. The Orthodox Church. მე-16 თავი.

1. ორიგინალში კურსივი არ არის.

2. ორიგინალში კურსივი არ არის.

3. S. Bulgakov, The Orthodox Church, p. 214.

წყარო:

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა

Please Share it! :)