Ⴋირჩა Ⴄლიადე – რელიგიის კვლევის დიდოსტატი

0.მირჩა ელიადეს აკადემიური ადგილისათვის

მირჩა ელიადე- Mircea Eliade, – დაბადება-გარდაცვალება: 9.3.1907, ბუქარესტი – 22.4.1986, ჩიკაგო, – მოღვაწეობდა იმ აკადემიური დარგის სფეროში, რასაც დასავლურ უნივერსიტეტებში, როგორც წესი, რელიგიის შტუდიები ან რელიგიის მეცნიერება ეწოდება და რასაც ჩვენ პირადად მიზეზთა და მიზეზთა გამო ქართულად რელიგიოლოგია შევუსადაგეთ.

მირჩა ელიადე უდავოდაა XX საუკუნის უდიდესი რელიგიოლოგი/რელიგიის მკვლევარი ანუ რელიგიის შემსწავლელი მეცნიერების კლასიკოსი. თვითგაგების თანახმად იგი იყო რელიგიის ისტორიკოსი. ‘რელიგიის ისტორია’ რელიგიოლოგიის ტრადიციული სახელწოდებაა, თუმცა მას დღესაც არ დაუკარგავს თავისი აქტუალურობა და იგი ხმარებაშია, 1.ან როგორც ‘რელიგიის შტუდიების’ ანუ ‘რელიგიის მეცნიერების’ შემადგენელი ისტორიული ნაწილი (სისტემატურთან ერთად), ანდა: 2. ტრადიციული ინერციით როგორც მათივე ანუ ‘რელიგიის შტუდიების’ და ‘რელიგიის მეცნიერების’ სინონიმი, რასაც თვალნათლივ მოწმობს რელიგიოლოგთა ინტერნაციონალური გაერთიანების სახელწოდება.

‘რელიგიის ისტორია’ არცთუშორეული წარსულის ქართულ სიტყვათშეხამებაში „რელიგიათმცოდნეობამ“ ჩაანაცვლა, ხოლო დღევანდელი დასავლეთის აკადემიურ სივრცეში, როგორც დასაწყისიდანვე მიგანიშნეთ, ამ მეცნიერული დარგის აღსანიშნავად მიღებულია ინგლისური Religious Studies ან Study of Religion, ფრანგულად Sciences des Religions(‘სიანს დე ღელიჟიონ’), გერმანულად ერთი მოქნილი სიტყვით, Religionswissenschaft, გამოითქმის, ხოლო იაპონურად ‘შოკიოგაკუ’ 宗教… იაპონია შემთხვევით არ გვიხსენებია, რელიგიოლოგია ის აკადემიური საგანია, რომელიც გეოგრაფიულად მოიცავს დიდ შვიდეულს + ჰოლანდია და სკანდინავია. ჰოლანდია, სადაც რელიგიოლოგია თავიდანვე ყველაზე მასშტაბურად, ერთდროულად ოთხ უნივერსიტეტში, 1876წელს დაფუძნდა, დღემდე მოღვაწეობს ‘რელიგიის’ გარეშე, როგორც godsdienstwetenschap. აკადემიურ პირველობას ანუ რელიგიის (შემსწავლელი) მეცნიერების საუნივერსიტეტო დაფუძნების პატივს, როგორც წესი ჟენევის ფრანგულენოვან უნივერსიტეტს მიაკუთვნებენ და შესაბამისად, 1873 მიჩნეულია რელიგიოლოგიის დაბადების თარიღად, თუმცაღა ჟენევის უნივერსიტეტის ახლადგახსნილი კათედრის სახელწოდებაში თავიდან ‘რელიგიის ისტორია’ ფიგურირებდა: histoire des religions et étude des systèmes sociaux (რელიგიების ისტორია და სოციალური სისტემის კვლევები – ‘ისტუაღ დე ღელიჟიონ ე ეტიუდ დე სისტემ სოსიო’).

მირჩა ელიადე რელიგიოლოგიის ფენომენოლოგიური სკოლის წარმომადგენელია, ანუ მისი მეცნიერული მოღვაწეობა რელიგიის ფენომენოლოგიას მიეკუთვნება და ეს საყოველთაოდ მიღებული დებულებაა. შორს წაგვიყვანს იმაზე საუბარი თუ რა არის რელიგიის ფენომენოლოგია, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ იგი რელიგიის მეცნიერების(Science of Religion) საუნივერსიტეტო ეტაბლირებიდან მალევე, გასული საუკუნის 10-20 – იანი წლებში ამ საგნის ანუ რელიგიოლოგიის დომინირებად მიმართულებად იქცა და პრივილეგირებულ შიდასაგნობრივ სტატუსს რელიგიის ფენომენოლოგია ანუ ფენომენოლოგიური რელიგიოლოგია დიდხანს, 50-60 წლის განმავლობაში ინარჩუნებდა. გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან რელიგიის კვლევა მკაცრ ემპირიულ-დესკრიპტიულ მეთოდოლოგიას დაეფუძნა და რელიგიის ფენომენოლოგიაც მეცნიერულ წარსულს ჩაბარდა, რაშიც დიდი როლი შეასრულა ზოგადად ჰუმანიტარული მეცნიერებების მეთოდოლოგიურ სფეროში მომხდარმა იმ აკადემიურმა რევოლუციამ, რაც Culturell Turn -ის სახელითაა ცნობილი. თუმცაღა, ისაც აღსანიშნავია, რომ ამ სკოლის გამოცოცხლების ცდები ე.წ. ‘ახალი სტილის’ ფენომენოლოგიის შემოღების გზით დღესაც შეინიშნება, განსაკუთრებით კი გერმანულ-სკანდინავიურ რელიგიოლოგიის აკადემიურ სფეროებში.

1.რელიგიის ელიადესეული თეორია

რაში მდგომარეობს რელიგიისადმი, რელიგიის კვლევის მიმართ მირჩა ელიადეს მიდგომის ძირითადი არსი და დებულება? ელიადემ სცადა, ის მუდმივად ცდილობდა რელიგია თავად რელიგიური ადამიანის, Homo Religiosus-ის ყოფიერებიდან და ცნობიერებიდან განემარტა და არსებობის, სიცოცხლის და აზროვნების ასეთი წესიდან და ჟამ-კარიდან გამომდინარე განეჭვრიტა, ეკვლია, განეხილა და ბოლოს მკითხველისთვის გაეცნო, გადმოეცა რელიგია. რელიგიის კვლევას ის ტოტალურ ჰერმენევტიკას უწოდებდა.

რელიგიის დასაბამი და ადგილია იქ, სადაც სინამდვილის, ტოტალური რეალობის სრული და მთლიანი გამოცხადება ხდება. ნამდვილი სინამდვილე, ტოტალური რეალობა მისთვის რელიგიური, მიღმა სამყაროა. გამოცხადება ნიშნავს როგორც წმინდას, საკრალურის გამოცხადებას(აქ ‘Ⴜმინდა’ Le Sacrale, Das Heilige, გაარსებითებულია, ასომთავრულით იწერება) ანუ გამოცხადებას იმისას, რაც აზრის სისრულეშია და ასევე ნიშნავს საკრალურთან ადამიანის მიმართების გამოცხადებას, გამოჩენას და ამოტივტივებას. ელიადე საკრალურისა და პროფანულის დიხოტომიის და ურთიერთგანპირობებულობის ცნობილ სქემას მისდევს; სქემას, რომლის თანახმადაც რელიგია ზოგადად და ყველა რელიგია ცნებებით ‘საკრალური’ და ‘პროფანული’ განიმარტება. მირჩა ელიადე ნათან ზოედერბლომის(Nathan Söderblom) და რუდოლფ ოტოს(Rudolf Otto) შემდეგ მესამეა, ვინც ერთობ ძლიერ, მთელი შთაგონებით და მეცნიერული უნარებით შეუტია ამ თემას და საკრალური ფენომენი რელიგიის კვლევის ცენტრად აქცია.

აქვე უნდა აღინიშნოს ის ფუნდამენტური განსხვავება, რაც საკრალურის შესახებ ზოგადად ფენომენოლოგიურ და კერძოდ ელიადესეულ კონცეფციას განასხვავებს იმ სოციოლოგური ხედვებისგან, რომლის სათავეშიც ემილ დურკჰაიმი მოიაზრება. რელიგიის ფენომენოლოგიაში ‘საკრალური’ და ‘პროფანული’ ის ცვალებადი მოცემულობა როდია, რასაც საზოგადოება ადგენს და პიროვნებას თავს ახვევს და ამავე საზოგადოებისთვისაა ის ღირებულებისა და ძლიერების შემცველი მართვის ინსტიტუტი . დურკჰაიმის თანახმად, საზოგადოება ადგენს რაა საკრალური და რა საწუთისოფლო ანუ პროფანული და ეს საკრალურ-პროფანულის გამრჩევი ‘წმინდა წესრიგი’, ემსახურება რა საზოგადოების შემონახვას და შინაგან სიმტკიცეს, საბოლოოდ შეიძლება წმინდა-არაწმინდას, რჯულიან-ურჯულოს დილემადაც კი იქცეს: „გაურჯულებელს არჯულებ, შენ ეგ არ შაგიხდებისა!“ თუ ინდივიდი ამ მცირე კოსმოსს – საკრალურ სფეროს დაარღვევს და გაასაყოველთაოებს(„ჩვენ ვიტყვით, კაცნი ჩვენა ვართ…“), მაშინ საზოგადოება შფოთვას იწყებს და შეუპოვარი ინდივიდის დასჯის ღონისძიებას მიმართავს. დავით კლდიაშვილის ერთი მოთხრობის გმირმა – კაციამ, ამ იმერელმა ‘ალუდამ’ ხომ ‘გმო’, რადგან მან ხატს და იმ ხატის საკრალურ მოცემულობას – წმინდა გიორგის უსმენობა, მმოსავის ტკივილისადმი გულგრილობა და უსამართლობის შეწყნარება დასწამა: ესმის ახლა მაგას რამეო? ძაღლი ვიყავი, რომ ჩემი არ ისმინაო? განსხვავებული კუთხეებიდან, მაგრამ ორივემ, კაციამაც და ალუდამაც იმ საკრალურ სფეროს, რასაც მათი თემები, სუფთადეკლესიური თუ პაგანურ-ქრისტიანული, ურყევად და ხელშეუხებლად მიიჩნევდა, საკუთარი დამღა დაასვეს, ერთმა ‘რჯული აიგდო’, მეორემ კი ‘გმო’ და ორივეგან მათი ყოფნა ტრაგედიით მთავრდება, კაცია გულს შეასკდება და ფაქტიურად ისაც მოკვეთილი აღესრულება. ბოლოს ორივეგან ისმის ქალის გოდება, როგორც საკრალურ-საზოგადოებრივი ტრაგედიის აპოთეოზი, კაციას დოდოც კივის და ალუდას ‘დიაცნიც’ ყბედად არიან, ხოლო ფინალში კარგად მოჩანს ლათინური sacer – ის მეორე მხარეც ანუ დაწყევლილობა: „ერთი მაისმა შორითა მწარე კივილი ქალისა.“

ასეთია საკრალურის სოციალური სახე, მაგრამ ელიადე სხვა საკრალურზე, საკრალურის სხვა დიმენსიაზე საუბრობს. წმინდა მისთვის აბსოლუტური სინამდვილეა, საკრალური ყოფიერება, რაც რელიგიურ ადამიანს სწყურია. სოციუმში, – იქნება ეს დურკჰაიმის, კლდიაშვილის თუ ვაჟას მიერ აღქმული სოციუმი, – ინდივიდი განიმსჭვალება საკრალური რეალობით თავისთავად, მემკვიდრეობით, ამ საკრალური ყოფიერების შექმნა-არსებობაში წილდაუდებლად. ბოლოს კი იგი შესაძლებელია კონფლიქტშიც კი მოვიდეს საკრალურთან, მაგრამ უფრო სწორად ალბათ საკრალურის საზოგადოებრივკონსტრუქციასთან. ელიადესთვის საკრალურის არსი, რელიგიური აქტები, გარემოებები რაღაც მათ გარეთ არსებულის, თუნდაც საზოგადოების ქმედებიდან და ნორმებიდან კი არ აიხსნება, არამედ მათ ჰომოგენურობაშია, თავისთავადობაშია საძიებელი და ეს თვისებები: ჰომოგენურობა, თავისთავადობა, განსხვავებულობა, ორიგინალურობა, განუმეორებლობა, ინტენსიურობა, თითოეული რელიგიური ინდივიდის ბედში, ფიქრსა და ქმედებაში ცხადდება. ამ უცნაური, აუხსნელი მოვლენის ასახსნელად ქართული საკრალურ სინამდვილიდან უნდა მოვიტანოთ ერთი პასაჟი:

„სოფელ დანოდან იყო ლაშარის ჯვრის ცნობილი ხევისბერი ასტორი. გადმოცემით, შუა ზამთარში, მთლად ტიტველი, ერთი მეტრის სიღრმე თოვლში, მთა-მთა წასულიყო ლაშარში“(ვერა ბარდაველიძე, მთათუშეთი).

ეს სიწმინდისკენ დაუოკებელი ლტოლვის ნიმუშია, ნიმუში სიმბოლურია თუ რეალური, აღარც აქვს უკვე პრინციპული მნიშვნელობა, რადგან აქ ნება სხეულებრივობის, ხორციელების ბარიერს ძლევს და აღემატება.

ის, ვისაც რელიგიურის კვლევა სურს, მან რელიგიურ ფაქტებთან, ფაქტიურობასთან, სინამდვილესთან კონტაქტი უნდა დაამყაროს – ასეთია ელიადეს განაჩენი. ეს იდეა-განაჩენი მას ინდურ იოგასთან ურთიერთობისას ჩამოუყალიბდა და შემდგომ განავითარა მისი უნივერსალიზირების გზით. იგი სხვათაშორის იმასაც აღნიშნავს, რომ იოგას თეორია და პრაქტიკა მას დაეხმარა, რათა უფრო ღრმად შეეცნო საკუთარი ქრისტიან-აღმოსავლური ტრადიცია ანუ იგივე ბიზანტიური რიტუსის მართლმადიდებლობა. რელიგია საკრალურის გზით გამოიკვლევა და აიხსნება და ამ გზით შეიძლება რელიგიის დანახვა მის ნამდვილ მოდალობაში, რასაც SUI GENERIS ეწოდება. ეს ნიშნავს, რომ რელიგიური, რელიგიური რამ მოცემულობა თავის თავშივე როგორც ერთადერთი კვრივი ელემენტი, საკუთარ კატეგორიას და კლასს ქმნის. რელიგიური ფენომენები „მათსავე საკუთარ მოდალობაში“ უნდა აღვიქვათ, და რელიგიური მასშტაბების ქვეშ განვიხილოთ.

„ასეთი ფენომენს ფიზიოლოგიის, ფსიქოლოგიის, სოციოლოგიის, ეკონომიკის, ენათმეცნიერების, ხელოვნების და ა.შ. საშუალებით რომ ვუტრიალოთ, ნიშნავს რომ ვიცრუოთ. ნიშნავს, რომ სწორედ ის დავკარგოთ, რაც მასში თავისთავადი და განუმეორებელია – საკრალური ხასიათი“(‘რელიგიები და წმინდა’, გერმ. თარგმანში გვ. 11. დედანია Traité d’histoire des religions, 1949 – Patterns in Comparative Religion ).

ისეთი ცნების ქვეშკი, როგორიცაა პროფანული, მოიაზრება საკრალურის საწინააღმდეგო, აქ-ყოფნის ყოველდღიური ფორმა; პროფანულ, ყოველდღიურ სამყაროში არაა რაიმე განსაკუთრებული ადგილისა და დროისათვის ადგილი და დრო წინასწარ მოცემული.

Das Profane, Le Sacre et le profane(პროფანული პატარა ასოთი), Священное и мирское, საერო? სადაგი? საჯარო? საკრალური და პროფანული დაახლოებით იგივეა რაც საზენასოფლო და საწუთისოფლო, საუფლო და სახალხო, მარადი და მდღევრი, წარუვალი და წარმავალი, სულისმიერი და ხორციელი, ზეციური და მიწიერი…? ႱႠႩႰႠႪႳႰႨ თუ არ გამოჩნდა, დღესასწაული არ მოვა. დღესასწაული კი პროფანული დრო-ჟამების აღებას, გაუქმებას ნიშნავს: „ჟამი მოიდა საუფლო, ხალხი ხატობას დიოდა!“

რასაკვირველია, წმინდა ყოფიერება თავს განაცხადებს აჩვენებს პროფანულ დრო-სივრცეში, რომელიც ეზიარება რა Ⴑაკრალურს, უკვე აღარაა პროფანული დრო-სივრცე. საკრალურის ამ პრაქტიკას ელიადე ჰიეროფანიას უწოდებს; საკრალური ანუ წმინდა თავს აჩვენებს, განაცხადებს, მანიფესტირებს. საკრალურის მანიფესტირების არეალი ვრცელია, იგი შეიძლება გამოჩნდეს მითებში, რიტუალებში, კოსმოგონიებში ანუ სამყაროს ‘შესაქმეებში’… შეიძლება თვით ღმერთად გამოჩნდეს, რაც ჰიეროფანიის მაღალი ფორმა ანუ გამოცხადებაა. ასევე ხილულ სამყაროში, ბუნებაში გამოჩნდეს. ჰიეროფანია – Hiérophanie, საკრალურის პროფანულში გამოჩენა, რელიგიის ელიადესეული თეორიის ცენტრში დგას, იხ. კვლავ მისი Traité d’histoire des religions.

Ⴜმინდა, წმინდა რამ, რომელიც რელიგიის ისტორიაში მუდმივად თავს აჩვენებს, ამით არწყულებს, აკმაყოფილებს რელიგიური ადამიანის ტრანსცენდენტალურ სწრაფვას, დაუახლოვდეს საკრალურს. რელიგიური ცდილობს საკრალური ცენტრის სიახლოვეს ყოფნას, საკრალური მისთვის სამყაროს და ქვეყნის ცენტრია, ის ცდილობს წმინდა დრო გაიმეოროს, დრო, რომელიც მითებში, რიტუსებში და რიტუალებშია შემონახული და მათ მიერვეა ტრადირებული.

მითების მნიშვნელობა განუზომელია. მითების გზით რელიგია ნამდვილი კურნების საშუალებად იქცევა და წამლად გვევლინება, რადგან თუ ამ მითებს ჩავყვებით და მათ შინაგანი გამოცდილების ელემენტად ვაქცევთ, მაშინ დასაბამს ვუბრუნდებით.

ელიადეს კონცეფცია ვრცელია, მან თითქოს თავისი რელიგია შექმნა, რელიგია რომლის მიზანიცაა თანამედროვე საკრალურობამინავლებული ადამიანის ისევ საკრალურ-არქაულ ცნობიერებაში დაბრუნება. რელიგიის ძირითადი ელენტის – საკრალურის ჰერმენევტიკულ-კრეატიული კვლევაც თითქოსდა ამ პირადი ‘რელიგიის’ მიზანს ემსახურება. რელიგიოლოგიას იგი უწოდებდა მხსნელ დისციპლინას = Saving Discipline. რელიგიის კვლევა თითქოსდა სოტეროლოგიურ, ‘მხსნლურ’ ასპექტს იძენს: „რელიგიური ტრადიციების(გადმოცემების) შტუდირების გზით თანამედროვე ადამიანი არამხოლოდ არქაულ ყოფიერებას აღმოაჩენს ხელახლა, არამედ სულიერი სისავსის იმ ცნობიერებასაც , რომელიც ასეთი ყოფიერებისათვისაა ნიშანდობლივი …”

“რელიგიის მეცნიერების შეწევნით შეძლებდა თანამედროვე ადამიანი აგრეთვე ხელახლა აღმოჩენას საკუთარი სხეულის სიმბოლიკისა, რადგან ჩვენი სხეული ეს ანთროპოკოსმოსია“…

“ყოველი რელიგიური ფენომენი მის საკუთარ მოდალურობაში უნდა განვიხილოთ”.

მირჩა ელიადემ რელიგიური ფენომენის ახსნის კრეატიულ-ჰერმენევტიკული მეთოდი შემოიღო, საკმაოდ პოეტური…

პიროვნებამ თავისთავში კრეატიულობის ნიჭი უნდა გააღვიძოს. რათა თანამედროვე ადამიანი საკუთარ თავს არამხოლოდ ისტორიის ნაწილად აღიქვამდეს, არამედ საკრალურ გამოვლინებადაც…

“რელიგიის მეცნიერების დანიშნულებაა ადამიანის განთავისუფლება ისტორიისგან”, ისტორიის ტყვეობისგან, რათა ადამიანი დაუბრუნდეს საკრალურ რეალობას და ცნობიერებას! – იხ.‘სახეები.და მარადი სახეები‘, გერმანულად, გვ. 39-40.აგრეთვე: ‘Im Mittelpunkt‘, გვ. 41.

ნაწყვეტი მირჩა ელიადეს წიგნიდან ‘საკრალური და პროფანული’

”ადამიანი გულისხმა-ყოფს წმიდას, რადგანაც ეს უკანასკნელი თვით-მანიფესტირებადია და იგი თავს აჩენს, როგორც პროფანულისაგან სრულიად განსხვავებული. ჩვენ გვსურს წმიდას ამ მანიფესტაციას სიტყვა ’ჰიეროფანია’ მივუსადაგოთ. ამგვარი გამოთქმა უპრიანია, რადგანაც იგი თავისი ეტიმოლოგიური შედგენილობით ჩვენ მხოლოდ რაღაც წმინდას გვიჩვენებს თავის თავში, სხვას არაფერს გვეუბნება. შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ რელიგიების ისტორია – უპრიმიტიულესიდან მაღალგანვითარებულამდე – ურიცხვი ჰიეროფანიებისაგან ე.ი. წმინდა სინამდვილეთა მანიფესტაციებისაგან შესდგება. უმარტივესი ჰიეროფანიიდან(როგორიცაა წმიდას მანიფესტაცია რომელიმე საგანში, ხეში თუ ქვაში) უმაღლეს ჰიეროფანიამდე( ქრისტიანისათვის იესო ქრისტეში ღმერთის ინკარნაცია) არ არსებობს რაიმე წყვეტილი. ყოველთვის სახეზეა ერთი და იგივე, საიდუმლოებით აღსავსე გარემოება: ’სულ სხვა რამ’, რეალობა, რომელიც ჩვენეულ სამყაროს არ ეკუთვნის, თვით-მანიფესტირებს საგნებში, რომელნიც ჩვენი, ’ბუნებრივი’ სამყაროს ინტეგრირებად, შემადგენელ ნაწილებს წარმოადგენენ. 

თანამედროვე ევროპელი წმიდას ამგვარი მანიფესტაციების წინაშე გარკვეულ უხერხულობას გრძნობს. მას უჭირს გაიგოს,რომ წმიდა რამ მავანთათვის ქვებში ან ხეებში თავჩენილობს(ალბათ ‘თვით-მანიფესტირება’ შეიძლება ‘თავჩენილობად’ გადმოითარგმნოს). მაგრამ ჩვენ მალე ვნახავთ, რომ საქმე გვაქვს არა ხის ან ქვის, როგორც ასეთის განდიდებასთან. წმინდა ქვა ან ხე თაყვანისიცემა არა როგორც ქვა ან ხე; ისინი თაყვანისიცემებიან, რადგანაც ჰიეროფანიები არიან, რადგანაც ისინი ისეთ რამეს აჩვენებენ, რაც უკვე აღარაა ქვა ან ხე, არამედ წმიდა რამ, სულ სხვა რამ.

მიუღწეველია ყოველი ჰიეროფანიის, თუნდაც უმარტივესის, როგორც პარადოქსონის, ბოლომდე ამოხსნა. ნებისმიერი საგანი, როგორც კი წმიდას გააცხადებს, ადის სხვა ყოფიერებაში და რჩება იქ, რადგანაც მან წმიდას კოსმიურ გამოცდილებაში წილი დაიდო. წმინდა ქვა რჩება წმინდა ქვად, ხილულად, უფრო ზუსტად: პროფანული თვალთახედვით მას სხვა ქვებისაგან არაფერი განასხვავებს. მაგრამ მისთვის, ვისაც ქვა თავს გაუცხადებას, როგორც წმიდა რამ, ქვის უშუალო რეალობა ზებუნებრივ რეალობად გარდაისახება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იმ ადამიანებისათვის, რომელნიც რელიგიურ გამოცდილებას ფლობენ, შეიძლება მთელი ბუნება განცხადდეს როგორც კოსმიური საკრალობა. მაშინ კოსმოსი მის ყოვლისმომცველობაში გადაიქცევა ერთ მთლიან ჰიეროფანიად.

არქაული საზოგადოების წევრი მიდრეკილია წმიდაში ან მასთნ ძალზედ ახლოს, განწმენდილ საგნებთან ცხოვრებისაკენ. ეს მიდრეკილება გასაგებია, რადგანაც ’პრიმიტივებისათვის’ ანუ პრემოდერნული საზოგადოებისათვის წმიდა რამ იმდენსავე ნიშნავს, რამდენსაც ძალა და ამასთან, სინამდვილე მის სავსეობაში. წმიდა რამ ყოფიერების მიერაა დანაყრებული, წმიდა ძალა მთლიანობაში უდრის სინამდვილეს, მარადიულობას და ქმედით ძალას. კონტრასტი წმინდა-პროფანული ხშირად ვლინდება როგორც დაპირისპირება რეალურსა და არარეალურს ანუ ფსევდორეალურს შორის. რასაკვირველია, არ შეიძლება მოველოდეთ, რომ არქაულ ენებში მსგავსი ფილოსოფიური ტერმინოლოგია მოიპოვებოდეს, როგორიცაა რეალური-არარეალური, მაგრამ საქმის ვითარება უამისოდაც ცხადია. ამ სფეროში თუ რამე მისაწვდომია, მხოლოდღა იმის წყალობით, რომ რელიგიური პიროვნება ესწრაფვის ი ყ ო ს, რეალობაში დამკვიდრდეს, აივსოს ძალით.

ჩვენმა გამოკვლევებმა უპირველესად უნდა აჩვენოს, რომ რელიგიური ვინცაა, იგი ნიადაგ წმინდა უნივერსუმში დამკვიდრებას ესწრაფვის, და შესაბამისად, მისი გამოცდილება სხვა სახისაა, ვიდრე რელიგიური განცდის არმქონის, დესაკრალიზებულ სამყაროში რომ ცხოვრობს…“

ზელიმხან უძილაური, თბილისი, 5-11.04.2014, სააღდგომოდ. პირველი ნაშრომი საქართველოში დაბრუნების შემდეგ, ეძღვნება მეუღლეს – ციცინო ჟვანიას!

მკითხველის შენიშვნები, როგორც ელიადეს, ასევე ამ სტატიის ავტორის მისამართით, მაგ.:

1. ელიადესმიერ რელიგიურ ადამიანს ისტორიაში არასოდეს უარსებია და აქ საიდანღაც მოყვანილი ეს სახეობა მხოლოდ მისი რელიგიურ-მეცნიერული გამოგონება და კონსტრუქციის პროდუქტია; ელიადემ რუმინელი გლეხების რელიგიური წარმოდგენები გა-წმინდა და გაამეცნიერულა. ელიადე თანამედროვე შამანია!

2. წინამდებარე ‘ნაშრომი’ერთობ მწირი და ფოროვანია, იგი შემდგომ გადამუშავებას და განვრცობას საჭიროებს, რათა ‘ჰიეროფანია’ ელიადეს მთელ შემოქმედებასთან და მოღვაწეობასთან კონტექსტში წარმოჩნდეს; სამკალი ფრიად არს! :)

3. ელიადეს წვლილი აშშ -ში რელიგიის შტუდიების განვრცობაში განუზომელია, 1957 წელს, როცა ის ჩიკაგოში მიიწვიეს, როგორც იოახიმ ვახის (Joachim Wach)შემცვლელი, მთელ ამერიკაში ამ საგნის სულ 3 კათედრა მოქმედებდა, ხოლო 20 წლის შემდეგ – უკვე 30. აქედან ნახევარს მისი მოწაფეები უძღვებოდნენ.

ელიადე: მწერალი, ფილოსოფოსი, რელიგიოლოგი, მითოსოლოგი, კაცობრიობის მასწავლებელი…ერთ-ერთი დიდი გენიაა მათ შორის, ვინც XX საუკუნის სული და ცნობიერება მხატვრული სიტყვით თუ მეცნიერული მსჯელობით სამარადისოდ გამოძერწა…

ზელიმხან უძილაური      

წყარო: ერთი კაცის უნივერსიტეტი

Please Share it! :)