ბერძნული და ლათინური აზრი ეკლესიის ადრეულ ხანაში*

გიორგი ფლოროვსკი

ჩვენ უნდა განვიხილოთ ის განყოფა, რომელიც მოხდა ბერძნულ და ლათინური აზრს შორის ეკლესიის ადრეულ ეპოქაში. მართალია, ეს განყოფა არასდროს ყოფილა სრული და აბსოლუტური, მაგრამ მისი გავლენა ქრისტიანობის ბედზე განუზომელი იყო. ერთი გონებამახვილური შენიშვნის თანახმად, ადამიანს ენა მიცემული აქვს, როგორც ურთიერთობის საშუალება, მაგრამ მას იზოლაციის საშუალებად უფრო იყენებენ. საშინელი სიმართლე ძევს ბაბილონის გოდლის ამბავში. საერთო ენა მართლაც დაიკარგა და ეს ნიშნავს, რომ დაიკარგა სწორედ საერთო აზრი, ვინაიდან თვით ენაა იდეათა სისტემა. ენის პრობლემა მნიშვნელოვანი იყო ადრეული ეკლესიისთვის. საჭირო იყო მსოფლიოში სახარების გავრცელება, კეთილი ამბის ქადაგება ყოველთა წარმართთათვის არსებობდა, ანუ უბრალოდ ხალხებისთვის, (ბერძნულად: ეთნოსებისთვის - έθνη), რაც ნიშნავს წარმართული და არაებრაული მსოფლიოსთვის. ეს კი მოითხოვდა და გულისხმობდა თავდაპირველი სახარების „თარგმანებას“ სხვა ენათა ტერმინებსა და კატეგორიებში. პრობლემა დიდწილად გაადვილდა იმით, რომ იმ დროისათვის არსებობდა უნივერსალური ანუ საერთო ენა, საერთო თუნდაც ერთი „უნივერსალური“ იმპერიის საზღვრებში.

ამ ისტორიულ კონტექსტში საკმაოდ გასაგები იყო ის გამორჩეული მდგომარეობა, რომელიც მიენიჭა ბერძნულ ბიბლიას. ამან უზრუნველყო საერთო საფუძველი ქრისტიანული ქადაგებისთვის, და მეტიც - საერთო ენა, რაც ნიშნავს კატეგორიებისა და ტერმინების საერთო სისტემას. ეს სწორედ ის ტრანსკრიფცია იყო, რაც ქრისტიანული მისიის ამოცანას და მიზანს ესაჭიროებოდა. ეკლესიის სწავლულ მამებს (მაგალითად, ორიგენეს და იერონიმეს) კარგად ესმოდათ ამ ასლის გადამოწმების აუცილებლობა „ებრაული ჭეშმარიტებით“, წმ. იერონიმეს სიტყვებით veritas hebraica, მაგრამ პრაქტიკული და სამოძღვრო მიზნებისთვის ეს გადამოწმება უადგილო და დამაბრკოლებელიც კი აღმოჩნდა. ახალი აღთქმა ბერძნულ ენაზე შეითხზა, თუმცა იმ ადამიანთა მიერ, ვისთვისაც ბერძნული არ იყო მშობლიური ენა. გარკვეული აზრით, ბერძნული დღემდე რჩება მთელი საქრისტიანოს საერთო ენად, ჭეშმარიტად ერთადერთ საერთო ენად. ყველას უწევს მიმართოს ბერძნულ ახალ აღთქმას, როგორც ორიგინალს, თუნდაც ამ ბერძნული ენის (idiom) მიღმა ებრაულ საფუძველს და ებრაულ აზროვნებას ვპოულობდეთ. მეტიც, საუკუნეთა მანძილზე სწორედ ბერძნულად აზროვნებდა მთელი განუყოფელი ეკლესია მაშინაც, როდესაც ის სხვადასხვა ენაზე მეტყველებდა. ბერძნული, როგორც ენა ღვთისმსახურებისა და ქადაგებისა, დასავლეთშიც გამოიყენებოდა, თვით რომშიც კი, სულ ცოტა, მესამე საუკუნის შუახანებამდე და, შესაძლოა, უფრო გვიანაც. რომის ეკლესიის ლათინიზება მხოლოდ თანდათან მოხდა, მხოლოდ მაშინ, როდესაც წმ. ავგუსტინემ და წმ. იერონიმემ ლათინური რეალურად აქციეს დიდი ქრისტიანული ლიტერატურის და აზროვნების ენად. მაგრამ თვით წმ. ავგუსტინე და წმ. იერონიმე ელინისტურნი იყვნენ თავიანთ აზროვნებაში, თუმცა ავგუსტინეს ბერძნული საკმაოდ ღარიბი და ნაკლული იყო.

გავიხსენოთ ჩვენი მსჯელობის საკითხი: ჩვენ ვიხილავთ არა განსხვავებებს, არამედ იზოლაციას. ტრაგედია მაშინ ხდება, როდესაც ადამიანებს ავიწყდებათ, რომ ისინი „ერთიანობას შეადგენენ“ და ამით კარგავენ ფართო ხედვას. აღმოსავლეთი და დასავლეთი განხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან დასაბამითგანვე. თუმცა მათში მაინც ძლიერი იყო უნივერსალური ერთობის გრძნობა. დასავლეთში ყოფნისას აღმოსავლელი ქრისტიანები საკმაოდ ახლობელ გარემოში გრძნობდნენ თავს, ისევე, როგორც დასავლელი ქრისტიანები აღმოსავლეთში მოხვედრისას. ერთობის შეგრძნების მსხვრევა გვიან ხდება. უკვე წმ. ავგუსტინეს ხანაში დასავლეთში აღარ ისწავლებოდა ბერძნული, თუმცა ავგუსტინეს უშუალო მემკვიდრე ქალაქ ჰიპონის საეპისკოპოსო საყდარზე, ვალერიუსი, ბერძენი იყო და ლათინური საერთოდ არ იცოდა. ლათინურენოვანი ქრისტიანობის აღზევება აღმოსავლეთმა ვერ შენიშნა ან ქედმაღლურად უგულებელყო. აღმოსავლეთში არ აქცევდნენ დიდ ყურადღებას „ლათინური ქრისტიანობის“ აღზევებას და არ ზრუნავდნენ თარგმანების შესრულებისათვის. ავგუსტინეს მემკვიდრეობიდან მხოლოდ უმცირესი ნაწილი თუ ითარგმნა ოდესმე ბერძნულად. მეორე მხრივ, ბერძენი მამების ლათინური თარგმანები არასოდეს ყოფილა მრავალრიცხოვანი და ისინი ვრცელ სფეროებს არ მოიცავდნენ, მცირე გამონაკლისის გარდა. ლათინური ქრისტიანული ცივილიზაცია ავგუსტინეს შემდეგ მუდმივ ნგრევასა და კრიზისს განიცდიდა და ისტორიულ სცენაზე ახალი ხალხები ჩნდებოდა. საბოლოოდ, როდესაც ცხოვრება მოწესრიგდა, ბერძნული მემკვიდრეობიდან ძალიან მცირე რამ აღმოჩნდა გადარჩენილი. გაწყდა უწყვეტი ცხოველი კავშირი უნივერსალური ეკლესიის საერთო წარსულთან, გარდა იმ მცირედისა, რაც ღვთისმსახურების საგანძურმა შემოინახა.

სანამ დასავლეთი თავის ბნელ საუკუნეებში იმყოფებოდა, აღმოსავლეთი წინ მიიწევდა, მიუხედავად გარედან თავდატეხილ კატასტროფებისა და შინაგანი უბედურებებისა. ბიზანტიური ქრისტიანობის საბოლოო დანგრევა მხოლოდ მრავალი საუკუნის შემდეგ მოხდა, როდესაც დასავლეთი კრიზისიდან გამოსული იყო ან, შესაძლოა, თავისი შემოდგომის ზღურბლთან იმყოფებოდა. ეს სულიერი განშორება აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის არასოდეს იყო სრული. საერთო საფუძველი არასოდეს დაკარგულა. რეალურად ბევრად უარესი რამ მოხდა. დავიწყებას მიეცა ის, რომ არსებობდა საერთო საფუძველი. და ის, რაც სინამდვილეში საერთო იყო, ხშირად შეცდომით მიიჩნეოდა როგორც სპეციფიური და განსხვავებული. დასავლეთში ჩამოყალიბებული ჩვეულებით, ბერძენ მამებსაც კი, როგორც ეგზოტიკურ აღმოსავლელებს განიხილავდნენ. რეფორმაციამაც არ შეცვალა უნდობლობითა და იგნორირებით აღსავსე ამგვარი მიდგომა. ამ მრავალსაუკუნოვანი გაუცხოების საერთო შედეგი იყო ის, რომ არც ერთ ამ მხარეს, რომელიც კულტურული განყოფის სხვადასხვა ნაპირზე იმყოფებოდა, არ შესწევდა უნარი შეესრულებინა თუნდაც მიღებული შეთანხმებები. ამის ნაცვლად იყო ტენდენცია არსებული განსხვავებების გაზვიადებისა. რასაკვირველია, არსებობდა სხვა მოტივიც ამ ორმხრივი გაუგებრობისა, რომელიც დღემდე მოქმედებს. ორივე მხარე თავდაცვით პოზიციაში იდგა: ყოველივე ბერძნულს „სქიზმატური“ ელფერი დაჰკრავდა რომაული თვალისათვის და, პირიქით, ყოველივე ლათინური „პაპისტობად“ აღიქმებოდა აღმოსავლელებისთვის.

მე სრულიადაც არ ვცდილობ ვივარაუდო, რომ აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის არ იყო განსხვავებები. მაგრამ ნამდვილად არ შეიძლება, ყოველი განსხვავება და, თუნდაც, უთანხმოება კანონიერი და საკმარისი მიზეზი იყოს განყოფისთვის. არავითარი მიზეზი არ გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ ეს განსხვავებები ან თეოლოვარიაციები საბოლოოდ შეურიგებელია და შეუძლებელი იყოს (ან შეუძლებელი იყო) მათი გაერთიანება (integrate), ან ხელახლა გაერთიანება კათოლიკე აზროვნების სისრულეში. შესაძლოა, ასეთი გაერთიანება ჯერ არავის უცდია კეთილსინდისიერად. ჩემი აზრით, ამჟამად ამგვარ ამოცანაზე მუშაობა საშური საქმეა. გამოვიკვლევთ რა არსებულ დაძაბულობებს და განსხვავებებს, მხედველობაში უნდა გვქონდეს მომავალში მათი სინთეზის შესაძლებლობა. მე ვგულისხმობ ზუსტად იმას, რასაც ვამბობ: სინთეზი და გაერთიანება და არა ოდენ შემწყნარებლობა არსებული განსხვავებების და კერძო შეხედულებების მიმართ. ისტორიისთვის შეუძლებელია საბოლოო სინთეზი, მაგრამ ყოველი ეპოქისთვის არსებობს გაერთიანების გარკვეული ზომა. ჩვენი შეცდომა სწორედ ის არის, რომ ჩვენ ჩამოვრჩით დროს, ჩვენ საკუთარ დროს. ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ ის საერთო საფუძველი, რაც დიდი ხნის წინ არსებობდა. ეს უნდა იყოს ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკუმენური ამოცანა.

ერთი გარკვეული აზრით, აღმოსავლეთის ეკლესია წარმოადგენს დღემდე შემორჩენილ ნაშთს ადრეული ქრისტიანობისა, როგორიც ის ჩამოყალიბდა წმინდა მამებისა და მსოფლიო კრებების ეპოქაში. აღმოსავლეთის ეკლესია ზუსტად მისდევს პატრისტიკულ ტრადიციას. ეს უეჭველად საერთო ტრადიცია იყო და უნდა იყოს როგორც აღმოსავლეთის, ასევე დასავლეთისათვის, და ინარჩუნებს თავის თავდაპირველ მნიშვნელოვანებას და გამაერთიანებელ ძალას. მაგრამ დასავლეთში შუა საუკუნეების მანძილზე ეს პატრისტიკული ტრადიცია შეკვეცილი და გაღარიბებული აღმოჩნდა (დროის საკმაოდ დიდ მონაკვეთში სიტყვა „პატრისტიკული“ დასავლეთში ნიშნავდა უბრალოდ „ავგუსტინისეულს“, და ყოველივე სხვა იგნორირებული და დავიწყებული იყო), და, გარდა ამისა, ის დაბურული და დამძიმებული იყო გვიანდელი სქოლასტიკური ზედნაშენით. ამგვარად, დასავლეთში ის გახდა ისტორიული მოგონების საგანი, ოდენ ნაწილი წარსულისა, რომელიც წავიდა და მხოლოდ მეხსიერების დაძაბვით უნდა აღმოაჩინო ხელახლა. მხოლოდ აღმოსავლეთში შენარჩუნდა ეს ტრადიცია ცოცხლად საუკუნეების მანძილზე ჩვენ დრომდე. ეს სრულიად არ არის უბრალოდ სიძველის ნაშთი, გარდასული ეპოქების შემორჩენილი აჩრდილი. იგი ცოცხალი ტრადიციაა. ეს ის არის, რაც აღმოსავლეთს მის ქრისტიანულ იდენტურობას სძენს. სწორედ ამან შეუნარჩუნა აღმოსავლეთს მისი იდენტურობა ბრძოლისა და ცდუნების საუკუნეთა განმავლობაში. მე აქ არ ვლაპარაკობ პატრისტიკულ თვალსაზრისზე, არამედ სწორედ პატრისტიკულ აზროვნების წესზე და მიდგომაზე.

აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესია საუკუნეების განმავლობაში ერთსა და იმავე ენაზე (idiom) - საეკლესიო მამათა ძველ ენაზე (idiom) მეტყველებს. მან შეინარჩუნა და შეიყვარა ეს ენა, როგორც საკუთარი დედაენა და ამიტომ, შესაძლოა, ის უკეთ არის აღჭურვილი მისი ადეკვატური ინტერპრეტაციისთვის, ვიდრე ნებისმიერი სხვა ინტერპრეტატორი, რომელმაც შეისწავლა უცხო ენა, რათა კარგი ლექსიკონით ხელში განმარტოს ძველი ტექსტები. ადგილობრივი მკვიდრის მიერ ენის ფლობა უფრო სანდოა, ვინაიდან უშუალოა. აღმოსავლეთის ეკლესია ისევ პატრისტიკული ბერძნულით მეტყველებს, იმ ბერძნულით, რომელიც ფაქტობრივად ერთი უნივერსალური ეკლესიის ერთადერთი თეოლოგიური ენა იყო, სულ მცირე, ათასი წელი. აღმოსავლეთის ეკლესია ამას საუკუნეების მანძილზე სიწრფელით აკეთებს თავის ღმრთისმსახურებაში, მართალთა სულიერ და ლოცვით ცხოვრებაში. ზოგჯერ, და განსაკუთრებით ჩვენ დროში, სკოლა აღმოსავლეთშიც წყვეტდა ამ ენის ხმარებას ან სრულიად კარგავდა მას. აღმოსავლეთის თანამედროვე თეოლოგიაში საგრძნობლად გაძლიერდა დასავლეთის გავლენა და ამან საკლასო ოთახისა და სამლოცველოს ერთმანეთისგან დაშორება გამოიწვია. ეს დაშორება საკმაოდ უნუგეშო და უიღბლო რამ იყო და მასში ბევრი დიდი საშიშროებაა ნაგულისხმევი. სწორედ ამ დაშორებამ აიძულა აღმოსავლეთის თეოლოგები ყოფილიყვნენ (ან ეცადათ ყოფილიყვნენ) ინტელექტუალურად ორენოვანნი, რაც გულისხმობდა ამ აზროვნებაში ჩართული ორივე ენის (idioms) გამუდმებულ ურთიერთგადამოწმებას. და ამიტომ, როგორც ამას წინათ ვივარაუდეთ, ჩვენი დროის აღმოსავლეთის ღვთისმეტყველები უშუალო კავშირში არიან საეკლესიო მამებთან და ამავე დროს რჩებიან თანამედროვენი და თანავედროვეობასთან თანხმობაში. ჟურნალის „Ostliche Christentum“ გამომცემელი ჰანს ერენბერგი (Ehrenberg) ლაპარაკობს რა აღმოსავლეთის ღვთისმეტყველებზე, ამბობს: „ისინი ყოველთვის დგანან შუამავლის გარეშე ძველი მამების საფუძველზე. მათთან ერთად ჩვენ ისევ აღმოვჩნდებით ცოცხალი დოგმატური აზროვნების უწყვეტ ნაკადში; ეს არ არის დოგმატიზმი, არამედ თვით დოგმა, არა ეკლესიასტიზმი, არამედ სწორედ ეკლესია. მათი თეოლოგია ადრეული ქრისტიანობის ჭეშმარიტი შვილია და, ამავე დროს, თანამედროვე ევროპის ნაშვილები“. დოქტორი ერენბერგი უმთავრესად თანამედროვე რუსულ თეოლოგიაზე საუბრობდა, მაგრამ იგივე დიდწილად შეიძლება ითქვას მთელ აღმოსავლეთ ეკლესიაზე.

დასავლეთში ბევრს კიდევ სჯერა „უცვალებელი აღმოსავლეთის“, რომლის ეკლესიაც უცვლელია, უცვლელი სტერილურობისა და სტაგნაციის მნიშვნელობით. ეს ძალიან საშიში ილუზია და აშკარა ისტორიული შეცდომაა. საქმე იმაშია, რომ აღმოსავლეთის ეკლესიამ ძველი დაუზიანებელი მემკვიდრეობა შეინარჩუნა ისე, რომ ამავდროულად ენერგიულ დისკუსიას ეწეოდა ჟამთა ცვლასთან (გერმანელი იტყოდა: Auseinandersetzung). ჯვაროსანთა მეოთხე ლაშქრობის შემდეგ, აღმოსავლეთს არასოდეს დაუკარგავს ცხოველი კავშირი დასავლეთთან. საგრძნობი იყო დასავლეთის გავლენა აღმოსავლეთის განვითარებაზე. ძველი ტრადიცია შენარჩუნდა არა უბრალო ინერციის გამო, არამედ გარედან არსებული დაწოლის პირობებში. კონტაქტები დასავლეთთან ხშირად საკმაოდ წარუმატებელი იყო. მაგრამ მძიმე ისტორიული გამოცდებითა და კონფლიქტებით აღსავსე სკოლის გამოვლის შედეგად აღმოსავლეთი იძულებული იყო ესწავლა და დიდწილად ისწავლა კიდეც თანამედროვე გამოწვევებისადმი პასუხის გაცემა იმგვარად, რომ ძველი და ახალი ერთ ცოცხალ რეალობაში შერწყმულიყო. მე სრულიადაც არ მინდა იმის თქმა, რომ ყველა პრობლემა წარმატებით წყდებოდა, რომ არსებული დაძაბულობები შენელდა და მოიხსნა. პირიქით, ჩვენ ახლაც მწვავე დაძაბულობებისა და კონფლიქტების შუაგულში ვიმყოფებით. ასეთივე მდგომარეობაში იყო ეკლესია მსოფლიო კრებათა ბრწყინვალე ეპოქაშიც. მე აქ მხოლოდ სწორი მიდგომის აუცილებლობას აღვნიშნავ იმ დაძაბულობებთან, რომლებიც გარდაუვალი და განმეორებადია. ჩვენ უნდა შევხვდეთ ეპოქათა მიჯნის გამოწვევებს ეკუმენური და კათოლიკე გამოცდილების მყარ საფუძველზე. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თუ ფ. დ. მორისს (Maurice) დავესესხებით, ჩვენი ეპოქის სული უნდა გამოვცადოთ არა რომელიმე სხვა ეპოქის სულით, არამედ ღვთის წმიდა სულით.

ეს სწორედ ის საკითხია, რომლის წინააღმდეგაც ჩნდება მთავარი დაბრკოლება (objection). როდესაც ჩვენ ძველ ტრადიციას, ადრეული ქრისტიანობის მოწმობას ვუბრუნდებით და ვიმოწმებთ, ამით ხომ არ ჩავდივართ ზუსტად იმავე საქციელს, რასაც თვითონვე ვგმობთ და უარვყოფთ? ხომ არ ვამკვიდრებთ გარდასულ ეპოქათა მოძველებულ აზროვნებას. რა თქმა უნდა, მართალია, რომ როგორც ბერძენი, ასევე ლათინი საეკლესიო მამები მოციქულთა თავდაპირველ ხარებას ბერძნულ კატეგორიებში იაზრებდნენ და მათ ნააზრევში ელინური ან ელინისტური ფილოსოფიის გავლენა ადვილად იხილვება. სწორედ ეს წარმოადგენს უკვე დიდი ხნის მანძილზე უმთავრეს არგუმენტს მათი ავტორიტეტის წინააღმდეგ. მთავარი საკითხია, თუ რამდენად შესაძლებელია ქრისტიანული თეოლოგიის ამ „ელინისტური ფაზის“ განხილვა, როგორც ოდენ უიღბლო ისტორიული შემთხვევითობისა, და საერთოდ, შევძლებთ კი, საბოლოო ჯამში, ამ „ბერძნული კატეგორიებისგან“ თავის დაღწევას. ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ქრისტიანული ელინიზმი სინამდვილეში არასოდეს ყოფილა ოდენ აღმოსავლური ფენომენი. იგი საერთო საფუძველი და განუშორებელი მეგზურია მთელი ქრისტიანული ცივილიზაციისთვის. მოგვწონს თუ არა, ელინიზმი შესისხლხორცებული აქვს მთელ ჩვენ ქრისტიანულ არსებობას. შეუძლებელია ერთი ხელის მოსმით გავაუქმოთ ისტორია, ამისათვის არც გვაქვს საკმაო მიზეზები. ნათქვამია, რომ მარათონის ბრძოლა არანაკლებ მიეკუთვნება ინგლისის ისტორიას, ვიდრე ჰასტინგის ბრძოლა. ბევრად უკეთ დასაბუთდება, რომ მსოფლიო კრებები და ეკლესიის მამები ჩვენი ისტორიის ნაწილია, იმის მიუხედავად, თუ როგორია ჩვენი კერძო და ადგილობრივი მიკუთვნება.

ჩვენ იძულებულნი ვართ ვაღიაროთ ჩვენი წინაპრები და წარმომავლობა, თუ სართოდ გვაწუხებს ჩვენი ქრისტიანული ხარების თვითმყოფადობა (identity), და თუ გვინდა ქრისტიანული არსებობის გაგრძელება. ვინაიდან ქრისტიანობა სულაც არ არის „ზოგადი“ აბსტრაქტული უწყება, რომელიც შეიძლება მოწყვიტო და განაშორო მის ისტორიულ კონტექსტს, ის არ არის „საუკუნო“ ჭეშმარიტება, რომელიც სუპერისტორიული მტკიცებით (proposition) ჩამოყალიბდება. ქრისტიანობა ისტორიაა მთელი თავისი არსით. ის არის განცხადება და ინტერპრეტაცია კონკრეტული ისტორიული ამბებისა. ხოლო ამ ამბების პირველი და უშუალო დამოწმება, ის ერთადერთი დამოწმება, რომელზეც დგას და მტკიცდება ჩვენი რწმენა, მოცემულია სრულიად განსაზღვრულ და „გარკვეულ“ ენაზე. აქ ჩვენ მივადექით გადამწყვეტ პუნქტს. მივიღებთ რა ყოველივე ზემოთქმულს, ხომ არ გავხდებით იძულებულნი, წმიდა წერილის საზღვარსაც გავცდეთ? განა არ არის წმიდა წერილი უფრო ებრაული, თუმცა კი ბერძნულ ნიღაბში მოცემული? საეჭვოა, ვინმემ გაბედოს ისე შორს წასვლა, რომ „წმინდა ებრაული“ (Sacred Hebraism) გააძევოს ქრისტიანული რწმენის არსობრივი ქსოვილი (essential fabric). სავარაუდოდ ებრაული აღიარებულია საყოველთაოდ როგორც ქრისტიანული აზროვნების არსობრივი და განუშორებელი ელემენტი. მაგრამ ზუსტად ამ მიზეზის გამო ყოველგვარ „ელინიზმს“ თამამად აყენებენ ეჭვის ქვეშ, როგორც უკანონო გამონაზარდს და ფალსიფიცირებას.

ჩემი აზრით, კამათი „მკვეთრი ელინიზირების“ შესახებ მოციქულთა შემდგომ ეკლესიაში ორმაგი სტანდარტების სრულიად განზრახ გამოყენებით მიმდინარეობს. ჩვენ მუდამ ვაცხადებთ, რომ კონკრეტულნი და ზუსტნი ვართ, მაგრამ ამას ვივიწყებთ, როგორც კი ეკლესიის დასაწყისს მივადგებით. გამოხსნის (ცხონების) ისტორია ორგანულად იყო გაერთიანებული ისრაელის ისტორიაში, რომელიც იყო ღვთისაგან გამორჩეული ერთი კონკრეტული ერი. ამას ჩვენ არ აღვიქვამთ, როგორც „უბრალო შემთხვევითობას“ და ამიტომ ადვილად ვიღებთ აზროვნების ებრაულ სტრუქტურას, როგორც წმინდა (sacred) ნიმუშს ჩვენი საკუთარი აზროვნებისთვის, და უფრო მეტიც, ნებისმიერი ქრისტიანული აზროვნებისთვის. მაგრამ როგორც კი ეკლესიის პერიოდზე გადავდივართ, მაშინვე ვიწყებთ იმის მტკიცებას, რომ აქ დასაბამიდანვე ყველაფერი უაღრესად შემთხვევითია და თვით იმ ფაქტს, რომ ქრისტიანული ხარების პირველი ნამდვილი (ავთენტური) ინტერპრეტაცია ელინური კატეგორიებში იყო მოცემული, არავითარი მნიშვნელობა არ ენიჭება, და ეს უნდა განვიხილოთ როგორც უიღბლობა და როგორც ზიანიც კი. ცხადია, რომ ეს ორმაგი სტანდარტი დამყარებულია ჩვენ დოქტრინალურ ვარაუდებზე და წინათგანსჯაზე (prejudices). მეორე მხრივ, მე არ ვამტკიცებ ზუსტ და სიტყვასიტყვით პარალელიზმს ებრაულსა და ელინისტურს შორის. ერთადერთი, რასაც მე მტკიცედ ვიცავ, არის იდეა, რომ ქრისტიანული ელინიზმი არ უნდა იყოს უკუგდებული როგორც შემთხვევითი და წარმავალი მოვლენა.

მოდით ვიყოთ ისტორიულნი ჩვენი ქრისტიანული არსობის ყველა სფეროში. დღეს ყოველი ჩვენგანისთვის ისტორიულობა ნიშნავს ფარდობითობას (რელატიურობას), მაგრამ ეს ძალიან ვიწრო და კერძო მიდგომაა და ჩემთვის ძალიან საეჭვოა, რომ ის ჭეშმარიტი ბიბლიური მიდგომა იყოს. ცხონების (გამოხსნის) წმინდა ისტორია არ შეიცავს უბრალო ამბებს, რომლებიც მოხდა და რომლებიც თავისთავად უმნიშვნელოა, არამედ ამბებს, რომლებიც დარჩებიან უკუნისამდე. ცხონების ისტორია დღესაც გრძელდება. ის დღესაც აღესრულება მართალთა კრებულში - ანუ ღმრთის ეკლესიაში. ეს არა უბრალო ხდომილებანია (happenings), არამედ ისეთი ამბები (events), რომლებიც რჩება. ქრისტიანული დოგმის ფორმულირება ერთ-ერთი ასეთი მუდმივი ხდომილებათაგანი ან მიღწევათაგანი იყო. ეს ხდომილება ჩვენ იმ კონკრეტული სახითა და ფორმით უნდა მივიღოთ, რომელშიც ის პირველად წარმოჩნდა და გავრცელდა ეკლესიაში. ეკლესიას გამოცხადებითი ჭეშმარიტება გაენდო და ეს ჭეშმარიტება სიტყვებში იყო (და უნდა ყოფილიყო კიდეც) გამოთქმული კონკრეტულ ენაზე, რომელიც საბედნიეროდ თუ საუბედუროდ, აღარ არის ჩვენი საკუთარი ენა. ეს, შესაძლოა, მავანს უცნაურად და უცხოდ მოეჩვენოს. ამ სიძნელის გადალახვის ორი გზა არსერბობს. ან (და ეს ალბათ პრობლემის ამჟამინდელი გადაწყვეტის გზა), უნდა შევეცადოთ ვთარგმნოთ ის, რაც გამოთქმულია წარსულის უცხო ენაზე. რასაკვირველია, ეს არ უნდა იყოს „სიტყვასიტყვითი“ თარგმანი (ჩვენ უნდა ვთარგმნოთ უწყება და არა სიტყვები), არამედ ინტერპრეტაცია, რაც ნიშნავს გადაწყობას სხვა ინტელექტუალურ გასაღებში. სწორედ აზროვნების სტილი და სტრუქტურა განასხვავებს ენებს ერთიმეორისაგან და არა ოდენ ლექსიკონი. ან, ჩვენი შესაძლებლობის მაქსიმალური დაძაბვით უნდა ვცადოთ შევისწავლოთ ეს ძველი ენა, რომ ვაქციოთ ის ჩვენ საკუთარ ენად, რომ აღარ დაგვჭირდეს არავითარი „თარგმანი“. ანდა იქნებ მივიღოთ და ხელახლა აღმოვაჩინოთ ის, როგორც ჩვენი ჭეშმარიტი დედაენა. ნებისმიერ შემთხვევაში სანდო თარგმანისათვისაც აუცილებელია ორიგინალური ენის ცოდნა, რომლის შეძლებისდაგვარად სრულყოფილ თარგმანს ვაკეთებთ. იცოდე ენა au fond* ნიშნავს ამ ენაზე ლაპარაკს, ანუ მის ფლობას თავისუფლად და სპონტანურად როგორც გამოხატვისა და ურთიერთობის საშუალებისა.

იმისათვის, რომ ახალ ენაზე და ახალი ხალხისთვის გადმოვცეთ და სწორად განვმარტოთ ბიბლიის უწყება, ჩვენ შესაბამისად უნდა ვფლობდეთ ორიგინალურ ბიბლიურ ენას; იმისათვის რომ განვმარტოთ ქრისტიანული დოგმა და გადმოვცეთ ის თანამედროვე ენაზე, უნდა ვფლობდეთ ორიგინალურ ენას, რომელზეც ის პირველად გამოითქვა. თუ ჩვენ ამის გაკეთებას ვერ მოვახერხებთ ჩვენ ცუდ განმმარტებლებად დავრჩებით. ჩვენ მონურად ვიქნებით დამოკიდებულნი რამდენიმე საყოველთაოდ აღიარებულ ლექსიკონზე, რომლებშიც დაფიქსირებული და აღწერილია ორ ენაში არსებულ ერთმანეთისგან იზოლირებულ სიტყვებს შორის გარკვეული „შესაბამისობები“. ეს იზოლაცია უცილობლად ღალატობს როგორც მუსიკალურ ფრაზას, ასევე კომპოზიციის სტილსაც. საუკეთესო ლექსიკონიც კი არ არის ცოცხალი ენა. ენა კი ცოცხლობს, როდესაც მას იყენებენ თავისუფლად და სპონტანურად, და არა სასკოლო თემის დასაწერად. სწორედ ამ მიზეზით შეიტანეს წმიდა წერილის ენები თეოლოგიურ კურიკულუმებში (სასწავლო პროგრამებში), და ღვთის სიტყვის ყველა სანდო მსახურს მოეთხოვება ხელეწიფებოდეს ნებისმიერი თანამედროვე „თარგმანის“ და ინტერპრეტაციის გადამოწმება. წინააღმდეგ შემთხვევაში თვით მისი ინტერპრეტაცია არ იქნება სანდო. იგივე ითქმის დოგმაზე. იმისათვის, რომ შევძლოთ ადრეული ეკლესიის აზროვნების, ანუ ეკლესიის მამათა აზროვნების, ინტერპრეტაცია, ჩვენ თვითონ უნდა გავხდეთ პატრისტიკულად მოაზროვნენი. სხვაგვარად იმის საშიშროება შეიქმნება, რომ ახალ მნიშვნელობებს შევქმნით იმის მაგივრად, რომ ძველთა ინტერპრეტაცია მოვახდინოთ.

ნუთუ მოთხოვნა, ვისწავლოდ ძველი ეკლესიის ენა უაზრო მოთხოვნაა? ხომ არიან დღეს, და არც თუ ცოტა, ვინც სწავლობს დიდ რეფორმატორთა ენას, იმისათვის რომ ხელახლა აღმოაჩინოს და მოიპოვოს ის, როგორც საკუთარი დედაენა, და იმისათვის, რომ გამოიყენოს იგი თანამედროვე გარემოში ქადაგებისა და თეოლოგიური აზროვნებისთვის? დღეს ბევრი რეალურად ფლობს ლუთერისა და კალვინის ენებს, და მათ სულაც არ ადარდებთ, რომ ამის გამო, შესაძლოა, ძველმოდურად გამოიყურებოდნენ. ასევე რომის ეკლესიაში მრავალი ფლობს წმინდა თომას ენას. ჩვენ შფოთიან ეპოქაში ყველა ცდილობს თეოლოგიის სფეროში არ ილაპარაკოს თანამედროვე ვულგარულ და დამცირებულ ენაზე, არამედ გამოიყენოს რაიმე უფრო კეთილშობილური და განვითარებული (elaborate). ასეთ შემთხვევაში რატომ არ უნდა ვცდილობდეთ ეკლესიის მამათა ენის გამოყენებას? რატომ უნდა გავაძევოთ თანამედროვე ბაბილონის გოდოლიდან მეოთხე და მეხუთე საუკუნის ენა? შესაძლოა, სწორედ ეს ენაა ის ძველი საფუძველი და ყველა ქრისტიანის საერთო ტრადიცია, რომელზეც შესაძლებელი დღეისათვის განყოფილ დენომინაციათა შეხვედრა. თუ, რასაკვირველია, ჩვენ გვეყოფა გამბედაობა ხელახლა მოვიპოვოთ ეკლესიის ისტორიის ჭეშმარიტად ეკუმენური (მსოფლიო) ხედვა და გადავლახოთ ჩვენი განსხვავებული პროვინციალიზმები სივრცესა და დროში. ეს სწორედ ის მომენტია, რომელშიც აღმოსავლეთის ეკლესიას შეუძლია დახმარების გაწევა.

მეორე მხრივ, ქრისტეს ეკლესიას აღმოსავლეთში ასევე სჭირდება თავისი ხედვის გაფართოვება და დასავლეთის ეკლესიებთან შეხვედრა ერთობლივი ძიებისთვის. ფაქტობრივად, ასეთი შეხვედრა ხდება და ხდებოდა საუკუნეთა განმავლობაში. ისტორიულად უბრალოდ არასწორია იმის მტკიცება, თითქოს ქრისტიანული აღმოსავლეთი პირველად ჩვენს დღეებში შეხვდა ქრისტიანულ დასავლეთს. აღმოსავლეთი კარგა ხანია რაც შეხებაშია დასავლეთის თეოლოგიასთან. თეოლოგიის ლუთერანული და რეფორმატორული სახელმძღვანელოები ხშირად გამოიყენებოდა რუსეთის სემინარიებში მეთვრამეტე და მეცხრამეტე საუკუნეებში. მართლმადიდებელ თეოლოგთა ნაშრომებში ხშირად ადვილად განიჭვრიტება დასავლური ორიგინალი. ამ თეოლოგებს თვით ესაჭიროებათ ეკლესიის მამათა ენის ხელახალი შესწავლა. მართლაც უიღბლო და ფატალური იყო ის სიტუაცია, როდესაც აღმოსავლეთის პირველმა შეხვედრამ დასავლეთთან და შემდგომმა ხანგრძლივმა საუბრებმა „ფსევდომორფოზისა“ და ეკლექტიზმის ფორმა მიიღო, ხოლო გარდასული კონფლიქტების და გაუგებრობების მრავალი მოგონება დღესაც საკმაოდ სამწუხარო და მტკივნეულია. მაგრამ არის კი „ფსევდომორფოზა“ და იმიტაცია შეხვედრის ერთადერთი შესაძლებელი ან ყველაზე ბუნებრივი ფორმა? ჭეშმარიტი შეხვედრა მხოლოდ საერთო საფუძველის აღმოჩენის შემდეგ მოხდება.

ალბათ ბუნებრივია, რომ მრავალი საუკუნის მანძილზე არსებული განშორებისა და გაუცხოების, კონფლიქტებისა და დაპირისპირების შემდეგ, ჩვენ ვიხრებით ერთ ან მეორე მხარეზე. ჩვენი ეპოქის ყველაზე დიდი საშიშროება და ცდუნება არის ის, რომ მედასავლეთეები ზედმეტად გაუსვამენ ხაზს და გააზვიადებენ საკუთარ დასავლურ გამორჩეულობას, და იმოქმედებენ როგორც ოდენ დასავლეთის ტრადიციის წარმომადგენლები. იგივე საფრთხე აღმოსავლელებსაც ემუქრებათ. ამგვარი მიდგომა, რასაკვირველია, ვერ იქნება სანდო და საიმედო საფუძველი შეხვედრისთვის და დარღვეული ტრადიციის ჭეშმარიტი რეინტეგრაციისთვის. ჩემი აზრით, სწორედ ეს რეინტეგრაცია წარმოადგენს დღევანდელი ქრისტიანობის წინაშე მდგარ მოვალეობას და უმთავრეს ამოცანას. ვერავითარი სინთეზი ვერასოდეს მიიღწევა უბრალო არითმეტიკული ოპერაციით, იქნება ეს განსხვავებულობების გამოკლება თუ, პირიქით, მათი მიმატება. სინთეზი არც საერთო მნიშვნელია და არც უბრალო ჯამი.

ჩემი პირადი რწმენა ან, თუ გნებავთ, პირადი აზრი არის ის, რომ ქრისტიანული ტრადიციის რეალური ხელახალი გაერთიანება უნდა ვეძიოთ ნეოპატრისტიკულ სინთეზში. ამისათვის, უპირველეს ყოვლისა უნდა მივუდგეთ ელესიის მამებს, არა როგორც მოძველებულს (თუმცა დაფასებულ მემკვიდრეობას), არა როგორც სიძველის ნაწილს ოდენ, არამედ როგორც ცოცხალ მასწავლებლებს, რომელთაგან უნდა მივიღოთ სიცოცხლისა და ჭეშმარიტების უწყება. თუ არ ვცდები, დღეს სწორედ ეს ხდება თეოლოგიურ კვლევათა ფართო ველზე. ყველაზე დიდი ეკუმენური იმედის მომცემი ჩვენს ეპოქაში ის ფაქტია, რომ ბოლო დროის ბევრი თეოლოგი უბრუნდება ეკლესიის მამათა სკოლას, იმის მიუხედავად, რომ საკმაოდ უჭირთ მათ ნაკვალევზე სიარული.

________________________

* ამონარიდი სტატიიდან „The Eastern Orthodox Church and the Ecumenical Movement“, Theology Today, VII, 1 (April, 1950). Targmani Sesrulda krebulidan: Georges Florovsky, Collected Works, vol. XIV, p. 40.

* არსობრივად - ფრ.





nplg.gov.ge

Please Share it! :)