სულხან-საბას იგავთმეტყველების რაგვარობაზე

მედეა ღლონტი

(„მრავალი ესე მეტყველებაჲ“)

„სიბრძნე სიცრუისას“ ავტორი „ტკბილსიტყვაობას“ ერთგან საგანგებოდ შეაწყვილებს „ბრძნად“ მეტყველებასთან:

„აღაღო ლეონ თავისი ბრძნად მოუბარი პირი და ტკბილად მოლაპარაკე ენა, უთხრა ჯუმბერს“ (4,გვ. 104).

ეს ავტორისეული შენიშვნა სახარებით არის ნასაზრდოები, შდრ.: მთის კალთაზე ქადაგების დაწყებამდე მათე მახარებელი უფალ იესო ქრისტეზე გვამცნობს:

„და აღაღო პირი თვისი, ასწავებდა მათ და ეტყოდა“ (მათე 5, 2).

აღმზრდელი ლეონი ძე მეფისას სასწავლოდ და საწვრთელად „აღაღებს თავის ბრძნად მოუბარ პირსა და ტკბილად მოლაპარაკე ენას“. აღმზრდელის შეგონებით, ძე მეფისამ თავი უნდა შეიკავოს „მეტის ნდომისაგან“, კერძოდ კი ბოროტ საჭურის რუქასთან „ენის დაშრობისაგან“. ძე მეფისა, ლეონისავე თქმით, „სიტყვის გზისა“ და „სიბრძნის“ მძებნელია და სწორედ ამ მიზეზით უნდა განერიდოს იგი „ენათ სიმრავლეს“ (4, გვ. 101) და მის ბოროტებას.

ლეონის ამ გაფრთხილება-შეგონებაში „ენის დაშრობა“ იგივე „ენამრავლობაა“ და იგი „სიტყვატკბილობის“ ერთგვარ ანტონიმად წარმოდგება თხზულებაში. სიტყვამრავლობისა თუ მრავალსიტყვაობის მოყვარულს სულხან-საბა „სიტყვის კონაში“ მრავალმეტყველ კაცს უწოდებს, რომელიც ასევე არის: „გინა ცხად-მოუბარი, გინა საჩინოდ მოლაპარაკე... გინა მრავალ-მოუბარი, ცუდ-მოლაპარაკე“ (5, „ჭარტლისა“ და „სიჭარტლის“ ქვეშ).

მაშასადამე, „მრავალ-მოუბარი“, სულხან-საბას განმარტებით, ცუდად მოლაპარაკეა, ანუ იგია, ვინც ამაოდ, უქმად მეტყველებს (5, „ლაყაფისა“ და „ცუდის“ ქვეშ).

„ენა-დაუწყნარებელ და ენა-დაუყენებელ“ კაცს ზომიერება ღალატობს ხოლმე და - „სიტყვაგრძელობს“ (4, გვ. 67). თვით დახელოვნებული რიტორიც კი ასეთ შემთხვევაში „ცუდ“ ლაპარაკს ეწევა, ფუჭი ხდება მისი სიტყვაცა და სათქმელიც. სიბრძნის ეს გაკვეთილი ძე მეფისამ თავისი მარტვილობითა და გამოუცდელობით ვერ გაითვალისწინა, თორემ თხზულებაში სხვებთან ერთად ისიც იწუნებს უნაყოფო მრავალმეტყველებას. მისი თქმით, ენამრავლობამ მხოლოდ „გლახაკი უპოვარი, ქადაგი მოარული და კაცი მოჩხუბარი“ შეიძლება შეჰყაროს სიკეთეს (4, გვ. 101).

უაღრესად საყურადღებოა ისიც, რომ ქართველი მეიგავე სწორედ მრავალმეტყველებასთან დაკავშირებული შეგონებით გაასრულებს თავის თხზულებას:

„კმა არს დღესა ამას თქმად მრავალი ესე მეტყველება ჩვენი“ (4, გვ. 177).

მეფე ფინეზის ეს შეგონება ლეონის ზემოხსენებული გაფრთხილების სათქმელს თითქმის სრულად იმეორებს, შდრ.:

„თუ სიბრძნეს ეძებ, მაგასთან ენას ნუ აშრობ“ (4, გვ. 105).

„კმა არს“ - ამბობს მეფე ფინეზი და ამით ავსიტყვაობის ზღვრამდე მიღწეულ მრავალმეტყველებას აღკვეთს თავის სამეფო კარზე. ლეონიც „ენის დაშრობას“ აღუკვეთს საჭურისთან პაექრობით გართულ მომავალ მეფეს და აფრთხილებს: ფრთხილად იყავი, რომ მჭევრმეტყველებაში თავის გამოჩენის ნდომამ „ნამეტნავი და ფრიადი ზრუნვით“ მოწეული ბოროტება არ შეგამთხვიოს (წმიდა იოანე ოქროპირი); დროა, ლაგამი ამოსდო ენას და თავი დააღწიო ამ საფათერაკო მრავალმეტყველებას - „ენის დაშრობას“, რათა შენი სიტყვა კეთილს კი არ მოსცდეს (იხ. 5, „საცთომელის“ ქვეშ) არამედ სიბრძნესთან იყოს შთენილი.

„კმა არს“ - ჩაგვაგონებს სულხან-საბა, მეფე-პატრონისა და აღმზრდელის პირით. მისი შეგონება ჩვენკენ მომართული ვედრებაცაა, რომ აღარ მივენდოთ და გავერიდოთ ამქვეყნიურ „ბევრეულთა ზრუნვათა შინა“ ყოფნასაც და ყოფასაც (წმიდა იოანე ოქროპირი).

„კმა არს ერთი სიტყუაი უფლისაი ბევრეულთა წილ სიტყუათა სხუათასა“- ამას წმიდა იოანე ოქროპირის იმ ქადაგებაში ვკითხულობთ, რომელიც უფალ იესო ქრისტეს „სულთა განმანათლებელი“ ერთ-ერთი მცნების განმარტებას მოსდევს (2, გვ. 65). უფალი ამ მცნებით გვაფრთხილებს: „ნუ ჰზრუნავთ!“ (მათე, 6, 24-34) და გვასწავლის:

„კმა არს დღისა მის სიბოროტე თვისი „ (მათე 6, 34).

მკითხველიც დაგვეთანხმება, თუკი შევნიშნავთ, რომ მეფე ფინეზის შეგონება, მისი პირველი ნაწილი, არსებითად ფეხდაფეხ მისდევს ამ მცნებას, შდრ.:

„კმა არს დღისა მის სიბოროტე თვისი“ -

„კმა არს დღესა ამას თქმად მრავალი ესე მეტყველება ჩვენი“.

მეორე ნაწილში სახარებისეულ „სიბოროტეს“ ენაცვლება სულხან-საბასეული „მრავალი ესე მეტყველების თქმა“. მეფე ფინეზის შეგონებაში „დღისა მის სიბოროტის“ ერთ კონკრეტულ სახეობაზეა ყურადღება შეჩერებული - ეს არის მრავალმეტყველება, ანუ საზღვარგადასული, გადამეტებული მეტყველება.

„მრავალი ესე მეტყველება“, თავისი გამჭვირვალე სემანტიკით, მხოლოდ მრავალი, ბევრი სიტყვის თქმასა და დიდხანს ლაპარაკს არ უნდა ნიშნავდეს „სიბრძნე სიცრუისაში“, საძიებელია თხზულებიდან გამომდინარე მისი იგავური მნიშვნელობა, რომელიც გვასწავლის, რომ ეს არის საჭიროზე მეტი, ზედმეტი, „ბევრეულთა წილი“ სიტყვა, რომელსაც „ნამეტნავი და ფრიადი ზრუნვის“ მსგავსად მოაქვს ბოროტება.

ამ ბოროტებას უქმი მეტყველების ცოდვა ჰქვია.

წმიდა მამები გვაფრთხილებენ: „ეშმაკი მოსწრაფე არს შემოღებად ცუდად-მეტყველებასა“ (1, „ცუდად-მეტყველების“ ქვეშ).

დიდმარხვაში ჩვენ წმიდა ეფრემ ასურის ლოცვით აღვავლენთ ყოველდღიურ სავედრებელს უფლისადმი, რომ „ცუდად მეტყველების“ წარმწყმედელი სენისგანაც დავიხსნათ თავი:

„უფალო და მეუფეო ცხოვრებისა ჩემისაო, სულსა უქმობისასა, მიმოწვლილველობისასა, მთავრობის მოყვარეობისასა და ცუდადმეტყველებისასა ნუ მიმცემ მე“..

სიტყვის ნიჭი ის მადლია, რომელიც კაცს ღვთისაგან ებოძება და ჩვენც ამიტომ გვმართებს, სიტყვა მუდამ კეთილად მოვიხმაროთ. მაგრამ სიტყვის კეთილად თქმას მხოლოდ კეთილი სურვილი და გულისზრახვა შობს, ვინაიდან: „ნამეტნავისაგან გულისა პირი იტყვინ“. (მათე 12, 34).

სიტყვის თქმას მაცხოვნებელი ფუნქცია აქვს დაკისრებული უფალ იესო ქრისტეს მიერ. იგი გვამცნობს:

„ყოველი სიტყუაი უქმი, რომელსა იტყოდიან კაცნი, მისცენ სიტყუაი მისთვის დღესა მას სასჯელისასა. რამეთუ სიტყუათა შენთაგან განჰმართლდე და სიტყუათა შენთაგან დაისაჯო“ (მათე 12,36-37).

სახარების ამ მუხლის განმარტებისას წმიდა იოანე ოქროპირი „ვნებულსა და მავნებელ“ მეტყველებას ამგვარი პარალელური სახელდებით იხსენიებს: „სიტყუაი უქმი“ და „სიტყუაი ცუდი“. უქმი მეტყველების ვნება, წმიდა მამის განმარტებით:

„არცა ხორცთა რას ერგების და სულსა დიდად ავნებს. რაოდენ იგი სხუათა შეაწუხებს, ეგოდენ მეტყუელისა მის სულსა აჭირვებს, და ყოველივე სიტყუაი და ყოველივე საქმე, რომლითა მოყუასსა ვინ ავნებდეს, უმეტეს და უპირატეს თავსა თვისსა ავნებს“ (3, გვ. 304).

საჭურისი რუქაც ასევე ივნებს თავს საკუთარი „ავსიტყვაობით“. „სიბრძნე სიცრუისაში „ავსიტყვაობა“ ზედმიწევნით გამოხატავს იმ უკეთურობას, რაც ცუდად, უქმად თუ ამაოდ მეტყველებას მოაქვს. „ავსიტყვაობა“ თხზულებაში „მრავლისმეტყველების“ ერთ-ერთი სახეა - ვითარცა კეთილსიტყვაობის, იმავე „ტკბილსიტყვაობის“ ანტონიმი (იხ. 4, გვ. 27, 48, 50, 160, 170).

„ავი - არაკეთილია“, - განგვიმარტავს სულხან-საბა (5, „ავის“ ქვეშ).

„სიბრძნე სიცრუისას“ ავტორს ერთი სურვილი ამოძრავებს - მრავალი და უქმად მეტყველების, „ცუდ-ლაპარაკის“, „ავ-სიტყვაობის“ ბოროტებისაგან იხსნას თავისი მკითხველი და ბოლოსიტყვაშიც ამიტომ ბრძანებს ყველას გასაგონად:

„კმა არს“!

დამოწმებული ლიტერატურა: 1. ილია აბულაძე, „ძველი ქართული ენის ლექსიკონი (მასალები)“, თბ., 1973. 2. წმიდა იოანე ოქროპირი, „თარგმანებაჲ მათეს სახარებისაჲ“, თარგმანი წმიდა ეფთვიმე მთაწმიდელისა, წიგნი I, თბ., 1996. 3. წმიდა იოანე ოქროპირი, „თარგმანებაჲ მათეს სახარებისაჲ“, თარგმანი წმიდა ეფთვიმე მთაწმიდელისა, წიგნი II, თბ., 1996. 4. სულხან-საბა ორბელიანი, „სიბრძნე სიცრუისა“, თბ., 1979. 5. სულხან-საბა ორბელიანი, „ლექსიკონი ქართული“, ავტოგრაფული ნუსხების მიხედვით მოამზადა, გამოკვლევა და განმარტებათა ლექსიკის საძიებელი დაურთო ილია აბულაძემ, I და II ტ., თბ., 1991, 1993.

Medea Ghlonti

Towards the Peculiarity of an Allegory Speech of Sulkhan-Saba Orbeliani?(„Loquacity“)

„Wisdom of Fiction“ not randomly ends with the following advice referring to loquacity: „It's enough our loquacity today“. With this advice King Finezi (resp. Sulkhan-Saba Orbeliani) allegorically points to the sin of idle talk, which is expressed by endless, boundless speech.

Leon, the educator of Jumber, the son of the King, perceives the same sin and repeatedly advices and warns young scholar to refrain from this dangerous loquacity.

Finezi's foregoing advice is a clear allusion of New Testament's advice, so as: „It will have enough worries of its own“ (Mattew 6, 34) - these words are pronounced by our God Jesus Christ. 

Please Share it! :)