კომუნიზმი როგორც ოპიუმი

ფილოსოფიის ისტორია იცნობს ომნიპოტენციის ანუ ყოვლისშემძლეობის პარადოქსის თეორიას, რომლის პირველი თეორეტიკოსი იბნ რუშდია. ეს ფილოსოფიური დილემა გამოისახა შემდეგ ძალიან პოპულარულ ფორმულირებაში, რომელსაც კითხვითი ფორმა აქვს: “შეუძლია თუ არა ომნიპოტენტურ არსებას შექმნას ქვა, რომელიც იმდენად მძიმე იქნება, რომ თავად ომნიპოტენტური არსებაც ვერ შესძლებს მის აწევას?” თუ თავად ამ შეკითხვას ღმერთის, როგორც სამყაროს შემოქმედის მისამართით დავსვამთ, ამაზე ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებაში უკვე საუკუნეების მანძილზე არსებული ლოგიკური პასუხი არსებობს, რომ ღმერთი მოქმედებს საკუთარი უზენაესი ნების მიხედვით, რაც არ შეიძლება წინააღმდეგობაში მოვიდეს მისივე სურვილთან. თუმცა კაცობრიობის ახალ ისტორიაში მოიძებნება პოლიტიკური ანატომიის სოციალური სისტემა, რომელმაც ეს პროვოკაციული შეკითხვა ერთგვარ ლაიტმოტივად აქცია ათეიზმის პროპაგანდის საქმეში, მაგრამ უნდა ითქვას, რომ საბოლოო ანგარიშით თავადვე გახდა ამ “ქვის მსხვერპლი”.

ეს სისტემა კი ყველასთვის ცხადია, რომ კომუნიზმია.
XX საუკუნეში ორი ტოტალიტარული იდეოლოგია, ნაციზმი და კომუნიზმი გახდა საბაბი კაცობრიობის ისტორიაში ალბათ ყველაზე უფრო ტრაგიკული მოვლენებისა, რომელიც ფართომასშტაბიან სისხლისღვრაში აისახა. მიუხედავად საერთო (ტოტალიტარული) ბუნებისა, ისინი ერთმანეთის წინააღმდეგ იბრძოდნენ და ამასთან საერთო ბოროტების საქმეში პარტნიორებიც იყვნენ. ნაციზმიცა და კომუნიზმიც, ეს ორი თავია იმ ურჩხულის, რომელიც დრო და დრო სარგებლობს ისტორიის თუ ეპოქის სისუსტით და თავს ესხმის ისეთ იდეალებს, რომელიც სიცოცხლის, რწმენისა და არსებობის თავისუფლებას და ბოლოს და ბოლოს მოთხოვნილებას გულისხმობს. მიუხედავად საერთო ხასიათისა, მათ შორის მაინც არის განსხვავება, რაც პირველ რიგში მათ შეფუთვაში, გარეგნულ მხარეში გამოიხატება. თუკი ნაციზმი მძაფრ რასისტულ გამოხტომებს ეყრდნობოდა, კომუნიზმი პირიქით საკმაოდ კეთილშობილური იდეიდან იშვა, რამაც განაპირობა კიდეც მისი დროებითი, თუმცა მაინც წარმატება. სწორედაც, რომ კომუნიზმმა მოახერხა გარკვეული პერიოდის მანძილზე იდეალურად შეენიღბა და გამოეყენებინა მასების თრობისათვის იმ ოპიუმის ეფექტი, რელიგიას რომ სწამებდა ბრალად.
რათქმაუნდა კომუნისტები არ იყვნენ პიონერები ათეიზმის პოპულარიზაციის საქმეში.

დეკაბრისტთა შორისაც მრავალი იყო ათეისტი, მაგალითად იაკუშინი, რომელმაც მოითხოვა რომ ჯვრის გარეშე დაეკრძლათ. ამის შემდეგ ასპარეზზე ჩნდებიან პეტრაშეველები, რომელთა ერთი დიდი ნაწილი ეფუძნებოდა სწორედ ათეიზმს და ამ გადმოსახედიდან ჰქადაგებდა და ამართლებდა სოციალურ-უტოპიურ იდეებს. თუმცა ის, რაც ათეიზმისა და მებრძოლი უღმერთობის სახელით კომუნისტებმა გააკეთეს უპრეცედენტოა, როგორც მასშტაბებით, ისე დანაშაულის სიმძიმით.
ცხადია მოგვიანებით აღსრულებულს, ნიადაგი თეორიამ შეუმზადა. აღიარებულია, რომ საბჭოთა კავშირში ათეიზმი დასაბამს მარქსის შრომებიდან იღებს, თუმცა ამ საქმეში მნიშვნელოვანი წვლილი ლენინის “სოციალიზმი და რელიგია” (1905), “მატერიალიზმი და ემპიოკრიტიციზმი” (1909), “მშრომელთა პარტიის რელიგიასთან დამოკიდებულების შესახებ” (1909), “მებრძოლი მატერიალიზმის მნიშვნელობის შესახებ” (1922) და სხვა ნაშრომებმაც შეიტანა. შედეგად საჭოთა კავშირში რევოლუციამდელი ეპოქისგან განსხვავებით, სადაც მართლმადიდებელ ქრისტიანობას განსაკუთრებული როლი ჰქონდა, გაბატონებულ იდეოლოგიად ათეიზმი იქცა.
ლენინი თვლიდა, რომ რელიგიის წინააღმდეგ ბრძოლა არ იყო პირველი რიგის ამოცანა.

ცხადია არა სხვა პრიორიტეტის გამო. საქმე იმაშია, რომ მისი აზრით მატერიალისტებს რელიგიასთან ბრძოლა პირველ რიგში მისი სოციალური ფესვების განადგურებით უნდა დაეწყოთ. “როდესაც ის იქნება განადგურებული ამის შემდეგ კულტურული განმანათლებლობის გზით შესაძლებელი იქნება მასებში სამეცნიერო-ათეისტური მსოფლმხედველობის გაღვივება”. რათქმაუნდა დიდი ბელადის ეს ერთგვარი ფორმულა თუ სამოქმედო გეგმა, სულიერმა შვილებმა ყურად იღეს. “ბოროტების იმპერიაში” რელიგიის “სოციალური ფესვების”გასანადგურებლად აქტიურად მიმდინარეობდა ფართო სამეცნიერო-თეორიული მუშაობაც. ათეიზმის გავრცელებისათვის იქმნებოდა სპეციალური სამეცნიერო და კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებები.
პირველ რიგში, რაც ათეისტური პროპაგანდის საქმიანობის შესწავლის დროს ყურადღებას იქცევს არის სიტყვა “სამეცნიეროს” გამოყენება. ეჭვგარეშეა, რომ ამ ნაწილში თეორეტიკოსები დიდ წილად ფოეირბახს, ნიცშეს და პიერ სიმონ ლაპლასს ჰბაძავდნენ.

ალბათ ყველას ახსოვს ამ უკანასკნელის და ნაპოლეონის ცნობილი დიალოგი ღმერთის თემაზე:
ნაპოლეონი: ბატონო ლაპლას, თქვენს ნაშრომში ვერსად შევხვდი ღმერთის სახელის ხსენებას
პიერ სიმონ ლაპლასი: ეს ჰიპოთეზა არ დამჭირვებია.
მარქსიზმ-ლენინზმისათვის რელიგიის კრიტიკის საგანიც სწორედ ეს – რაციონალიზმის “არ არსებობა” იყო, რაშიც მწარედ სცდებოდნენ, რადგან კონკრეტულად ქრისტიანობა იმდენად აფასებს გონებას, რაციონალიზმს, რომ თავისუფლად შეიძლება მას “გონების რელიგია” ვუწოდოთ. მათ ავიწყდებოდათ, რომ სამების მეორე ჰიპოსტატსი, ძე ღვთისა სახარებაში ლოგოსად, სიტყვად, გონებად იწოდება. სავსებით სამართლიანად აღნიშნავს დეკანოზი, პროფესორი ზენკოვსკი, რომ: “არაფერს არაგონიერსა და არამეცნიერულს არა აქვს ადგილი ქრისტიანობაში, თუმცა კი მისი ჭეშმარიტება აღემატება გონებას”. სამეცნიერო ათეიზმისა თუ მარქსისტ-ლენინისტების პრობლემაც სწორედ ამაში იყო – ისინი არანორმალური, გავეშებული გნოსტიკური თავდავიწყებით ცდილობდნენ აეხსნათ ის რაც რაციონალურზე მაღლაა. ამ საკითხთან დაკავშირებით მახსენდება ნეტარი ავგუსტინეს მიერ “აღსარებანში” მოყვანილი ძალიან საინტერესო ეპიზოდი. როდესაც ის ზღვის სანაპიროზე გონების შესაძლებლობასა და საღვთო განგებულების ურთიერთმიმართების საკითხებზე ფიქრში გართული დასეირნობდა, გზად მცირეწლოვან ბავშვს წააწყდა, რომელიც პატარა კოვზით ზღვიდან წყალს იღებდა და მის მიერვე ამოთხრილ ქვიშის ორმოში ასხამდა. ნეტარი ავგუსტინეს კითხვაზე, თუ რის მიღწევას აპირებდა ამ გზით, ბავშვმა მიუგო, რომ სურდა ზღვის წყლის მთლიანად მის ორმოში მოთავსება.

ეს იყო ერთგვარი მინიშნება იმაზე, რომ არსებობს საკითხები, რაც კაცობრივი გონებისათვის ზედმეტად მიუწვდომელია.

ცხადია გონება უმნიშვნელოვანესი კრიტერიუმია, რადგან თუკი რაიმე განაპირობებს ადამიანის ღმერთთან მსგავსებას ეს პირველ რიგში თავისუფალ ნებასთან ერთად სწორედ გონებაა, მაგრამ მარქსისტ-ლენინისტ-კომუნისტი “რაციონალისტების” მტკიცება იმის შესახებ, რომ გონება შემეცნების სფეროსთან ერთად რწმენის საკითხშიც უმაღლესი ინსტანციაა ეს რათქმაუნდა მცდარია. არათუ ისეთი მაღალი მნიშვნელობის და ხშირად ენიგმატური სფერო, როგორიც ღმერთის ბუნებაა, არამედ ქიმიური და ფიზიკური ჭეშმარიტებანიც კი ძნელად ახსნადია მხოლოდ რაციონალური კომპონენტებით. რადგან ქიმია ვახსენეთ მაგალითისთვის გამოდგება სწორედ ქიმიური ინდივიდუალები. ყველასთვის ცნობილია, რომ წყალბადი იწვის, მაგრამ არ უწყობს ხელს წვას და პირიქით, ჟანგბადი ხელს უწყობს წვას, მაგრამ არ იწვის. ცხადია ამ და სხვა მრავალი მოვლენის რაციონალური ახსნა რთული საკითხია. ეს ჩვენთვის დასანახია, როგორც მოცემული, უკვე არსებული ფაქტი და შესაძლებელია მისი, როგორც ქიმიური ელემენტების ურთიერთდამოკიდებულების შესწავლა, რისი მაგალითიც მენდელეევის ელემენტთა სისტემაა, მაგრამ შეუძლებელია ბუნებაში მიმდინარე ამ პროცესების სრულყოფილი რაციონალური ახსნა.
მეორე საკითხი, რომელიც მებრძოლი ათეისტების მხრიდან რელიგიის განქიქების საგნად იქცა, ეხება პიროვნების როლს.

საქმე იმაში გახლავთ, რომ რელიგია, რომელიც წინა პლანზე აყენებს პიროვნებას, როგორც ღვთის ქმნილებას, როგორც თავისუფლებისა და პიროვნულ-ინდივიდუალური სრულყოფისათვის, ბედნიერებისათვის შექმნილ არსებას, პირდაპირ კონფრონტაციაში მოდის ტოტალიტარულ ხასიათთან და ეს მათთვის აღიქმებოდა საფრთხედ. ტოტალიტარული ბუნება რელიგიას მოიაზრებდა, როგორც ანტიმეცნიერულს, როგორც ცრურწმენის სინონიმს, რომელიც “გაქრებოდა ათეისტური აღზრდის” გავლენით. არადა თავად კომუნისტური იდეოლოგია იყო თავისი არსით რელიგიის კარიკატურა, სადაც სინამდვილეში ყველაფრის მოძებნა იყო შესაძლებელი თავად ღმერთის გარდა.
“ათეისტური აღზრდა” კი პირველ რიგში სისტემურ პროპაგანდაში ვლინდებოდა, რაც უწინარეს ყოვლისა ირონიულ ხასიათს ატარებდა. არსებობდა ბოლშევიკური მამაო ჩვენო და კომუნისტური მრწამსი, სპეციალურ ლიტერატურაში იბეჭდებოდა ქრისტიანული სარწმუნოების მთავარი პრინციპების გაშარჟებული ანალოგიები. მაგალითისთვის ასეთი: - “დოგმატი ჭეშმარიტებაა, რომლისაც უნდა გწამდეს – ეს ჭეშმარიტება კი მარქსმა, ენგელსმა და ლენინმა იწინასწარმეტყველეს”, ან ასეთი “დოგმატის ინტერპრეტაცია გულდასმით კონტროლირდება ღვთისმტყველების – პარტიის კომიტეტის წევრების მიერ”, “პარტიის მორწმუნე წევრები ბედნიერები არიან, რადგან მიუხედავად იმისა რომ მიღმიერი ცხოვრება არ არსებობს, ამ ცხოვრებაში არის ნომენკლატურის პრივილეგიები” და ასე შემდეგ.
XX საუკუნის დასაწყისისათვის ეკლესიისა და ზოგადად რელიგიის კრიტიკა რუსი მატერიალისტებისათვის კონკრეტულ პრაქტიკულ ამოცანას წარმოადგენდა, რომელიც ხელისუფლებაში მოსასვლელად მონარქიის წინააღმდეგ ბრძოლას გულისხმობდა.
საბჭოთა სახელმწიფოში “ოფიციალური ათეიზმი” მოქმედებდა არა დარწმუნების თუ მსუბუქი პროზელიტიზმის პრინციპებით, არამედ რეპრესიებით, სადაც ისჯებოდა ფსევდოათეიზმიც კი. ეს სინამდვილეში სხვა არაფერი იყო თუ არა ტიპიური რელიგია თაყვანისცემის ობიექტებით, რომელთა როლს მარქსი და ლენინი ასრულებდა.

საბჭოთა კავშირში ათეიზმის განვითარების ეტაპები შეგვიძლია ასე განვსაზღვროთ:
ა) ათეიზმის თეორიული დამუშავების პერიოდი
ბ) ეკლესიებისა და რელიგიური ორგანიზაციების მოქმედების შეზღუდვისა და აკრძალვისათვის სამართლებრივი ბაზის შექმნა
გ) სახელმწიფოსა და საზოგადოების ათეისტური, ურწმუნო ნაწილის მხრიდან რელიგიური საზოგადოების წინააღმდეგ მიმართული კონკრეტული ღონისძიებები
ჯერ კიდევ 1917 წლის 26 ოქტომბრის ყრილობაზე მიღებულ იქნა სპეციალური დეკრეტი, რომელიც ყველა სამონასტრო და საეკლესიო მიწის და მასზე დამაგრებული უძრავ-მოძრავი ქონების სრული ნაციონალიზაციის შესახებ იუწყებოდა. ამას მოჰყვა იმავე 1917 წლის 16 და 18 დეკემბრის ბრძანებულებები, რომლის ძალითაც საეკლესიო ქორწინებას იურიდიული მნიშვნელობა ეკარგებოდა. მოხდა სასულიერო სასწავლებლების საბჭოთა ხელისუფლებისადმი გადაცემა. თუმცა ათეისტური კანონმდებლობის გვირგვინად იქცა 1918 წლის 23 იანვრის დეკრეტი, რომლითაც საბოლოოდ მიეცა ლეგალიზაცია ათეისტურ პროპაგანდას, დეკრეტი იუწყებოდა “ეკლესიის სკოლებისა და სახელმწიფოსაგან გამოყოფის შესახებ”. აიკრძალა საგამომცემლო საქმიანობა და რელიგიური ჟურნალ-გაზეთების გამოცემა.
ათეისტური პოლიტიკის უმთავრესი მხარე მდგომარეობდა იმაში, რომ განსაკუთრებული როლი მიენიჭა ათეისტურ პროპაგანდას და რაც მთავარია აღზრდას. უკვე პირველივე წლებში დაარსებულ იქნა პერიოდული გამოცემები: “რევოლუცია და ეკლესია” (1919-1924), “მეცნიერება და რელიგია” (1922), გაზეთი “უღმერთო”, რომელიც 1922-1941 წლებში გამოდიოდა ამავე სახელწოდების ჟურნალთან ერთად და “ათეისტი” (1922-1930), რომელთა მიზანი აქტიური პროპაგანდისტული საქმიანობის წარმოება და მასების ცნობიერებაში ათეისტური მოძრაობის პოპულარიზაცია იყო. საერთო ჯამში საბჭოთა კავშირში გამოდიოდა 23 ათეისტური ჟურნალი და 10 გაზეთი.

შეიქმნა სპეციალური სამკითხველო კლუბები და სკოლები, რომლებიც თავდაპირველად 19 ათას წევრს აერთიანებდა. ინტენსიურად იკითხებოდა ლექციები ათეიზმის შესახებ. როგორც ზემოთ ვთქვით დაიწყო გაზეთ “უღმერთოს” გამოცემა, ამის შემდეგ კი ჩამოყალიბდა ორგანიზაცია სახელწოდებით “გაზეთ “უღმერთოს” მეგობართა საზოგადოება”, რომლის წევრები ვალდებულნი იყვნენ “ეწარმოებინათ ბრძოლა მშრომელთა მასების სულიერი ტყვეობისგან დასახსნელად”. 1925 წლის აპრილში შედგა ამ საზოგადოების პირველი ყრილობა, რომელმაც მიიღო უღმერთოთა კავშირის შექმნის გადაწყვეტილება, 1929 წელს კი მეორე ყრილობის შესაბამისად, ორგანიზაციას “მებრძოლ უღმერთოთა კავშირი” ეწოდა. ამასთან ერთად ამავე ხანებში აქტიურ ფაზაში შედის საგანმანათლებლო საქმიანობა. მაგალითისთვის გამოდგება 1931 წელს ჟურნალ “ანტირელიგიაში” დაბეჭდილი განცხადება ექვსთვიანი ათეისტური კურსების შესახებ, სადაც მსურველები გადიოდნენ სწავლების ფართო და ამომწურავ კურსს.
მთელი ეს პროცესი კი ცხადია მმართველი კომუნისტური პარტიის ეგიდით მიმდინარეობდა, რომელიც ნებისმიერ რელიგიურ დენომინაციას უარყოფდა და სტარტეგიულ ამოცანად სახავდა რელიგიური მსოფლმხედველობის და რელიგიური ორგანიზაციების, როგორც სოციალიზმთან და მით უფრო კომუნიზმთან შეუთავსებელი ფენომენისაგან საზოგადოების განთავისუფლებას.
თუმცა მიუხედავად იმისა, რომ კომუნიზმის და მასთან ერთად ოფიციალური ათეიზმის დასასრულის დასაწყისი 1987 წლიდან დაიწყო, როდესაც დღის წესრიგში საბჭოთა სისტემის რეფორმირების და დემოკრატიზაციის საკითხი დადგა და გაგრძელდა 1990 წლის 25 ოქტომბრის “სინდისისა და რელიგიური ორგანიზაციების თავისუფლების” შესახებ მიღებული კანონით, რომელმაც მოამზადა ნიადაგი ათეიზმის ბატონობისაგან ფორმალური განთავისუფლებისათვის, მაინც ეჭვგარეშეა, რომ ამ იდეოლოგიამ ნარკო-კომუნისტების ანუ მასზე დამოკიდებული ადამიანების უდიდესი არმია შექმნა დედამიწაზე.

იმდენად მძიმე და უარყოფითი აღმოჩნდა კომუნიზმის გავლენა მასებზე, იმდენად შემაშფოთებელი და ტრაგიკული იყო კომუნიზმის ძალაუფლება ადამიანთა ცნობიერებაზე, რომ ამ ილუზორული, სოციალური რელიგიის ადეპტები ხშირად უახლოესი ადამიანების სიცოცხლესაც არად დაგიდევდნენ იმ შემთხვევაში თუკი მათ დიადი პარტია მოუწოდებდა “საკაცობრიო” საქმისკენ.
დღესაც კი, ე.წ. პოსტ-ათეისტურ რუსეთში ათეისტური მოძრაობა კვლავ იკრებს ძალებს და ოდესღაც სახელმწიფოებრივ დონემდე ასული უღმერთოების ძლიერი გავლენა სახეზე რჩება. იქ ჩამოყალიბდა ათეიზმის განვითარების სამი მიმდინარეობა: ერთნი მხარს უჭერენ მებრძოლი ათეიზმის ტრადიციულ ფორმებს, მეორეთათვის ათეისტური მსოფლმეხდველობა მოიაზრება “ჰუმანიზმისა და თავისუფალი აზროვნების” შუქზე, სხვანი კი აქტიურ მონაწილეობას იღებენ “ახალი რუსული ათეიზმის” ფორმირების საქმეში. მიუხედავად იმისა, თუ ამ მიმდინარეობათაგან რომელს აკუთვნებს თავს ურწმუნო, ისინი მტრულად არიან განწყობილნი საზოგადოების ცხოვრებაში ეკლესიის მონაწილეობის მიმართ და ამასთან თავადვე წარმოადგენენ საფრთხეს იმავე საზოგადოებისათვის, ხშირ შემთხვევაში არიან რა ძირითადი წყარო ნეონაცისტური და სხვა კაცთმოძულე ორგანიზაციების იდეოლოგიური მხარდაჭერის და ადამიანური რესურსებით უზრუნველყოფის საქმეში.
კომუნისტურმა ოპიუმმა (ათეიზმი) დაანგრია არამხოლოდ ეკლესიის და რელიგიური ორგანიზაციების სისტემა, არამედ იმ ფართო სოციუმის ცხოვრების წესი, რომელიც მისი გავლენის ქვეშ აღმოჩნდა. ახალი წყობა კი აღმოცენდა, როგორც დამანგრეველი მსოფლმეხდველობის ქაოტური ფრაგმენტი, რადგან სინამდვილეში არა კომუნიზმი, როგორც პოლიტიკური სისტემა, არამედ თავად ათეიზმი, როგორც კონკრეტული ფილოსოფიურ-რელიგიური მოძრაობა იყო საფუძველი საბჭოთა სახელმწიფოსი.

გაბუნია ზაზა

წყარო

Please Share it! :)