მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძე: სამშობლოს გაღმერთება ეკლესიის პოზიციაა თუ მასის ცნობიერება
პრობლემა, რომელსაც განვიხილავთ და რომლის თაობაზე მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძეს მკაფიო პასუხი აქვს, ერთ კითხვამდე დაიყვანება: სამშობლო თუ ჭეშმარიტება? ანუ სხვაგვარად, დგას თუ არა ჭეშმარიტება ყველაფერზე, მათ შორის, სამშობლოზე მაღლა?
პასუხი თითქოს ცალსახაა: ჭეშმარიტება, რომელიც, როგორც ასეთი, მორწმუნისათვის ღმერთია, ყველაფერზე მაღლა დგას!
მაგრამ ჩვენ გვახსოვს ახლო წარსულიდან ქოქოლა და ლანძღვა-გინება, რაც ამ პასუხისათვის ფილოსოფოსმა მერაბ მამარდაშვილმა ,,დაიმსახურა”. მლანძღველ-მაგინებლები თავს დღესაც მართლმადიდებლობით იწონებენ ანუ, თუ ჰკითხავთ, გეტყვიან: გვწამს ღმერთი! მაგრამ, ჩანს, ან არ სწამთ, რომ ღმერთი და ჭეშმარიტება ერთი და იგივეა, ან და ღმერთსა და სამშობლოს არსობრივად აიგივებენ. ამის გამო ერთმა ბრწყინვალე მოქალაქემ და საღვთო მეცნიერების საფუძველთა მცოდნემ (მას ნებართვის გარეშე ვერ დავასახელებ) თქვა: ,,როდესაც მერაბ მამარდაშვილი ამბობდა: სამშობლოზე მაღლა ჭეშმარიტება დგას! ეგონა, საზოგადოებას ელაპარაკებოდა. აღმოჩნდა, რომ თურმე მის წინაშე ბრბო იდგა”.
თქმა (ოღონდ არა პოეტური და არტისტული): ,,ჩემი სამშობლო ჩემი ღმერთია” არის საღვთო და საერო, ე.ი. საკრალური და პროფანული რეალობების ისეთი ურთიერთაღრევა, როდესაც ერთი მეორეს შთანთქავს. ჩვენი ქვეყნის ყოველდღიური პოლიტიკური ცხოვრება გვარწმუნებს, რომ ეს პროცესი საქართველოში ნაბიჯ-ნაბიჯ ღრმავდება. სახეზეა ღვთის დარი პატივის მიგება იმისთვის, რაც არ არის ღვთაებრივი, მაგალითად - ერი, ენა, სამშობლო.
ბევრს ჰგონია, რომ წუთისოფლისეული საგნებისა და მოვლენების საკრალიზაცია ეკლესიის და, კერძოდ, მართლმადიდებელი ეკლესიის ნორმაა. ამიტომ კითხვა ასე უნდა დაისვას: ,,რას ფიქრობდნენ ეკლესიის მამები და წმინდანები იმ პრობლემასთან დაკავშირებით, რაზეც ვსაუბრობთ?
დიდი ხანია, ჩვენი ყურადღება გრიგოლ ფერაძის წერილობითმა მემკვიდრეობამ მიიპყრო. მისი ქადაგებები, პუბლიცისტური წერილები და ეკუმენური გამოსვლები ამ თვალსაზრისითაც საინტერესო და შინაარსიან პასუხს იძლევა. მათი ნაწილი - ქადაგებები და ეკუმენურ კრებებთან დაკავშირებული მასალები - ჩვენ უკვე ,,კონფლიქტებისა და მოლაპარაკებების საერთაშორისო ცენტრის” ეგიდით გამოვაქვეყნეთ (ნ. პაპუაშვილი, ,,გრიგოლ ფერაძე სარწმუნოების და მოქალაქეობის შესახებ”, თბ., 2006, გვ. 129-204). ჩვენთვის ამჯერად უფრო საინტერესო ქადაგებებია, კერძოდ კი - ,,მამაო ჩვენოს” განმარტებათა ციკლი, - 11 სამოძღვრო სიტყვა, რომელთა საერთო სათაურია: ,,შინაარსი ჭეშმარიტი მოქალაქეობის”. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ ეს ,,სიტყვები” წარმოთქმულია პარიზის ქართველ ემიგრანტთა ეკლესიაში. ამდენად მსმენელები ის ადამიანები იყვნენ, რომლებმაც სამშობლო პოლიტიკური მოტივით დატოვეს. ამის გამო მოძღვარი, მათ ინტერესებსა და სულიერ განწყობილებას რომ შეეხმიანოს, ,,მამაო ჩვენოს” თემებს და მოტივებს ეროვნულ-პოლიტიკურ პრობლემებს უსადაგებს და ვრცლად მსჯელობს ისეთ საკითხებზე, რომლებიც შეგვიძლია ასე დავასათაუროთ: ღმერთი და სამშობლო.
ეს ვრცელი თემაა და იგი სხვა კარდინალურ საკითხებსაც მოიცავს: ერი და ეკლესია, სახელმწიფო და სარწმუნოება, რელიგია და ადამიანის უფლებები, კოლექტივი და პიროვნება. დაისმის კითხვა: როგორ უნდა მოწესრიგდეს ურთიერთობა საღვთო და საერო, ე.ი. ეკლესიურ და პოლიტიკურ, იგივე სამოქალაქო ინტერესებს შორის ერთსა და იმავე სახელმწიფოში, ერთსა და იმავე ერში და, ცხადია, ერთსა და იმავე პიროვნებაში?
წინამდებარე თემის მთავარ საგანთან - ღმერთი და სამშობლო - განუყოფლადაა დაკავშირებული პრობლემა ეკლესიის იურიდიული სტატუსის შესახებ იმ ერებსა და იმ სახელმწიფოებში, რომლებიც სარწმუნოების საფუძველზე და სარწმუნოების ნიშნით არ არიან ჩამოყალიბებული. ეს პრობლემა, ცხადია, მაშინ წამოიჭრება, როცა შევთანხმდებით, რომ ერი და ეკლესია, სახელმწიფო და ეკლესია სხვადასხვა რეალობა, სხვადასხვა მოცემულობაა. იმედია, ვერც ერთი ჭკუათმყოფელი ვერ იტყვის, რომ ეს ასე არ არის.
,,მამაო ჩვენოს“ ციკლის მე-3 ქადაგებაში ასეთ პასუხს ვპოულობთ: ,,დავუბრუნდეთ პირვანდელ ქრისტიანობას, ღარიბს, დევნილს, მაგრამ სულით მტკიცეს და მდიდარს“. იგულისხმება ეკლესიის ისტორიის ადრეული ეტაპი (I-III სს.), როდესაც ქრისტიანები არაქრისტიანთა სახელმწიფოში და სეკულარულ გარემოში ცხოვრობდნენ. ჩვენ რომის მაშინდელ საზოგადოებას ,,ღია საზოგადოებას“ ვეძახით, რადგან ეს საზოგადოება და სახელმწიფო არა რელიგიურ და ეთნიკურ, არამედ მოქალაქეობის პრინციპებს ეფუძნებოდა. რომის მოქალაქე იყო ებრაელი პავლე, რომელიც ამ ფაქტს სიამაყით აღნიშნავდა (საქ. 22:25-29). მთავრობა და ხელისუფლება ეკლესიას არ მფარველობდა, პირიქით - ზოგჯერ სდევნიდა და აწამებდა. ამის მიუხედავად, ეკლესია თავის მიზნებსა და ამოცანებს ყველაზე სრულყოფილად იმ დროსა და იმ პირობებში ახორციელებდა. სწორედ მაშინ ჰქონდა მას ის აღმატებულობა და მადლმოსილება, რომელიც ბიბლიისა და ეკლესიის იდეალია - თავისუფლება. იგი იყო დევნილი, მაგრამ თავისუფალი. და რადგან თავისუფალი იყო, თავისი თავი და სათქმელი დევნილობის პირობებშიც გამოკვეთა. ამ დროს ეკლესია და სახელმწიფო ერთმანეთისაგან გაყოფილი და დაცალკევებულია: სახელმწიფოს თავისი ინტერესები აქვს, ეკლესიას - თავისი და ეს ინტერესები ერთმანეთში არ ირევა.
ეს ურთიერთობა ანუ, ეკლესიისაგან სახელმწიფოს და სახელმწიფოსაგან ეკლესიის გამოყოფა, როგორც ციტირებული სიტყვებიდან ჩანს, მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძეს იდეალად ესახება, რაც ბევრი სხვა პოლიტიკოსისა და თეოლოგისთვისაც იდეალური მოდელია, მაგრამ ამ მოდელის შენარჩუნება ყოველთვის ადვილი არაა. ვერსად გავექცევით ფაქტს, რომ სახელმწიფოსა და ეკლესიის წევრები ერთი და იგივე პიროვნებები არიან. კონკრეტულად: საქართველოს სახელმწიფოს სუბიექტები, რომლებიც თავს მართლმადიდებლებად თვლიან, საქართველოს ეკლესიის (და, რა თქმა უნდა, კათოლიკეთა და სამოციქულო ეკლესიის) წევრებიც არიან. ამ ორი ინსტიტუტიდან პირველი (ერი და სახელმწიფო) ამა ქვეყნის წარმონაქმნია, მეორე (სარწმუნოება და ეკლესია) - ზეციური მოვლენა და ამდენად წუთისოფლის სტუმარია. როგორ უნდა მოიქცნენ საქართველოს მართლმადიდებლები, რომ როოგორც ერთის, ისე მეორის ღირსეულ შვილებად წარმოჩნდნენ, ანუ ერთსაც ემსახურონ და მეორესაც?
გამოსავალს გრიგოლ ფერაძე საზოგადოებრივი ურთიერთობის კულტურაში ხედავს და გვთავაზობს ცნებას ,,ჭეშმარიტი მოქალაქეობა“. დებულება, რომელიც ამ ციკლის ქადაგებათა წაკითხვის შედეგად გამოგვაქვს, ასეთია: მოქალაქეობა ორგვარია - საერო-სახელმწიფოებრივი და საღვთო-საეკლესიო. მეორე პირველს, ცხადია, არ უიგივდება, მაგრამ იდეალში არც უპირისპირდება და, მაშასადამე, ვინც ზეცის ჭეშმარიტი მოქალაქეა, ის ქვეყნისა და სახელმწიფოს ღირსეული შვილიცაა.
რა არის ზოგადად მოქალაქე და მოქალაქეობა? პასუხს ციკლის მე-5 ქადაგებაში ვპოულობთ: მოქალაქე ჰქვია მას, ვინც ,,გრძნობს უდიდეს საკუთრებას: ცხოვრებას, მის მნიშვნელობას და პასუხისმგებლობას... ეს სიტყვაც არის მძიმე და შინაარსიანი... მოქალაქეობა გულისხმობს... სულიერ ცხოვრებას, ბრძოლას თავის თავთან, თავის წრესთან და სიბნელესთან იმ აზრების და პრინციპების განხორციელებისთვის, რომელნიც მას აღელვებენ... ჩვენს ერს სწორედ ამისთანა უბრალო და მარტივი მოქალაქენი სჭირდებიან... არა მხოლოდ ყოველი წმიდანის მოქალაქეობა არის ბრძოლა თავის წრესთან, დროსთან ან თავისთავთან, არამედ ყოველი მოქალაქის მოქალაქეობა არის ბრძოლა თავის წრესთან, თავის დროსთან და თავის თავთან. მოქალაქეობა მოითხოვს შეგნებას, პატიოსნებას; მოითხოვს აზროვნებას, ფიქრს, მხნეობას, ჭკუას. მოქალაქეობა მოითხოვს ნათლიან თვალით საგნების დანახვას - წინდახედულებას, აუჩქარებლობას, სიმდაბლეს, რომელიც არაა მონობის მაჩვენებელი, არამედ განათლების, სხვისი აზრის გაგონების, ადამიანში ადამიანობის ძებნის და დაფასების. ესაა შინაარსი ჩვენი სიტყვის - ,,მოქალაქეობა”. მოქალაქეობა არის მსხვერპლის გაღება, - საკუთარი თავის დაწვა სხვის გასანათლებლად“.
ავტორს ახსენდება ქართული გამოთქმა: ,,ვინც ამქვეყნის მოქალაქედ არ ვარგა, იგი არც იმ ქვეყნის მოქალაქედ გამოდგება“, რის საფუძველზეც გვთავაზობს აზრს ამქვეყნიური და იმქვეყნიური მოქალაქეობის პრინციპთა არსობრივად ურთიერთდაუპირისპირებულობის
ამასთანავე მან იცის და აღიარებს, რომ არსებობს როგორც ერთის, ისე მეორის გაუკუღმართებისა და დამახინჯების საფრთხე. საეკლესიო მოქალაქეობა ანუ იგივე საეკლესიო ცნობიერება მაშინ დამახინჯდება და გაუკუღმართდება, როდესაც იგი საერო მოქალაქეობის პრინციპებსა და ცნობიერებაში აითქვიფება; როდესაც ერთი მეორეს, ანდა მეორე პირველს იმორჩილებს და იმონებს; როდესაც, თეოლოგიის ენით რომ გამოვთქვათ, დიოფიზიტობა მონოფიზიტობაში გადაიზრდება ანუ ორი დამოუკიდებელი ბუნებიდან ერთი კონგლომერატი წარმოიქმნება.
ცნებები ,,სამშობლო” და ,,ჭეშმარიტება” სხვადასხვა ბუნებისაა. პირველი ამქვეყნიური კატეგორიაა, მეორე (იდეალისტური ფილოსოფიის პოზიციიდან) - ზექვეყნიური, რის გამოც იგი ღვთის მოუცილებელი ატრიბუტი და ეპითეტია: ,,მე ვარ გზა, ჭეშმარიტება და სიცოცხლე” (იოანე 14:6). ეს ნიშნავს, რომ სრულყოფილი ჭეშმარიტება არის მხოლოდ და მხოლოდ ის, რაც აბსოლუტურია ანუ საღვთო და ღვთაებრივი. თუკი ასეთად რომელიმე რელატიურ კატეგორიას მოვიაზრებთ, ჩვენს შეგნებაში ბუნებითად შეურეველთა შერევის მცდელობამდე მივალთ. რა მოჰყვება ამას? ღმერთისა და სამშობლოს გაიგივება ისეთ მესამე კატეგორიამდე მიგვიყვანს, რომელიც არც პირველია და არც მეორე, - მასში ერთი მეორისაგან და მეორე პირველისაგან შთანთქმულია.
ასეთი შერწყმისა და ეკლექტიზმის მაგალითი ქართულ სინამდვილეში ბლომად მოიპოვება. ესაა ეკლესიური ნაციონალიზმი ანუ ორი სხვადასხვა მოვლენის - ნაციის (ერის) და ეკლესიის - გაიგივება და მათი ინტერესების ერთმანეთში აღრევა. ამ მოვლენას ჩვენ ნაციონალურ მისტიციზმს ვარქმევთ, რაშიც იმ საგნებისა და მოვლენების გაეკლესიურობის ცდებს ვგულისხმობთ, რომლებიც, უბრალოდ (ობიექტურად), ეკლესიის სფეროს არ განეკუთვნებიან და, ამდენად არ შეიძლება, რომ ეკლესიური თაყვანისცემის ობიექტად მოვიაზროთ*.
სამშობლოს გაღმერთება მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძეს ეპოქის შეცდომად და დანაშაულად მიაჩნია. ციკლის მეორე ქადაგებაში იგი ამბობს: ,,იესო ქრისტეს ლოცვის პირველი სიტყვა იყო მამა, ე.ი. ღმერთი, ჩვენი ლოცვის პირველი სიტყვა კი არის, ანდა, - ჩვენდა მესვეურთა და ბელადთა სწავლებით, - უნდა ყოფილიყო - სამშობლო. იესო ქრისტეს ლოცვის პირველი სიტყვა იყო ღმერთი და ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ არა გვაქვს უფლება, როგორც ქრისტიანებს, სამშობლო გავიხადოთ და დავისვათ კერპად, - მხოლოდ და მხოლოდ სამშობლოს წარმატებისათვის და დიდებისათვის ვიცხოვროთ და ვიბრძოლოთ“.
ეს სიტყვები თითქოს ირიბი პოლემიკაა ნაციზმთან, რომელიც სწორედ 1931 წელს გერმანიაში ფეხს იკიდებდა და ძალას ისხამდა. მაგრამ ნაციზმის ელემენტებს გრიგოლ ფერაძე თანამემამულეთა შორის და, კერძოდ, ეკლესიურ წრეებშიც ხედავს. მათ პრინციპს იგი ასე აყალიბებს: ,,სამშობლო ეკლესიაში და სამშობლო ეკლესიის გარეთ“. ეს კი წმინდაწყლის ეკლესიური ნაციონალიზმია, - ერთგვარი მონოფიზიტობა და ფილეტიზმი, რომელიც, მისი რწმენით, ბევრი უბედურების მიზეზად გვექცა (იხ. დას. წიგნი, გვ. 66-68). თუკი ეს ვიცით, იგულისხმება, - გამოსავალიც მოძებნილია: იესო ქრისტეს მრევლის, ე. ი. მორწმუნე ერის, პირველი სიტყვა უნდა იყოს არა სამშობლო, არამედ ღმერთი. ცხადია, აქ იდეალებზეა ლაპარაკი და არა სიტყვებზე. თუკი ადამიანის მისწრაფების საგანი იქნება ღმერთი და ყველაფერი, რაც ღვთაებრივია; თუკი ადამიანი თავის ცხოვრებას ჩააყენებს დიდ კონცეფციაში და თავის მოქმედებასა და ცხოვრებას დაუმორჩილებს ,,ისეთ დიდ რამეს, რომლის მადლსა და ძლიერებას არავითარი საზღვარი არა აქვს“, შეძლებს ამაღლდეს ,,სიწვრილმანიდან და მეორეხარისხოვნიდან“. ეს ამაღლება კი, თავის მხრივ, აამაღლებს და გააპატიოსნებს ყველაფერს, რაც საღვთო გადასახედიდან წვრილმანია და მეორეხარისხოვანი (ეკლესიის გაგებით, ამქვეყნიური სამშობლოც ასეთ კატეგორიათა რიგშია).
ამ კონტექსტში ახალი კითხვა წამოიჭრება: ღირებულებათა აღრევა (ღმერთი - სამშობლო) ეკლესიაში რის გამო მოხვდა?
გრიგოლ ფერაძე ფიქრობს, რომ ამის მიზეზი ეკლესიაში მასის ცნობიერების შემოჭრაა. ეკლესია ინდივიდების საკრებულოა, - სიმრავლისაგან გამორჩეულთა და ხმობილთა საზოგადოება. ამის თაობაზე თითქოს სახელწოდებაც მიგვანიშნებს: ბერძნული ზმნა ,,კალეო“, რომელიც ,,ეკლესიის“ ეტიმოლოგიური ძირი უნდა იყოს, პიროვნებათა მოწოდებას, მოხმობას ნიშნავს. წმ. მამა ამბობს: ,,ეკლესიის დაღუპვის დღე დადგა იმ მომენტიდან, როდესაც მის მსახურებმა ეკლესიის კარები გაუღეს მასებს“ (მე-3 ქადაგება). უნდა ვიფიქროთ, რომ იგი აქ ეკლესიის გასახელმწიფოებრიობას გულისხმობს, რასაც სასულიერო და საერო იდეალების აღრევა, ე. ი. ზეციური წარმომავლობის ეკლესიაში ამქვეყნიური ფასეულობების, კერძოდ, - მამულისა და სამშობლოს შეჭრა, მოკალათება და გაღმერთება მოჰყვა. გამოსავალი აქაც მარტივია - ეკლესიისა და სახელმწიფოს ერთმანეთისაგან როგორც ორგანიზაციული, ისე იდეოლოგიური გამიჯვნა.
მაგრამ გამიჯვნა რკინის კედლით? როგორი გამოვა ეს, როდესაც ერთი და იგივე პიროვნება ეკლესიის შვილიცაა და სახელმწიფოს მოქალაქეც ანუ, ქართულ სინამდვილეში, აბრაამის შთამომავალიცაა და ქართლოსისაც. ეს მოქალაქე ერთის მსახურიც ხომ უნდა იყოს და მეორისაც? პასუხი ასეთია: აბრაამს აბრაამის ადგილი უნდა მიეჩინოს, ქართლოსს - ქართლოსისა. რკინის კედელი არ არსებობს. ეკლესიამ საერო ცხოვრება და ამ ცხოვრების ყველა საგანი, მათ შორის სამშობლო, უნდა გამსჭვალოს და გააკეთილშობილოს, მაგრამ ისე, რომ ღმერთი ღმერთის ადგილზე დარჩეს და სამშობლო - სამშობლოს ადგილზე; აბრაამი - რწმენის მამად, ქართლოსი - სამშობლოს მამად. წმ. მამა დასძენს: ,,ადამიანს... აქვს სამშობლო არა მხოლოდ გეოგრაფიულად განსაზღვრული, არამედ... უფრო ფაქიზი და მოსავლელი. და ვინც თავის თავს იცავს და უფრთხილდება, ის იცავს და უფრთხილდება თავის სამშობლოსაც“ (მე-4 ქადაგება).
რომ შევაჯამოთ გრიგოლ ფერაძის პოზიცია ეკლესიისა და სამშობლოს ურთიერთობის თაობაზე, ასეთია: ერთსაც და მეორესაც თავ-თავისი მადლი და ღირებულება აქვს; ისინი ცალ-ცალკე ჰგიენ; ქრისტიანი ორივეს მსახურია, ორივე ქვეყნის მოქალაქეა, მაგრამ მისი იდეალი მხოლოდ და მხოლოდ ღმერთია, რომლის სიტყვამ და სინათლემ გული და გონება უნდა აავსოს. ჭეშმარიტად ქრისტიანი მოქალაქის პრინციპია: ,,სამშობლო ღმერთში“
Комментариев нет:
Отправить комментарий