„ფსევდო ტაბლეტებით“ გამოჯანმრთელებული პაციენტები - ფსიქოთერაპიით მკურნალობა მედიცინაში

თავდაპირველად, ვისაუბროთ იმაზე თუ რა არისფსიქოთერაპია. ფსიქოთერაპია ეს არის, შესწავლისპროცესი რომელიც შედგება შემდეგი ოთხი ფაზისაგან:

1. მეგობრულისა და ფორმალური ურთიერთობისთანასწორობის დადგენა.

2. პაციენტის ცხოვრების წესის, მისი მიზნების,თანდაყოლილი ლოგიკის ანალიზი და ამოცანა.

3. ინტერპრეტაცია, რომელიც პაციენტს საშუალებასაძლევს უკეთ გაიცნოს საკუთარი თავი; განსაზღვროსმიზნები, რაც მის აზრებზე, გრძნობებსა და ქცევაზეაღიბეჭდება.

4. პაციენტის რეორგანიზაცია და გადამზადება,ფსიქოთერაპევტი ეხმარება კლიენტს შეცვალოსცხოვრებისეული მიზნები, თავიდან აიცილოსძირითადი შეცდომები, გააღვივოს საკუთარ თავში რწმენა, ეხმარება საზოგადოებაში ფუნქციონირების,სოციალური გრძნობებისა და სოციალური ინტერესის გაზრდაში და ასევე პაციენტის სიმპტომებისაღმოფხვრაში.

ფსიქოთერაპიით მკურნალობის მრავალი ხერხი არსებობს. ამჟამად კი ერთ-ერთ საკმაოდ ცნობილთერაპიაზე პლაცებო ეფექტზე ვისაუბრებ: პლაცებო -  არის სამედიცინო დანიშნულების სტიმულატორი,რომლის საშუალებითაც ექიმები ავადმყოფებს არწმუნებენ რომ ის გამოჯანმრთელდება. პლაცებოთიმკურნალობის დროს ავადმყოფი იღებს ინერტულ შაქრის წამალს – ექიმი კი არწმუნებს რომ ამპროცედურის შემდეგ პაციენტი განიკურნება. მაგრამ უმალავს წამლის ინერტულობის ფაქტს. ეს ქმედებასაჭიროა იმისთვის, რომ პაციენტმა ირწმუნოს საკუთარი გამოჯანმრთელების შესახებ. ეს ფენომენიცნობილია პლაცებოს ეფექტის სახელით.

პლაცებო- ან სუგესტია (შთაგონება) ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში, ეს ეფექტი კი გავრცელებულიფენომენია. პლაცებოს ეფექტი მიანიშნებს ფაქტზე – თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ტვინის როლიადამიანის ჯანმრთელობაში.

მეცნიერები დაახლოებით 1 საუკუნეა, პლაცებოს ეფექტს იკვლევენ, თავად ცნება კი მე-18 საუკუნეშიგაჩნდა. 1955 წელს მკვლევარმა ჰენრი ბიჩ ერმა გამოაქვეყნა სტატია, სადაც მის მიერ ჩატარებულიექსპერიმენტების შედეგებში ეწერა. 26 სხვადასხვა სახის დაკვირვებიდან ნათელი იყო, რომ პაციენტთა 35%რეაგირებდა პლაცებოზე. 60-იან წლებში დიდი გამოხმაურება ჰპოვა აღმოჩენამ, რომ უმოქმედო აბებსშეეძლოთ გავლენის მოხდება ორგანიზმზე. როცა პაციენტებს ეუბნებოდნენ, რომ ამგზნებ საშუალებასაძლევდნენ, შეინიშნებოდა გულისცემის სიხშირის გაზრდა, სისხლის მიმოქცევის გაუმჯობესება, რეაქციისსისწრაფის ზრდა. ხოლო როცა ეუბნებოდნენ, რომ ძილის წამალს ასმევდნენ, მალევე ითენთებოდნენ.რეალურად კი ორივე შემთხვევაში აბი ზუსტად ერთნაირი იყო.

თანამედროვე მედიცინაში არსებული სამკურნალო მეთოდებიან საშუალებათა დიდი უმრავლესობა სახელმოხვეჭილი იყოძირითადად “პლაცებო” მოქმედების ხარჯზე.სამკურნალწამლო თერაპიის მთელი ისტორია, ბოლო 70-80წლის გამოკლებით შეიძლება მივიჩნიოთ “პლაცებო-თერაპიის”ისტორიად. ჩვენს დროშიც ექიმის მიერ გამოწერილიმედიკამენტების 20-40% წარმოადგენს “პლაცებო”საშუალებებს.

ხშირად პლაცებოს ჩვეულებრივი წამლის საწინააღმდეგოდაციყენებენ – ახალი წამლის შემოღებისას პაციენტთა ნაწილსპლაცებოს ასმევენ, ნაწილს – ნამდვილ წამალს და შედეგებსაკვირდებიან. მხოლოდ მაშინ, თუკი წამალს გაცილებითუკეთესი შედეგი ექნება, ვიდრე პლაცებოს, ხდება მისი აღიარება ვარგისად. ბევრი მიიჩნევს, რომ მსგავსირამ უპატიოსნო და არაეთიკურია, რადგან პაციენტს რაღაცას ატყუებენ.

მაგრამ, რამდენად არაეთიკურიც არ უნდა იყოს ეს საქციელი ცდებმა აჩვენა, რომ პლაცებო ეფექტიმართლაც დიდ გავლენას ახდენს ხალხზე. შედეგი უფრო სწრაფი და დამაკმაყოფილებელი რომ იყოსპაციენტი წინასწარ უნდა შეამზადოს ექიმმა (მკურნალმა) და უთხრას თუ რამდენად ძლიერმოქმედია ესწამალი უნდა გააცნოს მისი შესაძლებლობები . უკეთესი იქნება თუ ყურადღებას გაამახვილებენ მის(წამლის) სიძვირესა და დეფიციტზე. კერძოდ იმაზე თუ რა ძნელი საშოვნელია ის. აგრეთვე დიდიმნიშვნელობა ენიჭება, ექიმის ავტორიტეტს, რათა პაციენტმა ეჭვი არ შეიტანოს ტყუილში და არგამოააშკარავოს იგი. მნიშვნელოვანია პრეპარატის სიახლე, რწმენა მის ეფექტურობაში და სხვა პაციენტებისინდუცირება ახალი პრეპარატის ან მკურნალობის მეთოდის ეფექტურობის შესახებ.

ადამიანები იკურნებიან, მიუხედავად იმისა იციან, რომ  იღებენ პლაცებოს, მატყუარა ტაბლეტებისმუშაობაში უკვე არავის ეპარება ეჭვი. ფსევდომკურნალობის ეფექტურობა ბევრჯერ იქნა დამტკიცებული.კვლევების დროს ექიმები მონდომებულნი არიან რათა პაციენტები ვერ მიხვდნენ, რომ ისინი იღებენფსევდო ტაბლეტებს და არა ნამდვილ მედიკამენტს.

ამ მიზნით ფსევდო ტაბლეტებს (პლაცებოს) აკეთებენ ზუსტად ისეთივე შეფერილობის, იმავე გემოსა დასუნის მქონეს როგორიც არის საკვლევი მედიკამენტი. აგრეთვე იყენებენ ორმაგ ბრმა მეთოდს, როდესაცთვით ექიმმაც კი არ იცის ,რომ პაციენტს აძლევს პლაცებოს, რათა გამოირიცხოს ექიმის ქვეცნობიერიზემოქმედება პაციენტებზე.

ტედ კაპჩუკმა ჰარვარდის სამედიცინო სკოლიდან დასვა საოცარი შეკითხვა: რა მოუვა პლაცებოს ეფექტს,თუ მოვიქცევით საწინააღმდეგოდ და პაციენტებს ეცოდინებათ, რომ იღებენ პლაცებოს და არა ნამდვილმედიკამენტს. აღმოჩნდა, რომ პლაცებო მუშაობს ამ შემთხვევაშიც კი.

კვლევა ჩატარდა 80 პაციენტზე, რომელთაც კოლიტი აწუხებდათ– (საკმაო სიმძიმის დაავადება), რომელიცხშირად სტრესისა და მომატებული აღზნებადობის მიზეზს წარმოადგენს. პაციენტების ნახევარი დღეშიორჯერ იღებდა ტაბლეტებს ,რომელთაც არანაირი მოქმედება დაავადებაზე არ ჰქონდათ და რაც მთავარიათავადაც იყვნენ ინფორმირებულნი ამის შესახებ, რომ ეს არის მატყუარა ტაბლეტები და რომ შეიძლებამათზე იმოქმედოს პლაცებოს ეფექტმა.მეორე ჯგუფი წარმოადგენდა საკონტროლო განაყოფს რომლებიცარანაირ მედიკამენტს არ იღებდნენ.

შედეგად, მეორე ჯგუფის პაციენტები, რომლებიც არანაირ მედიკამენტს არ იღებდნენ მდგომარეობაგაუმჯობესდა მხოლოდ 35%–ში, ხოლო პაციენტები, რომლებიც პლაცებოს იღებდნენ და იცოდნენ ამისშესახებ მდგომარეობა გაუმჯობესდა 59%–ში. პლაცებო აღმოჩნდა თითქმის 2–ჯერ უფრო ეფექტური.“ ესწარმოადგენს მედიკამენტების კლინიკური კვლევების ძალიან კარგ შედეგს“– ამბობს კაპჩუკი. ასეთიმეთოდი რა თქმა უნდა არ გამოდგება სიმსივნესთან და მიკრობებთან ბრძოლაში, მაგრამ იმუშავებს ისეთიდაავადებების დროს, როდესაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თვითშეფასებას–მაგალითად დეპრესია.

ერთხელ პლაცებო პარკინსონით დაავადებულ ადამიანებში გამოიყენეს. შედეგებმა აჩვენა, რომ პლაცებოსმიღების შედეგად პაციენტებს ტვინში იგივე ცვლილებები აღენიშნებოდათ, რაც პრეპარატ ლევოდოპათი.ლევოდოპა იწვევს ქიმიური ნივთიერების, დოპამინის ზრდას. წესით ეს ეფექტი პლაცებოს არ უნდაჰქონოდა. გამოდის, ამ შემთხვევაში საქმე რწმენაში ყოფილა.როგორ მუშაობს პლაცებო? ეს ჯერ კიდევგამოცანაა. რატომ უმჯობესდება პაციენტის მდგომარეობა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისიც და ექიმიცმდგომარეობის გაუმჯობესებას ელიან? სავარაუდოდ პოზიტივის მოლოდინი ტვინში ხსნის და ააქტიურებსგარკვეულ ბილიკებს, ზუსტად ისე, როგორც წამალი. თუკი მეცნიერთა და მედიკოსთა მიერ მოხდებაპლაცებოს ეფექტის დაწვრილებით შესწავლა, შესაძლებელია წამალი აღარ იყოს საჭირო და პაციენტებითვითონ დაეხმარონ საკუთარ თავს საკმაოდ მოკლე დროში. თუმცა აღსანიშნავია, რომ ყველანაირი სახისპლაცებო არ არის ეფექტური. თუკი ზოგიერთი პაციენტი პოზიტიური განწყობით უკეთ ხდება, ზოგიერთისმდგომარეობა უარესდება და გვერდითი ეფექტების გამო მკურნალობის კურსის მიტოვება უწევს.

 “პლაცებო-თერაპიაში” გამოყოფენ ე.წ. “აქტიურ პლაცებოს”, როდესაც სამკურნალო პრეპარატს გააჩნიათავისი ფარმაკოლოგიური თვისება, მაგრამ არა პირდაპირი სამკურნალო მოქმედება. “აქტიურ პლაცებოს”მიაკუთვნებენ ზოგად გამამაგრებელ მედიკამენტებს, მაგ.: ვიტამინების “B” კომპლექსის გამოყენება ძლიერი გადაღლილობის დროს, სუსტი ანალგეზიური პრეპარატების დანიშვნა მცირე დოზებში და სხვამრავალი სიმპტომურად მომქმედი მედიკამენტების დანიშვნა არაპირდაპირი დანიშნულებით.

“პლაცებო-ფაქტორის” მოქმედება შეიძლება იყოს დადებითი, როდესაც იგი აძლიერებს თერაპიულ ეფექტს,ან უარყოფითი, როდესაც იგი, პირიქით ამცირებს ან აბათილებს წამლის დადებით ეფექტს. “პლაცებო-ფაქტორის” უარყოფით მოქმედებას უწოდებენ “ნოცებოს”, რაც მიუთითებს არსებული სიმპტომებისგაუარესებაზე ან ავადმყოფის სუბიექტურ უარყოფით დამოკიდებულებაზე წამლის არაეფექტურობის გამო.არსებობს მონცემები, რომ უარყოფით “პლაცებო” - ეფექტს ხშირად იძლევიან პიროვნებანი, რომლებიცხასიათდებიან აგრესიულობის მაღალი მაჩვენებლებით. ავადმყოფები, რომლებიც იძლევიან “ნოცებო-ეფექტს” ნაკლებად რეაგირებენ ფარმაკოთერაპიაზე (15). “ნოცებო” რეაქციისათვის დამახასიათებელია:საერთო მოდუნება, თვლემა, თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, უძილობა და კუჭნაწლავის აშლილობა.აღნიშნული სიმპტომები თავისი გამოვლინებით ნაკლები ინტენსივობისაა და ადვილად განიცდიანუკუგანვითარებას.

“პლაცებო-ეფექტისათვის” დამახასიათებელია მისი აღმოცენებისა და გაქრობის სისწრაფე. “პლაცებო-ეფექტი”თავის თავში შეიცავს ისეთ მომენტს, რომელიც ითვალისწინებს წარსულში მასზე ჩატარებულიმკურნალობის გამოცდილებას, ისტორიას, ავადმყოფთა ფსიქოპათოლოგიურ სტრუქტურას, სიტუაციას,რომელშიც არის გაშლილი ავადმყოფური მდგომარეობა, ავადმყოფის დემოგრაფიულ თუ პიროვნულმახასიათებლებს.

ნარკოლოგიურ პრაქტიკაში “პლაცებო-ეფექტი”წარმატებით გამოიყენება როგორც ფსიქოთერაპიისმეთოდი, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ,ავადმყოფზე ფსიქოლოგიური ზემოქმედებისმეთოდი, რა დროსაც მან არ იცის, რომ იგიფსიქოთერაპიული ზემოქმედების ქვეშაა. “პლაცებო” პრეპარატებს, სუგესტიურ თერაპიასთანერთად უნდა შეეძლოთ გამოიწვიონ ხანმოკლე,მაგრამ აქტიური ზემოქმედება ორგანიზმზე:ჰიპერემია, ტაქიკარდია, გულისრევა,ტემპერატურის მომატება და ა.შ.

კვლევამ დაადგინა, რომ პლაცებოს მიღება იწვევსტვინში ენდორფინის გამომუშავებას, რაც ხელსუწყობს ტკივილის შემცირებას ან მთლიანადმოხსნას, ასევე ქმნის ეიფორიის მსგავს შეგრძნებასტვინის გარკვეულ რეცეპტორებზე ზემოქმედებისშედეგად. ენდორფინს ახასიათებს მორფინისმსგავსი ქმედება, იმ განსხვავებით, რომ ისბუნებრივია, მისი წარმოქმნა თავად ორგანიზმისბრძანებით ხდება. ეს ეფექტი ხანმოკლეა, თუმცარიგ შემთხვევებში არ ჩამოუვარდება წამლისას.

მეცნიერებმა კიდევ ერთი უცნაურობა აღმოაჩინეს:მსხვილი და დიდი ზომის პლაცებოს აბი უფრო ეფექტურია, ვიდრე პატარა. ასევე მნიშვნელოვანია ფერიც –ფერადი უფრო ქმედითია, ვიდრე თეთრი. ეს კიდევ ერთხელ აჩვენებს, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვსგანწყობას პაციენტის მკურნალობისას. პლაცებოს ეფექტი რეალურია, ის არის ექსპერიმენტებითმრავალჯერ დამოწმებული და საკმაოდ ძლიერი ფენომენი.

პლაცებო თერაპიას არამარტო ტაბლეტის სახით გამოიყენებენ არამედ სხვადასხვა რიტუალებშიცმაგალითად როგორიც არის შამანიზმი. შამანიზმი წარმოადგენს ექსტაზის ერთ-ერთ არქაულ ტექნიკას.შამანი მაგიც არის და ექიმბაშიც. იგი მკურნალობს როგორც ექიმბაში და ამავდროულად, ფაკირისეულსასწაულებსაც უჩვენებს. შამანი ზებუნებრივ ძალებთან ურთიერთობის უნარის დემონსტრირებასაცახდენს - "ათვინიერებს" სტიქიებს, წარმართავს მსხვერპლშეწირვას, მიცვალებულთა სულები "გადაჰყავს"სხვა სამყაროში და ა.შ. ის მთელი თავისი რიტუალის განმავლობაში ხალხს შთააგონებს დაინახონ ის რაცრეალობაში არ  ხდება და არ არსებობს  მაგ: (მზიან ამინდში მოყვანილი ღრუბლები საიდანაც არ წვიმს) დასხვა მრავალი .

XXI საუკუნეში ფსიქოთერაპიული მკურნალობის მრავალი ხერხი არსებობს . მათ შორის კი უნდა გამოვყოთერთ-ერთი უნიკალური ეკლექტური ანუ ინტეგრაციული ფსიქოთერაპია. თერაპიის პროცესი,დაფუძნებულია თანამონაწილეობაზე, რომლის დროსაც არ არსებობს „აქტიური გადამცემი“ და „პასიურიმიმღები“, თითოეული თერაპია სრულფასოვნედ არის ჩართული მუშაობის პროცესში და გამოიყენებიანმიზანშეწონილად სასურველ დროს და ადგილას. სწორედ ამიტომ ეკლეკტური ფსიქოთერაპია შეძლებისდაგვარად ყველა პაციენტზე არის მორგებული რადგან ის მრავალმხრივია და ფართო ასპექტსმოიცავს. ეკლეკტურ თერაპიაში კი, ჩემი ზრით, წამყვანი ადგილი ისევ პლაცებოს უჭირავს რადგანმთავარია ადამიანს ქონდეს იმის განწყობა და სურვილი რომ ის განიკურნება. ადამიანი შთაგონებულიუნდა იყოს მომავალი მიზნების შესრულებისთვის. მაგრამ  არსებობს ისეთი თერაპიებიც სადაც პლაცებოეპექტი არ გამოიყენება ესენია: არტ თერაპია, გეშტალტ თერაპია, ფერთა თერაპია და სხვა მრავალი სადაცმკურნალობას არ სჭირდება პრელუდია განწყობის დასაუფლებლად,  შედეგი წინასწარი განწყობის გარეშემუშაობაში მოდის.

ახლა კი მცირეოდენი იმის შესახებ თურის ფონზე ხდება პლაცებო ეფექტისწარმოშობა. ეს ძლიერი ზემომქმედისწორედ რომ განწყობაა რომელიცყველნაირი საქციელის საფუძველსწარმოადგენს. ის ადამიანისფიზიკური და ფსიქიკური ერთიანობაარომელთანაც ყველაზე ახლოს დგასემოცია.  განწყობა არის სუბიექტისმთლიანი მდგომარეობა, რომელიცგამოხატავს მის მზაობასკონკრეტული ქცევისშესასრულებლად. განწყობაწარმოიქმნება მოთხოვნილებისა დამისი დამაკმაყოფილებელი სიტუაციისსაფუძველზე და განსაზღვრავს ყოველგვარი სახის ფსიქიკური აქტივობის აღძვრასა და მიმდინარეობას.განწყობა მიზანშეწონილ სახეს აძლევს ამ აქტივობას, ვინაიდან მასში ქცევის განხორციელებისთვისსაჭირო ყველა სუბიექტური და ობიექტური მონაცემია ასახული. ნებისმიერ ქცევას, უზნაძის მიხედვით,აუცილებლად წინ უსწრებს განწყობის აღმოცენება. იმისათვის რომ აღმოცენდეს ქცევა და შესაბამისად, ამქცევის ადეკვატური განწყობა, საჭიროა, არსებობდეს მოთხოვნილება (რომელსაც მომავალი ქცევისსაშუალებით დავიკმაყოფილებთ) და სიტუაცია, რომელიც მოიცავს ამ მოთხოვნილების დაკმაყოფილებისფაქტორებს. განწყობა არის ფსიქოფიზიკური მზაობის მდგომარეობა. შესაბამისი განწყობის არსებობისგარეშე ადამიანი ვერაფერს გააკეთებდა, ყველა ფსიქიკურ პროცესს, ყველა ჩვენს ქცევას განწყობაამოძრავებს და აძლევს მიმართულებას.განწყობა არაცნობიერია, იგი შედგება სუბიექტური და ობიექტურიფაქტორებისაგან. სუბიექტურ ფაქტორს განეკუთვნება მოთხოვნილება; ობიექტურ ფაქტორს განეკუთვნებასიტუაცია, ის გარემო, რომლეშიც ადამიანი არსებობს და რომელშიც იგულისხმება ის ობიექტი, რომელიცადამიანს მოთხოვნილებას დაუკმაყოფილებს. ანუ, ჩნდება მოთხოვნილება, ჩნდება ობიექტი, საშუალება,რომლითაც მოთხოვნილების დაკმაყოფილება შეიძლება. ამ ორის ურთიერთქმედებით წარმოიქმნებაგანწყობა, რომელიც ფსიქიკურ პროცესებს ისე წარმართავს, რომ ადამიანი ამ ობიექტს დაეუფლება.

უნდა აღინიშნოს რომ როგორც ყველგან აქაც არსებობს გამონაკლისი . კერძოდ კი ის რომ არ არსებობსთერაპია რომელიც ყველა ადამიანზე ერთნაირად იმოქმედებს. ცდებმა აჩვენა, რომ არსებობენ ისეთიადამიანები რომლებსაც არავის და არაფრის სჯერათ,  რომელთათვისაც ძალიან ძნელია რამის შთაგონებადა დაჯერება,  რომლებიც თეთრზე ამტკიცებენ, რომ შავია და პირიქით. ასეთ ადამიანებთან დაკავშირებითკი ჩნდება კითხვა რამდენად გაჭრის აქამდე უნიკალური პლაცებო...? პლაცებო, რომელმაც გადატრიალებამოახდინა….

  გამოყენებული ლიტერატურა:

• Archambaut F.C., et. Dobois, Brillet A.M.- Effect placebo, P.838-1980.
• Benson M.A., Epstein M.D. – The placebo effect.. 232, p.1225.
• Bordeleau I. – M. – On the usefulness of the placebo and of the Double-Blind Tecanigne
• In tal Evalution of psychotropic Drugs. Psychoparmacol. Bul. 1971, 2,3, 44-64.
• Cnobel M. – Psychodinamics of Psychoparmacology, I,nerv, Ment, 1961,133,4,309-315.
• Dodes, John E. (1997). The Mysterious Placebo. Skeptical Inquirer.
• Новости науки
• Wikipedia

ავტორი: 

მარიამ გომარელი



წყარო:  doctrina

Please Share it! :)