თუკი ვინმეს აღვიძებთ, გამოდის, რომ საკმარისად არ უძინია. აქედან გამომდინარე, მაღვიძარა საუკეთესო საშუალებაა ძილის მოსაკლებად, რადგან ჩარევის გარეშე გაღვიძება ხშირად იმის მანიშნებელია, რომ უბრალოდ კარგად დაისვენეთ. მაგრამ რატომაა, რომ როცა მაღვიძარაზე ადრე გვეღვიძება, თითქმის ყოველთვის სულ რამდენიმე წუთია დარჩენილი მის დარეკვამდე?
იმ აპლიკაციების მსგავსად, რომლებიც თავაზიანად გაღვიძებას გპირდებიან, ორგანიზმიც ცდილობს, ნელ-ნელა გამოგაფხიზლოთ. ახალი დღის დაწყების მოლოდინში ძილის ბოლო სტადიებში სტრესთან დაკავშირებული ჰორმონები წარმოიშობა, ამბობს იან ბორნი, ტუბინგენის უნივერსიტეტის პროფესორი ქცევის ნეირომეცნიერების დარგში.
1999 წელს ჩატარებულ კვლევაში ბორნმა და მისმა კოლეგა მკვლევარებმა აღმოაჩინეს, რომ სისხლში ერთი განსაკუთრებული ჰორმონის, ადრენოკორტიკოტროპინის, დონე იმატებდა მაშინ, როცა მძინარეებს ჰქონდათ დროის კონკრეტულ მომენტში გაღვიძების მოლოდინი. ექსპერიმენტში 15 მოხალისეს შუაღამეს დაძინების წინ უთხრეს, რომ პირველ დღეს დილის 6 საათზე, შემდეგ ორ დღეს კი 9 საათზე გააღვიძებდნენ. როცა იცოდნენ, რომ 6-ზე გააღვიძებდნენ, ექსპერიმენტის მონაწილეებში „შეინიშნებოდა ადრენოკორტიკოტროპინის დონის განსაკუთრებული ზრდა იმ პერიოდში, როცა გაღვიძებას ელოდნენ”, ამბობს ბორნი. ხოლო როცა 9 საათზე ელოდნენ გაღვიძებას, აღნიშნული ტენდენცია არ შეინიშნებოდა.
ადვილი წარმოსადგენია ადამიანი, რომელსაც მჯდომარე სამუშაო აქვს და მიჩვეულია რუტინულად ყოველდღე ერთსა და იმავე დროზე გაღვიძებას, რათა გეგმაში ჩაჯდეს. მაგრამ ბორნის კვლევაში მონაწილე სტუდენტები არ იყვნენ მიჩვეული ასე ადრე ადგომას. „ამ კვლევისთვის შევარჩიეთ სტუდენტები, რომლებიც დილის 6 საათზე არ დგებოდნენ ხოლმე. მათი გაღვიძების პერიოდი დილის 7-დან 9 საათამდე იყო, ამიტომ 6 საათი იმაზე ადრე იყო, ვიდრე მიჩვეული იყვნენ.” თუმცა უცნობია, ადრე გაღვიძების მოლოდინი რატომ ზრდის სტრესის ჰორმონებს.
ადამიანები, მწერები, მცენარეები, ზოგი ბაქტერიები – ყველანი შინაგანი საათის მიხედვით ვმოქმედებთ, ამბობს ლუჩიანო დიტაჩიო, კანზასის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრის ასისტენტ-პროფესორი ფარმაკოლოგიის, ტოქსიკოლოგიისა და თერაპევტიკის განყოფილებიდან. ეს ცირკადული რიტმები ემთხვევა ჩვენი გარემოს დღე-ღამის მონაცვლეობის ბუნებრივ ციკლს. ეს კი გვეხმარება ყოველ დილას გაღვიძებასა და ყოველღამე დაძინებაში. მაგრამ მხოლოდ ის, რომ ყველა ადამიანს ბიოლოგიური საათი აქვს, არ ნიშნავს, რომ ეს საათები ერთნაირია. ვარიაციები გარკვეულ გენებში, რომელთაგან ერთ-ერთი ამოიცნეს დიტაჩიოს ხელმძღვანელობით ჩატარებულ 2011 წლის კვლევაში, გვკარნახობენ, რატომ არ უჭირს ზოგიერთ ჩვენგანს ადრე გაღვიძება.
ამ კვლევაში დაადგინეს, რომ KDM5A გენი იყო ე.წ. „მაღვიძარა” გენი, ის პასუხისმგებელია იმის შეგრძნებაზე, რომ უკვე დილაა. „ეს კონკრეტული გენი წარმოადგენს იმ გენების ქსელის აქტიურ ნაწილს, რომელიც საათივით მუშაობს. ის არაა მექანიკური ხასიათის და მოლეკულური კომპონენტებისგან შედგება, თუმცა ფუნქციონირებით ზუსტად საათის მსგავსია. KDM5A გენი ახდენს ცილის, სახელად JARID1a-ს დაშიფრვას, რაც წარმოქმნის ვარიაციებს მაღვიძარა გენის მოქმედებაში, როგორც საათის ისრების ბრუნვა განსხვავდება მჭიდროდ მოჭერისა და თავისუფლად მოშვების შემთხვევებში.”
მაშასადამე, ადგომის წინასწარ განსაზღვრულ მომენტამდე რამდენიმე წუთით ადრე გაღვიძების მიზეზი წარმოადგენს მაღვიძარა გენის ინდივიდუალური გამოხატვისა და ადრე ადგომასთან დაკავშირებული სტრესის ჰორმონების ინდივიდუალური დონის ნაზავს. ეს მხოლოდ ნაწილია იმ თავსატეხში, რომელსაც დიტაჩიო „ოსტატ მარეგულირებელს, ტვინში არსებულ სპეციალურ საათს” უწოდებს.charliuss.com
Ask Healthy Living: Why Do I Wake Up Minutes Before My Alarm Goes Off?
"Ask Healthy Living" is for informational purposes only and is not a substitute for medical advice. Please consult a qualified health care professional for personalized medical advice.
Why do I wake up a few minutes before my alarm goes off?
But why, when this pre-alarm wakeup occurs, does it always seem to happen justbefore the buzzer sounds?
Like apps that promise to wake you gently from your slumber, the body tries to gradually rouse you. In anticipation of the start of the day, certain stress-related hormones are produced during the later stages of sleep,
Jan Born, Ph.D., behavioral neuroscience professor at the University of Tübingen in Germany tells Healthy Living.
In his 1999 study, Born and his fellow researchers found that one particular hormone, adrenocorticotropin or ACTH, was found in higher levels in the blood
when sleepers had an expectation they'd be woken up at a certain time. In the experiment, 15 volunteers who went to sleep at midnight were told they would be woken at 6 a.m. one morning and 9 a.m. on two other mornings. When they knew they'd be up at 6, "then there is an
additional increase on top of this gradual increase in ACTH within the period before this expected awakening," says Born. The subjects who expected to be woken at nine didn't have the same additional increase in ACTH.
It's easy to imagine a desk jockey becoming habituated to a routine who rises at the same time every day before her morning commute. But in Born's study, the students weren't accustomed to the early wakeup call. "In these studies, we used students who were not in any way habituated to wake up at 6 o'clock," he says. "They were habitually waking up sometime between 7 and 9 o'clock, so 6 o'clock was earlier than they were used to." Why, exactly, wakeup expectations increase stress hormone levels in the early morning is unknown, he says.
Humans, insects, plants, some bacteria -- we all operate on internal clocks, says Luciano DiTacchio, Ph.D., an assistant professor in the Department of Pharmacology, Toxicology and Therapeutics at the University of Kansas Medical Center. These circadian rhythms synchronize to the natural light-dark cycle of our environments, he says, helping us to wake up every morning and fall asleep each night. But just because every human has a clock doesn't mean every human clock is the same. Variations in certain genes, one of which was identified in DiTacchio's 2011 study, dictate why some of us are natural early risers, he says.
In the study, the gene KDM5A was pinpointed as the so-called
"alarm clock" gene, the gene responsible for when our own personal "It's morning!" switch is flipped. "This particular gene is actually part of a gene network that essentially works as a clock," he says. "It's not made out of mechanical parts, they are molecular components, but it functions exactly like a clock." The
KDM5A gene in turn encodes a protein called JARID1a to creates slight variations in the way the alarm clock gene is expressed, much the same as a clock will wind differently with a tight or a loose coil, he says.
Why you habitually seem to rise mere moments before it's time to get up, then, is a highly-personal mix of individual expressions of the alarm clock gene as well as individual levels of early-morning stress hormones. These are just pieces of the puzzle of what DiTacchio calls "the master pacemaker, the specialized clock in the brain."
Комментариев нет:
Отправить комментарий